پيمان جايز نبود. (1) چيزى كه اين تفسير را از ذهن دور مىكند، اين است كه تعبير به «غيرى» درباره پيامبر اكرم، تعبير مناسبى نيست.

تفسير ديگرى كه شارح بحرانى، به عنوان يك احتمال ذكر كرده، اين است كه امام مىفرمايد: پيش از آن كه مردم با من بيعت كنند، اعلان اطاعت كردند و اين به صورت ميثاقى از آنها بر گردن من بود.

بنابراين من راهى نداشتم جز اين كه برخيزم و به دعوت آنان پاسخ گويم و بيعتشان را بپذيرم و به امر حكومت قيام كنم. (2)

بنابراين جمله مزبور هماهنگ با جمله اى است كه در خطبه شقشقيه آمد:

«أَمَا وَالَّذى فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ! لَولا حُضُورُ الْحاضِرِ... لاََلْقَيْتُ حَبْلَها عَلى غارِبِها.»

«به خدايى كه دانه را شكافته و انسان را آفريده سوگند ياد مىكنم! اگر به خاطر حضور حاضران (توده هاى مشتاق بيعت) نبود... مهار شتر خلافت را بر پشتش مىافكندم و رهايش مىكردم».

اين تفسير نيز بعيد به نظر مىرسد، زيرا مردم قبل از بيعت از فرمان آن حضرت اطاعت نكرده بودند، بلكه اعلان آمادگى براى بيعت داشتند و ميثاقى در آنجا وجود نداشت، مگر اين كه به سراغ معناى مجازى ميثاق برويم.

نكته:

پيمانى كه پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) با على (عليه السلام) داشت

در خطبه بالا امام (عليه السلام) به پيمانى اشاره مىكند كه ميان او و پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) بوده و از تعبيرات خطبه، اجمالا برمى آيد كه پيامبر اكرم (صلّى الله عليه وآله وسلّم) از آن حضرت پيمانى مبنى بر

1 ـ شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، جلد 2، صفحه 296. محمد عبده، شارح معروف مصرى و علامه خويى نيز تقريباً همين معنا را برگزيده اند.

2 ـ شرح نهج البلاغه، ابن ميثم بحرانى، جلد 2، صفحه 97.