عوامل برتري كوفه بر ساير نقاط - علل انتخاب کوفه به عنوان مرکز خلافت از سوی حضرت علی(ع) نسخه متنی

3 . مردم اين شهر به ويژه برخي از اصحاب ، كساني چون عبداللّه‏ بن عمر ، سعد بن ابي وقاص ، محمد بن مسلمه ، زيدبن ثابت و بسياري ديگر ، كوچك‏ترين علاقه‏اي به امام نداشتند و خود را مجتهدتر از آن مي‏دانستند كه سخن امام را بشنوند .

4 . رفاه‏طلبي فزون از حد مردم اين شهر كه در دوره خلفاي پيشين به آن مبتلا شده بودند ، روحيه جنگي براي آنان باقي نگذاشته بود . عمر و به ويژه عثمان با اعطاي امتيازات بسيار به چهره‏هاي مشهور و مهم دوران جاهليت ، كه ايمان آنها براي بسياري مشكوك بود ، حمايت قريش را جلب كردند .

اعطاي فرمانروايي ايالات مهم شام به يزيد بن ابي‏سفيان و بعد به برادرش معاويه توسط عمر و فرمانروايي كوفه به وليدبن عقبة بن ابي محيط و سعيد بن عاص توسط عثمان ، - كساني كه پدرانشان از سران قريش بوده و توسط علي عليه‏السلام كشته شده بودند - از اين موارد بود .

اينها كارهايي بود كه علي عليه‏السلام به محض رسيدن به خلافت بر بطلان آنها رأي داد و چنين افرادي را از حكومت بر مسلمانان بركنار كرد . بنابراين بيش‏تر مردم مكه و مدينه طرفدار خلفاي گذشته بودند و ميانه چنداني با آن حضرت نداشتند . طبيعي است كه علي عليه‏السلام نمي‏توانست در ميان چنين مردمي حكومت خود را قوام بخشد .

5 . در طول بيست و پنج سالي كه از رحلت پيامبر مي‏گذشت به تدريج مردم از آن تحول معنوي و الهي كه در اثر تعليمات آن حضرت ، پيدا كرده بودند ، دور شدند . بسياري از مردم در زمان پيغمبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله به دليل اسلام ، مقابل اقوام و خويشان مشرك خود مي‏ايستادند و بارها اتفاق مي‏افتاد كه پسر در برابر پدر و برادر مقابل برادر در جنگ‏هاي صدر اسلام قرار مي‏گرفتند . اما به هنگام خلافت اميرالمؤمنين عليه‏السلام با اين كه همه مسلمان بودند ، به اندازه‏اي دگرگون شده بودند كه به علي عليه‏السلام به عنوان قاتل پدر و برادر و يا افراد عشيره خود مي‏نگريستند ، و از اين‏رو نمي‏توانستند رهبري او را بپذيرند و برخلاف آنچه در بيعت با سه خليفه قبل انجام دادند (و همه به اتفاق بيعت كردند) عده‏اي كه در ميان آنها افراد سرشناسي ديده مي‏شد ، از بيعت با آن حضرت خودداري كردند . بسياري از كساني هم كه به پيروي از مردم و از روي اكراه بيعت كرده بودند ، چندي بعد از اطاعت خودداري ورزيدند .

به نظر مي‏رسد بيش‏تر در زمان خلافت عمر ، كه خود معترف بر لياقت و شايستگي علي عليه‏السلام براي خلافت نسبت به تمام اصحاب پيغمبر بود و توسط او در اذهان مردم دلاوري‏هاي علي عليه‏السلام مورد خدشه قرار گرفت ، چنين القا شد كه قريش زير بار خلافت او نمي‏رود .62

از طرف ديگر زبده مردم مدينه هم از آن شهر مهاجرت كرده بودند . از اين‏رو است كه وقتي اميرالمؤمنين عليه‏السلام از مدينه به قصد رويارويي و نبرد با پيمان‏شكنان حركت كرد ، تعداد كل مردمي كه از مدينه ، مركز خلافت ، با او راهي جبهه بصره شدند ، بيش از چهارصد يا هفتصد نفر نبودند . ثقفي از عروة بن زبير روايت مي‏كند كه گفت : «شنيدم علي بن الحسين (امام سجاد عليه‏السلام ) مي‏فرمود : بيست مرد در مكه و مدينه نيست كه ما اهل‏بيت را دوست بدارد .»63

به طور كلي بايد گفت مشكلاتي كه اميرالمؤمنين در اين زمان با مردم مدينه داشتند ، دقيقا شبيه به همان شرايطي است كه پيامبر در رويارويي با مردم مكه ، در پيش روي مي‏ديد . اگر آن زمان خائنان به پيامبر يهوديان و چهره‏هاي شناخته شده آنان بودند ، در اين زمان مخالفان امام در ميان مردم مسلمان و هم‏نام با آنان مي‏زيستند و از تمام جزئيات و اسرار آنان اطلاع داشتند و لذا انتخاب مدينه به عنوان مركز خلافت به عبارتي قرار دادن تمامي اسرار نظامي و سياسي در دست دشمنان و قرار دادن حكومت در معرض سقوط و از هم‏پاشيدگي بود .

عوامل برتري كوفه بر ساير نقاط

1 . از نظر اقتصادي ، سواد عراق مهم‏ترين منبع درآمد اين خطّه بود . به علاوه خراج و جزيه فراواني از ايران و عراق به دست مسلمانان بود كه ثروتي بي‏اندازه محسوب مي‏شد .

2 . كوفه از نظر كثرت جمعيت و نزديكي به مناطق پرجمعيت ، توانايي مقابله با هر تجاوزي را داشت .

3 . تعداد بسياري از صحابه و برگزيدگان آنها در كوفه حضور داشتند ؛ هنگام ورود خالد بن وليد به عراق در زمان ابوبكر ، عده‏اي از صحابه در سپاه او حضور داشتند كه بعدا با اعزام سپاه ديگري به فرماندهي ابوعبيد ثقفي در جنگ خيبر (گرچه بعد از شكست در آن جنگ عده‏اي از آنها به مدينه بازگشتند) و به خصوص با اعزام سپاه سعد وقاص ، شمار بسياري از اصحاب پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله وارد عراق و به ويژه منطقه كوفه شدند . پس از بناي كوفه نيز هشتاد تن از صحابه در سال 18 هجري وارد كوفه شدند .64 هم‏چنين هنگامي كه عمار ياسر به حكومت كوفه گمارده شد ، عمر ده تن از برگزيدگان اصحاب را همراه او به كوفه فرستاد - بدين‏گونه در سال 36ه·· . كه اميرالمؤمنين عليه‏السلام به منظور رويارويي با ناكثين از مدينه حركت كرد ، چهارصد صحابي از مهاجر و انصار ، كه هفتاد نفر از اصحاب بدر در ميان آنان بودند ،65 پس از جنگ جمل با حضرت در كوفه فرود آمدند ، تنها در جنگ صفين ، دو هزار و هشتصد تن از صحابيان مقيم كوفه همراه علي عليه‏السلام بودند .66 در واقع كثرت حضور اصحاب با سابقه پيغمبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله در كوفه بيش از هر نقطه ديگر عالم اسلام بود و از اين‏رو «كوفه» نسبت به ساير شهرهاي معتبر جهان اسلام (حتي مدينه) موقعيت ممتازي يافته بود .

4 . عمده سرشناسان عرب در اين منطقه سكنا گزيده بودند ؛ در ميان مهاجران به كوفه ، گذشته از صحابه ، بسياري از قبايل حجاز نيز به همراه سرشناسان و مشاهير آن قبيله‏ها به كوفه آمدند . از اين مهم‏تر مهاجرت برگزيدگان يمن و قبيله‏هاي مشهور آن خطّه از هنگام جنگ قادسيه بود كه به عراق آمدند و پس از بناي كوفه در آن شهر سكنا گزيدند ، به گونه‏اي كه اكثريت اهالي عرب شهر را اينان تشكيل مي‏دادند .

نكته مهم و قابل توجه در مورد يمني‏ها اين است كه بيش‏تر آنها از قبل با اميرالمؤمنين عليه‏السلام آشنايي داشتند ، زيرا آن حضرت در سال هشتم و يا دهم هجرت از طرف پيغمبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله مأمور تبليغ اسلام در يمن گرديد و تبليغات او بود كه اهل يمن را مسلمان كرد . حضور چند ماهه علي عليه‏السلام در آن ديار ، دوستداراني براي او پديد آورد كه بعدها از ياران برجسته او شدند ، كساني هم‏چون مالك اشتر و كميل بن زياد و حارث همداني و . . .

هم‏چنين از منطقه حضرموت و ديگر مناطق مجاور يمن نيز نخبگان و ملوكي به كوفه نقل مكان كرده بودند .67

5 . كوفه از نظر جغرافيايي تقريبا در قلب عالم اسلام آن روزگار واقع و بر ايران ، حجاز ، شام ، مصر و جزيره ، مشرف (و تقريبا در يك فاصله) بود . موقعيت آن از بصره كه به دريا نزديك ، و امكان هجوم خارجي از راه آب بدان زياد بود ، بهتر مي‏نمود .

6 . كوفه از نظر موقعيت نظامي و تعداد دلاوران در وضعيت مطلوبي قرار داشت ؛ در مبحث بناي كوفه گفته شد كه كوفه به عنوان اردوگاه بزرگ نظامي اسلام و به منظور ادامه فتوحات مسلمانان در ايران و سرزمين‏هاي ماوراي آن تأسيس گرديد . گرچه شهر فسطاط در مصر و بعدها قيروان در افريقيه نيز به منظور گسترش فتوحات مسلمانان در غرب عالم اسلامي بنا شد ، ولي هيچ يك اهميت كوفه و بصره را نيافتند . در اين ميان كوفه سرآمد شهرهاي مهم و برجسته مسلمانان شده بود ، زيرا مركز دلاورترين و شجاع‏ترين رزمندگان مسلمان شد كه شجاعت آنها مورد اتفاق عالم اسلام بود . كوفيان نيز از اين بابت به خود مي‏باليدند ؛ حتي در زمان‏هاي بعد در تفاخر نسبت به ساير نقاط مملكت اسلامي ، خود را فرزندان ذات السلاسل و قادسيه مي‏ناميدند و از اين‏رو بر بصره و بصريان برتري داشتند . البته جاي اين تفاخر هم بود ، زيرا اگرچه سپاه بصره در آغاز نيمي از ايران و كمي بعد ، خراسان و طخارستان و . . . را فتح كرد ، ولي ابتدا اين سپاه كوفه بود كه با پيروزي‏هاي چشم‏گير و مكرر در عراق و فتح پايتخت امپراطوري ساساني و سرانجام پيروزي‏هاي بزرگ نهاوند (فتح الفتوح) توانست ابّهت و اقتدار شاهنشاهي ساساني را در هم شكند و پيروزي‏هاي سپاه بصره را تضمين كند . در واقع بصريان به فتح شهرها و ايالت‏هايي موفق شدند كه بدون مدافعان قدرتمند مانده بودند . لازم به ذكر است كه بيش‏تر سپاه كوفه و بصره به ويژه فرماندهان و چهره‏هاي شاخص آنها پس از دست‏يابي به هدف‏هاي خود در جنگ‏ها و فتوحات به پايگاه خويش بازمي‏گشتند و اگر فرمان جنگ جديدي صادر مي‏شد ، مجددا به منطقه مورد نظر اعزام مي‏گرديدند .