لطفا منتظر باشید ...
حسين غفارى
پيشگفتار
آنچه در پيش رو است، مجموعهاى است فشرده درباره فرهنگ و اوصاف شيعه كه در پرتو گردآورى روايات نقل شده از امامان معصوم عليهمالسلام تنظيم و ترتيب يافته است. اين نوشته كه ترسيمكننده سيماى شيعه راستين است، پاسخى است به اين پرسش كه شيعه در عصر حاضر تا چه ميزان از فرهنگ و اوصاف ياد شده برخوردار بوده و رفتار و كردار او تا چه اندازه با آنچه امامان معصوم عليهمالسلام فرمودهاند و از وى به عنوان يك شيعه انتظار داشتند، مطابقت دارد؟ افزون بر آن الگويى است براى پيروان مكتب تشيع كه خودشان را در آئينه روايات ائمه اطهار عليهمالسلام ملاحظه نموده و جسم و جانشان را تطهير نمايند.شيعه و اخلاق فردى
در اين بخش به برخى از ويژگىهاى فردى شيعيان اشاره مىشود كه اين اوصاف، ضمن داشتن وجه تشريعى و ترغيب بدان ويژگىها، بازنماى علائم شيعيان واقعى است، هر شخص مدعى تشيع، مىبايست خودش را با اين شاخصها، محك بزند.1. زيركى و تيزفهمى
عَن نَوْفِ بنِ عبدِاللّهِ البَكالىّ قال: قال لى علىّ عليهالسلام : يا نَوْفُ خُلِقْنا مِن طِينَةٍ طَيّبةٍ و خُلِقَ شِيعتُنا مِن طِينَتِنا ... فقُلتُ: صِفْ لى شِيعَتَك يا أميرَالمؤمنين، فَبَكى لِذِكْرِى شِيعَتَه و قال: ... فَهُمُ الكاسَةُ الأَلِبّاء... .[1] از نوف بكالى روايت شده كه: على عليهالسلام به من فرمود ما (اهلبيت) از سرشتى پاكيزه آفريده شدهايم و شيعيان ما از سرشت ما آفريده شدهاند ... گفتم: اى اميرمؤمنان، شيعه را برايم توصيف كن. امام با ياد شدن نام شيعه گريست و فرمود: ... آنان زيرك و خردمندند... .2. دانشطلبى
1ـ2. عَن ابن أبى يَعْفُور، عَنْ أبىعبدِاللّه عليهالسلام قال: إنّ شِيعةَ عَلىٍّ عليهالسلام كانُوا ... أهلَ رَأْفَةٍ وَ عِلم... .[2] ابنيعفور از امام صادق عليهالسلام نقل كرده كه فرمود: شيعيان على عليهالسلام اهل رأفت و علماند... . 2ـ2. و قوله عليهالسلام : لِنَوْفِ البَكالىّ: أَتَدْرى يا نَوْفُ مَنْ شِيعَتى؟ قال: لا واللّهِ، قال: شِيعَتى ... عُلَماء... .[3] على عليهالسلام به نوف بكالى فرمود: اى نوف، آيا مىدانى كه شيعه من كيست؟ گفت: نه، به خدا سوگند، فرمود: شيعيان من ... عالمانند... . 3ـ2. قال نَوْف: عَرَضَتْ لى حاجَةٌ إلى أميرِالمؤمنين علىِّ بن أبىطالب عليهالسلام ... فأَقْبَلَ عليه جُنْدَبٌ و الرَّبِيعُ، فقالا له: ماِسمَةُ شِيعَتِك يا أميرَالمؤمنين؟ ... و قال: ... يُرى لاِءَحَدِهِمْ ... حِرْصًا على عِلْم... .[4] نوف گويد: براى من نيازى پيش آمد كه به محضر على عليهالسلام شرفياب شوم ... پس جندب و ربيع بر آن حضرت وارد شدند و گفتند: اى اميرمؤمنان، نشانه شيعيان تو چيست؟ ... فرمود: هر يك از آنان چنين به نظر مىآيند كه ... نسبت به آموختن دانش علاقه فراوان دارند... .3. كوشايى و تلاش بسيار
1ـ3. عَنِ المُفَضَّلِ قال: قال أبوعَبْدِاللّه عليهالسلام : إِيّاكَ و السَّفَلَةَ؛ فَإِنَّما شِيعَةُ علىٍّ عليهالسلام مَن ... اشْتَدَّ جِهادُه... .[5] مفضل گويد: امام صادق عليهالسلام فرمود: از فرومايگان بپرهيز، همانا شيعه على عليهالسلام كسى است كه ... تلاشش بسيار باشد... . 2ـ3. وَصِيَّتُهُ عليهالسلام لِعَبْدِاللّهِ بنِ جُنْدَب ... يا ابنَ جُنْدَب بَلِّغْ شِيعَتَنا و قُلْ لَهُمْ: لاتَذْهَبَنَّ بِكُمُ المَذاهِبُ، فَوَاللّهِ لاتُنالُ وِلايَتَنا إلاّ بالوَرْع وَ الإجْتِهادِ فِى الدُّنْيا... .[6] از توصيههاى امام صادق به عبداللّه بن جندب اين است كه فرمود: ... اى جندب، به شيعيان ما ابلاغ كن و بگو: مذاهب و گرايشهاى گوناگون شما را [به راه انحرافى [نبرد؛ به خدا سوگند ولايت ما جز با ورع و كوشش در دنيا دستيافتنى نيست... .4. تواضع و فروتنى
1ـ4. و بِالإِسْنادِ إلى أبىِ محمّدٍ العسكرىّ أَنَّهُ قال: ... مَنْ تَواضَعَ فِى الدُّنْيا لِإِخْوانِه فَهُوَ عِنْدَاللّهِ مِنَ الصِّدِّيقينَ و مِنْ شِيعَةِ علىِّ بنِ أَبىِ طالِبِ عليهالسلام حَقًّا... .[7] ازامامعسكرى عليهالسلام روايت شده كه فرمود: ... هر كس در دنيا در برابر برادر دينى خود فروتنى نمايد، او در پيشگاه خداوند از «صديقين» و از شيعيان على عليهالسلام است... . 2ـ4. عَنْ بُكَيْر عَنْ أَبىِعَبْدِاللّهِ جَعْفَرِ بنِ محمّد ـ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِما ـ أَنّه قالَ: لَنُحِبُّ مِنْ شِيعَتِنا مَن كانَ عاقِلاً ... ثُمَّ قال: إِنَّ اللّهَ تَبارَكَ وَ تَعالى خَصَّ الأنبياءَ عليهالسلام بِمَكارِمِ الأَخْلاقِ فَمَنْ كانَتْ فيهِ فَلْيَحْمَدِ اللّهَ عَلى ذلِكَ و مَنْ لَمْ يَكُنْ فيه فَلْيَتَضَرَّعْ إلَى اللّهِ وَلْيَسْأَلْهُ، قال: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداك و ما هِىَ؟ قال: ... القُنُوعُ... .[8] بكير از امام صادق عليهالسلام نقل كرده كه فرمود: از شيعيان ما هر كس كه عاقل باشد، دوستش مىداريم ... آنگاه فرمود: خداوند بزرگ پيامبران را به مكارم اخلاق اختصاص داده است؛ پس هر كس آنها را دارا است، بايد بر آن به درگاه الهى شكر گزارد و هر كس آنها را ندارد، بايد به درگاه الهى زارى نمايد و از او درخواست كند. بكير گفت: فدايت گردم، آنها كدامند؟ فرمود: ... تواضع و فروتنى... .5. راستگويى
1ـ5. عَن زَيْدِ الشَحّامِ عَنْ أَبِى عبدِ اللّهِ عليهالسلام عَن أَبيه عليهالسلام قال: إِنَّ الرَّجُلَ كانَ فِى القَبِيلَةِ مِنْ شِيعَةِ علىّ عليهالسلام فَيَكُونُ زَينَها ... أَصْدَقُهُمْ ... تُسْأَلُ العَشِيرَةُ عَنْهُ فَتَقُولُ: مَنْ مِثْلُ فُلانٍ! إِنَّهُ لَأَدّانا لِلأَمانَةِ وَ أَصْدَقُنا لِلْحَدِيثِ.[9] زيد شحام گويد: امام صادق عليهالسلام از پدر بزرگوارش (امام باقر عليهالسلام ) نقل كرده كه فرمود: مردى از شيعيان على عليهالسلام در قبيلهاى بود كه مايه زينت آن قبيله به شمار مىرفت ... [زيرا [راستگوترين آنان بود ... و چون از اهل قبيله درباره او پرسش مىشد، مىگفتند: كيست مثل فلان كس؟ او در اداى امانت و راستگويى از همه ما بهتر است. 2ـ5. عَن بُكَيرْ، عَن أبىِ عبدِاللّهِ جعفرِ بنِ محمّدٍ ـ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِما ـ أنّه قال: لَنُحِبُّ مِن شِيعَتِنا مَنْ كانَ ... صَدُوقًا وَفِيًّا، ثُمَّ قال: إنّ اللّهَ تَبارَكَ وَ تَعالى خَصَّ الأَنْبِياءَ عليهالسلام بِمَكارِمِ الأَخْلاقِ ... قال: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداك وَ ما هِىَ؟ قال: ... صِدْقُ الحَديثِ... .[10] بكير از امام صادق عليهالسلام نقل كرده كه فرمود: همانا ما دوست مىداريم از شيعيان خود كسى را كه ... راستگو و وفادار باشد ... آنگاه فرمود: خداى بزرگ پيامبران را به مكارم اخلاق اختصاص داده است ... بكير گفت: فدايت گردم، آنها كدامند؟ فرمود: ... راستگويى است... . 3ـ5. و قالَ عليهالسلام لِشِيعَتِهِ: أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللّهِ ... و صِدْقِ الحَدِيثِ... .[11] امام عسكرى عليهالسلام به شيعيان خود فرمود: شما را به تقواى الهى ... و راستگويى توصيه مىكنم... .6. اهل عمل
1ـ6. بِإِسْنادِ أَخى دعبل، عن أبىجعفر عليهالسلام أَنَّهُ لايُنالُ ما عِنْدَاللّهِ إلاّ بِالْعَمَلِ، و أبْلِغْ شِيعَتَنا أَنَّ أعظمَ الناسِ حسرةً يَوْمَ القِيامَةِ مَن وَصَفَ عَدْلاً ثُمَّ خالَفَهُ إِلى غَيْرِه، وَ أبْلِغْ شِيعَتَنا أَنَّهُمْ إِذا قامُوا بما أُمِرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الفائِزُون يومَ القِيامَة.[12] دعبل از امام باقر عليهالسلام روايت كرده است كه فرمود: به آنچه نزد خدا است، جز با عمل دست نمىتوان يافت، و به شيعيان ما ابلاغ كن كه بيشترين حسرتها در روز قيامت براى كسى است كه عدالت و درستى را وصف كند ولى غير آن را به كار بندد، و به شيعيان اين حقيقت را برسان كه هرگاه براى انجام آنچه مأمور شدهاند به پا خاستند، تحقيقاً در روز قيامت رستگارند. 2ـ6. عَنْ جابِر، عَنْ أَبى جَعْفر عليهالسلام فى قَوْلِهِ تَعالى: «و بشّر الذين آمنوا و عملوا الصالحات» فَالَّذين آمَنُوا و عَمِلُوا الصّالِحاتِ عَلِىُّ بْنُ أَبىِطالبِ عليهالسلام و الأَوْصِياءُ مِنْ بَعْدِه و شِيعَتُهُمْ، قالَ اللّهُ تَعالى: «أنّ لهم جنّات تجرى من تحتها الأنهار».[13] از جابر نقل شده است كه امام باقر عليهالسلام درباره سخن خداى تعالى: «و بشّر الذين آمنوا و عملوا الصالحات»[بقره/25] (و كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كردهاند مژده ده) فرمود: «الذين آمنوا و...» درباره علىبنأبىطالب عليهالسلام و اوصياى بعد از او و شيعيان آنان است. خداوند متعال [درباره آنان] فرمود: «أنّ لهم جنّات تجرى من تحتها الأنهار» (كه آنان را بوستانهايى است كه از زير [درختان [آنها جويها روان است.) 3ـ6. عَنْ جابِر عن أبى جعفر عليهالسلام و عَنْ تميمِ بنِ حذيَم عن ابن عبّاس قال: لمّا نَزَلَ هـذِهِ الآيَة: «إنّ الذين آمنوا و عملوا الصّالحات أولـئك هم خير البريّة»قال النبىُّ صلىاللهعليهوآله لِعَلِىٍّ عليهالسلام : «هُوَ أَنْتَ وَ شِيعَتُك، تَأْتى أَنْتَ وَ شِيعَتُك يومَ القِيامَةِ راضِيينَ مَرْضِيّين...».[14] جابر از امام باقر عليهالسلام از تميم از ابنعباس نقل كرده است: هنگامى كه اين آيه نازل شد: «إنّ الذين آمنوا و عملوا الصالحات أُولـئِك هم خير البريّة»؛ [بيّنه/7 [(همانا كسانىكه ايمان آورده و كارهاى شايسته كردهاند، ايشانند كه بهترين آفريدگانند) پيامبر صلىاللهعليهوآله به على عليهالسلام فرمود: اين آيه درباره تو و شيعيان توست؛ تو و شيعيانت در حالى كه خشنوديد و مورد رضاى الهى هستيد، حضور خواهيد يافت... .7. يكدلى و يكزبانى
1ـ7. عن مِهْزَم قال: دَخَلْتُ عَلى أبىعبداللّه عليهالسلام فَذَكَرْتُ الشِيعَةَ فقال: يا مِهْزَمُ إِنَّمَا الشِيعَةُ مَنْ ... لَمْيَخْتَلِفُ قَوْلُهُمْ وَ إِن اخْتَلَفَ بِهِمُ البُلْدان... .[15] مهزم گفت: بر امام صادق عليهالسلام وارد شدم و از شيعه ياد كردم. فرمود: اى مهزم، تحقيقاً شيعيان كسانىاند كه ... اختلاف در سخنانشان نيست، هر چند شهرهايشان از هم دور باشد... . 2ـ7. عن مِهْزَمِ الأَسَدِيّ قال: قال أَبُوعَبْدِاللّهِ عليهالسلام : يا مِهْزَمُ شِيعَتُنا ... لَنْتَخْتَلِفَ قُلُوبُهم، وَ إِنِ اخْتَلَفَ بِهِمُ الدّار... .[16] از مهزم روايت شده كه امام صادق عليهالسلام فرمود: اى مهزم، شيعيان ما كسانىاند كه... دلهايشان هرگز از هم جدا نمىشود، اگرچه خانههايشان از هم دور باشد... . 3ـ7. قال علىٌّ عليهالسلام لِمَوْلاهُ نَوْفِ الشامِيّ: ... هَلْ تَدْرى مَنْ شِيعَتى؟ قال: لا وَاللّهِ، قال: ... شِيعَتِى الّذين ... إِخْتَلَفَ بِهُمُ الأَبْدانُ، وَ لَمْتَخْتَلِفْ قُلُوبُهم... .[17] على عليهالسلام به دوستدارش نوف شامى فرمود: ... آيا مىدانى شيعه من كيست؟ نوف گفت: نه، به خدا سوگند. فرمود: ... شيعيان من كسانىاند كه ... پيكرهايشان از هم جدا است ولى دلهايشان از هم جدا نيست... .8. يكسانى ظاهر و باطن
قال أبوعبدِاللّهِ عليهالسلام : يَنْبَغى لِمَنِ ادَّعى هـذَا الأمرَ فىِ السّـِرِّ أَنْ يَأْتِىَ عَلَيْهِ بِبُرْهانٍ فِى العَلانِيَةِ، قُلْتُ: وَ ما هَذَا البُرْهانِ الّذى يَأْتى بِهِ فِى العَلانِيَةِ؟ قال: يُحِلُّ حَلالَ اللّهِ و يُحَرِّمُ حَرامَ اللّهِ وَ يَكُونُ لَهُ ظاهِرٌ يُصَدِّقُ باطِنَه.[18] امام صادق عليهالسلام فرمود: سزاوار است كسى كه در پنهانى مدّعى اين امر (شيعه بودن) است، آشكارا برهان و دليلى ارائه دهد. [راوى گفت: [عرض كردم: اين چه برهانى است كه بايد آشكارا بياورد؟ فرمود: حلال خدا را حلال شمارد و حرام خدا را حرام بداند و داراى ظاهرى باشد كه باطنش را تصديق و تأييد نمايد.9. گذشت از بدىكننده
عَنْ أَبىِ إِسماعِيلِ قال: قُلْتُ لِأَبىِجَعْفَرِ: جُعِلْتُ فِداكَ، إِنَّ الشِيعَةَ عِنْدَنا كَثِيرٌ فقال: ... هَلْ يَتَجاوَزُ المُحْسِنُ عَلَى المُسىء و يَتَواسَوْنَ؟ فَقُلْتُ: لا، فقال: لَيْسَ هـؤُلاءِ شيعةٌ، الشيعةُ مَنْ يَفْعَلُ هـذا.[19] ابواسماعيل گويد: به امام باقر عليهالسلام عرض كردم: فدايت شوم، شيعه نزد ما بسيار است. فرمود: ... آيا نيكوكاران از بدىكنندگان مىگذرند و مساوات و برابرى را رعايت مىكنند؟ گفتم: خير، فرمود: پس آنان شيعه نيستند. شيعه كسى است كه چنين كند.10. سادهزيستى
1ـ10. عَنْ جابِر عَنْ أبى جَعْفَر عليهالسلام قال: قال: يا جابِرُ إِنَّما شِيعَةُ علىٍّ عليهالسلام مَنْ ... أولـئك الخَفِيفَةُ عَيْشُهُمْ... .[20] از جابر نقل شده كه امام باقر عليهالسلام فرمود: اى جابر، جز اين نيست كه شيعيان على عليهالسلام كسانى هستند كه ... سطح زندگىشان پايين است... . 2ـ10. عَنْ أَبىبَصِير، عَنْ أَبىعَبْدِاللّه عليهالسلام قلتُ: جُعِلْتُ فِداك، صِفْ لى شِيعَتَك، قال: ... شِيعَتُنا الخَفِيفَةُ عَيْشُهُمْ... .[21] ابوبصير مىگويد: به امام صادق عليهالسلام عرض كردم: قربانت شوم، شيعه خود را برايم توصيف فرما. فرمود: ... شيعيان ما در زندگى سبكبارند... .11. محافظت بر نماز
1ـ11. عَنِ ابن عُمَيْر قال: قلتُ لِأَبىِ الحسن موسى عليهالسلام : أخبرنى عَنْ تَخَتُمِّ أميرالمؤمنين عليهالسلام بِيَمِينِهِ ... فقال: ... وَ هُوَ عَلامَةٌ لِشِيعَتِنا، يُعْرَفُونَ بِه و بالمُحافَظَةِ عَلى أَوْقاتِ الصَّلاة... .[22] ابن عمير گويد: به امام كاظم عليهالسلام عرض كردم: مرا از علت اينكه على عليهالسلام انگشتر به دست راست مىكرد آگاه فرما ... فرمود: ... اين كار نشانه شيعيان ما است كه به آن و به مراقبت از وقتهاى نماز...شناختهمىشوند... . 2ـ11. عَن اللَّيْثيي، عَنْ جَعْفَر بنِ محمّد عليهالسلام قال: امتَحَنُوا شِيعَتَنا عِنْدَ ثَلاث: عِنْدَ مَواقيتِ الصَّلَواتِ كَيْفَ مُحافَظَتُهُمْ عَلَيْها... .[23] ليثى از امام صادق عليهالسلام روايت كرده كه فرمود: شيعيان ما را در سه جا آزمايش كنيد: هنگام فرارسيدن اوقات نماز كه مراقبت آنان نسبت به آن چگونه است... .شيعه در عرصه روابط اجتماعى
گرچه تفكيك ويژگىهاى فردى و اجتماعى انسان و تعيين قلمروهاى اين اوصاف مشكل و گاهى نشدنى است زيرا ابعاد انسان منفك نيست ليكن ويژگىهايى را كه بيشتر به روابط اجتماعى مربوط بوده و معطوف به ديگران مىباشد در فصلى جداگانه ذكر مىشود تا چراغ راهنماى جوامع شيعى و رهپويان ائمه اطهار باشد.1. پرهيز از تحقير ديگران
إِنّى سَمِعْتُ أَباعَبْدِاللّه عليهالسلام يَقُولُ: ... لاتُحَقِّرُوا وَ لاتَجْفُوا فُقَراءَ شِيعَةِ آلِ محمّد صلىاللهعليهوآله ... .[24] [مفضل بن عمر گويد]: از امام صادق عليهالسلام شنيدم كه مىفرمود: ... فقيران شيعه آلمحمّد صلىاللهعليهوآله را تحقير و جفا نكنيد... .2. پذيرش سخن حقّ
إِنّى سَمِعْتُ أَباعَبْدِاللّهِ عليهالسلام يَقُولُ: ... لاتَغْضَبُوا مِنَ الحَقِّ إذا قيلَ لَكُمْ. وَ لاتَبْغُضُوا أَهْلَ الحقِّ إِذا صَدَعُوكُمْ بِهِ، فإنّ المُؤْمِنَ لايَغْضَبُ مِنَ الحَقِّ إذا صُدعَ به.[25] [از توصيههاى مفضل بن عمر به جماعت شيعه اين بود كه گفت:] از امام صادق شنيدم كه مىفرمود: ... از سخن حقى كه به شما گفته مىشود، خشمگين نشويد و به اهل حق آنگاه كه شما را آشكارا به آن فرامىخوانند، كينه نورزيد؛ زيرا مؤمن از حق ـ هرگاه به آن فراخوانده شود ـ برآشفته نمىشود.3. رفتار پسنديده با اهلسنّت
1ـ3. و قال عليهالسلام لِشِيعَتِهِ: أُوصِيْكُم بِتَقْوَى اللّهِ وَ ... صَلُّوا فى عَشائِرِهِمْ وَاشْهَدُوا جَنائِزَهُمْ وَ عُودُوا مَرْضاهُمْ وَ أَدُّوا حُقُوقَهُمْ فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْكُمْ إِذا وَرَعَ فى دِينِه وَ صَدَقَ فى حَدِيثِهِ وَ أَدَّى الأَمانَةَ و حَسُنَ خُلْقُه مَعَ الناسِ قيلَ: هذا شِيعِىٌّ فَيَسُرُّنى ذلِكَ. اتَّقُوا اللّهَ وَ كُونُوا زَيْناً وَ لاتَكُونُوا شَيْناً. جُرُّوا إِلَيْنا كُلَّ مَوَدَّةٍ وَادْفَعُوا عَنّا كُلَّ قَبِيحٍ فَإِنَّهُ ما قِيلَ فِينا مِنْ حُسْنٍ فَنَحْنُ أَهْلُه و ما قِيل فِينا مِنْ سُوءٍ فَما نَحنُ كَذلِك... .[26] امام عسكرى عليهالسلام به شيعيان خود فرمود: شما را به تقواى الهى سفارش مىكنم ... و اينكه ... در ميان قبايل آنان (در مساجد غير شيعه) نماز بخوانيد و در تشييع جنازههاى آنان شركت كنيد و بيمارانشان را عيادت و حقوق آنان را ادا كنيد. زيرا اگر مردى از شما در دينش ورع داشته و در گفتارش راستگو باشد و نيز امانت را برگرداند و اخلاقش با مردم خوب باشد، گفته خواهد شد كه او شيعه است و اين مرا خوشحال مىسازد. تقواى الهى را رعايت كنيد و مايه زينت ما باشيد نه سبب ننگ و عار. هر نوع دوستى را به سوى ما جلب كنيد و هر نوع زشتى را از ما دور سازيد؛ زيرا آنچه از خوبيها درباره ما گفته شود، ما سزاوار آنيم و آنچه از بديها درباره ما گفته شود، ما چنين نيستيم... . 2ـ3. عَنْ عُمَرَ بنِ أَبانِ قال: سَمِعْتُ أَباعَبْدِاللّهِ عليهالسلام يقول: يا مَعْشَرَ الشِيعَة ... عُودُوا مَرْضاهُمْ، وَاشْهَدُوا جَنائِزَهُمْ و صَلُّوا فى مَساجِدِهِم وَ لايَسْبِقُوكُمْ إلى خيرٍ فَأَنْتُمْ وَاللّهِ أَحَقُّ مِنْهُمْ بِه.[27] عمر بن ابان گويد: از امام صادق عليهالسلام شنيدم كه مىفرمود: اى جماعت شيعه ... از بيماران آنان (غير شيعه) عيادت نماييد و در تشييع جنازههاى آنها شركت كنيد و در مساجدشان نماز گزاريد. مبادا آنان در انجام كار خير از شما پيشى بگيرند؛ زيرا به خدا سوگند شما به اين كار از آنان سزاوارتريد.4. پسندد آنچه براى ديگران مىپسندد
و قال عليهالسلام لِلْمُفَضَّلِ: أُوصِيْكَ بِسِتِّ خِصالٍ تُبَلِّغُهُنَّ شِيعَتى، قُلْتُ: وَ ما هُنَّ يا سَيِّدى؟ قال عليهالسلام : ... و أَنْ تَرْضى لِأَخِيكَ ما تَرْضى لِنَفْسِك... .[28] امام صادق عليهالسلام به مفضل فرمود: تو را به شش خصلت سفارش مىكنم كه آنان را به شيعيان من برسانى. گفتم: آنها كدامند اى سرور من؟ فرمود: ... اين كه آنچه براى خود مىپسندى براى برادر دينى خود نيز بپسندى... .5. ضعيفنوازى
دَخَلَ سَدِيرُ الصَيْرَفى عَلى أبى عبدِاللّه عليهالسلام و عِنْدَهُ جماعةٌ مِنْ أَصْحابِهِ فقال: يا سَديرُ لاتَزالُ شِيعَتُنا مَرْعِيّينَ مَحْفُوظينَ مَسْتُورينَ مَعْصُومِينَ ما أَحْسَنُوا النَظَرَ لِأَنْفُسِهِمْ فيما بَيْنَهم و بَيْنَ خالِقِهِم وَ صَحَّتْ نِيّاتُهم لِأَئِمّتِهِمْ وَ بَرُّوا إِخْوانَهُم فَعَطَفُوا عَلى ضَعيفِهِمْ وَ تَصَدَّقُوا عَلى ذَوِى الفاقِةِ مِنْهُمْ... .[29] سدير صيرفى بر امام صادق عليهالسلام وارد شد در حالى كه گروهى از اصحاب نزد آن حضرت حضور داشتند. امام فرمود: اى سدير، شيعيان ما پيوسته مورد رعايت و حفاظت الهى و پوشيده از گزند و ديد دشمن و مصون از گناه هستند، تا زمانى كه نسبت به خود در آنچه مربوط به آنان و آفريدگارشان است، خوشبين باشند و نيّتهايشان در رابطه با امامانشان درست باشد و به برادران دينى خود نيكى كنند و براى برآوردن خواستههاى ضعيفانشان به آنان مراجعه نمايند و به نيازمندانشان صدقه دهند... .6. بىآزارى
1ـ6. عَنْ نَوْفِ بنِ عَبْداللّه البِكالي قال: قالَ لى علىٌّ عليهالسلام : ... يا نَوْفُ شِيعَتى واللّهِ ... شُرُورُهُمْ مَكْنُونَةٌ ... أَنْفُسُهُمْ مِنْهُمْ فى عِناءٍ، و النّاسُ مِنْهُمْ فى راحَة... .[30] نوف بكالى گويد: على عليهالسلام به من فرمود: ... سوگند به خدا، شيعيان ما ... شرّشان پوشيده است و به كسى نمىرسد ... خود از ناحيه ديگران در سختىاند [ولى] مردم از ناحيه آنان در راحتى به سر مىبرند... . 2ـ6. و قال عليهالسلام : شِيعَتُنا ... شُرُورُهُمْ مَأْمُونَة... .[31] على عليهالسلام فرمود: شيعيان ما ... شرّشان به كسى نمىرسد... .7. وفا به عهد و پيمان
1ـ7. عَنْ أَبىِ بَصِير قالَ: قالَ الصّادِقُ عليهالسلام : شِيعَتُنا ... أَهْلُ الوَفاء... .[32] از ابوبصير نقل شده كه گفت: امام صادق عليهالسلام فرمود: شيعيان ما ... اهل وفا هستند... . 2ـ7. عَنْ بُكَيْر، عَنْ أَبىِ عَبْدِاللّهِ جَعْفَرِ بن محمّد ـ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِما ـ أَنَّهُ قالَ: لَنُحِبُّ مِنْ شِيعَتِنا مَنْ كان ... وفيّاً... .[33] بكير از امام صادق عليهالسلام نقل كرده كه فرمود: قطعاً، از ميان شيعيان خود كسى را كه ... به عهد و پيمان خود بسيار وفادار باشد، دوست مىداريم... .8. رفتار آشتىجويانه با معاشران
1ـ8. عَنْ أَبىِ جَعْفَرٍ عليهالسلام قال: أَمِيرُالمُؤْمنين عليهالسلام : شِيعَتُنا ... سِلْمٌ لِمَنْ خالَطُوا.[34] از امام باقر عليهالسلام روايت شده كه على عليهالسلام فرمود: شيعيان ما ... با همنشينان خود رفتارى آشتىجويانه دارند. 2ـ8. و قال عليهالسلام : يا شِيعَةَ آلِ محمّدٍ صلىاللهعليهوآله إِنَّهُ لَيْسَ مِنّا مَنْ ... لَمْيُحْسِنْ صُحْبَةَ مَنْ صَحِبَهُ ... وَ مُصالِحَةَ مَنْ صالَحَهُ... .[35] امام صادق عليهالسلام فرمود: اى شيعه آل محمّد صلىاللهعليهوآله از ما نيست كسى كه ... همنشينى او با معاشران خود ... و صلح و آشتى او با مردم نيكو نباشد... .9. پرهيز از جدال بيجا
بِالإِسنادِ عَنْ أبىِ محمّدٍ العسكرى عليهالسلام قال: ذُكِرَ عِنْدَ الصادقُ عليهالسلام الجِدالُ فِى الدّين، وَ إنَّ رسولَاللّه صلىاللهعليهوآله و الأَئِمَّةَ المَعْصُومِين عليهمالسلام قَدْ نَهَوا عَنْه فقال الصادقُ عليهالسلام : لَمْيُنْهَ عَنْه مُطْلقًا لـكِنَّه نُهِىَ عَنِ الجِدال بغَير الّتى هِىَ أَحْسَن، أما تَسْمَعُونَ اللّهَ يَقُولُ؟: «و لاتجادلوا أهل الكتاب إلاّ بالّتى هى أحسن»و قولَه تعالى: «أدع إلى سبيل ربّك بالحكمة و الموعظة الحسنة و جادلهم بالّتى هى أحسن» فالجِدالُ بِالَّتى هِىَ أَحْسَن قَدْ قَرَنَهُ العُلَماءُ بِالدِّينِ، و الجِدالُ بغيرِ الّتىِ هِى أَحْسَن مُحَرَّمٌ و حَرَّمَهُ اللّهُ تعالى عَلى شِيعَتِنا... .[36] از امام عسكرى عليهالسلام روايت شده كه فرمود: نزد امام صادق عليهالسلام از جدال در دين ياد شد و اينكه رسولخدا صلىاللهعليهوآله و امامان معصوم عليهمالسلام از اين كار نهى كردهاند. حضرت فرمود: از آن به طور مطلق نهى نشده بلكه از جدال ناپسند نهى شده است. آيا سخن خدا را نشنيدهاى كه فرمود: «وَ لاتُجادِلُوا أهلَ الكتابِ إلاّ بِالَّتى هِىَ أَحْسَن»[عنكبوت/46 [(و با اهلكتاب جز به شيوهاى كه نيكوتر است مجادله مكنيد) و نيز اين سخن خداوند متعال را: «أدع إلى سبيل ربّك بالحكمة و الموعظة الحسنة و جادِلُهم بالّتى هى أحسن»[نحل/125 [(مردم را با حكمت و پند نيكو به راه پروردگارت بخوان و با آنان به شيوهاى كه نيكوتر است مجادله و گفت و گو كن). جدالى كه نيكوست، جدالى است كه عالمان دينى با آن پيوند دارند و رعايت مىكنند و جدال ناپسند، حرام است و خداوند متعال آن را بر شيعيان ما تحريم كرده است... .10. پرهيز از كمك به حاكمان ستمگر
عَنْ مَسْعَدَةِ بنِ صَدَقَة قال: سَأَلْتُهُ، عَنْ قَوْمٍ مِنَ الشِّيعَةِ يَدْخُلُونَ فِى أَعْمالِ السُّلْطان و يَعْمَلُونَ لَهُمْ وَ يَجْبُونَ لَهُمْ و يُوالُونَهُمْ، قال: لَيْسَ هُمْ مِنَ الشِيعَةِ... .[37] مسعدة بن صدقه گويد: از امام صادق عليهالسلام درباره گروهى از شيعه پرسيدم كه در كارهاى سلاطين (پادشاهان ستمگر) وارد مىشوند و براى آنان كار كرده و ماليات جمع مىكنند و به آنان يارى مىرسانند. فرمود: آنان شيعه نيستند... .11. پرهيز از درخواست مالى
1ـ11. وَصِيَّتُهُ عليهالسلام لِعَبْدِ اللّهِ بنِ جُنْدَب ... يَا ابْنَ جُنْدَب إِنَّما شِيعَتُنا يُعْرَفُونَ بِخِصالٍ شَتّى: ... لايَسْأَلُونَ لَنا مُبْغِضًا، وَ لَوْ ماتُوا جُوعًا... .[38] از توصيههاى امام صادق عليهالسلام به عبدالله بن جندب اين بود ... اى فرزند جندب، همانا شيعيان ما به خصلتهايى چند شناخته مىشوند: ... از دشمنان ما چيزى درخواست نمىكنند هر چند از گرسنگى بميرند... . 2ـ11. قال الصّادقُ عليهالسلام : شِيعَتُنا مَنْ لايَسْأَلُ الناسَ[39] شَيْئًا وَ لَوْ ماتَ جُوعًا.[40] امام صادق عليهالسلام فرمود: شيعيان ما كسانى هستند كه از مردم (مخالفان و غير خوديها) چيزى درخواست نمىكنند هر چند از گرسنگى بميرند.12. اعتدال و ميانهروى
عَنْ عَمرو بنِ سَعِيدِ بنِ بَلال، قال: دَخَلْتُ عَلى أبىِ جعفر عليهالسلام وَ نَحْنُ جَماعَةٌ فقال: كُونُوا النُمْرُقَةُ الوُسْطى يَرْجِعُ إِلَيْكُمْ الغالى وَ يَلْحَقُ بِكُمُ التالى... .[41] عمرو بن سعيد گويد: بر امام باقر عليهالسلام وارد شدم در حالى كه ما يك گروه بوديم. فرمود: شما [مانند] آن تكيهگاه ميانه باشيد كه تندروها به ناگزير به سوى شما باز آيند و كندروها به شما به پيوندند... .13. پرهيز از غلوّ
عن عُمَر بن خالد، عَنْ أبى جعفر عليهالسلام قال: يا مَعْشَرَ الشِيعَةِ شِيعَةِ آلِ محمّدٍ، كُونُوا النُمْرُقَةُ الوُسْطى: يَرْجِعُ إِلَيْكُمُ الغالى، وَ يَلْحَقُ بِكُمُ التالى، فقال لَهُ رجلٌ مِنَ الأَنْصار، يقال له سَعْد: جُعِلْتُ فِداك مَا الْغالى؟ قال قومٌ يقولون فِينا ما لانَقُولُه فِى أَنْفُسِنا فَلَيْسَ أُولـئِكَ مِنّا وَ لَسْنا مِنْهُمْ قال: فَمَا التّالى؟ قال: الْمُرْتادُ يُرِيدُ الخَيْرَ يَبْلُغُهُ الخَيْرُ يُوجَرُ عَلَيْه.[42] عمر بن خالد از امام باقر عليهالسلام روايت كرده كه فرمود: اى جماعت شيعه، اى شيعيان آلمحمّد صلىاللهعليهوآله ، مانند پشتى در ميانه باشيد (كه از دو جانب به آن تكيه دهند؛ يعنى، راه راست را بپيماييد و بر حدّ اعتدال باشيد كه مردم در زندگيشان از شما بياموزند) و آنكه غلو كرده و پيشى گرفته به جانب شما باز گردد و آنكه وامانده خود را به شما برساند. مردى از انصار به نام سعد عرض كرد: جانم فداى تو باد، غالى كيست؟ فرمود: گروهى كه درباره ما چيزهايى گويند كه ما آن را درباره خود نمىگوييم؛ آنان از ما نيستند و ما هم از آنان نيستيم. گفت تالى و عقب مانده كيست؟ فرمود: كسى كه طالب خير (دين حق و عمل صالح) است؛ خير به او مىرسد و به ميزان نيتش پاداش داده مىشود.14. جلب محبّت براى اهلبيت
«وَ لاَتَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لاَ الْسَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ»(فصلت (41) 34) و نيكى و بدى برابر نيست، [بدى ديگران را] به شيوهاى كه نيكوتر است دور كن كه [اگر چنين كنى] آنگاه آن كه ميان تو و او دشمنى است همچون دوستى نزديك و مهربان گردد. 1ـ14. عَنْ عَبْدِالأَعْلى، قال: قال لى أبوعبداللّه جعفر بن محمّد عليهالسلام : يا عَبْدَالأَعْلى ... فَاقْرَأْهُمُ السَّلامَ وَ رَحْمَةَ اللّهِ ـ يعنى الشِيعة ـ وَ قُلْ: قالَ لَكُمْ: رَحِمَ اللّهُ عَبْدًا اسْتَجَرَّ مَوَدَّةَ الناسِ إِلى نَفْسِهِ وَ إِلَيْنا، بِأَنْ يُظْهِرَ ما يَعْرِفُونَ وَ يَكُفَّ عَنْهُمْ ما يُنْكِرُون.[43] از عبدالأعلى روايت شده كه امام صادق عليهالسلام به من فرمود: اى عبدالأعلى ... به آنان (شيعيان) سلام و رحمت خدا را ابلاغ كن و بگو: امام به شما فرمود: خدا رحمت كند بندهاى را كه مودّت و دوستى مردم را به سوى خود و به سوى ما جلب مىكند؛ بدين ترتيب كه آنچه را آنان مىشناسند و خوب مىدانند، اظهار مىدارد و آنچه را آنان خوش نمىدارند و بد مىشمرند، در برابر آنان انجام نمىدهد. 2ـ14. و قال عليهالسلام لِشِيعَتِهِ: ... اتّقوا اللّهَ و كونوا زَينًا و لاتكونوا شَيْناً، جرّوا إلينا كُلَّ مودّةٍ، وادفعوا عَنّا كُلَّ قبيح فإنّه ما قيل فينا مِن حُسُن فنحن أهلُه و ما قيل فينا مِن سوءٍ فما نحن كذلك... .[44] امام عسكرى عليهالسلام به شيعيانش فرمود: ... تقواى الهى را رعايت كنيد و مايه زينت و افتخار ما باشيد نه سبب ننگ و شرم. هر مودّت و دوستى را به سوى ما جلب كنيد و از ما در برابر هر زشتى دفاع كنيد، زيرا هر چه از زيباييها و خوبيها درباره ما گفته شود، ما اهل آن هستيم و هر چه از بديها و زشتيها درباره ما گفته شود، ما چنين نيستيم... .15. پرهيز از دشمنتراشى
عَنْ أَبى عَبْداللّهِ عليهالسلام : ... أَنّى يَكُونُونَ لَنا شِيعَةً وَ إِنَّهُمْ لَيُخاصِمُونَ عَدُوَّنا فِينا حَتّى يَزِيدُوهُمْ عَداوَةً... .[45] مفضّل از امام صادق روايت كرده كه فرمود: ... چگونه آنان از شيعيان ما به شمار مىروند در حالى كه درباره ما با دشمنانمان به نزاع و ستيزهگرى برمىخيزند، تا جايى كه دشمنى آنان را بيشتر مىسازند... .16. كتمان و حفظ اسرار
1ـ16. عَنِ الثُّمالى، عَنْ عَلىِّ بن الحسين عليهالسلام قال: وَدَدْتُ أَنّىِ افْتَدَيْتُ خَصْلَتَيْنِ فىِ الشِيعَةِ لَنا بِبَعْضِ ساعِدِى: النَّزَقَ وَ قِلَّةَ الكِتْمان.[46] از ثُمالى روايت شده كه امام سجّاد عليهالسلام فرمود: دوست دارم كه در برابر وجود دو خصلت در ميان شيعه، قسمتى از دستم را فدا كنم [تا آن دو از بين برود]: 1. سبكى و شتاب در كارها بر اثر جهل و حماقت 2. كمى كتمان. 2ـ16. عَنِ اللَّيْثى، عَنْ جَعْفَر بن محمّد عليهالسلام قال: امتَحِنُوا شِيعَتَنا عِنْدَ ثَلاثٍ: ... عِنْدَ أَسْرارِهِمْ كَيْفَ حِفْظُهُمْ لَها عَنْ عَدُوِّنا... .[47] ليثى گويد: امام صادق عليهالسلام فرمود: شيعيان ما را در سه وقت بيازماييد: ... به وقت اسرارشان كه چگونه آنها را از دشمنان ما نگه مىدارند... . 3ـ16. عَنْ مُيَسِّر قال: قال أبوجعفر عليهالسلام : يا مُيَسِّرُ أَلا أُخْبِرُكَ بِشِيعَتِنا؟ قُلْتُ: بَلى جُعِلْتُ فِداك قال: إِنَّهُمْ حُصُونٌ حَصِينَةٌ ... لَيْسُوا بالمَذايِيِعِ [48]البُذُر... .[49] از ميسّر روايت شده كه امام باقر عليهالسلام فرمود: اى ميسّر، آيا تو را از شيعيانم آگاه سازم؟ گفتم: آرى فدايت شوم. فرمود: آنان دژهاى محكماند ... نه افشاگر رازها و ناتوان از نگهدارى اسرار... .[1] . مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، ج 2، بيروت، مؤسسه وفا، ج 65، ص 177، ح 34. [2] .همان، ج 65، ص 188، ح 43. [3] .همان، ج 75، ص 28، ح 95. [4] .همان، ج 75، ص 29، ح 96. [5] .همان، ج 65، ص 187، ح 42. [6] .همان، ج 75، ص 281، ح 1. [7] .همان، ج 41، ص 55، ح 5؛ ج 72، ص 117، ح 1. [8] .همان، ج 66، ص 397، ح 86. [9] .همان، ج 34، ص 306، ح 1071. [10] .همان، ج 66، ص 397، ح 86. [11] .همان، ج 75، ص 372، ح 12. [12] .همان، ج 2، ص 29، ح 12. [13] .همان، ج 36، ص 129، ح 78. [14] .همان، ج 35، ص 346، ح 22. [15] .همان، ج 65، ص 179، ح 37. [16] .همان، ج 65، ص 180، ح 39. [17] .همان، ج 65، ص 191، ح 47. [18] .همان، ج 65، ص 164، ح 15. [19] .همان، ج 71، ص 254، ح 49. [20] .همان، ج 65 ، ص 168، ح 28. [21] .همان، ج 66 ، ص 401، ح 99. [22] .همان، ج 42، ص 69 ، ح 18. [23] .همان، ج 80 ، ص 22، ح 40؛ ج 65 ، ص149،ح1. [24] .همان، ج 75، ص 382، ح 1. [25] .همان، ج 75، ص 382، ح 1. [26] .همان، ج 75، ص 372، ح 12. [27] .همان، ج 85 ، ص 119، ح 83 . [28] .همان، ج 75، ص 250، ح 94. [29] .همان، ج 65، ص 153، ح 10. [30] .همان، ج 65، ص 177، ح 34. [31] .همان، ج 75، ص 26، ح 91؛ ج65،ص191،ح47. [32] .همان، ج 65، ص 167، ح 23. [33] .همان، ج 66، ص 397، ح 86 . [34] .همان، ج 65، ص 190، ح 46؛ج75،ص26،ح91. [35] .همان، ج 75، ص 266، ح 178. [36] .همان، ج 2، ص 125، ح 2. [37] .همان، ج 14، ص 63، ح 15. [38] .همان، ج 75، ص 281، ح 1. [39] . مقصود از «الناس» (مردم) در كلام امام صادق عليهالسلام ، غير خوديها و كسانى است كه در برابر آن امام و پيروان ايشان ايستاده و به ستيزه برخاسته بودند نه مردم عادى. [40] .همان، ج 93، ص 158، ح 37. [41] .همان، ج 65 ، ص 178، ح 36. [42] .همان، ج 67 ، ص 101، ح 6 . [43] .همان، ج 2، ص 77، ح 62 . [44] .همان، ج 75، ص 372، ح 12. [45] .همان، ج 75، ص 383، ح 1. [46] .همان، ج 68 ، ص 416، ح 40. [47] .همان، ج 80 ، ص 22، ح 40. [48] . «مِذْياع» مفرد «مَذاييع» به كسى گويند كه اسرار را حفظ نمىكند. «بَذير» مفرد «بُذُر» به معناى نمّام و كسى است كه بر نگهدارى سرّش توانايى ندارد (قاموس المحيط). [49] .همان، ج 65 ، ص 180، ح 38.
