چرایی تعدد همسران نسخه متنی

چرا پيامبر همسران متعددى برگزيده است؟ به راستى آيا آن گونه كه برخى از مستشرقين تبليغ مى‏كنند، آن حضرت مردى زنباره بوده است؟ اگر چنين نيست، راز و رمز تعدد ازدواج‏هاى آن حضرت چيست؟

ازدواج نه تنها به طور طبيعى ارضاى غرايز جنسى را در پى دارد و شكوفايى بسيارى از استعدادهاى آدمى در پرتو آن صورت مى‏پذيرد . برابر آيات قرآنى، جهان ماده بر اساس نظام زوجيت و مشاركت و پيوند مذكر و مؤنث‏شكل گرفته‏1 و حيات انسان و تداوم نسل او نيز در پرتو ازدواج ميسر شده است . 2 بدين‏سان ازدواج برترين گزينه طبيعى براى دستيابى به رشد و تكامل صحيح انسانى است .

تاريخ زندگى بشر در امر پيوند مرد و زن، چگونگى آن، شاهد فراز و نشيب‏هاى شگرفى بوده است; از ديرباز واقعيت‏هاى طبيعى همچون بلوغ ديرتر مردان و افزايش تعداد زنان مهياى ازدواج و پايان يافتن زودتر سن بارورى در زنان و ضرورت‏هاى اجتماعى همچون كشته شدن مردان جوان در حوادث مختلفى همانند جنگ و نظاير آن و بر جاى ماندن زنان بيوه، چند همسرى را در عرصه تاريخ زندگى آدميان رقم زده است; ولى ديدگاه‏هاى مكاتب و فلسفه‏هاى مختلف در زوال، فزونى، گسترش، كاهش يا محدود ساختن چند همسرى تاثير بسيار داشته است .

اسلام به عنوان واپسين دين الاهى در زمانى طلوع كرد كه تعدد زوجات، به صورت نامحدود و به شكل غير منضبط، در ميان اعراب رواج داشت . قرآن كريم به دليل ضرورت‏هاى طبيعى و اجتماعى اصل چند همسرى را به كلى مردود ندانست ولى از يك سو با محدود ساختن آن از نظر تعداد به چهار همسر، گام مهمى در اصلاح و سامان‏دهى وضعيت نامطلوب متداول آن دوران برداشت; و از سوى ديگر با مشروط ساختن تعدد زوجات به رعايت عدالت‏به صراحت اعلام كرد: اگر بيم داريد كه به عدالت رفتار نكنيد، تنها يك تن را به همسرى برگزينيد .3

اكنون اين پرسش مطرح مى‏گردد كه چرا پيامبر از اين محدوديت مستثنا شده، همسران زيادترى برگزيد؟ به راستى آيا علاقه جنسى موجب تعدد ازدواج آن حضرت شده است‏يا حقيقت چيز ديگرى است؟

نخست تعداد همسران، تاريخ و چگونگى ازدواج آنان با پيامبر را به صورت مختصر مورد بررسى قرار مى‏دهيم:

پيامبر در طول زندگى خويش با يازده تن ازدواج كرده است:

. حضرت خديجه: نخستين همسر پيامبر، خديجه بنت‏خويلد است كه آن حضرت در 15 سال قبل از بعثت در سن 25 سالگى با وى ازدواج كرد . در حالى كه در آن روز، خديجه 40 سال داشت، يعنى 15 سال از پيامبر بزرگ‏تر بود و قبل از پيامبر نيز دو بار ازدواج كرده بود . نخست‏به همسرى ابى هاله در آمد كه از او دو فرزند به نام‏هاى هاله و هند داشت و پس از وفات او با عتيق بن عائذ مخزومى ازدواج كرد كه اين پيوند نيز پس از مدتى به جدايى انجاميد . 4 برابر برخى از منابع، خديجه از همسر دومش نيز فرزندى به نام جاريه داشته است .5

حضرت خديجه، 25 سال يگانه همسر پيامبر بود و از آن‏حضرت صاحب فرزندانى به نام طيب، طاهر، زينب، ام كلثوم، رقيه و حضرت فاطمه (س) گرديد . حضرت خديجه در سال دهم بعثت، سه سال قبل از هجرت (عام الحزن) در سن 65 سالگى در مكه از دنيا رفت . در آن هنگام پيامبر 50 سال داشت .

. پس از رحلت‏حضرت خديجه، پيامبر تا يك سال براى خود همسرى برنگزيد تا آن كه به پيشنهاد خوله همسر عثمان بن مظعون، با سوده بنت زمعه ازدواج كرد . سوده قبلا همسر پسر عم خود سكران بن عمرو بود و از او پسرى به نام عبدالرحمان داشت . او و همسرش از هجرت‏كنندگان به حبشه بودند . همسرش در حبشه يا پس از بازگشت از دنيا رفت . ازدواج پيامبر با چنان زن سالخورده‏اى تعجب مكيان را برانگيخت . سالخوردگى وى به گونه‏اى بود كه او چند سال پس از ازدواج پيامبر با عايشه، حق همخوابگى خود را به عايشه بخشيد . گفتنى است كه پيامبر در سن 51 سالگى با او ازدواج كرد و سوده تا دو سال بعد تنها همسر پيامبر بود .

. عايشه دختر ابى بكر بن ابى قحافه: پيامبر او را كه دخترى باكره بود، به پيشنهاد خوله قبل از هجرت در مكه به عقد خود در آورد; ولى پس از هجرت به مدينه، در سال اول هجرى با او عروسى كرد . سن عايشه را هنگام عقد به اختلاف 67 و 17 سال‏7 ذكر كرده‏اند . در نتيجه وى هنگام عروسى 9 يا 19 سال داشته است . او در سال 57 هجرى در مدينه در گذشت .

. حفصه دختر عمر بن خطاب: وى نخست همسر خنيس بن حذافة از صحابه پيامبر بود كه پس از بازگشت از حبشه به مدينه مهاجرت كرد و در جنگ بدر و احد نيز شركت جست و بر اثر جراحت جنگ احد در مدينه در گذشت . در آن زمان بيوگى حفصه كه زنى جوان بود، ناراحتى و حتى بى‏قرارى عمر را برانگيخت . به گونه‏اى كه وى غم و اندوه خود در مورد دختر جوانش را با ابابكر و عثمان و پيامبر در ميان گذاشت . پيامبر در شعبان سال سوم هجرت (56 سالگى) با حفصه ازدواج كرد . در آن زمان سوده و عايشه نيز همسر پيامبر بودند .

. زينب بنت‏خزيمه: او در ابتدا همسر طفيل بن حارث بود كه پس از جدايى از او همسر برادر طفيل، عبيدة بن حارث گرديد كه به شهادت رسيد . برابر برخى از منابع، پس از شهادت عبيده به همسرى عبدالله بن جحش در آمد كه در جنگ احد وى نيز به شهادت رسيد . زينب در سال سوم هجرى (56 سالگى پيامبر) به همسرى آن حضرت در آمد و تنها سه ماه و برابر روايت ديگر، تنها هشت ماه همسر پيامبر بود; زيرا وى در همان سال در گذشت . 8

. ام سلمه هند دختر ابى اميه: او نخست همسر ابوسلمه عبدالله بن عبدالاسد پسر عمه پيامبر بود و همراه شوهرش به حبشه مهاجرت كرد و سلمه را در آن جا به دنيا آورد . وى پس از بيعت عقبه، با همسرش به مدينه هجرت كرد و داراى سه فرزند ديگر شد . همسرش در جنگ بدر و احد شركت جست و زخمى گرديد . وى پس از بازگشت از سريه قطن به دليل تشديد جراحات پيشين خود وفات كرد . پيامبر در سال چهارم هجرى (57 سالگى) ام سلمه را به همسرى خود برگزيد و او را در خانه‏اى كه قبلا در اختيار زينب بنت‏خزيمه بود، جاى داد .

7 . زينب دختر جحش: وى كه دختر عمه پيامبر بود، نخست‏به اشارت رسول خدا به همسرى زيد بن حارثه فرزند خوانده آن حضرت در آمد ولى بدان جهت كه زيد در ابتدا غلامى آزاد شده و تندخو نيز بود و زينب خود را از خانواده اصيل قريش مى‏دانست، اين پيوند به رغم توصيه‏هاى مكرر پيامبر به طلاق و جدايى انجاميد . ازدواج با همسر غلام آزادشده خود، در عرف آن روز ناپسند و مخالف شان پيامبر بود، ولى برابر آيات 37 و 38 سوره احزاب به دستور خداوند انجام گرفت تا سنت غلط و جاافتاده عرب جاهلى را به صورت عملى در هم ريزد . اين ازدواج در سال پنجم هجرى در 58 سالگى پيامبر صورت گرفت . 9

. صفيه دختر حى بن اخطب سر كرده يهوديان بنى نضير: وى نخست‏به همسرى سلام بن ابى الحقيق در آمد و پس از وى، همسر كنانة ابن ابى الحقيق كه هر دو از شاعران يهود بودند، گرديد . در جنگ خيبر، كنانه كشته شد و صفيه به اسارت مسلمانان در آمد . رفتار توام با متانت صفيه به هنگام عبور از كنار عرصه نبرد، پيامبر را بر آن داشت، براى دلجويى، رداى خود را بر او افكند و مسلمانان را براى عبور دادن اسيران از كنار صحنه نبرد توبيخ كند . 10 پس از آن، پيامبر او را آزاد كرد و چون وى به اسلام گراييد، با تعبير هل لك فى، از وى پرسيد: آيا مرا براى همسرى خود مى‏پسندى؟ و چون او پاسخ داد: قد كنت اتمنى ذلك فى الشرك فكيف اذا امكننى‏الله عنه فى الاسلام؟! من چنين افتخارى حتى آن گاه كه يهودى بودم آرزو مى‏كردم، پس چگونه اكنون كه به اسلام گرويده‏ام مشتاق نباشم؟! ! پيامبر او را به عقد خود درآورد . اين ازدواج در سال هفتم هجرى در سن 60 سالگى پيامبر صورت پذيرفت . صفيه در سال 50 هجرى در مدينه در گذشت .

. جويريه دختر حارث بن ابى ضرار سر كرده يهوديان بنى مصطلق: وى از اسيران غزوه بود كه سهم ثابت‏بن قيس بن شماس گرديد و بلافاصله براى آزادى خويش با وى قرارداد مكاتبه منعقد كرد و نزد پيامبر آمد و از او خواست وى را در آزاد شدن از اين محنت كمك كند . پيامبر بهاى وى را به ثابت‏بن قيس پرداخت . آن گاه وى را به ازدواج خود در آورد . 11 با انتشار خبر اين پيوند، مردم ديگر اسيران يهودى را خويشاوندان پيامبر خوانده، بيش از صد نفر از اسيران بنى‏مصطلق را آزاد كردند . برابر روايت ديگر، پدرش نزد پيامبر آمد و گفت: همانند دختر من نبايد اسير و كنيز تلقى گردد! ! پيامبر در پاسخ به درخواست پدر با وى ازدواج كرد، با اين ازدواج، پدر و دو برادرش و جمعى از خويشاوندان وى نيز به اسلام گرويدند . 12

0 . ميمونه دختر حارث خواهر ام الفضل همسر عباس: وى قبل از اسلام همسر مسعود بن عمرو ثقفى بود . اگر چه شوهرش از مشركان بود، خود وى به دليل رفت و آمد به خانه عباس به اسلام متمايل گرديد . وى كه از خبر پيروزى سپاه اسلام در خيبر خوشحال گشته بود، چون به خانه آمد، شوهرش را محزون يافت . شوهر اين شادمانى را بر نتافت و از وى جدا شد . چون از وى جدا شد، به همسرى حويطب ابن عبد العزى در آمد . چون شوهرش از دنيا رفت، ميمونه ناگزير به خانه خواهر آمد و در آن‏جا اقامت گزيد . در سال 7 هجرى كه پس از صلح حديبيه در (سال ششم هجرى) پيامبر براى اداى مناسك حج‏سه روز به مكه آمد، وى از طريق خواهرش، عباس را واسطه قرار داد و خود را به پيامبر بخشيد . قرآن اقدام ميمونه را چنين گزازش نموده است: وامراة مؤمنه ان وهبت نفسها للنبى . . 13 پيامبر كه منتظر فرصتى بود تا بيشتر در مكه بماند و دل مشركان را به دست آورد، بلافاصله پذيرفت و در خواست كرد تا جشن عروسى بر پا شده، وليمه‏اى داده شود; ولى مشركان به استناد مهلت‏سه روزه قرارداد نپذيرفتند و گفتند ما را به غذاى تو نيازى نيست . 14 پيامبر نيز به ناچار مكه را ترك گفت .

1 . ام حبيبه: رمله دختر ابى سفيان . وى نخست‏به همسرى عبيدالله بن جحش در آمد و به‏رغم آن كه پدر و شوهر اين زن، از سر كردگان كفر بودند، آن دو به اسلام گرويدند و به حبشه مهاجرت كردند و در حبشه صاحب دخترى به نام حبيبه شدند . در حبشه، عبيدالله بن حجش مرتد گرديد و كوشيد تا ام‏حبيبه را نيز به ارتداد بكشاند; ولى ام‏حبيبه پايدارى ورزيد . با مرگ همسرش، وى به ناچار با تنها دخترش در ديار غربت‏باقى ماند; نه امكان بازگشت نزد خانواده خويش داشت و نه پناهگاهى از خانواده همسر . در اين هنگام، پيامبر نماينده‏اى نزد نجاشى فرستاد و از طريق وى او را خواستگارى نمود . در جلسه‏اى با حضور مسلمانان مهاجر حبشه ، نجاشى به وكالت از پيامبر و خالد بن سعيد بن عاص به وكالت از ام حبيبه عقد جارى گرديد . پس از فتح خيبر كه مهاجرين از حبشه بازگشتند، در سال ششم يا هفتم هجرت وى نيز به مدينه آمد و در خانه پيامبر اقامت‏يافت .