چكيده - جنگ های ارتداد و بحران جانشینی پس از پیامبر (ص) نسخه متنی

چكيده

اهميت پرداختن به تاريخ اسلام و زدودن ابهام ها و روشن نمودن واقعيت ها بر كسى پوشيده نيست. اين پژوهش درباره موضوعى است كه در تاريخ اسلام، به «واقعه ردّه» شهرت يافته و از جمله مسائل مورد اختلاف ميان انديشمندان، به ويژه عالمان شيعه و سنّى، مى باشد. اين پژوهش با بررسى دقيق منابع اسلام و به دور از هرگونه تعصّب به اين نتيجه رسيده است كه مسلّماً گروهى از شورشيان عليه خلافت ابوبكر در مدينه از دين برگشته و مرتد شده بودند، اما گروه زيادى داراى انگيزه هاى سياسى و اقتصادى بودند و اسلام و احكام آن را قبول داشتند، به خصوص آن كه عده اى با انديشه شيعى در پى يافتن جانشين واقعى رسول خدا(ص) بودند. ولى متأسفانه ابوبكر بين اين گروه ها هيچ فرقى نگذاشت و همه را به بهانه ارتداد سركوب نمود. اواين كار راجزبراى تثبيت حكومت خود وسوق دادن اذهان مسلمانان از بحرانى كه با آن مواجه بودند كه همان بحران جانشينى بود، نكرد.

مقدمه

موضوع اين پژوهش، حادثه اى است كه در تاريخ اسلام، به «ردّه» مشهور است. با اين كه اساسى ترين مسأله مورد اختلاف شيعه و سنّى جانشينى رسول خدا(ص) است، كه از همان لحظه هاى پايانى زندگى آن حضرت و در كنار بسترش آغاز شد،1 مسائل اختلافى ديگرى نيز ميان پيروان اين دو مذهب اسلامى وجود داشته است; از جمله آن ها ماجراى شورش برخى قبايل عرب عليه حكومت مدينه وخلافت ابوبكر است. اين مسأله از موضوعات جنجال برانگيز در تاريخ اسلام است.

مقدسى مى نويسد: پس از مسأله امامت، نخستين اختلافى كه ميان مسلمانان رخ داد درباره جنگ با مانعان زكات بود. با آن كه نظر ابوبكر اين بود كه بايد با آن ها جنگيد، اما مسلمانان با او مخالفت كردند و پس از مدتى، رأى او را پذيرفتند.2شهرستانى نيز ضمن برشمردن نخستين اختلاف ها ميان مسلمانان، هفتمين اختلاف را درباره ماجراى ردّه و كشتن مانعان زكات مى داند.3

در اين كه در واپسين روزهاى زندگى پيامبر(ص) و كمى پس از رحلت آن حضرت، عده اى از دين اسلام برگشتند و مرتّد شدند و مدّعيان دروغين پيامبرى نيز از اين فرصت بهره برده، عدّه زيادى را به ارتداد از دين كشاندند، ترديدى نيست و به ناچار، ابوبكر و دستگاه خلافت بايستى با آن ها به مقابله برمى خاست و برخاست. اما آنچه بايد مورد توجه قرار گيرد آن است كه عدّه زيادى از شورشيان، كه توسط ابوبكر سركوب و كشته شدند، مسلمان بودند و نه مرتد، بلكه انگيزه هايى غيردينى باعث مخالفت آن ها با حكومت مركزى مدينه شده بود. اين نوشتار تلاش نموده است تا صف مرتدان را از مخالفان حكومت قريش و نيز معترضان به دستاورد سقيفه و برخى جويندگان جانشين واقعى پيامبر(ص) جدا نموده، آن ها را از اتّهام «ارتداد» تبرئه كند. اين كار با مطالعه دقيق منابع دسته اول تاريخ اسلام صورت گرفته و نگارنده با نفى تعميم و گستردگى مبالغه آميزى كه برخى مورخان در اين ماجرا به آن مبتلا شده اند و با تقسيم شورشيان به دسته هاى مختلف و پرداختن به انگيزه هاى هر كدام، به برخى شورشيانى كه داراى انديشه شيعى بوده اند دست يافته است. هرچنددستگاه خلافت وبه خصوص ابوبكر براى مواجهه با بحران خلافت به اين مسأله دامن زد و مخالفان سياسى خود را با برچسب «ارتداد» سركوب نمود، اما مخالفت برخى از صحابه با اين كار نشانگر واقعيتى است كه قابل انكارنمى باشدوبرخى مواضع حضرت على(ع) نيز مؤيّد آن است.