اربعينيات در فضايل اميرمؤمنان«عليه‌السّلام»

علوم حديث ـ شماره 18 ، زمستان1379

ع. باقرى بيدهندى

يكى از سنّت هاى پسنديده و خدمت هاى شايسته كه از دير زمان تا كنون بين محدثان و عالمان شريعت و سالكان طريقتْ معمول بوده است, اهتمام ورزيدن به تأليف آثارى با عنوان هايى مانند «اربعين», «الأربعون حديثاً», و آوردن چهل حديث درباره يك موضوع يا موضوع هاى گوناگون است. علّت خلق آثار پُرشمار خطّى و چاپى از اين دست, وارد شدن احاديث مستفيض, بلكه متواتر از طريق عامّه و خاصّه است كه در آنها, حفظ چهل حديث, فراوانْ توصيه شده است. [1] در يكى از اين رواياتْ آمده است كه رسول خدا فرمود:

هر كس از امّت من چهل حديث از آنچه در امور دين به آنها نيازمند است, حفظ كند, پروردگار در روز رستاخيز, او را فقيهى (دين شناسى) دانشمند بر مى انگيزد. [2]

اين ذخاير بسيار ارزشمند كه بخشى از منابع حديثى فريقين را به خود اختصاص داده است, [3] كمك شايانى به اشاعه حديث و فرهنگ اسلامى كرده است.

نخستين كتاب اربعين

استاد كاظم مديرشانه چى مى نويسد:

تا آن جا كه اين جانب سراغ دارد, اوّلين كتاب اربعين,در نيمه سده سوم, توسط دو نفر از عالمان حديث, هم زمان نوشته شده است.

نخست, اربعين ابوالحسن محمدبن اسلم بن سالم كِندى طوسى(م 242ق) است كه از ثقات محدّثان خراسان بوده است. [4]

ديگر, اربعين حافظ ابوالحسن مؤيد بن محمد بن على قرشيِ طوسى كه از ثقات و پيشوايان حديث بوده و به سال 242ق, درگذشته است. [5]

در اعصار بعدى, اربعين نويسى متداول گشته و اربعين هايى در موضوعات مختلف, به رشته تحرير كشيده شده است. [6]

عناوين اربعينيات

پاره اى از اين دفترهاى معرفت, از سوى فراهم آورندگان, با اسامى خاص, نامگذارى شده اند و پاره اى ديگر, با عنوان عام «الأربعون حديثاً» يا «چهل حديث», خوانده مى شوند. [7]

شيوه هاى اربعينيات و مباحث آنها

چهل حديث هايى كه در آغازْ تدوين مى شد, مقصور بر جمع چهل حديث و شرح الفاظ غريب آن بود؛ امّا بعدها فراهم آورندگان اين آثار, هر يك بنا به ذوق و سليقه خود, در گزينش, شيوه هايى اختيار كردند و جانب خاصّى را در نظر گرفتند و گاه به موضوعات خاص, توجّه داشتند؛ چنان كه جمعى در فروع, عدّه اى در جهاد, بعضى در زهد, پاره اى در ادب, و دسته اى در خُطَب, اربعين هايى نگاشته اند كه هر يك در زمينه خود, مفيد است.

مثلاً ابن عساكر, چهل حديث از چهل شيخ, از چهل شهر, شنيد و جمع آورى نمود و در دو جزء, تدوين كرد. [8] و رهاوى, چهل حديث از راويان چهل شهر, جمع كرد (نسخه ش 1040 كتاب خانه ظاهريه), و شيخ مفيد ابو محمد عبدالرحمان بن احمد بن حسين خزاعى (جدّ شيخ ابوالفتوح رازى), كتاب الأربعين فى فضائل عليّ أميرالمؤمنين(ع) را تأليف كرد. [9]

بعضى از گردآورندگان, چهل حديث درباره موضوع خاصّى انتخاب كردند و بعضى هم به تنوّع در احاديث, نظر داشته اند. [10] بسيارى از اربعين نويسان نيز چهل حديث خود را به روايات در فضايل و مناقب خاندان پيامبر(ص) اختصاص داده اند. [11]

اسعد بن ابراهيم بن حسن حلّى در كتاب خود, الأربعون حديثاً فى الفضائل والمناقب, از امام شافعى و امام احمد بن حنبل, نقل كرده كه مراد حضرت رسول از حفظ اربعين حديث, چهل حديث در مناقب ائمه اطهار(ع) است.

مؤلف ينابيع المودّة مى نويسد:

احمد بن حنبل گفت: پيامبر(ص) را در عالم رؤيا ديدم. به من فرمود: «اى احمد! در قول شافعى شك كرده اى كه در حديثِ من است: ”مَن حفظ من أمّتى أربعين حديثاً من السنّة كنتُ له شفيعاً يوم القيامة“ [12] ؟ آيا نمى دانى كه فضايل اهل بيت من از سنّت است؟». [13]

در اين ميان, دانشوران شيعه و اهل سنّت, رقم چشمگيرى از چهل حديث هاى خود را به فضايل و مناقب بى شمار مولاى متقيان, اميرمؤمنان على بن ابى طالب(ع) اختصاص داده اند و به عنوان يكى از عمده ترين و بارزترين مسائل دينى مورد نياز مردم, به آن اهمّيت داده اند و به دليل مقيّد بودن به عدد چهل, تنها گوشه هايى بسيار محدود از فضايل, شئون و مقامات امير مؤمنان على(ع) را در آثار خود آورده اند.

در اين مجال, تعدادى از اربعين هايى را كه در بيان مناقب و فضايل امام على(ع) نگاشته شده اند, مى آوريم.

1. الأربعون حديثاً فى فضائل أميرالمؤمنين و اثبات امامته, عماد الدين حسن بن على بن على بن على طبرى. [14]

2. الأربعون حديثاً فى مناقب أميرالمؤمنين(ع), محسن فيض كاشانى (م1091ق). [15]

3. كتاب الأربعين عن الأربعين فى فضائل على أميرالمؤمنين(ع), ابو محمد عبدالرحمان نيشابورى خزاعى. [16]

تحقيق: محمد باقر محمودى, تهران: مؤسسه چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى, 1413ق, 110ص, وزيرى.

نسخه

كتاب خانه آية اللّه مرعشى قم, شماره 990, 3/10966.

كتاب خانه آية اللّه فاضل خوانسارى در خوانسار, شماره 3/146.

4. الأربعون حديثاً فى فضائل أميرالمؤمنين(ع), جمال الدين يوسف بن حاتم شامى عاملى (صاحب الدرّ النظيم) [17]

نسخه

دارصدام در بغداد, شماره 2/30137.

5. الأربعون حديثاً فى فضائل أميرالمؤمنين(ع) مستخرجة من كتب أهل السنة, يوسف بن احمد بن ابراهيم درازى بحرانى (م1286ق) [18]

6. الأربعون حديثاً فى فضائل أميرالمؤمنين(ع), محمد شفيع استرآبادى.

نسخه

كتاب خانه آية اللّه مرعشى, شماره 13463 در 97 ورق, تحرير سال 1116ق. (فهرست, ج9, ص264)

كتاب خانه ملك تهران, شماره 680/9/8455 .

7. الأربعون حديثاً فى فضائل على(ع), على بن محمد اسدآبادى (ق11).

نسخه

كتاب خانه آية اللّه مرعشى, مجموعه شماره105594/101پ ـ 107پ. (فهرست, ج14, ص360ـ361)

8. أربعون حديثاً فى فضائل على(ع), يوسف بن اسماعيل نبهانى (1265ـ 1350ق). [19]

9. الأربعون حديثاً فى فضائل أميرالمؤمنين(ع), مؤلف: ناشناخته.

نسخه

كتاب خانه آية اللّه مرعشى, شماره موقّت3/5550.

10. الأربعون حديثاً فى فضائل أميرالمؤمنين(ع), محمد بن احمد بن حسن نيشابورى.

11. الأربعون حديثاً من أحاديث سيد المرسلين فى مناقب أميرالمؤمنين(ع), امير جمال الدين عطاء اللّه بن فضل اللّه حسينى فارسى دشتكى هروى (م917 يا 936ق). [20]

تحقيق: محمد حسن زبرى, بيروت: مجمع البحوث الاسلامية, 1413ق, 95ص, وزيرى.

نسخه

كتاب خانه مركزى دانشگاه تهران, ش1/2117.

كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى, ش4213/ 5603.

كتاب خانه آستان قدس, شماره1594/ 1598.

كتاب خانه وزيرى يزد.

دار صدام بغداد, شماره3 /22695.

12. الأربعون حديثاً فى فضائل أميرالمؤمنين(ع), محمد صادق بن محمد اسدى جزايرى شيرازى. [21]

نويسنده, كتاب را از منابع اهل سنّتْ استخراج كرده است. تنها دو روايت آن, از منابع شيعه است: يكى از عيون الأخبار است و ديگرى از اربعين شيخ بهايى.

13. الأربعون حديثاً فى فضائل اميرالمؤمنين(ع) من طرق العامة, حيدر قلى خان, سردار كابلى. [22]

14. الأربعون حديثاً فضائل على(ع), ناد على بروجردى فرزند غلامعلى. [23]

اين چهل حديث, برگرفته از كتاب الصواعق المحرقةى ابن حجر است.

نسخه

كتاب خانه آية اللّه مرعشى, شماره 3316, در هفت ورق. (فهرست, ج9, ص96)

15. الأربعون حديثاً فى فضائل أميرالمؤمنين و أهل بيته(ع), مير سيد على همدانى. [24]

نسخه

كتاب خانه پاريس.

16.الأربعين فى فضائل أميرالمؤمنين(ع), حسن بن على صفّار. [25]

17. الأربعون حديثاً من الأربعين فى فضائل أميرالمؤمنين(ع), منتجب الدين على بن شيخ عبيداللّه (م585ق). [26]

تحقيق: مدرسة الامام المهدى(ع), قم: 1408ق, 12ص, وزيرى.

بر اين كتاب, حاشيه اى به قلم شيخ عبد على بن حسين جزايرى وجود دارد.

نسخه

كتاب خانه آية اللّه حكيم نجف, شماره1/99.

كتاب خانه مركزى دانشگاه تهران, شماره 3/2140.

معهد احياء التراث الاسلامى قم, ص45عكسى.

18. الأربعون حديثاً فى الفضائل, زين الدين بن على بن احمد شامى (مقـ1916ق).

19. الأربعون حديثاً, عبداللّه بن محمود بن سعيد شوشترى خراسانى (م997ق). [27]

20. الأربعون حديثاً فى فضائل أميرالمؤمنين(ع) و مناقبه, محمد جعفر استرآبادى,

مشهور به شريعتمدار (م1263ق). [28]

اين كتاب, به فارسى است.

21. الأربعون المنتقى من مناقب المرتضى عليه رضوان العليّ الأعلى, رضى الدين, ابو الخير احمد بن اسماعيل بن يوسف طالقانى قزوينى شافعى (512ـ590). [29] مجلّه تراثنا, شماره14, تحقيق: سيد عبدالعزيز طباطبايى, 1405ق, ص101ـ 128.

نسخه

كتاب خانه كاشف الغطاء نجف, شماره 514.

كتاب خانه شهيد على پاشا در كتاب خانه سليمانيه اسلامبول, شماره 539.

22. الأربعين فى فضائل أميرالمؤمنين(ع), ضياء الدين ابوالمؤيّد موفق بن احمد مكّى خوارزمى (484ـ568ق). [30]

23. الأربعين فى فضائل على بن أبى طالب, رضى الدين قزوينى حاكم. [31]

24. الأربعين فى مناقب أميرالمؤمنين(ع), ابو عبداللّه محمد بن مسلم بن ابوالفوارس رازى. [32]

25. الأربعين فى حبّ أميرالمؤمنين على بن أبى طالب(ع), على أبو معاش.

شريعت ـ دارالاعتصام, 1378ش, ج1, ص419ص, وزيرى.

26. كتاب الأربعين فى فضائل اميرالمؤمنين(ع), محسن بن محمد بن يوسف آل عصفور بحرانى. [33]

27. أربعين فى فضائل أميرالمؤمنين(ع), مقرّب على خان تقوى جگرانَوى. [34]

حيدرآباد دكن, 1282ق, 432ص.

28. كتاب الأربعين فى فضائل اميرالمؤمنين(ع), خطيب بغدادى (م463ق). [35]

29. الأربعون حديثاً فى فضائل أميرالمؤمنين(ع), مؤلف: ناشناخته

نسخه

كتاب خانه ملّى, شماره2/2867.

30. الأربعون حديثاً فى فضائل على(ع), مؤلف: ناشناخته.

نسخه

كتاب خانه مركزى دانشگاه تهران, شماره2/2117.

31. الأربعون حديثاً فى فضائل على(ع), تقتمش.

نسخه

كتاب خانه آستانه قم, شماره3/5892.

32. أربعين حجّت (شرح چهل حديث در فضائل اميرالمؤمنين ـ ع ـ), حميد الدين حجّت هاشمى خراسانى.

قم: نشر حاذق, 1370ش, 256ص, وزيرى.

33. الأربعون حديثاً فى فضائل على(ع), مؤلف: ناشناخته.

نسخه

كتاب خانه آية اللّه مرعشى, شماره9782.

34. الأربعون حديثاً فى فضائل على(ع), مؤلف ناشناخته.

نسخه

كتاب خانه آية اللّه مرعشى, شماره749.

35. الأربعون حديثاً من الأربعين فى فضائل أميرالمؤمنين(ع), محمدرضا طبسى نجفى (1322ـ1405ق). [36]

قم: مطبعه سيد الشهداء(ع), 1416ق, 248ص, وزيرى.

36. الأربعون حديثاً فى اثبات امامة أميرالمؤمنين(ع), سليمان بن عبداللّه ماحوزى بحرانى (1075ـ1121ق). [37]

تحقيق: سيد مهدى رجايى, ناشر: محقّق, 1417ق.

مؤلف, احاديث كتاب را از طرق اهل سنّت, جمع آورى و شرح نموده است.

37. أربعون حديث فى فضائل على(ع), مؤلف: ناشناخته. [38]

نسخه

كتاب خانه آية اللّه مرعشى, در مجموعه شماره 741 از ص192رـ 196پ. (فهرست, ج2, ص351)

38. الأربعين فى فضائل اميرالمؤمنين(ع), مؤلف: ناشناخته. [39]

نسخه

كتاب خانه آستان قدس رضوى, در مجموعه 13595,تحرير 1269ق.

39. الأربعين فى فضائل أميرالمؤمنين(ع), مؤلف: ناشناخته. [40]

مشهد, 1236ق, 8ص, چاپ سنگى.

40. الأربعون حديثاً فى فضائل أميرالمؤمنين و سيدة نساء العالمين ـ صلوات اللّه و سلامه عليهما ـ برواية عائشه, احمد محمودى.

بيروت: مؤسسه البلاغ, 1410ق, 208ص.

اين كتاب به فارسى نيز ترجمه و منتشر شده است.

41. الأربعين فى اثبات الخلافة بلافصل لأميرالمؤمنين(ع), شيخ مفيد (م413ق).

نسخه

كتاب خانه مدرسه امام عصر(ع) شيراز, شماره361.

42. الأربعون حديثاً فى فضائل على بن أبى طالب(ع), مؤلف: ناشناخته.

نسخه

كتاب خانه آية اللّه مرعشى, شماره موقّت 4/4309.

كتاب خانه آية اللّه مرعشى, شماره موقّت3/7765.

43 . ا لأربعون حديثاً, مؤلف: ناشناخته.

نسخه

كتاب خانه آية اللّه مرعشى, شماره6372.

44. الأربعين فى فضائل أميرالمؤمنين(ع), مؤلّف: ناشناخته.

نسخه

از كتب اهدايى مقام معظم رهبرى به كتاب خانه آستان قدس, شماره2/1013.

45. اربعين (چهل حديث در فضايل على ـ ع ـ), مؤلف: ناشناخته.

نسخه

كتاب خانه مسجد اعظم قم, شماره11/2135.

46. اربعين, محمد على قرچه داغى (م ح1310ق). [41]

اين كتاب, در سال 1300ق, در تبريز چاپ شده است.

47. ترجمه چهل حديث در مناقب اميرالمؤمنين(ع), عبداللطيف بيرجندى.

نسخه

كتاب خانه آستان قدس, شماره8/2653, احتمالاً.

كتاب خانه وزيرى يزد, شماره2/1111.

كتاب خانه آية اللّه مرعشى, شماره5372.

48. چهل حديث در شأن حضرت اميرالمؤمنين(ع) و داستان مختصر غدير از كتاب «الغدير», حبيب اللّه شيرخدايى.

تهران, 1975م, 48ص.

49. چهل حديث در فضايل على(ع), دانش آموزان مسجد مصطفى(ص).

تهران, 1977م, ص49, چاپ دوم.

50. چهل حديث در فضايل و مناقب على(ع), مؤلف: ناشناخته.

مشهد, 1336ق, 8ص, سنگى.

51. چهل حديث در فضايل حضرت على از كتب اهل سنّت و شرح آن , مؤلف: ناشناخته.

نسخه

از كتب اهدايى مقام معظم رهبرى به كتاب خانه آستان قدس, شماره 4/1489.

52. چهل حديث فضايل اميرالمؤمنين على بن ابى طالب(ع), تدوين: خانه كتاب ايران.

خانه كتاب ايران, 1415ق, 49ص.

53. چهل حديث , مؤلف: ناشناخته. [42]

با ترجمه فارسى.

54. سرور الشيعة, محمد باقر مجلسى (م1110ق).

چاپ ايران, 1284ق (سنگى) و 1313ق. [43]

55. شناخت امام مبين يا اربعين ولايى, احمد سياح.

انتشارات اسلام, 1370ق, 128ص, رقعى.

56. مصباح الهداية فى اثبات الولاية, سيد على موسوى بهبهانى. [44]

مشتمل بر چهل حديث معتبر در تفسير چهل آيه قرآن مجيد درباره ولايت و خلافت امام على(ع) و فضايل و مناقب اهل بيت عصمت و طهارت است و چند چاپ دارد كه به برخى اشاره مى شود:

1) با مقدمه: سيد مرتضى حكمى, قاهره: مطبوعات النجاح, 1396ق/1971م, 336ص, دوم.

2) زير نظر: رضا استادى, اهواز: مدرسه دارالعلم, 1418ق, 384ص, چهارم, وزيرى.

اين كتاب ارزنده, يك بار توسط استاد على دوانى با نام فروغ هدايت, به فارسى ترجمه شده و به وسيله كتاب خانه صدر تهران, در 316 صفحه رقعى منتشر شده است. بار ديگر, توسط آقاى سيد محمدرضا شفيعى, به نام شاهراه هدايت در اثبات امامت شاه ولايت, در سال 1372ق, در قم در 351 صفحه به چاپ سنگى رسيده است.

57. الأربعين فى فضائل مولانا أميرالمؤمنين(ع), محمّد رضا بانى كاشانى.

ناشر: مؤلّف, 1374ش.

58. جلوه خدا, لسان الدين رستگار جويبارى.

قم: بنياد پژوهش هاى علمى و فرهنگى نور الأصفياء, 1378ش, 120ص, رقعى.

ضميمه

59 . الأربعون حديثاً علّمها الرسول لعلى(ع), مؤلف: ناشناخته.

نسخه

كتاب خانه مركزى دانشگاه تهران, شماره7013.(فهرست, ج16, ص429)

60 . الأربعين المسندة فى الخلافة و الخلفاء, محمد بن احمد بن محمّد بن مرزوق عجيسى تلمسانى. [45]

61 . چهل حديث در فضايل اميرالمؤمنين(ع) با ترجمه منظوم, مؤلف ناشناخته.

نسخه

كتاب خانه آية اللّه گلپايگانى, شماره182/18. (فهرست, ج1, ص33)

62 . سنة الأربعين فى سنة الأربعين, سيّد ضياء الدين فضل اللّه حسينى راوندى كاشانى (زنده در 548ق).

مؤلف, صاحب كتاب هاى أدعية السرّ و ضوء الشهاب است.

سيد بن طاووس, پاره اى از اين كتاب را در اليقين آورده است.

63 . چهل حديث در فضيلت على(ع), محمد تقى مجلسى.

نسخه

كتاب خانه مركزى دانشگاه تهران, شماره2251. (فهرست, ج9, ص907)

64 . الأربعون حديثاً, حسن بن محمد ديلمى. [46]

سومين حديث اين رساله, حديث غدير است.

65. أربعون حديثاً رواية أميرالمؤمنين على بن ابن طالب(ع), سليمان بن ابراهيم بن عمر علوى (825ق). [47]

در برخى از كتاب خانه هاى يمن, نسخه هايى از اين كتاب, موجود است.

66 . الأربعون الحديث العلوية, قاضى جعفر بن احمد بن عبدالسلام بن ابى يحيى بهلولى زيدى (576ق). [48]

نسخه

المتحف البريطانى, مجموعة 3919. 52, ورقه 10ـ 38.

67 . الأربعون حديثاً فى المناقب المرتضوية والمآثر العلوية, طيب بن محمّد طبيب سبزوارى (قرن10).

نسخه

كتاب خانه مركزى دانشگاه تهران, ميكرو فيلم شماره2469. (فهرست, ج1, ص699, 30 برگ)

68 . الأربعين فى اثبات الخلافة بلافصل لأميرالمؤمنين(ع), محمد مفيد بن حسين شيرازى (ق13).

اين رساله, در دفتر سوم ميراث حديث شيعه, به چاپ رسيده است.

نسخه

كتاب خانه مدرسه امام عصر(عج) شيراز, شماره361. (فهرست, ج1, ص5, 73برگ)

كتاب خانه آية اللّه مرعشى, شماره1508. (فهرست, ج4, ص311, 74برگ)

69 . الأربعين فى إمامة الأئمة الطاهرين, محمد طاهر بن محمد حسين شيرازى قمى (1098ق).

اين كتاب, با تصحيح: سيد مهدى رجايى, چاپ شده است.

نسخه

كتاب خانه آستان قدس, شماره15765. (فهرست, ج14. ص21)

كتاب خانه آستان قدس, ش7120. (فهرست, ج14, ص30, 189برگ)

كتاب خانه دانشكده الهيات مشهد, شماره1465. (فهرست, ج2, ص610) كتاب خانه روضاتى اصفهان شماره53. (فهرست, ص234, 185برگ)

70 . الأربعين فى فضائل اميرالمؤمنين(ع), صادق بن ابى القاسم.

اين كتاب, يكصد حديث را در بردارد.

نسخه

كتاب خانه مهدوى تهران, ش554. (نشريه نسخه هاى خطّى, ج2, ص136)

71 . الأربعون حديثاً, ابراهيم بن سليمان قطيفى حلّى نجفى (م950ق).

قم: مدرسة الامام المهدى(ع).

نسخه

كتاب خانه آستان قدس, شماره11705. (فهرست, ج14, ص43)

كتاب خانه مركزى دانشگاه تهران, شماره2113. (فهرست, ج8, ص748)

72 . الأربعون حديثاً عن أربعين شيخاً من أربعين صحابيّاً, على بن عبداللّه بن بابويه قمى رازى (م585ق).

نسخه

كتاب خانه مَلِك, شماره1572. (فهرست, ج5, ص297)

كتاب خانه مركز احياء ميراث اسلامى, عكس شماره49. (فهرست عكسى, ج1, ص63)

كتاب خانه آستان قدس, شماره5675. (فهرست, ج5, ص16, 13برگ)

كتاب خانه آستان قدس, شماره7791. (فهرست, ج14, ص28, 17برگ)

73 . الأربعون حديثاً فى الفضائل و المناقب, اسعد بن ابراهيم بن حسن حلّى اربلى (زنده در 610ق).

نسخه

كتاب خانه آية اللّه گلپايگانى, شماره103/25, 17برگ.

كتاب خانه آستان قدس, شماره8275. (فهرست, ج14, ص41, 25برگ)

كتاب خانه مركزى دانشگاه تهران, شماره2140. (فهرست, ج9, ص779, 190برگ)

كتاب خانه مركزى دانشگاه تهران, شماره2117 (فهرست, ج8, ص756, 16برگ)

74 . سلّم درجات الجنّة فى معرفة فضائل أبى الأئمة, محمد بن محمد رضا بن اسماعيل بن جمال الدين قمى مشهدى (ق12ق).

او صاحب تفسير كنزالدقائق است.

نسخه

كتاب خانه ملك تهران, شماره5920. (فهرست, ج3, ص476, 86برگ).

75 . الأربعين فى فضائل مولانا أميرالمؤمنين(ع), محمد رضا بانى كاشانى.

قم, ناشر: مؤلف, 1373ش.

76 . چهل حديث جالب از حضرت على بن ابى طالب(ع), حبيب اللّه چايچيان.

تهران: نشر طلوع, 1369ش.

77 . چهل حديث حضرت على(ع), حسين بن سيف الدين هروى.

مقدمه و تصحيح: كاظم مديرشانه چى, آستان قدس رضوى, 1365ش.

78 . الأربعين فى أحوال النُصّاب و المخالفين, سيّد مير فيض اللّه بن عبدالقاهر حسينى تفرشى غروى (1025ق). [49]

تهران, 1314ش, در چاپ سنگى, همراه با نثر اللئالى و أربعين شهيد اوّل.

79 . چهل مرواريد, مؤسسه نهج البلاغه.

تهران: مؤسسه نهج البلاغه, 1363ش, 38ص.

اين كتاب, منتخبى از احاديث نهج البلاغه است كه به گونه موضوعى گرد آمده اند.

[1] . بحارالأنوار, ج2, ص156؛ كتاب الأربعين, محمد باقرمجلسى, بيروت: دارالكتاب الاسلامى, ص10؛ الأربعون حديثاً فى اثبات امامة أميرالمؤمنين, ماحوزى بحرانى, ص26؛ الأربعين الهاشمية, ص7.

[2] . الخصال, چاپ جامعه مدرسين, ص42 (باب الأربعين)؛ بحارالأنوار, ج2, ص153؛ ثواب الأعمال, ح300؛ الأربعين الحسينية, ص4.

[3] . ر.ك: الذريعة, ج1, ص409ـ434 كه در آن,نام 76 «اربعين» در فهرست كتب حديثى المكتبة الظاهريه دمشق از 46 كتاب اربعين و در جلد اوّل فهرست مخطوطات دارالكتب القوميه قاهره, 140 كتاب با عنوان «اربعين» و در جلد دوم, نام پانزده كتاب, آمده است. نيز, ر.ك: دليل مؤلفات الحديث الشريف المطبوعة القديمة والحديثة, ج2, ص659 به بعد, ذيل عنوان «الأربعون حديثاً»؛ كشف الظنون.

. فهرست مخطوطات دارالكتب الظاهرية, بخش حديث.[4]

[5] . همان جا.

. اربعين جامى, ص9(مقدّمه). [6]

. الذريعة, ج1, ص409. [7]

. روضات الجنات, ج2, ص66. [8]

. ر. ك: فهرست منتجب الدين, ص157.[9]

[10] . براى مثال, اين كتاب ها را مى توان بر شمرد: اربعين, على بن فضل, در فضايل دعا و دعا كننده؛ اربعين, عبدالرحمان سُلّمى, در اخلاق صوفيه؛ اربعين سيد دلدار على هندى, در فضيلت علم؛ الأربعون حديثاً فى حقوق الأخوان, ابن زهره,؛ الأربعين حديثاً فى شأن المهدى(ع), ابو نعيم اصفهانى؛ اربعين,ميرلوحى, درباره امام زمان(ع), اربعين, سيد محمد مهدى تنكابنى, درباره متعه؛ اربعين, جعفر بن محمد تهرانى, درباره مسح رِجلَين (دوپا).

[11] مانند اربعين شيخ بهايى و اربعين الهاشمية و الأربعين علامه مجلسى.

[12] . بحارالأنوار, ج2, ص153 ـ 158؛ كنزالعمّال, ج10, ص224 .

. ينابيع الموّدة, ….[13]

[14] . الذريعة, ج8, ص414؛ ريحانة الأدب, ج4, ص199.

[15] . ر.ك: ايضاح المكنون, ج1, ص54؛ مرآة الكتب, ج2, ص23؛ كشف الحجب, ص36؛ ريحانة الأدب, ج4, ص375.

[16] . فهرست منتجب الدين, ص157؛ مرآة الكتب, ج1, ص23ـ24؛ فهرست نسخه هاى خطّى كتاب خانه آية اللّه مرعشى, ج3, ص185ـ186؛ ايضاح المكنون, ج2, ص265.

. الذريعة, ج1, ص434 و ج11, ص53؛ كشف الحجب والأستار, ص36.[17]

. ريحانة الأدب, ج3, ص360؛ الذريعة, ج1, ص431.[18]

[19] . الأعلام, ج8, ص18؛ أهل البيت(ع) فى المكتبة العربية, ص30.

. ريحأنة الأدب, ج3, ص328؛ مرآة الكتب, ج2, ص22؛ أهل البيت(ع) فى المكتبة العربية, ص36.[20]

[21] . الذريعة, ج1, ص418؛ معجم ما كتب عن الرسول و أهل البيت(ع), ج5, ص166.

[22] . ريحانة الأدب, ج3, ص13ـ14؛ الذريعة, ج1, ص415.

. تراجم الرجال, ص236.[23]

[24] . معجم ما كتب عن الرسول و أهل البيت(ع), ج5, ص168؛ أهل البيت(ع) فى المكتبه العربية, ص30.

. أهل البيت(ع) فى المكتبة العربية, ص35. [25]

. الذريعة, ج1, ص433؛ كشف الحجب والأستار, ص34. [26]

. الذريعة, ج1, همان, ص421. [27]

. همان, ج1, ص413 و ج5, ص310؛ ريحانة الأدب, ج3, ص208. [28]

. الغدير, ج7, ص11؛ كشف الظنون, ج1, ص57.[29]

[30] . أهل البيت(ع) فى المكتبة العربية, ص24؛ تراثنا, ش1, 1405ق, ص21.

[31] . كشف الظنون , ج1, ص57.

[32] . معجم ما كتب عن الرسول و أهل البيت(ع), ج5, ص173.

[33] . همان, ص172 (به نقل از تاريخ البحرين, مخطوط, ص230).

[34] . الذريعة, ج11, ص53.

[35] . أهل البيت(ع) فى المكتبة العربية,ص34؛ تراثنا, ش1, 1405ق, ص20.

[36] . الذريعة, ج1, ص432.

[37] . معجم ما كتب عن الرسول و أهل البيت(ع), ج5, ص167.

[38] . همان, ج5, ص165.

[39] . همان, ص172.

[40] . همان جا؛ فهرست عربى مشار, ص37.

[41] . دائرة المعارف فارسى, ج1, ص85.

[42] . الذريعة, ج5, ص315.

[43] . همان, ج1, ص411 و ج12, ص174؛ فهرست مشار, ج1, ص215؛ معجم ما كتب عن الرسول و أهل البيت(ع), ج6, ص11.

[44] . معجم ما كتب عن الرسول و أهل البيت(ع), ج6, ص32.

اين بخش از مقاله, تأليف آقاى عليرضا هَزار است. علوم حديث

[45] . معجم أعلام الجزائر, ص290.

[46] . الذريعة, ج1, ص414.

[47] . مصادر الفكر العربى الاسلامى فى اليمن, ص47.

[48] . مصادر التراث اليمنى فى المتحف البريطانى, ص148.

[49] . الذريعة, ج1, ص424؛ فهرست كتاب هاى فارسى, خان بابا مُشار, ص36.