فقه حج

استفتاءات جديد

مسائلى كه در پيش رو داريد از محضر مراجع عظام تقليد ـ ايّدهم اللّه‏ تعالى ـ استفتاء شده، و در اين شماره از فصلنامه «ميقات حج»، تنها نسبت به چاپ پاسخهايى كه تا كنون رسيده اقدام گرديده است. انشاءاللّه‏ موارد باقيمانده در شماره بعد به چاپ خواهد رسيد.

س1 ـ اگر فيش حج متوفى، به مبلغ زيادى در بازار خريدارى مى‏شود، و به كمتر از آن مبلغ، مى‏توان براى حج ميت نايب گرفت، آيا مى‏توان از آن فيش براى رفتن به حج استفاده كرد، در حالى كه مازاد قيمت آن متعلق به ورثه است و در صورتى كه ميّت وارث صغير داشته باشد، چطور؟

آيت اللّه‏ فاضل لنكرانى: چنانچه ميت وصيتى نسبت به حج بلدى نداشته باشد. مى‏توان از ميقات براى ميت در صورت استقرار حج براى او استنابه كرد. و فيش را در اختيار ديگرى قرار داده و مابه التفاوت بين همه ورثه طبق قانون شرع تقسيم گردد. و در اين فرض فرقى بين داشتن صغير يا نداشتن آن نيست.

و در صورت نبودن وصيت و عدم استقرار حج با وجود صغير، بايد سهم صغير از مجموع فيش به هر صورت رعايت شود. و تفصيل اين مسأله در استفتاآت آمده است.

آيت اللّه‏ شيخ جواد تبريزى: بسمه تعالى، اگر به مبلغ كمتر مى‏توان نايب گرفت، بدون اذن همه ورثه نمى‏توان از فيش براى حج استفاده كرد مگر اين كه ميت وصيت كرده باشد كه در اينصورت ما به التفاوت از ثلث حساب مى‏شود، واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ صافى گلپايگانى: نائب گرفتن براى متوفّى به كمتر از مبلغ ارزش و فروش فيش حجّ متوفى مانعى ندارد و زائد بر مبلغ كه صرف استيجار حج شده متعلّق به ورثه است و از خود فيش هم جهت استيجار با توافق ورثه مى‏شود استفاده كرد.

بلى چنانچه متوفى ورثه صغير داشته باشد، بايد حق او ملاحظه شود. واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ سيستانى: فيش به ورثه منتقل مى‏شود و اگر حج بر ميت مستقر باشد يا وصيت كرده باشد بايد براى او نايب بگيرند و اگر بخواهند با آن فيش بروند بايد با رضايت ورثه باشد و اگر صغير در ميانِ آنها هست بايد سهمِ او را بپردازند.

آيت اللّه‏ يوسف صانعى: آنچه از اصل مال بيرون مى‏رود حج است و ورثه مى‏توانند به حدّاقل اكتفا نمايند، بلكه اگر وارث صغير در بين آنها باشد نمى‏توان بيش از حدّاقل برداشت نمود، مگر آن كه بزرگها بخواهند از سهم خود زياده بپردازند و فيش حج جزء اموال ميّت است كه بعد از ميت به ورثه منتقل مى‏گردد، مگر آن كه وصيّت كرده كه با فيش خودش به مكه بروند و به آن فيش هم عنايت داشته هر چند معمولاً چنين نيست.

آيت اللّه‏ نورى همدانى: بسمه تعالى، اگر حج بر متوفّا واجب بوده است و ورثه كبار نباشند، لازم است براى حجّ متوفّا نايب بگيرند و از آن فيش هم به نحوى كه ذكر شده است استفاده اشكال ندارد و اگر در بين ورثه صغير وجود دارد نيز با اجازه وصى و يا حاكم شرع اشكال ندارد.

س2 ـ كسانى كه با فيش حج ميّت و به نيابت از وى به حج مى‏روند، اگر خود نيز تمام شرايط استطاعت را دارا باشند، بجز باز بودن راه، كه آنهم با فيش حج ميّت حاصل شده است، در صورتى كه بتوانند مثلاً در مدينه يا جده (قبل از ميقات) براى متوفى نايب بگيرند و خودشان حج واجب خود را انجام دهند، تكليف چيست؟

آيت اللّه‏ فاضل لنكرانى: در فرض سؤال وظيفه انجام حج نيابى است. گرچه اگر براى خود حج انجام دهند صحيح است. هر چند معصيت كرده‏اند. و نايب گرفتن براى متوفى در صورتى صحيح و مجزى است كه مجاز در استنابه باشند. و الاّ مجزى نيست.

آيت اللّه‏ صافى گلپايگانى: در فرض مرقوم استيجار شخص مذكور صحيح نيست بلى اگر براى انجام حج، اعمّ از مباشرت و تسبيب اجير شده باشد و حج مورد اجاره ميقاتى باشد بايد خودش حجة‏الاسلام خود را بجا آورد و براى ميّت حج ميقاتى استيجار كند. واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ شيخ جواد تبريزى: بسمه تعالى، اگر بتواند ورثه را راضى كند كه با آن فيش براى خود حج بجاآورد و براى ميت نايب بگيرد، واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ سيستانى: اگر اجير باشد و نيابت مشروط به آن سال باشد. بايد حج نيابى را مقدّم بدارد و اگر مشروط نباشد يا اجير نباشد بايد حج خود را مقدّم بدارد و مى‏تواند براى ميّت نايب بگيرد مگر اين كه مطمئن باشد در آينده مى‏تواند حج خود را انجام دهد كه در اين صورت مى‏تواند حجّ نيابى را انجام دهد.

آيت اللّه‏ نورى همدانى: بسمه تعالى، اين قبيل افراد نمى‏توانند نايب باشند و حجّ نيابى انجام بدهند، اين شخص هم لازم است حجّ خود را انجام بدهد و گرفتن نايب بايد با نظر ورثه و يا وصى و يا حاكم شرع كه هر يك در مورد خود اختيار دارند باشد.

آيت اللّه‏ يوسف صانعى: با فرض باز نبودن راه براى او، جز از راه فيش ديگرى استطاعت برايش حاصل نشده، چون در استطاعت غير از مال و بدن و وقت، باز بودن راه هم شرط است مگر آن كه از ناحيه صاحب فيش و كسانى كه فيش را به او داده‏اند اجازه آوردن حج و اجير گرفتن از مدينه يا جده براى متوفى به او داده باشند كه در اين صورت نه تنها چنين كارى جايز است بلكه بايد نايب بگيرد، و اگر خودش براى او بياورد صحيح نمى‏باشد چون نيابت مستطيع باطل است.

س3 ـ در فرض سؤال قبل، اگر ميّت يكى از ورثه را (مثلاً پسر بزرگ خود را) براى انجام حج مشخص كرده باشد، يا تمام ورثه اتفاق كنند كه يكى از آنها از طرف ميّت به حج برود، تكليف او چيست؟

آيت اللّه‏ فاضل لنكرانى: حكم آن از جواب قبل معلوم شد.

آيت اللّه‏ شيخ جواد تبريزى: بسمه تعالى، بهمان نحو كه در مسأله سابقه گذشت عمل شود واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ سيستانى: در صورتى كه وصيّت به يكى از آنها كرده باشد بايد بجاى او حج انجام دهد و خودش مستطيع نيست. ولى اگر توافق آنها بر يكى از آنها باشد مصداق مسأله فوق است.

آيت اللّه‏ صافى گلپايگانى: كسى كه از براى ميّت و يا ورثه جهت انجام حج ميّت معين شده چنانچه خود استطاعت مالى داشته باشد نمى‏تواند نيابت كند. واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ يوسف صانعى: از جواب سؤال قبل معلوم مى‏گردد. 2

آيت اللّه‏ نورى همدانى: بسمه تعالى، اگر خود آن فرزند مستطيع باشد نمى‏تواند نيابت را قبول كند.

س4 ـ كسى كه در فاصله كمتر از يك ماه، كه عمره مفرده انجام داده و به مدينه برگشته و بار ديگر قصد رفتن به مكه دارد، آيا مى‏تواند بدون احرام از ميقات بگذرد و عمره مفرده‏اى نيز بجا نياورد؟

آيت اللّه‏ شيخ جواد تبريزى: بسمه تعالى، اگر در همان ماه هلالى كه محرم براى عمره مفرده شده برگردد، احرام جديد لازم نيست، واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ فاضل لنكرانى: اگر در همان ماه قمرى كه عمره مفرده انجام داده قصد مكه كند جايز است كه بدون احرام وارد مكه شود. اما اگر در ماه بعد قصد مكه كند بايد محرم به احرام عمره شود و بدون احرام جايز نيست.

آيت اللّه‏ سيستانى: معيار فاصله يك ماه نيست بلكه اگر در همان ماه به مكّه برگردد احرام لازم نيست و اگر در ماهِ بَعد باشد هر چند فاصله يك روز باشد بايد با احرام وارد شود.

آيت اللّه‏ صافى گلپايگانى: اگر در همان ماهى كه محرم شده و اعمال عمره مفرده انجام داده از ميقات عبور مى‏كند احرام براى عمره مفرده ديگر لازم نيست. واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ يوسف صانعى: آرى، اگر از زمان خروجش از مكه يكماه نگذشته باشد مى‏تواند بدون احرام وارد حرم گردد.

آيت اللّه‏ نورى همدانى: بسمه تعالى، بلى مى‏تواند.

س5 ـ آيا نجاست معفوّ در نماز، در طواف نيز معفوّ است؟ و حكم محمول متنجس در طواف چيست؟

آيت اللّه‏ سيستانى: باحتياط واجب معفو نيست ولى حمل متجنس اشكال ندارد.

آيت اللّه‏ فاضل لنكرانى: احتياط واجب آن است كه از نجاساتى كه در نماز عفو شده و از محمول متنجس اجتناب شود.

آيت اللّه‏ شيخ جواد تبريزى: بسمه تعالى، نجاست معفو در نماز بنابر احتياط در طواف معفو نيست و محمول متنجس مضر به طواف نيست، واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ يوسف صانعى: طواف، حكم نماز را دارد هم نسبت به خون كمتر از درهم و هم نسبت به محمول متنجّس كه ساتر عورت نمى‏باشد، يعنى همانطرز كه در نماز عفو شده و مضر نمى‏باشد در طواف هم چنين است لكن احتياط مستحب در اجتناب از هر دو در طواف است.

آيت اللّه‏ صافى گلپايگانى: بنابر احتياط نجاست معفوّ در نماز، در طواف معفوّ نيست اما محمول متنجس اگر ساتر نباشد اشكال ندارد. واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ نورى همدانى: بسمه تعالى، در طواف معفوّ نيست و محمول هم بايد متنجّس نباشد.

س6 ـ شخصى از ميقات براى انجام عمره تمتع محرم شده و اعمال عمره را نيز به پايان برده و عمدا يا اضطرارا بين الاحرامين از مكه خارج شده است، بدون آن كه به احرام حج محرم شود، و مثلاً به مدينه آمده و بار ديگر به قصد مكه از ميقات مى‏گذرد، وظيفه او نسبت به احرام در ميقات يا گذشتن از ميقات بدون احرام چيست؟

آيت اللّه‏ فاضل لنكرانى: اگردر همان ماهى‏كه عمره تمتع انجام‏داده‏است بخواهد برگردد ديگر لازم نيست محرم شود و حج تمتع او به همان صورت صحيح است. اما اگر در ماه بعد بخواهد وارد مكه شود محرم به احرام عمره تمتع شود و عمره اوليه فاسد مى‏شود و طواف نساء هم لازم نيست.

آيت اللّه‏ صافى گلپايگانى: در فرض سؤال، اگر در همان ماهى كه محرم به عمره تمتع شده و عمره را انجام داده از مكه بيرون رفته و در همان ماه برگشته احرام لازم نيست و اگر يكماه فاصله شده بايد مجدّدا جهت عمره تمتع محرم شود و عمره اوّلى مفرده مى‏شود، و اگر يكماه فاصله نشده ولى در غير ماهى كه محرم به عمره تمتع شده بوده دوباره به مكه وارد مى‏شود احتياطا جهت عمره 2تمتع دوباره محرم شود. واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ شيخ جواد تبريزى: بسمه تعالى، اگر در همان ماه هلالى كه براى عمره تمتع احرام بسته برگردد نياز باحرام جديد نيست و اگر در ماه ديگر برگردد بايد بار ديگر محرم به عمره تمتع بشود، واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ سيستانى: اگر در همان ماه برگردد احرام لازم نيست و اگر در ماهِ بعد باشد پس اگر دوباره نخواهد خارج شود تا زمان حج بايد به قصد عمره تمتع محرم شود و اگر دوباره قصد خروج و بازگشت در ماه بعد دارد بايد به قصد عمره مفرد محرم شود.

آيت اللّه‏ يوسف صانعى: محض عبور از ميقات سبب وجوب احرام نمى‏گردد و عدم جواز عبور از ميقات بدون احرام و لزوم احرام از آن براى كسى است كه مى‏خواهد حج يا عمره بياورد هر چند عمره مفرده بخاطر دخول در حرم و احرام براى دخول در حرم براى مفروض در سؤال در صورتى است كه از خروجش و بيرون آمدنش از مكه يك ماه گذشته باشد و الاّ احرام لازم نيست.

آيت اللّه‏ نورى همدانى: بسمه تعالى، احتياط واجب آن است كه از ميقات بدون احرام بگذرد و براى دخول مكّه احرام ببندد و براى حج خود نيز از مكّه محرم شود و هر دو از اين احرامها را به قصد قربت مطلقه انجام دهد.

س7 ـ كسى كه در انجام حج بلدى نيابت دارد، چه مقدار از مستحبات مدينه و مكه را بايد به نيابت از منوب‏عنه انجام دهد؟

آيت اللّه‏ فاضل لنكرانى: به مقدار متعارف انجام دهد.

آيت اللّه‏ سيستانى: بايد طبق عقد اجاره عمل كند مگر اين كه اطلاق نيابت طبق عرف عام يا خاص منصرف به انجام بعضى از اعمال باشد.

آيت اللّه‏ صافى گلپايگانى: اگر در ضمن عقد اجاره نسبت به مستحبّات، خصوصياتى ذكر نشده باشد احتياط اينست كه مستحباتى را كه بطور متعارف همه يا اكثر حجاج انجام مى‏دهند و زحمت معتد به ندارد، اقلاً يكبار به نيت منوب عنه بجا آورد. واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ شيخ جواد تبريزى: بسمه تعالى، مستحبات مدينه ومكه اگر در ضمن اجاره ذكر نشود، بر عهده اجير نيست بلى آن مستحباتى كه در خود حج وعمره متعارف است بايد اتيان شود، واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ نورى همدانى: بسمه تعالى، پس از سلام، مقدارى كه حجّاج بطور معمول ومتعارف انجام مى‏دهند لازم است مگر اين كه بيش از آن شرط شده باشد.

آيت اللّه‏ يوسف صانعى: مسحباتى كه در حج انجامش متعارف است، بايد به نيابت از او بياورد، همانطرز كه در نماز استيجارى هم بايد مستحبات را به مقدار متعارف بياورد و اجاره و نيابت منصرف به متعارف است، امّا مستحبات مدينه را سزاوار است كه براى او هم بياورد و او را هم در فضيلتهاى مدينه شريك قرار دهد.

س8 ـ كسى كه در انجام حج بلدى نيابت دارد، آيا در برگشت از سفر حج نيز بايد به شهر منوب‏عنه برگردد يا لزومى ندارد؟

آيت اللّه‏ فاضل لنكرانى: بسمه تعالى، خير لازم نيست مگر اين‏كه در ضمن عقد اجاره شرط شده باشد.

آيت اللّه‏ شيخ جواد تبريزى: بسمه تعالى، لزومى ندارد، واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ صافى گلپايگانى: بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم ـ برگشت به شهر منوب عنه لازم نيست بلكه در استيجار و تحقّق نيابت شرط بازگشت از مكّه مطلقا معتبر نيست ولى اگر اجير كننده اجير را براى رفتن به حج 8و برگشتن به شهر منوب عنه اجاره كند اجير بايد طبق قرار اجاره عمل نمايد. واللّه‏ العالم.

آيت اللّه‏ سيستانى: بسمه تعالى، لازم نيست.

آيت اللّه‏ يوسف صانعى: لزومى ندارد، مگر آنكه در ضمن اجاره شرط كرده باشند.

آيت اللّه‏ نورى همدانى: بسمه تعالى، پس از سلام، برگشتن به شهر منوب عنه لازم نيست مگر اين كه شرط شده باشد.