پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام) جلد 2

أُوذِنْتُمْ مِنْها بِالاِْرْتَحالِ وَ أُمِرْتُمْ فيها بِالزّادِ; شما مانند مسافرانى هستيد كه از سرايى كه خانه (حقيقى) شما نيست (به سوى سراى جاودان خود) در حركتيد. فرمانِ كوچ از اين سرا، صادر شده و دستور گرفتن زاد و توشه را به شما داده اند.»

در اينجا، جاى اين سؤال باقى مىماند كه معمولا زاد و توشه در طول مسافرت به كار مىآيد نه در مقصد، در حالى كه تقوا و پرهيزگارى در قيامت به كار مىآيد و سبب نجات و كليدِ ورود در بهشت است; پس چگونه نام زاد و توشه، بر تقوا نهاده شده است؟

توجه به اين نكته، پاسخ اين سؤال را روشن مىسازد و آن اين كه مبدأ اين سفر طولانى، از لحظه مرگ و سكرات موت شروع مىشود و در عالم برزخ ادامه دارد و همچنان در مواقف قيامت و منزلگاههاى سؤال و حساب و صراط ـ كه منازل مخوف و متعدّدى هستند ـ تداوم مىيابد تا سرانجام به بهشت منتهى شود. بى شك تقوا هم در جهان برزخ زاد و توشه راه است و هم در مواقفِ قيامت و منزلگاههايى كه قبل از ورود به بهشت وجود دارد. آرى، زاد و توشه تقوا است كه انسان را از اين منازل پرخطر، بسلامت عبور مىدهد و به سر منزلِ مقصود ـ كه بهشت برين و جنّات عَدْن است ـ رهنمون مىشود.

اين نكته نيز قابل دقّت است كه اگر در آيه شريفه، إنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللهِ أَتْقاكُمْ; ملاك و معيار كرامت و ارزشِ انسان، تقوا قرار داده شده، نيز ناظر به همين معنا است كه تنها سببِ نجات، تقواى برخاسته از ايمان است كه گاه از آن به عنوان «زاد و توشه» و گاه به عنوان «معيار كرامت انسان» تعبير شده است.

در خطبه 204 نهج البلاغه، تعبيرات روشنى ديده مىشود كه توضيحى بر بحث بالا است، مىفرمايد: «وَ انْقَلِبوُا بِصالِحِ ما بِحَضْرَتِكُمْ مِنَ الزّادِ! فَاِنَّ أَمامَكُمْ عَقَبَةً كَؤُوداً وَ مَنازِلَ مَخُوفَةً مَهُولَةً لابُدَّ مِنَ الْوُرُودِ عَلَيْها وَ الوقُوفِ عِنْدَها; با تهيه زاد و توشه (ايمان و تقوا و عمل صالح) به سوى آخرت حركت كنيد; زيرا، گردنه هايى سخت و دشوار و منزلگاههايى خوفناك، در پيش داريد كه بايد در آنها فرود آييد و (مدّتى) توقّف كنيد».