لطفا منتظر باشید ...
جايگاه رفيع مواهب طبيعي با تأکيد بر درخت و جنگل در احاديث و روايات امام علي عليه السّلام
زکرياي رازي ـ ش17 ـ پائيز 79دکتر رحيم سرورمعاون پژوهشي و عضو هيأت علمي گروه جغرافيامقدمه
اعلام سال 79 از طرف مقام معظم رهبري به عنوان سال امام علي عليه السّلام و همچنين اختصاص شماره اي از مجله وزين زکريا رازي به بيان انديشه و ديدگاههاي مولاي متقيان حضرت علي عليه السّلام اين فرصت را پيش آورد تا بتوان با توجه به معضلات و بحران زيست محيطي به خصوص در عرصه هاي منابع طبيعي نسبت به جمع آوري و معرفي قسمتي از ديدگاههاي دين مبين اسلام در خصوص جايگاه طبيعت و محيط زيست در قالب طرح پژوهشي، اقدام کرد. مقاله اي که اکنون پيش روي شما عزيزان قرار دارد قسمتي از مطالب جمع آوري شده در اين راستا است که به صورت مختصر اختصاص به معرفي جايگاه بلند درخت، جنگل و گياه و ضرورت حفاظت از آنها براساس احاديث و روايات حضرت علي عليه السّلام دارد.1. جايگاه و ضرورت حفاظت
خداوند متعال سرنوشت انسان را به گونه اي رقم زد که در دامن طبيعت رشد کرده و ببالد و به طور کامل بدان وابسته و نيازمند باشد و متقابلاً طبيعت را نيز طوري آفريد که در خدمت انسان قرار گيرد.اين در شرايطي است که روند تخريب محيط زيست به خصوص جنگلها و مراتع در کشور ابعاد بسيار وسيع و نگران کننده اي پيدا کرده، به طوري که بر پايه برخي آمارها هر ساله حدود 90 هزار هکتار از جنگلها و صد هزار هکتار از مرتعهاي ايران تخريب مي شود. که بخشي از تبعات اين معضل را به عنوان نمونه در وقوع سيلهاي مهيب و ويرانگر نکا و ماسوله در سال 1378 نمي توان از نظر دور داشت.اهميت انواع پوشش گياهي در ابعاد مختلف زندگي انسانها، نظير گسترش صنايع مرتبط، حفظ منابع آب و خاک، تلطيف محيط زيست، تقويت و تعادل رواني و سلامت جسمي، تلطيف شرايط اقليمي، خلق چشم اندازهاي زيبا و... بر کسي پوشيده نيست. از اين رو حفظ و سلامت و رشد و توسعه دامنه جنگلها و مراتع از وظايف اسلامي و اجتماعي مسلمانان محسوب شده و بايد بدانيم که تبيين مباني اسلامي آن براي مردم و مسؤولان مربوط نقش اساسي را در انجام اين وظيفه بر عهده خواهد داشت، لذا لازم است که انديشمندان، مسؤولان جامعه و دست اندرکاران مسائل زيست محيطي از تأثير شگرفي که اقدامات فرهنگي و ديني در حفاظت از عرصه هاي زيست محيطي دارند غفلت نکنند و سهم روشنگري ديني را در اين عرصه دست کم نگيرند.... قرآن کريم از درختان و گياهان با عنوان «متاع» (عبس، آيه 2ـ3) زندگي انسان ياد مي کند و گاه آنها را «معيشت» (حجر، آيه 20) يعني وسيله برآوردن نيازمنديهاي بشر مي شمارد و بر ايشان کرامت و شأن ويژه اي قائل است (لقمان، آيه 10) خداي متعال در سوره «عبس» مي فرمايد:فَلْيَنْظُرِالْاِنسانُ اِلي طَعامِهِ اَنّا صَبَبْنَا الْمآءَ صَبَّاً ثُمَّ شَقَقَنا الأَرْضَ شَقَّاً فَأَنْبَتْنَا فيها حَبَّاً وَ عِنَباً وَ قَضْباً وَ زَيْتونَاً وَ نَخْلاً وَ حَدائِقَ غُلْبَاً وَ فاکِهَةً وَ اَبَّاً مَتاعَاً لَکُمْ وَ لِاَنْعامِکُمْ.آدمي بايد به غذاي خويش بنگرد. ما باران را از آسمان فرو فرستاديم، آنگاه سينه زمين را شکافتيم و در آن دانه ها رويانديم و انگور و سبزي و درخت زيتون و خرما و بوستانهاي بزرگ با درختان سبز و ميوه و مرتع، براي بهره گيري شما و چهارپايانتان.همچنين حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السّلام گياهان را عامل حيات زمين و زينت و آرايش مي داند.فَلَمّا اَلْقَتِ السَّحابُ بَرْکَ بَوانِيها، وَ بَعاعَ مَا اسْتَقَلَّتْ بِهِ مِنَ الْعِبْءِ الْمَحْمُولِ عَلَيْها، أَخْرَجَ بِهِ مِنْ هَوامِدِ الأَرْضِ النَّباتَ، وَ مِنْ زُعْرِ الْجِبالِ الأَعْشابَ، فَهِيَ تَبْهَجُ بِزِينةِ رِياضِها، وَ تَزْدَهِي بِما اُلْبِسَتْهُ مِنْ رَبْطِ اَزاهِيرِها، وَ حِلْيةِ ما سُمِّطَتْ بِهِ مِنْ ناضِرِ أَنْوارِها.
و چنين است که چون ابر زمين را زير پستان بر بارانش مي گيرد و بار گراني را که آبستن آن است فرو مي بارد اراده خداوندي را سبب مي شود تا زمين خشک گياه و از کوههاي عريان انواع سبزه ها بروياند اينک اين زمين است که با آرايش گل و گياه خود به نشاط آمده با پوشاک نرم و فاخري که از شکوفه ها بر تن نموده به خود مي بالد و به انواع زيورها که از فروغ خرّمي گل و گياهان آرايه خود ساخته، فخر مي فروشد.
2.نکوهش قطع درختان و تخريب جنگلها
جلوه جمال الهي، آيت هستي و موهبت گران سنگي است که خداوند متعال از سر لطف در اختيار آدميان نهاده و در بيش از صدها آيه و حديث به نحوي به مواهب طبيعي و ضرورت حفاظت از آنها اشاره شده است و اين در حالي است که در بسياري از موارد شيوه هاي عملي بهره گيري از اين مواهب در راستاي حفظ و حراست از آنها نمي باشد که هدر رفتن آب (به عنوان مايه حيات) و خاک (به عنوان بستر زندگي) و تخريب پوشش گياهي و جنگلها، نمونه هاي بارزي از آن است.امروزه بي شک قطع بي رويه درختان و بهره وري غير صحيح از آن از مصاديق اسراف است که قرآن کريم آن را نهي مي کند.پيامبر اکرم صلّي الله عليه و آله و امامان معصوم مسلمانان را از نابودي درختان حتي در شرايط جنگ بر حذر داشته و همواره مسلمانان را به حفظ، رشد و تکثير آنها تشويق کرده اند، حضرت علي عليه السّلام در اين باره مي فرمايند:«پرهيز از قطع درختان سرسبز بر طول عمر انسان مي افزايد»در کنار انگيزه هاي اقتصادي، يکي از عوامل قطع درختان و تخريب عرصه هاي زيست محيطي کشور ناآگاهي از پيامدهاي زيستي، اقتصادي، اجتماعي اين قبيل اقدامات است، به طوري که امام علي عليه السّلام در خصوص نقش عامل ناآگاهي و جهالت در ايجاد ضرر و زيان و نقش علم و معرفت در سازندگي و بهبود بهره وري مي فرمايند:اَلْعِلْمُ رَأْسُ الْخَيْرِ کُلُّهُ وَ الْجَهْلُ رَأْسُ الشَّرِّ کُلُّهُ...
شرور در جهل ها و ناآگاهيها و خوبيها در علم و معرفت ريشه دارد.بنابراين مي توان گفت که امروز نقش اطلاع رساني، افزايش سطح آگاهيهاي عمومي، ترويج شيوه هاي حفاظت از عرصه هاي زيست محيطي، بخصوص براي حاشيه نشينان جنگل و ساکنان مناطق روستايي و محدوده هاي منابع طبيعي و همچنين ساکنان شهرها، نقش بسيار مؤثري مي تواند در تقليل تخريب جنگلها و مراتع مناطق مختلف کشور داشته باشد.
