بررسي امامت حضرت مهدي(عج) - بررسی امامت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در خردسالی نسخه متنی

بررسي امامت حضرت مهدي(عج)

نويسنده: در خُردساليحجة‏الاسلام والمسلمين محمد محمدي اشتهاردي

حضرت امام مهدي(عج) مصلح كل، دوازدهمين پيشواي شيعيان، يگانه فرزند حضرت امام حسن عسكري(ع) است كه در روز پانزدهم شعبان سال 255 هجري قمري در شهر سامرّا چشم به ديدار جهان گشود. آن حضرت در پنج سالگي به مقام امامت رسيد. در ميان امامان معصوم(ع) سه امام در خردسالي به امامت رسيدند: امام جواد(ع) در هفت سالگي، امام هادي(ع) در نُه سالگي و حضرت مهدي(عج) در پنج سالگي.

از اين رو، از همان عصر امامت امام رضا(ع) به بعد، اين سؤال مطرح شد كه با توجّه به مقام بسيار ارجمند امامت، چگونه انساني در خردسالي به امامت مي‏رسد؟ چرا كه دوران شكوفايي رشد و عقل در مردان، به طور معمول از پانزده سالگي شروع و در چهل سالگي به تكامل مي‏رسد. و نظر به اين كه اين مسأله در مورد امامان(ع) نخستين‏بار در مورد حضرت جواد(ع) رخ داد، در آن عصر، از جنجالي‏ترين مسائل روز بود.

حضرت رضا(ع) قبل از امامت امام جواد(ع) به بيان پاسخ اين سؤال مي‏پرداختند، و با روشن‏گري و آگاهي‏بخشي، اذهان را روشن مي‏ساختند.

گاهي اين مسأله به گونه‏هاي ديگر، در نزد بستگان امامان(ع) مطرح مي‏شد، و آنها نيز به پاسخ آن مي‏پرداختند؛ به عنوان نمونه محدّث خبير كليني از محمّد بن حسن بن عماد روايت مي‏كند كه گفت: من در حضور علي بن جعفر (عموي بزرگوار حضرت رضا(ع)) در مسجدالنّبي نشسته بودم، دو سال بود كه در مسجد رسول خدا(ص) به درس او مي‏رفتم و از محضرش مستفيض مي‏شدم، يك روز ناگاه ديدم حضرت جواد(ع) در خردسالي در مسجدالنّبي(ص) به نزد علي بن جعفر(ع) آمد، علي بن جعفر(ع) تا آن حضرت را ديد، شتابان برخاست و با پاي برهنه و بدون ردا به سوي حضرت جواد(ع) رفت و دست او را بوسيد و به او احترام شايان نمود، حضرت جواد(ع) به او فرمود: «اي عمو، بنشين خدا تو را رحمت كند». علي بن جعفر گفت: اي آقاي من چگونه بنشينم با اين كه تو ايستاده‏اي؟ هنگامي كه علي بن جعفر به مجلس درس خود بازگشت، اصحاب و شاگردانش او را سرزنش كردند و به او گفتند: «تو عموي پدر حضرت جواد(ع) هستي، در عين حال با اين سن و سال، اين گونه در برابر حضرت جواد(ع) كه خردسال است فروتني مي‏كني و دستش را مي‏بوسي و آن همه احترام شايان مي‏نمايي؟» علي بن جعفر(ع) گفت: ساكت باشيد. آن گاه محاسن خود را به دست گرفت و گفت:

«اِذا كانَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ لَمْ‏يُؤَهِّلْ هذَا الشَّيبَةَ وَ أَهَّلَ هذَا الْفَتي وَ وَضَعَهُ حَيْثُ وَضَعَهُ، اُنْكِرُ فَضْلَهُ، نَعُوذُ بِاللّهِ مِمّا تَقُولُونَ بَلْ اَنَا لَهُ عَبْدٌ؛ اگر خداوند صاحب اين ريش سفيد را شايسته (امامت) ندانست، و اين نوجوان را سزاوار دانست، و به او چنان مقامي داد، آيا من فضيلت او را انكار كنم؟ پناه به خدا از سخن نارواي شما. من غلام و برده او هستم و او مولاي من است».1

پاسخ‏هاي امام رضا(ع) و امام جواد(ع)

عدّه‏اي در مورد امامت حضرت جواد(ع) در خردسالي، از حضرت رضا(ع) سؤال كردند، آن حضرت به آنها كه به قرآن معتقد بودند، ماجراي نبوّت حضرت عيسي(ع) را در خردسالي به عنوان شاهد ذكر كرد، در اين مورد دو روايت را از فرهنگ روايي خود ذكر مي‏كنيم:

1ـ صفوان بن يحيي مي‏گويد: به حضرت رضا(ع) عرض كردم؛ قبل از تولّد حضرت جواد(ع) در مورد جانشين شما مي‏پرسيديم، مي‏فرموديد خداوند پسري را به من عنايت مي‏كند. اكنون خداوند حضرت جواد(ع) را به شما داده است، و چشم‏هاي ما را به وجود او روشن نموده است، خداوند آن روز را كه شما از دنيا برويد براي ما نياورد، ولي اگر حادثه‏اي رخ داد، به چه كسي رجوع كنيم؟ (امام بعد از شما كيست؟) حضرت رضا(ع) به پسرش حضرت جواد(ع) كه در مقابلش ايستاده بود اشاره كرد و فرمود: «به اين مراجعه كنيد».

عرض كردم فدايت گردم، اين پسر سه سال دارد؟ فرمود: «وَ ما يَضُرُّهُ مِنْ ذلِكَ، فَقَدْ قامَ عيسي بِالْحُجَّةِ وَ هُوَ ابْنُ ثَلاثَ سِنِينً؛ چه مانعي دارد! عيسي سه ساله بود كه به حجّت قيام كرد (و نبوّت خود را آشكار نمود)».

2ـ خيراني مي‏گويد: پدرم گفت در خراسان، در محضر حضرت رضا(ع) بودم، شخصي از آن حضرت پرسيد: «اگر براي شما پيشامدي رخ داد، پس از شما امام مردم كيست؟» امام رضا(ع) در پاسخ فرمود: «پسرم ابوجعفر (حضرت جواد) است». گويي پرسش كننده از شنيدن اين پاسخ ـ از اين رو كه حضرت جواد(ع) كودك بود و حدود هفت سال داشت ـ قانع نشد، حضرت رضا(ع) به او فرمود: «خداوند حضرت عيسي(ع) را در كمتر از سنّ ابوجعفر (حضرت جواد) به عنوان پيامبر شريعت تازه‏اي برگزيد.2 بنابراين، چه مانعي دارد كه همان خدا ابوجعفر را در خردسالي به امامت برساند». توضيح اين كه: در آيه 30 سوره مريم به اين مطلب تصريح شده كه حضرت عيسي(ع) در گهواره با بيان گويا چنين گفت: «اِنّي عَبْدُاللّهِ آتانِيَ الْكِتابَ وَ جَعَلَنِي نَبِيّا؛ من بنده خدايم، او كتاب آسماني به من عنايت فرموده و مرا پيامبر قرار داده است.»

بنابراين، وقتي حضرت عيسي در گهواره براي ابلاغ شريعت تازه به مقام پيامبري برسد، چه اشكالي دارد كه به اراده خداوند، حضرت جواد(ع) در هفت سالگي، به مقام رهبري، آن هم در مورد شريعت پيامبر اسلام(ص) كه بيش از دو قرن از آغاز آن با داشتن چندين رهبر مي‏گذرد، برسد.

مسأله امامت حضرت جواد(ع) در خردسالي، در عصر امامت حضرت جواد(ع) نيز مطرح بود، حتّي اين مسأله را از خود آن حضرت مي‏پرسيدند. گفته‏اند شخصي همين سؤال را به صورت اعتراض از آن حضرت پرسيد، او در پاسخ فرمود: خداوند به داود(ع) وحي كرد تا پسرش سليمان را كه در آن وقت كودك و چوپان بود، جانشين خود سازد، دانشمندان و عابدان بني‏اسرائيل، آن را نپذيرفتند، و گفتند سليمان خردسال است. خداوند با نشان دادن اعجازي، شايستگي سليمان را آشكار ساخت، و همين امر موجب شد كه عالمان و عابدان بني‏اسرائيل نزد داود(ع) آمدند، و جانشيني سليمان را پذيرفتند.3

در موردي ديگر، امام جواد(ع) در پاسخ اعتراض‏كنندگان، اين آيه را خواند: «قُلْ هذِهِ سَبِيلِي اَدْعُوا اِلَي اللّهِ عَلي بَصِيرَةٍ اَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِي؛ بگو اين راه من است كه من و پيروانم با بصيرت كامل همه مردم را به سوي خدا دعوت مي‏كنم».4

آن گاه امام جواد(ع) فرمود: «سوگند به خدا در آغاز بعثت، جز علي(ع) از پيامبر(ص) پيروي نكرد، با اين كه او در آن وقت نُه سال داشت، من نيز اكنون نُه سال دارم».5

استدلال امام جواد(ع) به ايمان آوردن حضرت علي(ع) در نُه سالگي بر اين اساس است كه حضرت علي(ع) در اين سنّ و سال، پيرو كامل پيامبر(ص) بود، و شايستگي كسب ايمان كامل را پيدا كرد، با توجّه به اين كه بر اساس روايات شيعه و اهل‏تسنّن، پيامبر(ص) در آغاز بعثت، در مجلسي كه خويشانش را دعوت كرده بود، و در ميان آنها تنها علي(ع) ايمان خود را آشكار ساخت، پيامبر(ص) در همان مجلس علي(ع) را جانشين خود معرّفي نمود.6 همه اين گفتار در مورد امامت حضرت مهدي(عج) در پنج سالگي نيز مطرح است، بلكه امامت حضرت جواد(ع) در هفت سالگي، و حضرت هادي در نُه سالگي، مقدّمه‏اي براي پذيرش امامت حضرت مهدي(عج) در پنج سالگي بود، تا يك نوع آمادگي به وجود آيد و مردم امامت حضرت مهدي(عج) در خردسالگي را بپذيرند.

تحليل و بررسي

در مورد پاسخ اين سؤال كه چگونه انسان خُرد سال به مقام امامت مي‏رسد، ما دو راه در پيش داريم:

1ـ به آنان كه به خداي قادر و حكيم معتقدند، مي‏گوييم: چه مانعي دارد خداوند با آن قدرت و حكمت مطلقه‏اي كه دارد، براساس مصالحي، شخصي را در خردسالي به مقام نبوّت يا امامت برساند، چنان كه مطابق قرآن، خداوند حضرت عيسي و يحيي(ع) را در دوران كودكي به مقام نبوّت رسانيد؛ و به استناد قرآن عيسي(ع) در گهواره سخن گفت و فرمود: «من بنده خدايم، خداوند به من كتاب آسماني داد و مرا پيامبر نمود».7 و خداوند در مورد يحيي(ع) فرمود: «يا يَحيي خُذ الْكِتابَ بِقُوَّةٍ و آتيناهُ الْحُكْمَ صَبِيّا؛8 اي يحيي! كتاب (خدا) را با قوّت بگير، و ما فرمان نبوّت را در كودكي به او داديم».

امام جواد(ع) براي يكي از ياران خود به نام علي بن اسباط، به همين آيه استدلال كرد، و پس از ذكر آيه فرمود: «خداوند كاري را كه در مسأله امامت كرده؛ همانند كاري است كه در مسأله نبوّت كرده است، همان گونه كه ممكن است خداوند حكمت را در چهل سالگي به انساني بدهد، ممكن است كه حكمت را در كودكي به انساني ديگر عطا فرمايد».9

2ـ در طول تاريخ ديده شده است كه برخي از كودكان رشد فكري فوق‏العاده‏اي داشته‏اند، گاه افرادي در سنين كم‏تر از ده سال، نابغه شده‏اند و از رشد و عقل و درك ممتاز و استثنايي برخوردار بوده‏اند، اين موضوع بيان‏گر آن است كه شايستگي مقام‏هاي ارجمند، مانند مقام امامت براي بعضي از كودكان محال نيست كه آن را غير ممكن سازد، در اين زمينه نمونه‏هاي فراوان وجود دارد، كه براي تقريب اذهان به ذكر سه نمونه زير مي‏پردازيم.

نمونه‏هاي استثنايي از خردسالان نابغه

در حالات حسين بن عبد الله بن سينا معروف به شيخ‏الرّئيس ابوعلي سينا، (373 ـ 427 هـ .ق) نقل كرده‏اند كه خود در شرح حال خود گفت: «در ده سالگي آن قدر از علوم مختلف را فرا گرفتم كه مردم بخارا از استعداد سرشار من، شگفت‏زده شده بودند، در دوازده سالگي بر مسند فتوا نشستم، و در شانزده سالگي كتاب قانون را در علم طبّ نوشتم، و بيماري نوح بن منصور رئيس دولت ساماني را كه همه اطبّاء از درمانش عاجز شده بودند، درمان نمودم. او به اين خاطر، امكانات فرهنگي بسيار در اختيارم گذاشت، شب و روز به بررسي و مطالعه پرداختم. هنگامي كه به بيست و چهار سالگي رسيدم، همه علوم جهان را مي‏دانستم و چنين مي‏انديشيدم كه علم و دانشي وجود ندارد كه من به آن دست نيافته باشم».10

نمونه ديگر، يكي از دانشمندان غرب به نام «توماس يونگ» است، كه در دو سالگي خواندن و نوشتن را مي‏دانست، و در هشت سالگي به تنهايي به آموختن رياضيات پرداخت، و به امتيازات استثنايي و اعجاب انگيزي دست يافت.11

نمونه ديگر كه در عصر حاضر رخ داده و بسيار عجيب است و پاسخ به سؤال فوق را به طور عيني و گويا تبيين مي‏كند، مربوط به كودكي به نام آقاي سيد محمد حسين طباطبائي، فرزند حجة‏الاسلام آقاي سيد محمد مهدي طباطبائي، ساكن قم است، آقاي سيد محمد حسين طباطبائي استعداد و حافظه فوق‏العاده و استثنايي دارد، مصاحبه با اين كودك چندين بار از تلويزيون پخش شده است، و بسياري از مردم چهره او را ديده‏اند. اين كودك كه اكنون حدود 9 سال دارد، و در حوزه علميّه قم به تحصيل دروس مقدّماتي حوزوي مشغول است. در پنج و نيم سالگي حافظ همه قرآن شد، جالب اين كه علاوه بر حفظ قرآن، آن چنان بر آيات قرآن و معاني آيات مسلّط است، كه اگر ترجمه آيه‏اي را براي او بخوانيم، او متن آيه را تلاوت مي‏كند، و ترجمه هر آيه از آيات قرآن را مي‏داند، از همه مهم‏تر اين كه انس عميق او با آيات قرآن به گونه‏اي است كه پرسش‏هايي كه از او مي‏شود، با آيات قرآن، به آنها پاسخ مي‏دهد. در فروردين سال1376 (ذيحجه 1417 هـ.ق) در سفر حج، وزير كشور عربستان سعودي با همراهانش به ديدار او آمدند، به مناسبت اين‏كه او كودك است، اسباب بازي براي او آورده بودند و به او اهدا كردند، و از او پرسش‏هايي كردند كه او با آيات قرآن به همه آن پرسشها پاسخ داد، پرسش‏هاي آنها چنين بود:

1ـ «آيا از وسايل اسباب بازي كه براي تو آورده‏ايم خوشنود شدي؟»

او در پاسخ، اين آيه را خواند: «فَما آتانِيَ اللّهُ خَيْرٌ مِمّا آتاكُمْ بَلْ اَنْتُمْ بِهَدِيَّتِكُمْ تَفْرَحُونَ؛ آنچه خدا به من داده بهتر است از آن چه به شما داده است، بلكه شما هستيد كه به هديه‏هايتان خوشنود مي‏شويد».12

2ـ آيا پيراهن عربي بهتر است يا پيراهن ايراني؟

او در پاسخ، اين آيه را خواند: «وَ لِباسُ التَّقوي ذلِكَ خَيْرٌ؛ لباس پرهيزكاري براي شما بهتر است».13

3 ـ آيا خوشنودي كه در كشور ما بماني و مهمان ما باشي؟

او در پاسخ، اين آيه را خواند: «حتّي يَأذَنَ لِي أَبِي؛ تا پدرم به من اجازه دهد».14

و در موردي ديگر، از ايشان پرسيده شد:

4ـ مي‏خواهي از اين خانه فعلي كه در آن سكونت داري به جاي ديگري بروي، و براي پدرت خانه بخريم، نظر شما چيست؟

او در پاسخ، اين آيه را خواند: «اِنّا هيهُنا قاعِدوُنَ؛ ما همين‏جا نشسته‏ايم».15

5ـ از او شخصي سؤال كرد: «آيا مي‏خواهي پسر من شوي؟»

او در پاسخ، اين آيه را خواند: «وَ والدٍ وَ ما وَلَدَ؛ سوگند به پدر و فرزندش».16

اشاره به اين كه هر كسي فرزند پدر خويش است.

6ـ از او سؤال شد، آيا بازي را دوست داري؟

او در پاسخ، اين آيه را خواند: «وَ لا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنيا؛ بهره‏ات را از دنيا فراموش نكن».17

7ـ آيا كودكان همسال تو، به تو آزار نمي‏رسانند؟

او در پاسخ اين آيه را خواند: «فَبِئْسَ الْقَرِينُ؛ پس چه بد همنشيني بودي»؟18 اشاره به اين كه همنشين بد موجب آزار است، و گاهي بعضي از كودكان مرا آزار مي‏دهند.

8ـ آيا هيچ گاه از پدرت كتك خورده‏اي؟

او در پاسخ اين آيه را خواند: «قالوُا بَلي؛ گفتند آري».19 اشاره به اين كه آري كتك خورده‏ام.

9ـ آيا هيچ گاه پدرت با تو دعوا كرده است، سپس تو را ببخشد؟

او در پاسخ، اين آيه را خواند: «و إذا ما غَضِبُوا هُم يَغْفِروُنَ؛ مؤمنان هنگامي كه خشمگين شوند، عفو مي‏كنند».20 اشاره به اين كه آري پدرم به من خشم كرده و مرا بخشيده است.

10ـ تو اين همه فضل و كمال، استعداد و حافظه را در اين سن و سال از كجا آورده‏اي؟

او در پاسخ، اين آيه را خواند: «يُؤتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُؤتِي الْحِكْمَةَ فَقَدْ اُوتِيَ خَيْرا كثيرا؛ خداوند دانش و حكمت را به هر كس بخواهد (و شايسته بداند) مي‏دهد، و به هر كس دانش داده شود، به او خير فراواني داده شده است».21 اشاره به اين كه اين فضل و كمال از طرف خداست كه به من داده شده است.

نتيجه اين كه: وقتي يك كودك عادي در خردسالي به لطف خدا داراي چنين موهبت و امتياز فوق العاده شد، نبايد تعجّب كرد كه چگونه حضرت مهدي(عج) در دوران كودكي به مقام امامت رسيده‏اند، چنين موضوعي محال نيست، و به اذن الهي به سبب مصالحي به بعضي از افراد داده مي‏شود.

با توجّه به اين كه از نظر علمي ثابت شده است كه هرگاه عوامل طول عمر و ادامه زندگي شناخته شود و به آن عمل گردد، انسان مي‏تواند، صدها برابر عمر طبيعي كنوني عمر كند، چنانكه اين موضوع در مورد گياهان و حيوانات، آزمايش شده و نتيجه آن مثبت بوده است. به عنوان مثال: زيست شناسان در مورد طول عمر ملكه زنبوران عسل كه چندين برابر عمر طبيعي زنبوران ديگر است به اين نتيجه رسيده‏اند كه طول عمر رابطه نزديكي با طرز تغذيه و شرايط اقليمي دارد، و راز طول عمر ملكه زنبوران عسل اين است كه ژله مخصوصي كه زنبوران كارگر، براي تغذيه ملكه فراهم مي‏كنند، موجب افزايش عمر چندان برابر او شده است.22 تو خود حديث مفصّل بخوان از اين مجمل.

منابع:

اصول كافي,محمّد بن يعقوب كليني,جلد =1,صفحه =322

اصول كافي,جلد =1,صفحه =384

احقاق الحق,قاضي نورالله شوشتري,جلد =4,صفحه =62

اصول كافي,جلد =1,صفحه =382

اصول كافي,جلد =1,صفحه =494

الكُني والالقاب,محدّث قمّي,جلد =1,صفحه =320، 321

مهدي انقلابيِ بزرگ,آيت الله ناصر مكارم,صفحه =225، 226

1 ) محمّد بن يعقوب كليني، اصول كافي، ج1، ص322.

2 ) همان.

3 ) اقتباس از همان، ص383.

4 ) يوسف (12) آيه 108.

5 ) محمد بن يعقوب كليني، اصول كافي، ج1، ص384.

6 ) قاضي نورالله شوشتري، احقاق الحق، ج4، ص62 (به نقل از مدارك متعدّد اهل تسنّن).

7 ) مريم(19) آيه 30.

8 ) مريم (19) آيه 12 ـ مطابق مفهوم بعضي از روايات، منظور از حكم در آيه بالا، مقام نبوّت است (اصول كافي، ج1، ص382).

9 ) محمد بن يعقوب كليني، اصول كافي، ج1، ص494.

10 ) محدّث قمّي، الكُني والالقاب، ج1، ص320 و 321.

11 ) پي ير روسو، تاريخ علوم ، ص432.

12 ) نمل( 27) آيه 36 ـ اين پاسخ در قرآن در مورد پاسخ حضرت سليمان(ع) به مأموران بلقيس( ملكه سبأ) است در آن هنگام كه از جانب آن ملكه هدايايي براي سليمان(ع) آورده بودند.

13 ) اعراف (7) آيه 26.

14 ) يوسف(12) آيه80.

15 ) مائده(5) آيه24.

16 ) بلد (90) آيه3.

17 ) قصص (28) آيه 77.

18 ) زخرف (43) آيه 38.

19 ) تغابن (64) آيه 7.

20 ) شوري (42) آيه 37.

21 ) بقره (2) آيه269.

22 ) آيت الله ناصر مكارم، مهدي انقلابيِ بزرگ، ص225 و 226.