منت گذاردن؛ زايل كننده ثواب ها - پندهای امام صادق (علیه السلام) به ره جویان صادق نسخه متنی

منت گذاردن؛ زايل كننده ثواب ها

در اعمالى كه ما انجام مى دهيم ـ چه واجب و چه مستحب ـ برخى شرايط مربوط به صحت عملند و برخى شرايط مربوط به مقبوليت آن؛ مثلاً، نمازى كه مى خوانيم و روزه اى كه مى گيريم، شرايط صحتى دارد كه اگر واجد اين شرايط نباشد باطل است و بايد مجدداً آن را به جا بياوريم، شرايطى هم دارد كه در قبول عمل مؤثر است؛ به اين معنا كه انجام يك عمل به فرض صحت آن، الزاماً موجب ثواب اخروى نخواهد شد، بلكه براى قبول شدن به شرايطى بيش از شرايط صحت نياز دارد.

حال اگر عباداتمان را آن گونه كه در روايات بيان شده، با تمامى شرايط صحت و قبول انجام دهيم آيا ديگر بايد خيالمان راحت باشد كه هم از نظر فقهى تكليفمان را انجام داده ايم و هم از نظر معنوى عبادتمان داراى شرايط قبولى بوده و ثواب اخروى براى ما منظور شده است و لذا هيچ مشكلى در قيامت نخواهيم داشت؟ مطلب مهم همين جا است؛ چراكه حتى اگر عملى با شرايط صحت و مقبوليت هم انجام گرفته باشد، از خطر مصون نيست. چه بسا ممكن است پس از انجام عمل باز هم امورى اتفاق بيفتد كه آثار معنوى عمل قبلى را از بين ببرد. اعمال بد آينده مى تواند اعمال خوب گذشته را از بين ببرد، همان طور كه كارهاى خير و يا توبه مى تواند برخى از گناهان را جبران نمايد. انسانى كه با زحمت فراوان سعى مى كند اعمال خود را مطابق شرايط فقهى انجام دهد، و شرايط قبولى آن را هم رعايت مى كند كه مثلاً با اخلاص باشد، توأم با ريا و غرور نباشد و... پس از مدتى ممكن است عملى انجام دهد كه كارهاى نيك گذشته را از بين ببرد. حتى گاهى برخى از مسايل، مانند ارتداد، كليه اعمال گذشته انسان را از بين مى برد. در هر حال بايد توجه داشت كه ممكن است كارهايى از انسان سر بزند كه عمل يا اعمال گذشته او را فاسد كند. قرآن در سوره حجرات مى فرمايد: لا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللّهِ وَ رَسُولِهِ؛(1) در هيچ كار بر خدا و رسول پيشى مجوييد؛ لا تَرْفَعُوا أَصْواتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ؛(2) صداهايتان را فوق صوت پيغمبر بلند مكنيد. اين بى احترامى ها موجب مى شود كه اعمال گذشته انسان ـ كه با شرايط صحت و قبولى هم انجام شده است ـ از بين برود.

ممكن است كسى براى انجام وظيفه و از روى اخلاص، به انسان نيازمندى كمك مالى نمايد، اما پس از مدتى اين عمل خود را به رخ او بكشد و با اين كار عمل نيك گذشته اش را زايل گرداند. قرآن كريم در اين باره مى فرمايد: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى؛(3) اى اهل ايمان صدقات خود را به سبب منت و آزار تباه نسازيد. در جاى ديگرى مى فرمايد: قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَة يَتْبَعُها أَذىً؛(4) رد كردن فقير با زبان خوش و دعاكردن در حق او بهتر است از صدقه اى كه در پى آن آزار دهند. اگر انسان با زبان خوش، فرد نيازمندى را كه به او مراجعه كرده است، رد نمايد بهتر از آن است كه به او كمك كند، اما بعد بر او منت بگذارد. اين منت گذاشتن، اصل عمل را باطل مى كند. امام صادق (عليه السلام) در اين روايت شريف به همين موضوع اشاره كرده و مى فرمايند: اِنْ كانَتْ لَكَ يَدٌ عِنْدَ انسان فلاَ تُفْسِدْها بِكَثْرةِ المِنَنِ وَ الذِّكْرِ لها و لكِنِ اتَّبِعْها بِأَفْضَلَ منها فَاِنَّ ذلِكَ اَجْمَلُ بك فى أخلاقِكَ و اَوْجَبُ للثَّوابِ فى آخِرَتِكَ؛ اگر دستى پيش كسى دارى (كنايه از اين كه اگر خدمت و احسانى به كسى كرده اى)، با منت گذاشتن بر او، آن را از بين نبر، بلكه سعى كن خدمت بهترى را براى او انجام دهى، كه اين كار هم اخلاقت را زيباتر مى سازد و هم ثواب اخرويت را بيش تر مى كند.

(1). حجرات (49)، 1.

(2). همان، 2.

(3). بقره (2)، 264.

(4). بقره (2)، 263.