غربت ایمان در نگاه امام علی(ع) نسخه متنی

شايد مراد امام علي عليه السلام اين باشد كه روييدن و باليدن ايمان در هر زمينه‌اي ممكن نيست و بستري مناسب مي‌طلبد. ايمان فقط در روح و جاني سامان مي‌يابد كه داراي ويژگيهايي باشد.

3. صبر يكي از ويژگي هايي است كه براي رويش ايمان لازم است. خود صبر البته فضيلتي اخلاقي و برآمده از اوصاف نفساني ويژه است. امام عليه السلام در توضيح مؤلفه‌هاي صبر، بر شوق آدمي به بهشت كه ماي? رهايي انسان از قيد شهوتها است، و نيز بيمناك بودن از جهنم كه عامل مؤثر در اجتناب از محرمات است، تأكيد مي‌كنند؛ بنابراين، مي‌توان دريافت كه تا در دل آدمي بارق? شوق به بهشت و نيز دلهر? بيم از عذاب نباشد، ايمان، يا اصلاً تحقق نخواهد يافت و يا اگر حاصل شود، قوام و بنيادي ندارد و بزودي فرو خواهد ريخت.

آري، صبر بهترين وسيله‌اي است كه انسان را از رهگذر ايمان به رستگاري نجات مي‌رساند.[11]

در روايات متعددي، حضرت بر اهميت صبر در تحقق و بقاي ايمان تأكيد مي‌كنند. گاهي جايگاه صبر در ساختار ايمان را به جايگاه سر آدمي در مجموع? بدن تشبيه و اشاره مي‌كنند كه هر گاه صبر از دست برود، ايمان هم فرو مي‌ريزد.[12] ايشان به نقل از پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله، صبر را داراي سه نوع مي‌دانند: صبري كه براي نگهداري خود از ارتكاب محارم لازم است، صبري كه براي استقامت در اداي فرايض لازم است و سرانجام ، صبر در رويارويي با سختيها و مشكلات زندگي.[13]

ايمان فقط از راه باريك‌انديشي فلسفي قرار نمي‌يابد و تا آدمي صبر پيشه نكند، تند بادهاي هوا و هوس نكته‌سنجيهاي خرد را در محاق مي‌اندازد و بناي ايمان او را مي‌لرزاند. ايمان در قلبي استقرار مي‌يابد كه از پيش تمرين صبر كرده باشد.

ابن ابي الحديد، شارح دانشمند نهج البلاغه، با زيركي و بدرستي دريافته است كه تفسير حضرت علي عليه السلام از ايمان، رنگ و بوي عرفاني دارد؛[14] زيرا بر عنصر اراده و تصميم آدمي، بيش از استدلال محضِ عقلي اهميت مي‌دهد.

4.يقين ويژگي نفساني ديگري است كه براي رويش نهال ايمان در دل انسان ضرورت دارد.هر گاه حصارهاي يقين آدمي فرو ريزد، ايمان او نيز از كف خواهد رفت؛[15] از اين رو، حضرت علي عليه السلام در توصيف مردمان عصر جاهليت مي‌فرمايد كه حصارهاي يقين آنان لرزه برداشته و شك و ترديد، ايمانشان را نابود كرده بود.[16]

نسبت شك و ترديد با ايمان در منظر امام علي عليه السلام نسبت شعله آتش است از خرمن گندم كه از برخورد آن دو، جز نابودي ايمان ثمري نيست.[17]

اين سخن به معناي آن نيست كه انسان حق ندارد در امور ايماني شك و ترديد كند؛ چراكه اولاً، چنين شك و ترديدهايي، معمولاً،‌بدون اذن و اختيار آدمي در حريم جان او وارد مي‌شود و ثانياً، اگر بدرستي با آنها برخورد شود، با ايجاد پرسشهاي مختلف در ذهن، آدمي را از حالت اعتقاد محض به امور ايماني به تحصيل معرفت به آنها سوق مي‌دهند.

بنابراين، نفس شك، ويرانگر ايمان نيست، بلكه حتي مي‌تواند گذرگاه ايمان قرار گيرد و حتي اعتقاد بدون دليل را مدلّل كند و ايمان را در سايه معرفت قرار دهد. چنين شك و ترديدهايي ويرانگر ايمان نيستند. خود امام علي عليه السلام وقتي در اوج جنگي سرنوشت ساز، يكي از جنگجويان اردوي خود را گرفتار شك و ترديد در اصل وجود خدا مي‌بيند، هرگز بر او خرده نمي‌گيرد كه چرا دچار اين حالت شده‌اي، بلكه لختي از جنگ مي‌آسايد و در رفع شبه? او مي‌كوشد و در پاسخ اعتراض برخي از اصحاب خود كه پرداختن به اين موضوع را در حين جنگ نامناسب مي‌ديدند، مي‌فرمايد: مگر نه اين است كه ما براي حفظ ايمان مردم مي‌جنگيم ؛ بنابراين، چه جاي خرده‌گيري به كاري است كه براي حفظ ايمان مردي از اردوي خود ما صورت مي‌گيرد، آري، آن شكي ايمان برانداز است كه به جاي گذرگاه حقيقت، قرارگاه خيال و وسوسه شيطاني شود؛ شكي كه مستقر و پاي برجا باشد. پس يقين نه فقط خاستگاه ايمان است، بلكه حصار استواري است، كه تا باقي است ايمان آدمي از گزند حوادث مصون خواهد ماند.