نخستین سیره پیامبر(ص) به فارسی نسخه متنی

کتابي را که وي تصنيف و براي ديگران املاء کرد در اصل داراي سه قسمت اساسي بود:

قسمت اول به نام «کتاب المبتدء» به ذکر وقايع تاريخ از آغاز خلقت عالم تا عصر حضرت عيسي (ع) و همچنين حکايت پادشاهان و قهرمانان عربستان و انساب عرب و قبايل اعراب و شجره نسبت خاتم الانبياء- عليه الصلوة والسلام- اختصاص داشت.

قسمت دوم تحت عنوان «کتاب المبعث» وقايع زندگي پيامبر را از بدو تولد تا هجرت در بر مي گرفت. سومين قسمت که «کتاب المغازي» خوانده شده بود، همانطور که از عنوان آن پيداست، مشتمل بود بر وقايع مربوط به جنگها و فتوحات رسول اکرم و حجة الوداع و وفات آن حضرت.

«در اين قسمت است که ابن اسحاق اطلاعات و مشهوداتي را که در طي قرن اول هجري راويان و محدثان مدينه جمع آوري کرده بودند به طور کامل به کار بسته و آنها را در سلک يک گاه شماري منظم درآورده است، و چون درباره موضوع يا واقعه واحدي اخبار متعددي در دست داشته سعي کرده است که از تلفيق آنها مضمون جامعي به دست آورده به عنوان مقدمه آن اخبار بيان کند.»

(مقدمه، ص مز).

کتاب ابن اسحاق، چنانکه اشاره شد، به صورتي که خودش تصنيف و تدوين کرده بود، به دست ما نرسيده است. اما وي مطالب آن را براي راويان متعدد تقرير کرده بود. يکي از اين راويان يونس بن بکير بود که مجموعاً سيصد و هفتاد و چهار خبر از او به جا مانده است.

راوي بلافصل ديگر محمد ابن اسلمه است که از او نيز تعداد چهل و هفت خبر باقي مانده است. اين دو مجموعه خبر در يک مجلد تحت عنوان سيره ابن اسحاق توسط پروفسور حميدالله به چاپ رسيده است2.

يکي ديگر از کساني که از ابن اسحاق استماع خبر کرده بود زياد بن عبدالله البکّائي (متوفي 185ه.ق.) بود. زيادبن عبدالله موفق شده بود، نه يکبار بلکه دو بار، کتاب ابن اسحاق را از زبان مصنف بشنود و بالنتيجه توانست آنچه را که به وي املاء شده بود به رشته تحرير درآورد.

متأسفانه کتاب البکائي نيز مانند مغازي استادش ابن اسحاق مفقود شده است، وليکن او نيز کتاب خود را براي راوي ديگري نقل کرده بود که خوشبختانه کتابي که اين شخص نوشت به طور کامل به جا مانده است و اين همان سيره معروف ابن هشام است که با يک واسطه از ابن اسحاق گرفته شده است.