لطفا منتظر باشید ...
صلوات بر پيامبر و آل پيامبر(ص)
دكتر علي خورسنديان لمثل هذا فليعمل العاملون بايد اينگونه عمل كنند! (قرآن كريم) درود و صلوات بر پيامبر و آل او (ع) از آدابي است كه پيش از همگان، خداوند خود به آن پرداخته است. مقام عبوديت و تسليم و بندگي حضرت ختمي مرتبت (ص) در پيشگاه خدا آن اندازه است كه مشمول درود و سلام و صلوات خداوند تعالي گشته و فرشتگان نيز با اهداء درود بر محمّد و آل محمّد (ص) مراتب ادب ورزي خود را به اين برگزيدگان خداوند ابراز مي‌كنند. نيز خداوند در آيه 56 سوره مباركه احزاب به اهل ايمان فرمان مي‌دهد كه بر پيامبر (ص) درود و سلام بفرستند: «ان الله و ملائكته يصلون علي النبي يا ايها الذين آمنوا صلوا عليه و سلموا تسليماً»[1] «همانا خداوند و فرشتگان بر پيامبر (ص) درود مي‌فرستند، اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، شما نيز او را درود فرستيد و سلام دهيد، سلامي شايسته و نيكو!» در اين آيه شريفه خداوند از اهل ايمان خواسته كه بر وجود مقدس پيامبر گرامي اسلام، سلام و صلوات بفرستند. قدر مسلم مقام و منزلت پيامبر و خاندان گرامي او (ع) در پيشگاه خداوند بسي بلند مرتبه است، آن هم مرتبتي كه هيچ فردي از افراد بشر نمي‌تواند سوداي دستيابي به آن كمالات و مقامات را در سر بپرورد، اما با اين حال، نمي‌توان تصور كرد كه مراتبي بالاتر از كمال براي اين برگزيدگان، فوق مرتبه فعلي ميسّر نيست، چرا كه خداوند در كمال لايتناهي و نامحدود است و بندگان هر اندازه حائز كمال و تعالي شوند، باز همچنان مخلوق خداوندند و در ارتباط با خالق جهان، نيازمند و محتاج. از اين رو سلام و صلوات بر پيامبر و آل او، طلب ارتقاي مرتبه است براي آن گراميان از درگاه خداوند متعال. ذكر صلوات در جامعيّت خود، هم درود بر پيامبر را شامل مي‌شود و هم درود بر دودمان پيامبر را. براساس اخبار موثّق، منظور از كلمه «يس» كه در ابتداي سوره شريفه " يس " قرار دارد، وجود مقدس پيامبر اكرم است. از سويي خداي تبارك و تعالي در سوره صافات آيه 130 مي‌فرمايد: «سَلامٌ علي ال ياسين»؛ در تفسير اين آيه كريمه، زبده مفسّرين گفته‌اند كه مقصود از "ال ياسين "،" آل ياسين "ـ آل محمّد (ص) -مي‌باشد. و بدين ترتيب خداوند خود علاوه بر پيامبر بر خاندان او نيز سلام فرستاده و مؤمنين نيز اينگونه به پيامبر و آل او (ع) سلام و صلوات مي‌فرستند. ذكر صلوات از شريف‌ترين و گرانبها‌ترين اذكار به شمار مي‌رود. اي بسا دوستداران خاندان رسالت كه به سبب آشنايي كه از كودكي با اين ذكر شريف دانسته‌اند، توجه كافي و عميق به معنا و آثار آن نداشته باشند، در صورتي كه مداومت به اين ذكر در طول ايام سال و به ويژه شب و روز جمعه مورد توصيه قرار گرفته و نيز در آداب ماه مبارك رمضان به آن تأكيد فراوان شده است. پيامبر اكرم در خطبه شريف شعبانيّه خويش مي‌فرمايد: « … هر كس در اين ماه بر من بسيار صلوات بفرستد، خداوند كردار او را در ميزان اعمال آنگاه كه ترازوهاي عمل سبک باشد، سنگين گرداند … » در فضيلت اين ذكر حضرت ابوالحسن الرضا (ع) مي‌فرمايد: «كسي كه قادر نباشد كفّاره گناهان خود را بپردازد، پس فراوان بر محمّد و آل محمّد (ص) صلوات بفرستد، كه اين عمل گناهان را زايل مي‌نمايد. صلوات بر محمّد و آل او (ص) نزد خداي عزّوجلّ برابر با تسبيح، تهليل و تكبير است.»[2] در همين خصوص حضرت اميرالمؤمنين علي (ع) فرمود: «بر محمّد و آل محمّد صلوات بفرستيد، همانا خداي عزّوجلّ هنگامي كه شمايان از پيامبر او ياد مي‌كنيد … دعاي شما را مستجاب مي‌نمايد.» صلوات موجب نورانيّت قلب مي‌گردد و هر كس از آن غفلت ورزد يا آن را ناقص بيان كند،[3] همانا قلب او به ظلمت مي‌گرايد و بوي بهشت را استشمام نمي‌كند، بگونه‌اي كه امام باقر 7 از پيامبر (ص) روايت مي‌فرمايد: «كسي كه صلوات بر من را فراموش كند در راه (وصول) به بهشت به خطا مي‌رود.»[4] امام هفتم موسي‌بن جعفر (ع) در خصوص معناي صلوات چنين سخت مي‌گويد: «كسي كه صلوات بر پيامبر (ص) بفرستد، مفهوم آن اين است كه مي‌گويد همانا من بر وفا به پيماني كه آن را پذيرفته‌ام، پابرجا هستم و قبول اين پيمان هنگامي بود كه خداوند به نسل آدميان فرمود: [آلست بربكم؟[5]… آيا من پروردگار شما نيستم]؟ همگان پاسخ گفتند: آري» در برتري و فضيلت صلوات همين بس كه بنا بر فرمايش امام يازدهم (ع)، حضرت ابراهيم خليل به سبب اينكه بر محمّد و آل محمّد صلّي‌الله عليهم بسيار صلوات مي‌فرستاد، از سوي پروردگار به مقام خلّت رسيد. از سوي ديگر از امام علي‌بن الحسين (ع) مستند به سخن پيامبر اكرم (ص) روايت شده كه فرمود: «حقّا بخيل كسي است كه نام من نزد او برده شود و بر من صلوات نفرستد.»[6] با نگاهي به افراد پيرامون خود اعم از زن يا مرد، جوان يا پير، ملاحظه مي‌كنيم هر كس فراخور حال خويش حوائج، نيازمنديها و خواسته‌هايي دارد كه براي برآورده شدن آن، به درگاه الهي دست نياز برآورد. امّا پرسشي كه پيش مي‌آيد عبارت از اين است كه چرا پاره‌اي از حوائج روا نمي‌شود؟! در پاسخ بايد گفت: فارغ از اينكه دعا و طلب حاجت خود آداب و مقدماتي دارد، و برآورده شدن برخي از حوائج بسا مطلقاً به مصلحت انسان نباشد، بايد افزود كه وجود برخي از گناهان مانع صعود و پذيرش دعا مي‌شود؛ از اين رو براي اينكه دعا مورد پذيرش و قبول درگاه ايزدي قرار گيرد، بايد در مقام رفع موانع برآمد، و ذكر شريف صلوات از جمله اذكاري است كه موانع را برطرف مي‌كند و دعا را به قصد اجابت نزديك مي‌نمايد. به عبارتي ديگر نبايد از دعايي كه با صلوات بر پيامبر و آل قرين نباشد، توقع پذيرش و اجابت داشت. اين موضوع را ائمه بزرگوار (ع) نيز در دعاها و نيايش‌هاي خويش رعايت مي‌كردند. ادعيه‌اي كه در كتاب شريف صحيفه سجاديه از امام زين‌العابدين (ع) نقل شده است غالباً در ميان فرازهاي آن ذكر صلوات تكرار شده است. امام اميرالمؤمنين (ع) مي‌فرمايد: «كل دعاء محجوب عن السماء حتي يصلي علي محمد و آله.» «همه دعاها از رفعت به آسمان محجوب و در پرده‌اند مگر اينكه همراه آن صلوات بر محمّد و آل محمّد (ص) فرستاده شود.» در ماه مبارك كه ماه صيام و دعاست، چه نيكو و شايسته است كه ادعيه خويش را به ذكر صلوات بيارائيم. باشد كه مورد قبول حضرت حق قرار گيرد. نكته جالب آنكه ذكر صلوات آن اندازه مهم است كه در گفتار پيامبر اكرم (ص) در شمار نكات قابل عنايت در ماه مبارك رمضان قرار گرفته است. بنگريد: «من ادرك شهر رمضان فلم يغفر له فابعده‌الله، و من ادرك والديه فلم يغفر له فابعده الله و من ذكرت عنده فلم يصل علي فلم يغفر له فابعده الله.»[7] «كسي كه ماه مبارك رمضان را درك كند و از فضيلت و موقعيت اين ماه نتواند جهت آمرزش خويش بهره جويد، خداوند او را از رحمت خود دور مي‌كند، و كسي كه پدر و مادر داشته باشد و در راستاي خدمت به آنان نتواند موجب جلب رحمت و مغفرت خدا شود، خداوند او را از رحمت خود دور مي‌سازد و كسي كه نام نزد او برده شود اما بر من صلوات نفرستد، مورد آمرزش قرار نخواهد گرفت و خدا او را از رحمت خويش دور مي‌نمايد.»[1] ) احزاب/ 56. [2] ) بهار 91/ 47، ج 2 به نقل از امالي صدوق. [3] ) يعني همراه با پيامبر بر آل او (ع) صلوات نفرست. [4] ) همان/ 53، ج 20. [5] ) همان/ 54، ج 25. [6] ) همان/ 55، ج 26 [7] ) همان/ 47، ج 1 به نقل از امالي صدوق.
