آمـوزه هـاى زنـدگـانـى حضـرت زهـرا(س) (4)

صفات همسران در خـانـواده فـاطمه زهـرا(س) و اميـر مـومنان(ع)

احمد لقمانى

اشاره

تـاكنـون دانستيـم باورهاى پـاك و آسمان زاد مـا چـون بـا شناخت الگـوهاى شايسته همراه شـود, ارمغانهايـى ارزشمند همانند رويـش رشد و انديشه, نوانديشى و كمال جـويى به همراه خـواهد داشت و در پـى آن تمامـى ديـن باوران بسان نيروهايى تازه نفـس و هـوشمند در سنگـرهاى ناپيـداى دفاع از ارزشهاى الهى, هماره آماده و بيـدار خـواهنـد بـود تـا از راهزنـى فكـرى, فـرهنگـى استكبـار و غارت انـدوخته هـاى معنـوى خـداجـويـان جلـوگيـرى كنند.

در آينه نگـاه رهبـر فـرزانه انقلاب, حضـرت آيت الله خــــامنه اى نگريستيـم و شيـوه دشمـن را حمله به عقبه جامعه اسلامـى به طـور آرام, مخفيانه و با هجـوم باورهاى تازه براى تهى ساختـن نسل نو از ارزشهاى دينـى و اصـول انقلابـى دانستيـم كه با دامـن زدن به شهوات و بـى بنـد و بـاريهاى اجتمـاعى و منزوى سـاختــن اسلام از صحنه هـاى سيـاسـى,اجتمـاعى دنيـا انجـام مـى پذيـرد.

آن بـاور و ايـن نگاه, ما را بـر آن داشت به عالـى تـريـن صحيفه سعادت, قرآن, رو كنيم و چگونگى موفقيت ايـن شيوه را جويا شويم.

در قـرآن, دعوت به ((اسـوه حسنه)) را يافتيـم كه نخستيـن آنان, سخنگوى وحـى خداوندى, رسـول اكرم(ص) است. الگـويـى كه پروردگار بزرگ, خـود, بـراى درسآمـوزى تمام عصـرها و نسلها به معرفـى آن پرداخت و فرمود:

لقد كان لكـم فى رسول الله اسوه حسنه همانا براى شما در[ اقتدا و پيـروى] رسـول خـدا سـرمشقـى نيكوست.

سپـس بانويى بزرگ را كه ((فضايل او هـم تراز صفات بى نهايت رسـول اكرم(ص)))(1) بـوده و ((افتخار خاندان وحـى))(2) شمرده شده است و او فاطمه زهرا(ع) است. اسـوه حسنه اى كه فرزنـد عزيز او, امام خمينى در سخـن عصمتآساى خـود, او را تمام ((حقيقت انسان))(3) و ((تمـام نسخه انسـانيت))(4) دانست و فـرمـود:

[))حضرت فاطمه زهرا(س]( زنى بود كه اگر مرد بود نبـى بـود, زنى بود كه اگر مرد بود به جاى رسول الله بود)).(5) ... و بديـن سان به ((سـرچشمه حيـات)) و ((زلال زنـدگـى)) دست يـافتيـم. نخستيـن جرعه اى كه از كـوثر صفات آن پاك بانوى هستـى نـوشيـديـم, ((صفات فاطمه(س) و شـوهر عزيزش اميرمـومنان(ع))) در زندگانـى مشترك آن دو بـود كه تاكنـون به هشت ويژگى درسآمـوز براى تمامى همسران ـ بـويژه جـوانـان شيفته و ژرف انـديـش ـ پـرداختيـم.

بصيرت و بينـش نسبت به زندگـى, شناخت همسر و ابعاد روحـى روانى او, همدلى و همراهى با همسر در صحنه هاى گوناگـون زندگى, احترام به شخصيت همسـر, آراستگـى ظاهرى و استفاده از عطـر و آرايـش در زندگى, ساده زيستـى, ايثار و مهرورزى, بيدارى و پايدارى (اخلاص و شكيبـايـى) در زنـدگـى, عناويـن بحثهاى گذشته بـود, اينك ادامه گفتارمان را پى مى گيريم:

9ـ خوشرويى و خوش اخلاقى

دفتر زندگى هر يك از ما برگه هايى گوناگـون از صفاتـى متفاوت با خـود دارد. برخى از ايـن صفات با آثار زشت و زيباى آن, تنها در درون آدمـى نهفته است و دامنگير ديگران نخـواهد شد; همانند ريا و اخلاص. پاره اى ديگر افزون بـر تإثير شخصـى, آثارى خانـوادگـى داشته, همسر, فرزندان و اطرافيان را در پرتـو خـود قرار مى دهد; مثل آنكه زن و يا شوهر هميشه با لباسى فرسـوده, قيافه اى ژوليده و چهره اى چـروكيـده از خشـم و خشـونت با ديگران به سر بـرنـد و افزون بر جهنـم سيار درونى, بـوستان زندگى را آتشكده اى سـوزنده بـراى اطـرافيان سازنـد. به گـونه اى كه بـا ورود آنان به خانه, تمامى افـراد, اعلام عزاى عمومـى نمـوده و با خـروجشان از منزل, زنگ راحت زده شـده و همه به شادى و شادمانـى پردازند. اما چـون ايـن گونه افراد در جامعه ظاهر مى شوند و يا به ميهمانى مى روند, لباسى شيك و زيبا به تـن كرده, چهره اى شاد و متبسـم پيدا نموده و براى اظهار شخصيتى برتر, به نمايـش خـوشبختى با واژه هايى خاص و نشست و بـرخاستهايـى تآترگـونه مـى پردازنـد!! دسته اى ديگر از صفات, افقـى فراتر از خـود و خانـواده داشته, به جامعه اى كه در آن زندگـى مى كنيـم نيز سرايت مـى كنـد به گـونه اى كه بسان سكه اى سـرنـوشت سـاز بيـش از دو رو نـدارد; يـا آدمـى را به اوج عزت و ارزشمندى مى رساند و يا آنكه به حضيض ذلت و سرافكنـدگـى مـى برد.

همـاننـد خـوشـرويـى و خـوش اخلاقـى, يا تـرشـرويـى و بـداخلاقـى.

همسـرانـى كه به دور از دوربيـن نگاه ديگـران و بيزار از زنجير تكلفات و قيد و بندهاى شخصيت نما با هـم زندگى مى كنند, بـى اعتنا به امـواج احساسـات افـراد و يا زنـدگـى اطـرافيان, بـا چهره اى گشاده, لبانـى متبسـم, اخلاقى خـوش و قلبـى پرمهر به رشد حقيقـى خويش و رويش نـونهالان خـود مشغولند, بيـش از ديگران شهد شيريـن خوشبختى در كام خـود دارند و احساس آرامـش روحى و آسايـش روانى افزونترى مـى نماينـد; گرچه سنگلاخهاى فقر و ناهمـواريهاى نادارى هميشه مقابل ديـدگانشان بـاشـد. و ديـرى نمـى گذرد كه بسيارى از زرداران و زيـورانـدوزان, در حسرت لحظه اى از راحتـى روح و روان اينان به سـر مـى بـرنـد و افزون بـر آثار نيك اخـروى به بـركات سعادت بخـش دنيـوى ايـن صفت اشـاره مـى كنند.

زهراى بتـول(ع), بانـويـى بزرگ و اسـوه اى حسنه است كه علاوه بـر صفات فردى, از خوشرويـى, خـوش اخلاقـى و شيـوه هاى شايسته پـدر در زندگى, بهره هاى فراوان برده بـود. او رسـول خدا(ص) را مى ديد كه چـون از چيزى خـوشـش مـىآمد, چهره مباركـش مانند قرص ماه روشـن مى شد. با تبسمى بر لب ـ به زيبايى غنچه ـ سخنان خـود را كوتاه, جامع و با پيوستگى بيان مى نمـود به گـونه اى كه شنونده آن را به خـوبـى به حـافظه سپـرده و كامل فـرا مـى گـرفت. گفته دلنشيـن و آمـوزنده پـدر خود را هماره در ياد داشت كه روزى به اصحاب خـود فرمـود: آيا به شما خبر ندهـم كه كـدامتان به مـن شباهت بيشترى داريد؟ و آنان يكصدا گفتند:

بلـى يا رسـول الله. و پيامبـر(ص) فرمـود: كسـى كه خلقـش نيك تر, بـرخـوردش بـا مـردم ملايـم تـر و بيـش از همه به بـرادران دينـى مهربان تـر بـاشـد ... فـاطمه(ع) هميشه هنگام زيارت پـدر, او را خـوشرو مى ديد بدون آنكه بخندد; و اندوهگيـن مـى ديد, بـدون آنكه چهره اش در هـم كشيده باشد; دل نازك, مهربان و متواضع. به گونه اى كه بيـن اصحـاب خـود, به طـور مسـاوى به همگـان چشـم مـى دوخت و يكنواخت به آنان مى نگريست. هر كـس موفق به درك حضـور رسـول الله مـى شـد مـى گفت: مـاننـد آن جناب, احـدى را ـ نه قبل و نه بعد ـ نديده ام.

به اطرافيان خود مـى فرمـود: مزاح, از خـوش اخلاقـى است, همانا با شـوخـى مـى تـوانى برادر دينـى ات را مسرور و شاد نمايى و گاه آن حضرت, خود نيز شـوخى مى كرد تا افراد را خـوشحال سازد. روزى مرد عربـى نزد رسـول الله(ص) آمـد و براى حضرت, هديه آورد و همان جا گفت: پـول هـديه مرا مرحمت كـن. پيامبـر خنديـدنـد و پـس از آن ماجرا, هرگاه غمگيـن بـودند مى فرمـودند: آن اعرابـى كجاست, كاش مىآمد.

فـاطمه(ع) خـود از پـدر شنيـد كه فـرمـود:

جبرئيل از جانب پروردگارم بر مـن نازل شـده گفت: ((اى محمد! بر تـو باد كه ((حسـن خلق)) را با خود همراه سازى زيرا بدخلقى, خير دنيا و آخـرت را از بيـن مـى بـرد. ))(6) از ايـن رو فاطمه(س) در زندگى زناشـويى خـود با همسر بزرگوارش على(ع) با چهره اى گشاده, رويى خوش, لبانى متبسـم و همراه با مزاح و شوخى(7) روبه رو مى شد تا بـديـن طـريق, غبار غم و اندوه از آينه وجـود شـوهر دلبنـدش بزدايد و محيط خانه و خانـواده را با طراوت و نشاط و به دور از يكنواختى و خستگى سازد. برخوردهاى محبتآميز و معاشرتهاى شيريـن او بـا افـراد, سبب جذب آنـان در بـرخـورد نخست مـى شـد و نـوعى دلـدادگـى و محبت نسبت به زهراى مرضيه(ع) پـديد مـىآمد. ام سلمه همسر رسول خدا(ص) مى گويد:

پـس از ازدواج با رسول الله(ص) مـن عهده دار امور دخترش فاطمه(س) شدم اما به خـدا سـوگند, او در آداب اجتماعى شيـوه هاى اخلاقـى و آگاهيهاى زندگانى, برتر از مـن به همه مسايل بـود.(8) روزى زنى نزد زهـرا(س) آمـد و گفت: مادر پيـرى دارم كه در مسـايل نمـاز, پـرسشهايـى دارد و مرا فـرستاده تا مسايل شـرعى نماز را از شما بپرسـم. حضرت فرمـود: بپرس. و آن زن, مسايل فراوانى مطرح كرد و يك يك پاسخ شنيد. هميـن كه پـرسشهاى او به ده عدد رسيـد, خجالت كشيـد و آثـار شـرم و حيـا در چهره اش نمـايـان شد و گفت:

اى دختر رسـول خـدا! بيـش از ايـن نبايد شما را به زحمت اندازم.

فاطمه(ع) با رويى گشاده و اخلاقـى شايسته فرمـود: باز هـم بيا و آنچه سـوال دارى بپرس, آيا اگر كسى را اجير كنند كه بار سنگينى را به بـالاى بـام ببـرد و در مقـابل يكصـد هزار دينــار طلا مزد بگيـرد, چنيـن كـارى بـر او دشوار است؟

زن جـواب داد: نه. هرگز! چه كسى در مقابل ايـن مبلغ گزاف احساس خستگى مى كند؟! آنگاه حضرت فرمود: ((مـن هر مسإله اى را كه پاسخ مـى دهـم, بيـش از فاصله بين زميـن و عرش, گـوهـر و لولـو پاداش مـى گيرم. پس سزاوار است كه بر مـن سنگيـن نيايد.)) سپـس حديثـى چشمگير از پدر خود, رسول الله(ص) در باره ارزش والاى علم و عالـم بيان نمـود, به گـونه اى كه آن زن با شادمانى و خرسندى فراوانـى بـا دخت رسـول خـدا(ص) خـداحـافظى كرد.(9).

تإثير معجزهآساى خوشرويى و خـوش اخلاقى براى تمامى مردان و زنان ـ بـويژه جـوانان ـ در سخـن گـرانسنگ فاطمه زهـرا(ع) به خـوبـى نمايان است كه فرمود: بشر فى وجه المـومـن يوجب لصاحبه الجنه و بشر فـى وجه المعاند المعادى, يقى صاحبه عذاب النار.(10) پاداش خوشرويى در برابر مومن, بهشت است و خـوشرويى با دشمـن انسانهاى ستيزه جـو, انسـان را از عذاب آتـش بـاز مى دارد.

باور ايـن حقيقت والا از عمق دل و جان, فاطمه(ع) را به شـوخى با علـى(ع) وامـى داشت, همـاننـد روزى كه آن حضـرت, حسيـن(ع) را در خردسالـى بر روى دستان خـود نـوازش مى داد و مى فرمـود: انت شبيه بابى, لست شبيها بعلى.(11) حسيـن جان! تـو به پدرم شباهت دارى و به پدرت على شبيه نيستى. و امام(ع) با سخنان همسر عزيزش, نسيـم شـادى و شـادمـانـى بـر چهره اش مـى نشست و تبسـم مـى نمـود.

10ـ شيفتگـى عبـادت; دلـدادگـى اطاعت

آرامـش جان و سبكبالى خاطر, نعمتى است كه با حضـور دايمى ما در محضر پروردگار مهربان به دست مىآيد و با دل مشغولى, آشفتگـى روح و اضطراب روان از آشيانه دل پرواز مى كند. بسيارى از ما پيـش از ورود تـإثيـرگذار در اجتماع از چنيـن ارمغان آسمـانـى ـ يعنـى شيفتگـى راز و نياز با خـداونـد بزرگ و لذت از مناجات بـا او ـ بهره ها داريـم اما جلـوه هاى گوناگـون زندگـى همانند شغل, خانه, همسر, فرزنـد, دارايـى و ... از ما دلبـرى كرده, بسان تـوفانـى پـرخروش, ذره ذره آن مهر و محبت را از بلـور قلبمان مـى ربايـد.

خـوشحال و خـرسند, انسانهاى بلندهمت و والاگـوهـرى هستنـد كه از ورود نامحرمان و رهزنان به حـرم دل جلـوگيرى كـرده, قفل محبت و وابستگى به جلوه هاى زندگى نمى زنند و تمامى ابزار و لـوازم رفاه را در خدمت خود مـى خواهند و خـويـش را خدمتگزار هيچ يك از آنها نمـى كنند. هماننـد دخت رسـول الله(ص) كه ((بتـول)) يعنـى از همه بـريـده و به خـدا دل بسته(13) بـود و نام ((زهرا)) داشت, زيرا هنگام عبادت, فـروغ نـورش بـراى ساكنان آسمان مـى درخشيـد, همان گـونه كه نـور ستارگان آسمان براى زمينيان درخشندگـى دارد.(14) آنگاه كه دخترى بـود در خانه پدر و فرشته وحى بر رسول الله نازل شده بـود تا خـواسته هاى فاطمه را اجابت كند, چـون پيامبر, پيام خداوند را فرمـود: حضرت در جـواب پدر گفت: ((مرا حاجتى جز ايـن نيست كه پيـوسته ناظر جمال زيبا و والاى خـداوند باشـم.))(15) و چـون رسـول اكرم(ص) دعايى به دخت عزيز خـود مىآمـوزد, آن بانوى والاگوهر مى فرمايد:

((ايـن دعا از دنيـا و آنچه در آن است در نزد مـن محبـوب تــــر است)).(16) ايـن دلـدادگـى و عشق چشمگيـر به يـاد و منـاجـــات پروردگار, چنان تإثيرى در وجود او گذارده بـود كه در نمازش از ترس خدا نفس نفس مى زد ـ و گريه در گلويـش مى شكست ـ(17) برخى از افراد چنيـن باور داشتند كه ((در ميان امت اسلام, كسى خداپرست تر از فاطمه نبـود. او آنقـدر در نماز مـى ايستاد كه قـدمهايـش ورم مـى كرد.))(18) آيا به راستـى الگـويـى برتـر از فاطمه(س) بـراى تمامى زنان, مردان و همسران مى تـوان يافت؟ اسـوه حسنه اى كه عشق و ارادت به دادار يكتـا و پـروردگار بزرگ را در متـن دل و جـان خـود حفظ مى نمـود و محبت همسر و فرزندان و جلـوه هاى ديگر زندگى را در مسير آن عشق قرار مى داد.

انـس فاطمه(س) با قرآن و طـراوت روح وى با كلام وحـى به گـونه اى بـود كه چـون سلمان از سـوى رسـول خـدا(ص) بـراى كارى به خـانه زهـرا(ع) روانه شـد, به در خانه آن بانـو كه رسيـد صـداى او را شنيـد كه مشغول تلاوت قـرآن است(19) و روزى ديگـر كه وارد خـانه حضرت مـى شـود, فاطمه را در حال كار در منزل و آسياى جـو, مشغول خواندن قرآن مى بيند. (20) آرى, ايـن انـس مقدس چنان تإثيرى در خانه و اهل خانه داشت كه فضه, خـادمه او, تـا بيست سال به غيـر از قرآن لب نگشـود و تمامـى پاسخهاى خـود را با آيات قرآن بيان مـى كرد(21) و از آثار ايـن انـس, آن است كه فاطمه(ع) در صحـراى محشـر هـم قرآن زمزمه مـى كنـد(22) و هنگام ورود به بهشت نيز با تلاوت آيات الهى وارد مى شـود,(23) همان گونه كه به همسرش على(ع) وصيت مى كند كه براى مـن در نخستيـن شب مرگم و بر سر تربتم زياد قرآن بخـوان.(24) از آن هنگام كه سخـن روح بخـش پـدر را شنيد كه غروب جمعه, زمانى است كه هر كـس آن را مراقبت كند و در آن لحظه دعا نمايد, دعايـش مستجاب خـواهد شد, به خدمتگزارش مى فرمود: بر فراز بلنـدى برو و هرگاه ديدى نيمه خـورشيد غروب كرده, مرا خبر كـن تا دعا كنـم(25) و دعاى او پيـش از آنكه براى خـود, همسر و فرزندان باشـد بـراى اطـرافيان, همسايگان و تمامـى دردمنـدان و آرزومندان بـود. (26) همان گونه كه در روز قيامت از سوى خداوند ندا مى رسد: ((اى فاطمه! از من هر چه مى خواهى درخواست كـن تا به تـو عطا كنـم و تـو را خـرسند نمايـم)) و حضـرت عرض مـى كنـد: . ((الهى انت المنى و فـوق المنى, اسإلك ان لا تعذب محبى و محبـى عترتى بالنار)) (27) خداوندا! تو اميد مـن, بلكه بالاتر از اميد من هستى; از تو مى خواهم دوستان مـن و دوستان خاندان مرا به آتش دوزخ عذاب نكنى.

روزى اميرمومنان(ع) به همسر خـود فاطمه گفت: نزد رسول الله برود و از پيـامبـر خـادمـى بخـواهـد. او نيز رفت و ضمـن نشـان دادن پينه هاى دستـش عرض كـرد: ((آسياب كـردن, مـرا به زحمت انـداخته است)), آنگـاه درخـواست خـادمـى كرد.

پيامبـر(ص) در پـاسخ فـرمـود: آيا نمـى خـواهـى ـ به جاى خادم ـ هديه اى به تـو دهـم كه از همه دنيا ارزشمندتر باشد؟ هنگامـى كه براى خـواب آماده شدى, سى و چهار بار ((الله اكبر)) و سـى و سه بار ((الحمد لله)) و سى و سه بار ((سبحان الله)) بگـو. (28) از آن روز ايـن ذكـر, آشناى هميشه بـر لبان زهـرا(ع) شـد و به نام ((تسبيحـات حضـرت زهـرا(ع))) شهرت يافت.

تإثير اكسيـرگـونه ايـن ذكـر, بـدان حـد است كه امام باقـر(ع) فـرمـود: خـداونـد در حمـد و ستـايـش, به چيزى بـرتـر از تسبيح فاطمه(ع) عبادت نشـده است و امام صادق(ع) آن را بـرتـر از هزار ركعت نماز مستحبـى شمرده است.(29) برخـى از ديـن باوران و افراد مذهبـى كه در ابعاد عبادى كـوشا و شكيبـا هستنـد, در ((عرصه هاى اطاعت)), دچار ضعف و گاه دگرگـونى مى شـوند. ايـن حقيقت بدان حد شهرت يافته كه ضرب المثلى عبرتآموز گشته كه بعضى چـون سخـن مرجع خود را كه با سليقه و خواست درونى خـود نسبت به عزادارى, مخالف است روبه رو شـده انـد به آن مرجع پيشنهاد تقليد يك روزه از خـود در افكـار, آداب و رسـوم غلط داده انـد!! و ايـن واقعيتـى تلخ و ناگوار است كه در مراسـم گوناگـونـى كه احساسات بر فكر و فرهنگ آدمى حكمفرما مى شـود, هواها و هوسهاى خـود را برترى مى بخشيـم و با تـوجيهاتى شيطانى در پى گشـودن راهى هستيـم همانند آنكه: يك شب است, سالها آرزو داشته ام, مگر مـى شود رسـومات تـرك شـود؟ در حالـى كه چنيـن معبـرهاى دشـوار و حساس, صحنه هاى امتحـان ما در برگزيدن خواسته دل در برابر خـواسته خدا و انتخاب هوسها به جاى وظيفه و رسالت خواهد بود.

و فاطمه زهرا(ع) كه تمامـى ما در صدد پيروى و الگـوپذيرى از آن حضرت در تمامى ايـن صحنه ها هستيـم, تنها به يك چيز توجه داشت و آن ((انجام وظيفه)) بود و بـس. در كنار پدر, هماره خشنودى رسول خـدا را بر خواست خـود مقدم مـى داشت و از هر آنچه در اختيار او بـود مى گذشت و مى فرمـود: ((سـوگند به خدا, پيامبر را بر خـواست خـود و ديگـران مقـدم مـى دارم.))(30) و در كنار همسـر, به تمام وظايف همسرى خـود عمل مى كرد: هيچ گاه على(ع) را آزرده خاطر نكرد و هرگز سخـن خود را بر گفته او برتر ندانست. همواره همسرى مطيع و گـوش به فرمان بـود, گرچه خواست و ميل خـود, چيزى ديگر باشد. (31) روزى كه عمر و ابوبكر براى ديدار فاطمه(س) با على(ع) سخـن گفتند, ذره اى علاقه در وجـود او نبـود اما چون همسرش اظهار علاقه نمود, فرمود: ((على جان! خانه, خانه تو است و مـن كنيز و گوش به فـرمان تـو)).(32) گاه كه شـوهر عزيزش از علت آگاه نكردن فاطمه نسبت به نبـود غذا در منزل پرسـش مى كرد مـى گفت: مـن از خدا شرم دارم, چيزى را كه قدرتـش را ندارى بر تـو تحميل كنـم.(33) و در آن روز سياه, روز شكستـن استخـوانهاى سينه و روز تـازيـانه بـر بازوان حضرت, چـون همسر خـود را با چنان وضع دلخراشى ديد كه به سوى مسجد مى برند, آنان را تهديد به نفريـن نمود و فرمود: ((رها كنيد پسرعمويـم را, قسـم به خدايى كه محمد را به حق فرستاد اگر دست از وى برنداريد, سر خـود را برهنه كرده و پيراهـن رسـول خدا را برافكنده و در برابر خدا فرياد برخـواهـم آورد و همه شما را نفرين مى كنـم.)) و در حالى كه دست حسـن(ع) و حسيـن(ع) را گرفت, به طـرف قبـر رسـول الله(ص) روانه شد.

در ايـن هنگام علـى(ع) كه از ماجـراى پـس از نفـريـن همسـرش كه نابودى تمامـى افـراد بـود, خبـر داشت, سلمان را به سـوى فاطمه فـرستـاد تـا او را منصـرف سـازد و او پـس از شنيـدن پيـــــام اميرالمومنيـن(ع), تمامى امواج احساس خود را به اقيانوس بيكران عشق به ولايت, روانه سـاخت و بـا لحنـى از سـر اطـاعت عرض كـرد: ((علـى جان! جانـم فـدايت و سپر بلايت. اى اباالحسـن, همـواره با تـوام چه در خـوشيها و چه در سختيها ... به خانه باز مـى گـردم, مى روم و صبر مى كنـم, سخـن آن بزرگوار را مى پذيرم و از او اطاعت مى كنم.))(34)

ـ هنرمندى و هنرآفرينى در زندگى

عقل, قلب و اعضاى بدن, سه ركـن ارزشمند و بنياديـن انسان محسوب مى شـوند. از عقل, خرد و انديشه مـى تراود, از قلب, احساس, عشق و هنر تبلـور مـى يابد و با اعضاى بـدن, فرمانهاى عقل و قلب اجـرا مى شود.

فاطمه بانـويـى بـى همتا در آفـرينـش بـود كه با رشـد انـديشه و خـردورزى وسيع خـود به كمـال عقل دست يـافت و به دور از هـوا و هـوس, احساسات پاك و عاطفه پرطراوتـى از اعماق قلب خـود به دست آورد. در پرتـو ايـن موفقيت بى نظير, دوستى و دشمنى, خواستنها و نخواستنها و تمامى جلـوه هاى احساس خـود را در معيارهاى خداوندى قرار داد و پس از ايـن دو; اعمال و رفتار خويش را الگويى يگانه و اسوه اى آسمانى براى تمامى زنان و مردان ساخت. از ايـن رو رسول خدا(ص) هميشه بر سه مـوضع از بدن دختر عزيزش بـوسه مـى زد; سينه فاطمه را مـى بـوسيـد كه نشان بـوسه بـر احساس و عاطفه او بـود, پيشانى زهرا را مى بوسيد كه بيانگر تإييد فكر و انديشه وى بـود و بر دستان فرزند دلبندش بـوسه مى زد تا به همه بفهماند, تمامـى اعمال و رفتار دخترم مورد قبول مـن است؟ به ديگر سخـن, با ايـن بوسه ها مى فرمود:

فكر فاطمه, فكر من است, احساس او, احساس مـن است و تمامى اعمال او مـورد قبـول من.هر كـس با انديشه هاى او مخالفت كنـد, با مـن مخالفت كرده است و كسانى كه مورد حب و بغض زهرايـم قرار گيرند, محبوب و مبغوض مـن خـواهنـد بـود و اينان مـورد رحمت و يا لعنت خداوند خواهند بود.

با نگاهـى به جلـوه هاى هنرمندى و هنرآفرينـى زهراى مرضيه(س) در زنـدگى, در مـى يابيـم كه ايـن ويژگـى پرارزش در وجـود آن بانـو دستاورد صفاتـى چـون عشق به زنـدگـى, علاقه منـدى به همسـر, نشاط روحـى, اميـد به آينـده, استفاده صحيح و بجـا از لحظه هاى عمـر, لطافت روح و سلامت نفس بوده است.

بدون شك انسانهايـى كه صحـن زندگـى خـود را با نـوعى هنر, زينت بخشنـد, فـرصت هر گـونه بـى حالى, تنبلـى, كسالت, خستگـى كاذب و بـى حـوصلگى را از خود گرفته, از خـود يادگارانى ماندگار, آثارى نفيـس و آمـوزه هايـى ارزشمند باقـى خـواهند گذاشت. آثارى كه در چهره هاى اقتصادى, اجتماعى, فرهنگـى و يا سياسـى, رخ نشان مى دهد و گاه مسير تاريك تاريخ را به عرصه روشـن حقيقت رهنمون مى سازد. ((شعر)) شـايسته, هنـرى زمـرديـن و پـربها است كه در هـر زمان, بويژه صدر اسلام, ارزش والايى داشته است و فاطمه زهرا(ع) در ايـن عرصه, نمـونه هـاى ارزشمنـدى بـر جـاى گذاشته است. در لحظه هــاى آغازيـن زنـدگـى خـود با علـى(ع), غنچه لب را به ستايـش شـوهـر نمـونه اش گشـود و بـا اشعارى زيبـا فـرمود:

اضحـى الفخار لنا و عز شامخ و لقد سمـونا فى بنى عدنان(36) ...

افتخـار و عزت والا, از آن ما شـد و ما در ميان فـرزنـدان عدنان سربلنـد شـديـم تـو به بزرگـى و برترى رسيدى و از همه آفريده ها والاتر شدى و جـن و انـس از عظمت تـو عقب ماندند معصـوم ((على)) است, بهتريـن كسى كه گام بر خاك نهاده, بزرگـوار و داراى احسان و نيكـى والاييهاى اخلاقـى و بزرگيها از آن اوست, تـا آنگــاه كه مرغان بر شاخه ها به ترنـم مشغولند آنگاه كه با كودكان خود بازى مى كرد و به تربيت روحـى و پرورش جسمى آنان مـى پـرداخت, در قالب شعر اديبانه با آنان سخـن مى گفت. به پسر عزيزش حسن(ع) مى فرمود:

اشبه اباك يا حسن و اخلع عن الحق الرسـن و اعبد الها ذالمنن ولا توال ذالاحـن(37) حسن جان! مانند پدرت على(ع) باش و ريسمان را از گردن حق بردار خداى احسان كننده را پرستش كـن و با افراد دشمن و كينه تـوز دوستـى مكـن در صحنه هاى ديگـر زندگـى هماننـد گفتگـوى علـى(ع) با فاطمه در باره سخاوت و ايثار آن بانـو, سخـن آخريـن حضرت با فضه هنگام پرواز روح از پيكر پاك او, سـوگـوارى و بيان ماتـم و اندوه خويش در رحلت رسول خدا(ص) و هنگام بيان دشمنى او نامردميهاى ستمگران بعد از پيامبر(ص) به شعرهاى شيـوا همگام با چينش درست الفاظ و بيان روشـن احساسات, نشان از هنرمندى خاص آن حضـرت در ايـن عرصه است. ((سخنـورى)) فاطمه(ع) با زيباتـريـن و بلندترين كلمات, زبده ترين و گزيده تريـن معانى, بدون خـواندن از نـوشته اى و در جمع بـى شمـارى از مـردم مـدينه, نگيـن زرينـى از ارزشهاى آن بانو را در جلوه هاى هنرى نمايان مى سازد. به گـونه اى كه دوستـان و دشمنان از انبـوه معانـى و جلـوه دلـربـاى الفاظ, انگشت حيـرت بـر دهان گذاشته و بزرگان عرصه ادب را به تفسيـر و تـوضيح كلمـات و عبارات فـرا خـوانـده انـد.(38) ايـن سخنان بـا ويژگيهاى گوناگـون ادبـى ـ اجتماعى, فرهنگى ـ سياسـى و روانى ـ كلامـى خـود به درستـى و زيبايى ((سيناى صلابت يا خطبه اى خدايى)) نام گـرفته است.(39) ((تـواناييهاى بيرون از باور فاطمه(ع) در پاسخگـويى به پرسشهاى فكرى فرهنگـى افراد)) جلـوه اى ارزشمند از ديگر ابعاد شخصيتـى آن حضرت است; ايـن ويژگـى چشمگير در زمانـى نمايان مى شد كه زنان را نه تنها فردى همچـون ديگر افراد محسـوب نمى كردند, بلكه انسان نيز نمـى دانستنـد و دختران را مايه ننگ و سرافكندگى خانواده مى شمردند!!

((حضـور مـوثـر در عرصه هـاى نظامـى و در پشت جبهه بـراى كمك به مجروحان جنگ و بستـن زخـم و مداواى آنان)), افقى روشـن از ديگر آفاق چشم نواز شخصيت حضرت زهرا(ع) است. از آنجا كه ايـن نوشتار, حـوصله اى انـدك و صفحاتـى محـدود دارد, اجازه دهيـد به بهتريـن هنرها و هنرآفرينيهاى پاك بانـوى هستـى اشاره كنيـم كه آن ((هنر بندگـى و عبـوديت)) است; هنرى كه سالهاى كـوتاه عمر آن حضرت را بلنـداى تاريخ انسانيت و به وسعت ارزشهاى الهى گستـرش بخشيـد و جاودانه ساخت. از ايـن رو ابعاد ديگر هنرآفرينـى آن بانـو را در خانه و كنار همسر و فرزندان و پـس از رحلت رسول خدا در دفاع از ولايت و امـامت و ... را به فـرصتـى ديگـر و بحثهاى آينــده, وا مى گذاريم.

آنچه در ايـن فرصت ارزشمنـد, درسآمـوزى تمامـى افـراد ـ بـويژه همسـران جـوان ـ را اهميت بـرتر و والاتـرى مـى دهـد, استفاده از تمامـى ظرفيتها, استعدادها و قابليتهاى خـود در فراگيرى دانشها و هنرهاست. ايـن گام مـوفقيت در عمر و زندگانى تمامـى ما آثارى گرانبها و جاودان خـواهد داشت زيرا همسرانـى كه در كنار كارهاى روزمره خـود عقل و انديشه را با احساس و عاطفه پيوند زنند و در عرصه هايى هنرآفرينى نمايند, بدون شك استفاده از لحظه هاى زندگـى را ارزش شمـرده, از سخنـان كـم ارزش و بـى بهاى روزمــره نسبت به جلـوه هاى زودگذر, دورى كرده, شادابى دل و طراوت روح خـود را با پرهيز از بيكارى و حتى گناه و نافرمانى حفظ نمـوده و با پيشرفت در صحنه هاى روح پرور هنرى ـ كه هيچ برخـوردى با دستـورات آسمانى اسلام ندارد ـ هر روز شاهد رشد و شكوفايى استعدادهاى خـود بـوده و محبت و علاقه افزونتـرى مـى يـابنـد.

ـ تربيت و سازندگى در زندگى

تربيت و سازندگى كـودكان به سه عامل سرنوشت ساز از گذشته, حال و آينده آنان بستگـى دارد. عامل نخست ـ كه در ديدگاه آيات قرآن و سخنـان معصـومـان عليهم السلام بـدانها اشـاره شـده است و امتياز آمـوزه هاى تـربيتـى اسلام محسـوب مـى شـود ـ ((وراثت)) نام دارد. حقيقتـى كه در آن كـرامتها, ارزشها, روحيات و تمـامـى ويژگيهاى اخلاقى پدر و مادر در بعد مثبت و يا منفـى به چشـم مى خـورد و به فرزند آنان منتقل مى شود. گرچه ايـن عامل راه رشد و تكامل را بر فرزندان مسدود نمى كند اما در ناهموارى ايـن راه ـ نسبت به صفات ناشـايست ـ و همـارى آن ـ در روحيات و اخلاق پسنـديـده ـ مـوثـر خـواهد بـود. عامل دوم; خانـواده و شيوه هاى تربيتى پدر, مادر و يا اطرافيان خـواهد بـود و سوميـن عامل; محيط تعليـم و تربيت و جامعه محسـوب مـى شـود. زندگانى فاطمه زهرا(س) و اميرمـومنان(ع) كانون تربيت و سازندگى در ايـن سه بعد تإثيرگذار بـوده و براى تمامـى شيفتگان تعليـم و تـربيت, آمـوزه هاى گـرانبارى به همراه دارد به گـونه اى كه حضرت امام خمينـى در ايـن باره مـى فرمايـد:

((اين خانه كـوچك فاطمه(س) و ايـن افرادى كه در آن خانه تـربيت شـدنـد كه به حسب عدد, چهار ـ پنج نفـر بـودنـد و به حسب واقع, تمام قدرت حق تعالى را تجلـى دادند, خدمتهايـى كردند كه ما را و شما را و همه بشر را به اعجاب در آوردند. صلـوات و سلام خـداوند تعالى بر ايـن حجره محقرى كه جلوه گاه نور عظمت الهى و پرورشگاه زبـدگان اولاد آدم است. زنـى كه در حجره اى كـوچك و خانه اى محقر, انسانهايى تربيت كرد كه نـورشان از بسيط خاك تا آن سـوى افلاك و از عالـم ملك تا آن سـوى ملكـوت اعلا مـى درخشـد.))(41) در زيارت مطلقه امـام حسيـن(ع), عامل نخست پـرورش و تـربيت آن حضــرت را وراثت پـاك و طهارتآميز بيـان مـى كنيـم و شهادت مـى دهيـــم كه: ((گـواهى مى دهـم كه شما در اصلاب پاك و ارحام مطهر بـوديد و هيچ غبارى از شرك و جهالت بـر دامنتان ننشست))(42) و سيـدالشهدا(ع) نيز در هنگـامه سخت و غمآلـود كـربلا كه دشمـــن او را به ذلت و سـرسپـردگـى به طاغوت دعوت مـى كرد فرمـود: ((دامان پاك مادرم و طهارت وجـود او به مـن اجازه نمـى دهد كه از شهامت, آزادمنشـى و كرامت انسانـى دست بردارم و زير بار ستـم روم)).(43) پاره اى از شيـوه هاى تربيت و سازندگى فاطمه زهرا(ع) در زندگـى او عبارتنـد از:

الف ـ نامگذارى شايسته:

سفـارشـى كه تمـام معصـومـان عليهم السلام بـدان پـرداخته انــد و اميرمـومنان(ع) يكـى از حقـوق فرزندان بر پدران را نام نيكـو و پسنـديـده مـى شمـارد.(44)

ب ـ انجـام سنتهاى پسنـديـده اسلامـى:

عقيقه(قـربـانـى بـراى بيمه نمـودن سلامتـى كـودك),

صدقه (به خـاطـر استمـرار بقـاى وجودى طفل)

تراشيدن موهاى فرزند در روز هفتـم و صدقه دادن هـم وزن موهاى او از طلا يـا نقـره به قـابله همسـايگـان و درمـانـدگـان

خواندن اذان در گوش راست

اقامه در گوش چپ (براى آشنايى نوزاد با آواى توحيد, نغمه نبـوت و سـرود ولايت از آغازيـن سـاعات زنـدگـى خود)

از سنتهاى مـورد تإكيـد رسـول الله(ص) بـوده كه فاطمه زهـرا(س) براى فرزندانش بدانها عمل كرد.

ج ـ جـايگزيـن نسـاختـن هيچ عاملـى به جـاى عاطفه مادرى:

درك اهميت و تإثير شايان مهر پـدرى و عاطفه مادرى, آن حضرت را بر آن مى داشت كه براى جلـوگيرى از مشكلات روحـى روانى, پرهيز از كمبـودهاى شخصيتى و حتى دورى فرزندان خود از مشكلات جسمانى, هيچ محفل و دامانـى را جايگزيـن آغوش پـرمهر و عطـوفت مادرى نسازد, گـرچه در وضعيت سخت و طـاقت سـوز اقتصـادى به سـر بـرد.

د ـ استفاده از بازى, تحـرك و رقابت بـراى پـرورش جسمـى, روحـى كودك:

صحنه هاى مختلف بازى فرزندان حتـى با رسـول الله(ص), پـديد آوردن روحيه تحـرك و تلاش و ايجـاد رقابت و مسـابقه, نمـونه اى از ايـن شيـوه دلپذيـر است. كه از ايـن ميان به بـرگزارى مسابقه خطاطـى توسط زهراى مرضيه(ع) بين حسـن(ع) و حسيـن(ع) مى توان اشاره كرد. مسابقه اى كه رسـول خـدا و اميرمـومنان و فاطمه زهرا عليهم السلام از قضاوت, خـوددارى كـردنـد تا آنكه اسـرافيل از جانب خـداونـد قضـاوت را به عهده مـادر آن دو گذارد و آن حضـرت بـــــا الهام خـداوندى گردن بنـد خـود را پاره كرد تا هر كه بيشتريـن دانه را جمعآورى نمـود, برترين آن دو باشـد اما در پايان جبـرئيل اميـن آخريـن دانه را نيز به دو نيـم كرد تا هر دو به طور مساوى دانه بـردارند و هـر دو در ايـن رقابت سـربلند و پيروز گـردنـد.(45)

ه ـ پرورش شوق پرستش و عبادت:

بيدارى فرزنـدان در نيمه هاى شب از گريه هاى مادر در مناجات(46), شنيـدن دعاهـاى آمـوزنـده حضـرت(47), تـوجه فـاطمه(ع) به شبهاى قـدر(48) و يـا هنگـام غروب آفتـاب بـراى احيـا و دعا كــــردن فرزنـدان(49), آماده سازى كـودكان براى آشنايـى با قرآن, نماز و راز و نياز با خـداونـد از خردسالـى(50), و سرانجام فروزش شعله عشق عبادت و ريزش شيرينـى و حلاوت مناجات با خداوند از شيـوه هاى تربيتى فاطمه زهرا(ع) بود.

و ـ استفاده از جاذبه هاى شعر براى آشنايى كـودكان با آمـوزه هاى دينى:

لالايـى مادران براى كـودكان, اگر با اشعارى پرمحتـوا و هـدفمنـد باشد سرزميـن پاك و پرطراوت وجـود اطفال را آماده پذيرش بذرهاى بالندگى و بينـش صحيح مى كند. زهراى بتـول(ع) در شعر لالايى خـود, ابتدا كودك را به سرمشق گيرى از پدر تشـويق مى كند تا مظهر تمامى صفـات و فضـايل گـردد (اشبه ابـاك يا حسـن); سپـس به مهمتـريـن مسـووليت او كه حق پذيرى و ستـم ستيزى است اشاره مى نمايد (و اخلع عن الحق الرسـن); آنگاه او را به اساسى ترين اصل دين كه توحيد و خدامحورى است, رهنمون مى سازد (و اعبد الها ذالمنـن); و سرانجام آينه اى از آينه تابناك وى را ترسيـم مى كند كه دورى از دوستى با افراد بدخواه و كينه جـو خـواهد بـود (و لا تـوال ذا الاحـن).(51) اميد آنكه با همتـى والا و بينشـى روشـن به درسآمـوزى از تمامـى آموزه هاى زنـدگانـى فاطمه زهـرا و اميـرمـومنان(ع) بپـردازيـم.

ان شإالله.ادامه دارد.

1ـ صحيفه نور, ج12, ص72 و ج6, ص185 و ج19, ص121.

6ـ سنـن النبـى(ص), علامه طباطبايى, صص20, 36, 41, 47, 48, 49 و 60.

7ـ بحـارالانـوار, مـرحـوم علامه مجلسى, ج43, ص45 و 75.

8ـ همان, ص10.

9ـ بحارالانوار, ج2, ص3.

10ـ تفسيـر منسـوب به امام حسـن عسكـرى(ع), ص;354 كتاب عوالـم, ج11, ص;628 بحـارالانوار, ج72, ص401 و ج75, ص401.

11ـ رك: منـاقب ابـن شهر آشـوب, ج3, ص;389 فضـائل الخمسه مـــن الصحـاح السته, ج3, ص;21 بحـارالانوار, ج43, ص286.

12ـ احمـد عزيزى, بـرگزيـده اى از قطعه شعر ((گل زهرا)), كـوثر, ش8, ص90.

13ـ نك: مستـدرك عوالـم, ج1, ص80 و ;81 بحارالانـوار, ج43, ص15.

14ـ رك: علل الشرايع, ج1, ص215.

15ـ رياحين الشريعه, ج1, ص105.

16ـ بحارالانوار, ج92, ص404.

17ـ ارشاد القلوب ديلمى, ص105.

18ـ حسـن بصـرى: ر ك: منـاقب ابـن شهر آشـوب, ج3, ص;341 بحارالانوار, ج43, ص76 و 84.

19ـ بحارالانوار, ج43, ص46.

20ـ همان, صص88 و 87.

22ـ همان, ج53, ص23.

23ـ رك: سفينه البحار, ج2, ص375.

24ـ بحارالانوار, ج79, ص27.

25ـ نك: معانى الاخبار, ص399.

26ـ رك: علل الشرايع, ج1, ص216 و 181.

27ـ نك: بيت الاحزان, محـدث قمى, ص27.

28ـ رك: كنزالعمال, ج2, ص57.

29ـ اصول كافى, ج3, ص343.

30ـ بحارالانوار, ج43, ص27.

31ـ همـان, ص134 و ;47 نهج الحيـاه, ص22, الكـوكب الــدرى, ج1, ص196.

32ـ نك: كشف الغمه, ج2, ص;26 منـاقب ابـن شهر آشـــوب, ج2, ص;77 احقـاق الحق, ج10, ص323 و ج18, ص50.

33ـ بحارالانوار, ج43, ص59.

34ـ نك: الكـوكب الدرى, ص196 و ;187 تاريخ يعقـوبـى, ج2, ص;116 اختصـاص شيخ مفيـد, ص;181 احتجـاج طبـرسـى, ص86.

35ـ كفشهاى مكـاشفه, احمـد عزيزى, نخل و خـون, ص493 و 494 (بـا گزينش).

36ـ نلت العلا و علـوت فـى كل الـورى و تقاصـرت عن مجـدك الثقلان اعنـى عليا خير مـن وطإ الثـرى ذالمجـد و الافضال و الاحسان فله المكـارم و المعالـى و الحبـا مـا ناحت الاطيار فـى الاغصـان نهج الحياه, ص184. 37ـ رك: منـاقب ابـن شهر آشـوب, ج3, ص;389 مسنـد احمـد, ج6, ص;283 فضائل الخمسه, ج3, ص21.

38ـ به سخنان ارزشمنـد مقـام معظم رهبـرى در تـاريخ 25 / 9 / 71 در اين باره مراجعه كنيد.

39ـ عنـوان تحليل, بـررسـى و تـوضيح كامل و همه جانبه خطبه حضرت زهرا(ع) است كه در آينـده, در پـى سلسله مقالات آمـوزه ها, تـوسط نـويسنـده ايـن مبـاحث, مطـرح خـواهـد شـد: رك: پيام زن, ش85, فروردين 78, ص92.

40ـ كفشهاى مكـاشفه, ص493 و 494 (بـا گزينش).

41ـ صحيفه نور, ج16, ص67 (18 / 12 / 60) و ص135 (25 / 1 / 61).

42ـ رك: مفـاتيح الجنـان, زيـارت امـام حسيـن(ع).

43ـ نك: مجمـوعه سخنان امام حسيـن(ع) در كـربلا, چـاپ انتشـارات اسلامـى, قـم; جلـوه هاى رفتارى حضرت زهرا(ع), نـوشته خانـم عذرا انصارى.

44ـ نك: نهج البلاغه, خ399.

45ـ بحـارالانـوار, ج43, ص309.

47ـ دعائم الاسلام, ج1, ص282.

48ـ همـان; وسايل الشيعه, ج2, ص12.

49ـ همـان (بـا استفـاده كتـاب چشمه در بستـر, نــــوشته مسعود پورسيدآقايى).

50ـ رك: وسـايل الشيعه, ج2, ص;12 مسنـد احمـد حنبل, ج1, ص236 و ج5, ص230.

51ـ بحـارالانـوار, ج43, ص286. (بـا استفـاده از مقـاله لالايـــى

بيـدارى, نـوشته آقاى حسيـن غفارى; مجله كـوثر, ش8, ص78 و 79).

ماهنامه پيام زن ـ شماره 88 ـ تير 78