لطفا منتظر باشید ...
مقدمه
سپاس و حمد بى كران سزاوار خداوندى است كه ما را نعمت عظماى كتاب قرآن بخشيد و در پرتو درخشان آن رسالت حضرت ختمى مرتبت محمد بن عبدالله "صلى الله عليه و آله"و ولايت و امامت مولى الكونين حضرت امام على عليه السلام را بر امت اسلام ارزانى داشت و جان و عقول بشرى را از حمايت و هدايت بى منتهاى معارف دو كتاب عظيم قرآن و نهج البلاغه سيراب گردانيد. احساس فزاينده ى تشنگى نسل جوان در كسب معارف ناب اسلام عزيز و روى آوردن به كتاب شريف نهج البلاغه در سالهاى اخير مسئوليت نهادهاى فرهنگى كشور را دو چندان كرده است. اين خيزش اميدبخش نسل نو، آينده ى تابناك و گسترش حقيقت معارف اسلامى را نويد مى دهد. اداره كل امور فرهنگى و هنرى معاونت پرورشى وزارت آموزش و پرورش ضمن آگاهى و معرفتى كه به اين امر مهم دارد، با استعانت از پيشگاه آفريدگار جهان هستى و روح منور و حيات بخش مولى اميرالمومنين على عليه السلام همه ساله مى كوشد در راستاى پرورش و رشد ساختار اخلاقى و شناختى دانش آموزان با تدوين، تاليف، چاپ و نشر جزواتى پيرامون موضوعات مختلف از ديدگاه نهج البلاغه اقدام كرده، تشنگان كسب علوم و معارف اسلامى را دعوت به شركت در مسابقات نهج البلاغه مى نمايد. اين مجموعه ارزشمند كه دفتر نشر امام على "ع"آن را تاليف و تدوين نموده است توسط كارشناسان قرآن و معارف اسلامى اين اداره كل براى سيزدهمين دوره مسابقات نهج البلاغه دانش آموزان سراسر كشور "دوره راهنمائى دختران"در سال تحصيلى 76 -77 انتخاب و منتشر گرديده است. اداره كل امور فرهنگى و هنرى
مساله تربيت
مباحث تربيت يكى از بنيادى ترين مباحث علوم انسانى و از ارزنده ترين مباحث اجتماعى- سياسى است با بيشتر رشته هاى علمى ارتباط تنگاتنگ دارد و در اخلاق و سازندگى، خودسازى و جامعه سازى، گاهى به عنوان پايه هاى اساسى و زمانى به عنوان نتيجه و ره آورد مباحث ارزشمند انسانى، مورد ارزيابى قرار مى گيرد. بديهى است كه سعادت فرد و جامعه، تكامل و ترقى انسانها و خانواده ها، پيشرفت جوامع بشرى، سلامت جسم و جان بشر تشنه آزادى، همه و همه به مساله تربيت مربوط مى شود. اگر انسانها مباحث تربيتى را به درستى بشناسند و هدفدارى آن را بدانند و با روشهاى صحيح تربيت آشنايى پيدا كنند، سپس خود و خانواده و جامعه خود را تربيت كنند، اصلاح نمايند، به سوى خوبيها و ارزشهاى اخلاقى سوق دهند، همواره به سوى تكامل و ترقى و استقلال در حركتند و عقب ماندگى و شكست ذلت و خوارى و مفاسد اخلاقى و اجتماعى دامنگيرشان نخواهد شد كه از نظر قرآن كريم و نهج البلاغه، هدف اساسى همه انبياء و پيامبران الهى، تحقق اين آرمان ارزنده است. و مى دانيم كه مكتب اسلام كاملترين مكتب تربيتى است كه دستورات و قواعد و روشهاى تربيتى آن از چشمه سار هميشه جارى وحى الهى گرفته شده و با رهنمودهاى مداوم امامان معصوم "ع"در تئورى و عمل، لباس حقيقت پوشيده است. همه شرق شناسان و مورخان غربى و شرقى اعتراف دارند كه رسول گرامى اسلام "ص"و امامان "ع"از اعراب عقب مانده جاهلى، دانشمندان و پرهيزگاران و نام آوران بى نظير ساخته اند و انقلاب فكرى، علمى، سياسى، اخلاقى، نظامى و بهداشتى شگفتى آورى را با دست همان مردم عقب مانده تحقق بخشيدند كه همه متفكران گذشته و همه را در تعجب و حيرت فروبردند كه راستى دلها و مغزهاى خفته عرب جاهلى چگونه بيدار شد؟ با كدام روش تربيتى رسول خدا "ص"بارور گشت و دست به انقلاب علمى زد؟ و مى دانيم كه نهج البلاغه بهترين و گوياترين زبان قرآن و تبين كننده مباحث تربيتى اسلامى است، پس بايد گوش جان به كلمات حضرت مولى الموحدين "ع"بسپاريم و در اين سير كوتاه، مباحث تربيتى نهج البلاغه را به درستى مورد مطالعه و ارزيابى قرار دهيم تا ره توشه ارزشمندى براى خودسازى و بازپرورى جامعه مان باشد. از نهج البلاغه مى پرسيم: آيا تربيت ممكن است؟ آيا موانع تربيت را مى شود از ميان برداشت؟ روشهاى تربيتى كدامند؟ چگونه بايد فرد و جامعه را تربيت كرد؟
امكان تربيت
از ديدگاه نهج البلاغه، تربيت ممكن و روشهاى تربيتى مشخص و روشن است و بهترين روشهاى مقابله با موانع و آفات تربيت نيز درست مورد ارزيابى قرار گرفته است. 1- قال على عليه السلام: 'فنفسك نفسك فقد بين الله لك سبيلك و حيث تناهت بك امورك.' [ المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، نامه 3/ 30. ] "زنهار! زنهار! در تربيت و سازندگى خويشتن تلاش كن، زيرا خداوند راهى را كه بايد بروى، برايت روشن ساخته است و آينده رفتن تو را مشخص و تبيين فرموده است." و سپس اميدوارى مى دهد كه اگر از راه روشن الهى برويد و در تربيت خود و ديگران بكوشيد، حتما پيروز شده و به سرچشمه سعادت خواهيد رسيد. 2- قال على عليه السلام: 'ايها الناس من سلك الطريق الواضح ورد الماء و من خالف وقع فى التيه.' [ المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، خطبه 4/ 201. ] "اى مردم! آن كس كه راه آشكار و جاده حق ره سپارد، به آب مى رسد و كسى كه مخالفت كند، در حيرت و سرگردانى قرار خواهد گرفت." و آنگاه به ضرورت تربيت و خودسازى اشاره مى كنند كه: 3- قال على عليه السلام: 'ايها الناس تولوا من انفسكم تاديبها و اعدلوا عن ضراوه عاداتها.' [ المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، حكمت 359. ] "اى مردم! خودتان عهده دار تربيت نفس خويش باشيد و نفس را از كشيده شدن به طرف هوسها و عادات ناروا بازداريد."
تربيت پذيرى انسان
تربيت يكى از مهمترين واقعيتهاى نظام هستى است كه در همه چيز قابل پياده شدن و ثمره دادن مى باشد. نه تنها انسان را مى شود تربيت كرد و در خودسازى و جامعه سازى موفق نمود، بلكه حيوانات و نباتات را نيز مى شود، تحت تربيت گذاشت و با روشهاى تربيتى به سوى برخى از ارزشها سوق داد. گرچه موجودات زنده همه تربيت پذيرند، اما تربيت پذيرى انسان از ويژگيهاى خاصى برخوردار است. انسان با برخوردارى از عقل و تدبير و عواطف انسانى، تربيت پذيرتر از ديگر موجودات نظام آفرينش مى باشد. در اين مورد امام "ع"مى فرمايند: 4- قال على عليه السلام: 'و لا تكونن ممن لا تنفعه العظه الا اذا بالغت فى ايلامه فان العاقل يتعظ بالاداب و البهائم الجاهل لا تتعظ الا بالضرب.' [ المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، نامه 108/ 31. ] "از كسانى مباش كه پند و اندرز به آنها سودى نمى بخشد، مگر آنكه سخت در توبيخ آنها مبالغه شود، زيرا انسانهاى عاقل با اندرز و آداب پند مى پذيرند، اما چهارپايان با زدن." با توجه به پند آموزى و تربيت پذيرى انسان، امام على "ع"سفارش مى كند كه در تربيت كودك، در تربيت نفس و در تربيت افراد جامعه بايد شتاب نمود و تربيت را بر هر كار ديگرى مقدم داشت، زيرا ممكن است آداب و روشهاى زشت و ناروا دلهاى پاك را آلوده سازد و تربيت و سازندگى را ناممكن. ايشان به فرزندش امام مجتبى "ع"مى نويسند: 5- قال على عليه السلام: 'لتستقبل بجد رايك من الامر ما قد كفاك اهل التجارب بغيته و تجربته.' [ المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، نامه 31/ 22 و 23. ] "من در تعليم و تربيت تو، پيش از آنكه قلبت سخت شود و عقل و فكرت به امور ديگرى مشغول گردد، مبادرت ورزيدم تا با تصميم جدى به استقبال كارهايى بشتابى كه انديشمندان و اهل تجربه زحمت آزمون آن را كشيده اند."
ارزش تربيت
پس از آنكه دانستيم تربيت ممكن است و انسان تربيت پذير، و در امور تربيتى بايد عجله و شتاب داشت، به ارزشهاى تربيت و خودسازى توجه كنيم: 6- قال على عليه السلام: 'العلم وراثه كريمه و الاداب حلل مجدده.' [ المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، حكمت 5. ] "علم ميراث گرانبهايى است و تربيت و آداب ارزشمند اخلاقى، لباس فاخر و زينتى است." امام "ع" جلوه ارزشمند ديگرى از تربيت را اين گونه مطرح مى فرمايند كه: 7- قال على عليه السلام: 'لا غنى كالعقل و لا فقر كالجهل و لا ميراث كالادب.' [ المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، حكمت 54. ]
