نويسنده :‌‌جعفر خوشنويس‌ - میلاد حضرت مهدی موعود در ادبیات اهل سنت (1) نسخه متنی

نويسنده :‌‌جعفر خوشنويس‌

اعتقاد به امام مهدى(عج) و تولد آن حضرت در سحرگاه نيمه‏ى شعبان سال (255 ه )
مختص طايفه و گروه خاصى از مسلمانان نيست. بنابراين در اين نوشتار با بيان و بررسى
ادبيات پيروان مكتب خلفاء به اين حقيقت اشاره شده است.

بر خلاف تصوّر بسيارى، اعتقاد به حضرت مهدى، عجّل الله فرجه الشريف، و اين كه
آن حضرت متولّد شده است اختصاص به شيعه‏ى اثنا عشريه ندارد، بلكه اين مسئله جايگاه
و منزلت بارز و دامنه‏ى وسيعى در ادبيات اهل سنّت، از مذاهب، گوناگون دارد.

مراد از ادبيات همه‏ى آن چيزهايى است كه به طور نثر يا شعر، گفته شده است.

مظهر اين ادبيات، عمدتاً، از سه مجموعه تشكيل مى‏شود كه عبارت است از:

1. كتب تفسير و تاريخ و حديث و روايات فضائل و مناقب.

2. توصيف‏ها و مدايح و تمجيدها و تعريف‏هايى كه به شكل نثر است.

3. توصيف‏ها و مدايح و توسّلات و مناجات‏هايى كه به شكل شعر است.

با مطالعه‏ى ميراث مكتوب اهل سنّت، اين حقيقت به طور آشكار، به چشم مى‏خورد
كه جمع كثيرى از اهل سنّت، از علما و شعراى‏شان، از همه‏ى مذاهب، و گرايش‏ها، به
اين كه حضرت مهدى(عج)، فرزند امام حسن عسكرى (عليه‏السّلام) و دوازدهمين امام شمرده
مى‏شود و در سال 255 هجرى متولد گرديده است اعتقاد دارند و اين مطلب، از دو موضوع
به دست مى‏آيد:

يك) توصيف حضرت مهدى(عج) به اين كه از اولاد حضرت فاطمه (عليهاالسّلام) است و
اين كه او، آخرين امام از دوازده امامى است كه در صحيح بخارى و مسلم(1) به عدد آنان
اشاره دارد.

دو) اين كه آن حضرت، تنها فرزند امام حسن عسكرى (عليه‏السّلام) و نام او،
مانند نام جدش، ((محمد)) است.

و اينك، به نام كسانى كه با زبان شعر و گاهى هم با زبان نثر، در قالب توصيف و
تمجيد و معرفى كردن، اعتقاد مذكور را آشكار كرده‏اند، اشاره مى‏شود:

1. حصكفى حنفى‏

ابوالفضل يحيى بن سلامه‏ى حصكفى، از علماى نامدار قرن ششم هجرى بوده و وفات
او در سال 551 ه بوده است. ياقوت حموى، ترجمه‏ى او را در معجم الأدباء آورده است.
شايد او، از نخستين كسانى از اهل سنّت است كه از حضرت مهدى، عجّل الله فرجه، به
زبان شعر، به عنوان ((دوازدهمين امام)) و به عنوان ((آن مهدى كه شيعه‏ى اماميّه به
او اعتقاد دارد)) نام مى‏برد. او، در ضمن يك قصيده‏ى مفصّل، به زبان بليغ و زيباى
عربى، مى‏گويد:

اى كسى كه از من، درباره‏ى محبّت اهل بيت مى‏پرسى: ((آيا به طور آشكار به آن
اقرار كنم، يا آن را انكار))

هيهات! (كه اين محبت را انكار كنم!) بلكه محبت ائمه‏ى هدى با گوشت و خونم
آميخته شده است.

على، و پس از او، حسن، حسين، سپس على، و فرزندش محمّد، و جعفر صادق، و فرزند
جعفر [يعنى ]موسى.

و به دنبال او، فرزندش على بزرگوار - مقصودم رضا است -، سپس فرزندش محمّد سپس
على و فرزند مؤيدش حسن و آن كه به دنبال او مى‏آيد، يعنى، محمّد فرزند حسن (عسكرى)
كه مورد اعتقادم است.

اينان، همگى امامان و سروران من‏اند، گرچه گروهى، درباره‏ى آنان با من به
جدال بنشينند و بخواهند عقيده‏ى مرا درباره‏ى آنان ابطال كنند.

اين قصيده را ابن جوزى حنفى، در كتاب (المنتظم، ج 3، ص 183) و عماد اصفهانى
در كتاب خود (خريدة العصر) آورده‏اند.

نيز در صدر كتابى به نام الائمة الاثنا عشر كه تاليف شمس الدين ابن طولون
است، اين شعر آمده است.

اين شخص را گرچه ابن اثير (صاحب الكامل فى التاريخ) از متقدّمين، و مرحوم شيخ
عباس قمى در الكنى و الالقاب(2) از متأخّرين، شيعه قلمداد كرده‏اند، ولى تتمه‏ى سخن
او، در همين قصيده، و دفاع او از خلفاى سه گانه و اعلام اين كه او يك شافعى مذهب
است نشان مى‏دهد كه وى، فردى از اهل سنّت و پابند به مذهب خود است.

گمان نشود كه من، در كنار مودّت و محبّت شما اهل بيت، خلفا را مبغوض
مى‏دارم.. چرا كه در اين صورت، من، به وسيله‏ى شما، بدبخت مى‏شوم، نه خوش‏بخت و
سعادت‏مند.

پس هيچ رافضى (يعنى شيعه) يا خارجى مفسد، گمان نكند كه من، با او، در بغض
داشتن خلفا، موافق‏ام.

محمّد و خلفاى پس از او، بهترين خلق خدايند كه من يافته‏ام و مذهب شافعى،
مذهب من است؛ زيرا او، در كلام‏اش، تاييد شده است!

2. شمس الدين ابن طولون حنفى‏

شمس الدين محمّد بن على بن طولون (متوفى 955 هجرى) از علماى اهل سنّت است كه
علاوه بر علوم معمولى اسلامى از علوم ادبى بهره زيادى داشت. وى، داراى منزلت بس
بلندى نزد علماى دمشق بود.

او علاقه‏ى وافرى به اهل بيت عصمت و طهارت(عليهم السلام) داشت. لذا كتابى
مستقل در معرّفى شخصيّت و سيره‏ى اهل بيت به نام الائمة الاثنا عشر نگاشت. در آن
فقط، از منابع اهل سنّت، مطالب جامعى درباره‏ى يكايك امامان دوازده‏گانه‏ى اهل بيت
عليهم السلام آورده است.

اين كتاب، اخيراً، از سوى يكى از دانشمندان محقّق معروف اهل سنّت لبنان، آقاى
دكتر صلاح الدين المنجد (مؤلف كتاب معروف نقش كليسا در ممالك عربى) تصحيح و به
وسيله‏ى انتشارات دار صادر و دار بيروت، در حدود سال 1958 ميلادى، به چاپ رسيد.

آقاى ابن طولون، در ابتداى اين كتاب، قصيده‏ى آقاى حصكفى را كه داراى 48 بيت
مى‏باشد، به طور كامل آورده است و سپس شخصيّت يك يك امامان را مورد بحث قرار داده
است.

اين مطلب، در حقيقت، نشانه‏ى دو مسئله است:

يكم - او، انتساب اين قصيده را به حصكفى حنفى، پذيرفته است.

دوم - اينكه محتواى اين قصيده را نيز پذيرفته است.

نكته‏ى جالب اين كه تحت ((شماره‏ى 12)) و عنوان الحجة المهدى مطالبى را
درباره‏ى حضرت مهدى موعود، عجّل الله فرجه، از منابع اهل سنّت آورده است. او سخنانش
را درباره‏ى حضرت مهدى، چنين آغاز مى‏كند:

و ثانى عشرهم ابنُه محمّدُ بن الحسن و هو أبو القاسم محمّدُ بن الحسن بن على
الهادى بن محمّد الجواد بن على الرضا بن موسى الكاظم بن جعفر الصادق بن محمّد
الباقر بن على زين العابدين بن الحسين بن على بن ابى طالب رضى الله عنهم.

سپس، پس از چند سطر، اين چنين مى‏نويسد:

كانت ولادتُه، رضى الله عنه، يوم الجمعة، منتصَف شعبان سنه 255، و لمّا توفى
و الدُه المتقدم ذكرُهُ، كان عُمرُه خمسَ سنين.

اين مطالب، هم در مورد نسب حضرت مهدى، عجّل الله فرجه الشريف، و هم در مورد
سال ميلاد آن بزرگوار، دقيقاً و تحقيقاً، مطابق نظريّه شيعه است.

ابن طولون، در اثناىِ كلامش پس از ذكر سلسله‏ى نسب حضرت مى‏نويسد:

ثانى عشر الأئمة الاثنى عشر، على اعتقاد الإماميّه، المعروف بالحُجّة.

و نيز مى‏نويسد:

و هو الذى تزعَمُ الشيعةُ أنّه المنتظَر و القائم و المهدى.

به نظر مى‏رسد كه او، اين مطلب را از باب تقيّه يا ملاحظات ديگر نوشته است؛
زيرا، وى، در مركز امويان (دمشق) زندگى مى‏كرده است.

وى، در خاتمه‏ى كتاب ياد شده‏اش، گويا به هيجان در مى‏آيد و عشق و اعتقاد و
ارادت خود به امامان دوازده‏گانه را در قالب شعرى شش بيتى زيبا كه متضمّن تشويق
مردم بر اقبال به اهل بيت است، انشا مى‏كند:

بر تو باد كه به امامان دوازده گانه توجّه كنى‏

اينان كه از خاندان مصطفى، خير البشرند

ابو تراب و حسن و حسين‏

و زين العابدين كه بُغض داشتن نسبت به او، زشت و ننگ است‏

محمّد باقر كه چه قدر دانش‏ها را مى‏دانست.

و امام جعفر كه به اين خصلت در ميان مردم معروف بود، يعنى، صادق.

و موسى كه كاظم و فرو برنده‏ى غيض بود، و فرزندش على كه او را با لقبش رضا
بخوان. او كه قدر و منزلتش بلند و والا است.

و محمّد تقى كه دلش به تقوا آباد است‏

و على نقى كه گوهرهايش پخش است.

اين شعر، اقرار غير مستقيم به اين حقيقت است كه حضرت بقية الله، عجّل الله
تعالى فرجه، متولد شده‏است نه اين كه بعدها متولّد خواهد شد.

3. احمد جامى (شيخ جام)

احمد بن ابوالحسن بن محمّد بن جرير بَجَلى نامقى جامى ترشيزى ابو نصر(متوفاى
سال 536)، ملقّب به ((شيخ الاسلام))كه گاهى به ((ژنده پيل))و ((شيخ جام)) و ((پير
جام)) ناميده مى‏شود از بزرگان صوفيه است. يكى ديگر از شخصىّ‏هاى معروف، و ادباى
شاخص اهل سنّت است كه به حضرت مهدى موعودى كه متولّد شده و اين كه روزى براى إصلاح
جهان ظهور خواهد كرد، اقرار مى‏كند.

او اين حقيقت را در قصيده‏ى زيبايى، در 9 بيت سروده است:

شيخ جام، در اين قصيده‏ى زيبا، حتّى به امامت دوازده معصوم، تصريح مى‏كند.

4. عطار نيشابورى حنفى‏

شيخ فريد الدين عطار نيشابورى ابو حامد - يا ابوطالب - محمّد بن ابى
بكر (متوفاسال 618)از عرفاى معروف اهل سنّت و حنفى مذهب است. او،قصيده‏ى مفصّلى در
مدح أئمه‏ى دوازده گانه سروده است و در كتاب مظهر الصفات آمده است، چنين مى‏گويد:

بنده عطارت ثنا خوان آمده‏

ملاحظه مى‏فرماييد كه او، چگونه از حضرت مهدى، عجل الله فرجه به عنوان فردى كه
در سرا پرده غيبت به سر مى‏برد، ياد مى‏كند.

نكته‏ى مهم‏

جالب توجّه اين كه در حالات اين اديب بزرگ، گفته شده است كه او، هيچ گاه،
زبان به مدح كسى از ملوك و امراى عصر خود نگشود و در تمام كتاب‏هايش، يك مديحه پيدا
نمى‏شود. خود او، در اشارت به اين معنا گويد:

با اين حال، اين مرد بزرگ، چنين سروده‏ى زيبايى درباره امامان عليهم السلام
سروده است.

او، قصايد زيبايى ديگرى در مدح مولاى متقيان (عليه‏السّلام) سروده است كه
جالب توجّه است.

5. شيخ محيى الدين ابن عربى‏

محمّد بن على بن محمّد ابوبكر حاتمى طائى اندلسى (معروف به محيى الدين ابن
عربى) فيلسوف، متصوف و متكلم اهل سنّت است كه در مرسيه در اندلس متولد شد و در دمشق
استقرار پيدا كرد و در سال 638 هجرى وفات يافت. او، كتاب‏هاى زيادى مانند الفتوحات
المكيّه، محاضرة الأبرار فصوص الحكم، التجليات الالهية، ديوان شعر و... دارد.

او، از حضرت مهدى (عج) نام برده و حضرتش را مدح كرده است:

هلا! كه خاتم أوليا، زنده و ناظر است.

او، چشم امام عالميان (يعنى پيامبر اكرم) است كه در ميان مردم نيست او است
سيّد ما، مهدى از آل احمد

او است شمشير برّان (هندى) هنگامى كه فانى مى‏سازد (كافران را)

او، آفتابى است كه هر تاريكى و غمى را مى‏زدايد.

او است باران اوّل و بعد از پاييز، هنگامى كه به سخاوت مى‏بارد، زمين
را سر سبز مى‏سازد.

آن چه در اين شعر، شايسته تامّل و سزاوار تدبّر است، اين است كه ابن عربى، در
سطر اول اين قصيده اقرار مى‏كند كه حضرت بقية الله (عج)، حاضر و ناظر است.

جالب‏تر اين كه ايشان، اين چند بيت شعر را پس از جملاتى گويا و زيبا،
درباره‏ى حضرت مهدى، عجّل الله فرجه، آورده است كه چنين است:

(... إن لله خليفة يخرج و قد امتلات الأرض جوراً و ظملاً فيملأوها قسطا)) و
عدلاً. و لو يبق من الدنيا إلّا يوم واحد لطوّل الله ذالك اليوم حتّى يلى هذا
الخليفة من عترة رسول الله من وُلد فاطمة يواطى‏ء اسمُه اسمَ رسول الله)

ايشان، چند بيت ديگر، نيز درباره‏ى حضرت مهدى سروده است كه سزاوار طرح و تامل
است:

هرگاه زمان، گردش لازم و خاص خود را انجام داد

به نام خدا، حضرت مهدى قيام خواهد كرد

و از كنار حطيم (كه ميان حجر الأسود و دَرِ خانه كعبه است) خروج خواهد كرد،
پس از دوره‏اى از روزه (يا إمساك و اختفا و سكوت) هلا! سلام مرا به آن حضرت
برسان.(4)

جالب توجّه اين كه در اين دو بيت، محيى الدين بن عربى، از دو لفظ گويا و قابل
تدبّر، براى امام زمان (عج) استفاده كرده است و آن دو لفظ ((قام)) و ((يخرج)) است.
ايشان، در آن دو بيت نگفته است: ((يولد))، بلكه گفته است: ((خارج مى‏شود و قيام
مى‏كند.))

بنابر اين، حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه، متولّد شده است و زنده مى‏باشد و
زمانى، از حالت اختفا و قعود، خارج مى‏شود و قيام مى‏كند. اين حقيقت، هنگامى كه
بدانيم، قصيده‏اى در توسّل به دوازده امام دارد كه در آخر آن نام حضرت حجت آمده
است، بهتر آشكار مى‏شود.

6. مولوى رومى حنفى‏

جلال الدين محمّد بلخى رومى، معروف به مولوى (متوفاى سال 672) از شعراى بزرگ
و معروف، حنفى مذهب است. در ديوان بزرگ و مشهور خود كه به نام شمس تبريزى مشهور
است، اين اشعار را كه نام ائمه‏ى دوازده‏گانه را در بر دارد، سروده است:

7. فضل بن روزبهان شافعى‏

فضل الله بن روز بهان بن فضل الله الامين خنجى شيرازى الاصل، شافعى و صوفى
مسلك است. او، مشهور به خواجه ملا است. وى، در سال 927 وفات كرد. او، همان كسى است
كه ردّيه‏ى مفصّلى بر كتاب منهاج الكرامة از علّامه حلى، قدّس الله سرَّه، نگاشته و
مسائل امامت را زير سؤال برده است، ولى خود اين شخصيّت، به رغم اين موضع‏گيرى شديد،
قصيده‏ى غرّايى (15 بيتى) به نام چهارده معصوم سروده است كه در آغاز تمام ابياتش،
به معصومان پاك سلام داده است و در خاتمه‏ى آن، پس از سلام به حضرت بقية الله، سخن
از طلوع خورشيد جهان تاب آن حضرت و انتشار عدل در عصر شريفش به ميان آورده است:

سلام بر برگزيده‏ى عالميان، حضرت مصطفى سلام بر سيّد و سرور، حضرت مرتضى‏

سلام بر بانوى دو عالم، فاطمه، كه خدا، او را به عنوان بهترين زنان عالم
برگزيده است.

سلام بر حسن با ذكاوت كه مورد رضاى همگان بوده و انفاس مقدسش به پاكى مشك بود

سلام بر حسين كه خاك كربلا، جسم شريفش را به دامن گرفته است.

سلام بر سرور عبادت كنندگان، على بن حسين كه پاك‏تر و برگزيده بود.

سلام بر باقر كه بشريت به نور هدايتش ره مى‏جستند. سلام بر امام صادق كه
پيشواى جهانيان بود.

سلام بر امام كاظم كه آماج بلاها شد. سلام بر امام نقى كه داراى اخلاق نيكويى
بود.

سلام بر هشتمين اختر تاب‏ناك هدايت، على الرضا كه سرور پاكان بود .

سلام بر امام على النقى بزرگ مرد محترم هدايت كننده‏ى جهانيان‏

سلام بر سرور ما، امام عسكرى، سلام بر امامى كه روزى ارتش راستى و صفا را
خواهد آراست.

سلام بر قائم آل محمّد كه دنيا، چشم به راه او دوخته است. آن ابوالقاسم كه
داراى اراده‏ى آهنين و خورشيد تاب‏ناك هدايت است.

هنگامى كه دنيار ا ظلمت و جهالت فرا مى‏گيرد، همانند خورشيد روشنگرى، تابيدن
گرفته و كسانى را كه بر پاكى و آراستگى خود همت گماشته‏اند، نجات خواهد داد.

آن وقت است كه مى‏بينى جهان از عدل و داد لبريز شده است، درست همان هنگامى كه
خود پرستان، دنيا را پر از ستم و جهالت خود كرده‏اند.

تا آسمان پابرجا است، سلام بر او و نياكان پاك و ياوران او باد.

او، نه فقط اين قصيده را سروده است، بلكه آن را نيز شرح كرده است و يك يك
امامان را بررسى كرده است و هنگامى كه به حضرت مهدى، عجل الله فرجه الشريف مى‏رسد،
چنين مى‏نگارد:

اللهم و صلّ و سلّم على الإمام الثانى عشر، وارث الصفوة المصطفوية و القوة
المرتضوية و المكارم الحسنية و العزائم الحسينية و العبادة العلوية و العلوم
الباقريّة و الامامة الصادقيّة و الاخلاق الكاظميّة و المعارف الرضويّة و الكرامات
التقويّة و المقامات النقويّة و العساكر العسكريَّة الذى فاق الأنام كرامة و فضلاً،
الإمام المودود، و المظهر الموعود، أبى القاسم المهدى، العبد الصالح و الحجة القائم
المنتظر لزمان الظهور...

اللهم صلّ على سيّدنا محمّد و آل سيدنا محمّد، سيما الإمام الموعود محمّد
المهدى المنتظر و سلّم تسليما.

او حضرت مهدى عجل الله فرجه الشريف را چنين تصويف مى‏كند:

آن حضرت، وارث قوّت مرتضوى، مكارم حسنى، عزيمت‏هاى حسينى، عبادت امام زين
العابدين، علوم امام باقر، امامت امام صادق، اخلاق امام كاظم، معارف امام رضا،
كرامت‏هاى امام محمّد تقى، مقامامت امام نقى، وارث لشكرهاى امام حسن عسكرى
(عليه‏السّلام) است. او، كسى است كه بر مردم، از روى كرامت و بزرگى و فضائل فائق و
غالب شده است. امامى كه دل‏ها، او را دوست مى‏دارد و او، مظهر موعود است كه حضرت
رسول وعده فرموده كه آن حضرت ظاهر خواهد شد و عالم را به انوار عدالت منوّر خواهد
ساخت. كُنيت او، مانند پيغمبر، ((ابوالقاسم)) و لقبش، حضرت ((مهدى)) است؛ زيرا، راه
يافته به اسرار حقايق الهى است. ((عبد صالح)) نيز از القاب آن حضرت است. از جمله
القابش، حجّت قائم و منتظر زمان ظهور است.

ابن روز بهان، پس از بيان حكايت شفا يافتن اسماعيل هرقلى، به دست امام زمان
(عليه‏السّلام) مى‏نويسد:

و اين فقير را از شوق آن جمال، هنگام كتابت اين حكايت، اين غزل روى نمود:

البته اين، تنها كار ادبى ايشان در مورد امامان دوازده گانه نيست، بلكه قصيده
ديگرى به شرح زير، در توسل به دوازده امام دارد:

8. مولانا خالد نقشبندى شهرزورى‏

ايشان، از اكابر و اعاظم علماى كرد اهل سنّت و از مشايخ نامدار طريقه‏ى
نقشبنديه است. او، شافعى مذهب است.

ايشان، شيفته‏ى نبى اكرم اسلام و اهل بيت گرامى او صلوات الله عليهم بود.

وى، در سال 1197 وفات كردو در كنار كوه قاسيون در دمشق دفن شد.

او، از كسانى است كه درباره‏ى دوازده امام، شعر سروده و به حضرت مهدى، عجّل
الله فرجه الشريف، اشاره كرده است و آن قصيده كه اساساً در مدح حضرت رضا
(عليه‏السّلام) سروده است، چنين است:

ايشان، در قصيده‏ى كوتاه ديگرى، اشاره به امامان دوازده‏گانه دارد، و از حضرت
بقية الله الاعظم (عج) نيز نام مى‏برد:

9. ماموستا حاج محمود طالبانى قادرى (معروف به حكاك)

ايشان، كُرد است و از فضلاى اهل سنّت به شمار مى‏رود. وى، شافعى است كه به
فارسى، قصيده‏ى زيبايى درباره‏ى ائمه عليهم السلام سروده و به حضرت بقية الله
الاعظم (عج) نيز اشاره دارد:

10. قصيده‏اى از شاعرى از اهل سنّت‏

اين قصيده كه سراينده آن احتمالاً، از قرن دوازدهم هجرى است درباره‏ى ائمه‏ى
هدى و امام زمان (عليهم‏السّلام) است. شاعر، بعد از ذكر خلفاى ثلاثه به آن امامان
معصوم (عليهم‏السّلام) پرداخته است.

11. ما موستا حاج ميرزا عبدالله خادم‏

وى، از علماى فاضل و نامدار كُرد اهل سنّت است كه در سال 1895 ميلادى در شهر
(كويه) از استان سليمانيه به دنيا آمد. در سرودن قصيده دست توانايى داشته است.
بديع‏ترين مضامين را در كوتاه‏ترين مصراع‏ها، گنجانده است. در بخشى از قصيده‏ى نخست
ديوان وى كه اين جا تقديم مى‏شود، مشاهده مى‏فرماييد كه چه‏گونه توانسته است حقّ
مطلب را ادا كند.

حاج ميرزا عبداللّه خادم، در تاريخ 1362 هجرى قمرى، بر اثر تصادف، در
سليمانيه، دار فانى را وداع گفت.

متن كردى قصيده وى كه در پايان آن به نام مقدس حضرت مهدى عجل الله فرجه
الشريف كرده از اين قرار است:

اينك، ترجمه‏ى بيت به بيت اين قصيده‏ى كردى به زبان فارسى تقديم مى‏گردد.

1- ديوانِ شعر من، به نوك خامه‏ام، تا به وصف على(ع) رسيد، حيرت زده و مات
ماند.

كه چه بنويسد؟ و نوشت به نام حضرت سلطانِ اوليا؛

2- كى، دريا كفش به مانند كف سخاوت وجود حيدر است؟ همان گونه، نيز شرمسار
سخاوت وى گشته ابر در آسمان.

3- يارا و توانايى وصف او، در قدرت قلم من نيست، خداوند متعال، در مدح او
((هل أتى‏)) را فرموده است.

4- به اميد آن كه لبريز كنم قدح باده‏ى اميد و آرزوهايم را از دست شاه ((لا
فتى)) بنوشم مگر يسقون من رحيق‏

5- و اين را نيز بگويم، فاطمه(س)، زيب و رونق عصمت، هديه‏اى بود از خدا در
جوهره و فطرت او

آن فاطمه‏اى كه نور زيبايى و جمال دين است و زبدة النساء هم.

6- اين خاك نيز لاله زارى است از خون دو چشم من، در ماتم و سوگِ حسن(ع)، آن
حسنى كه أحسن الهدى بود.

7- و بر دلم از داغ حسين(ع) نقش بسته است، و رنگش هم به مانند خون است بر سر
خاكِ كربلا.

8- زين العباد است شافعِ جُرم و گناهِ من.

هنگامى كه رو به درگاه اعلاى الهى دست دعا را بر مى‏دارم.

9- گرد و غبار روضه‏ى آرامگاه باقر(ع) براى من كافى است و نيز براى ديدگان
امانْ جوى من است، كه توتياى چشمانم شده است.

10- اين خاكِ زر جعفرى از يك پرتو نگاه جعفر(ع) صادق است.

به اين كيمياى به دست آمده، مِسِ قلب من طلا شده است.

11- درجريان زندگى انسان، صحرا و سرابِ صُبح كاذب راه، كاروان‏ها را آشفته
مى‏كند.

امّا دميدن رخسار (صادق(ع)) شفقِ روشن صُبح هدايت بخش خواهد بود.(8)

12- و نگاه كن كه درياى حلم و صبر موساى كاظم(ع) چه گونه موج مى‏زند.

و اين صفا را از پرتو وفاى به عهد و از رخساره‏ى زيباى پيمان و عهد خويش
مى‏گيرد

13- و در اين روضه، به خاطر رياض و سپيد رضا(ع) است كه دلم، يك‏دم‏

گلچينِ عشق خواهد شد، به شرطى كه باغبان، حضرت رضا(ع) باشد.

14- و فكر تقى بوده است و نقى، نشانه‏ى تقواى هر كسى كه مى‏بينى‏

و مغز من، پُر از عشق او شده است و خالى ز هر هوا و هوسى‏

15- و يك لحظه، دلِ من، از خيال (عسكرى) خالى نبوده است،

چرا؟... براى اين كه هميشه، با نور معرفت وى آشنا گردد

16- و در مهد و گهواره‏ى قالبِ خاكى تن من، طفلِ عزيز روحم قرار دارد

براى مكيدنِ شير عشق حضرت مهدى(عج)، گريه‏اى دارد براى جنگ (در ركابش)

17- من، ريزه‏خوار نعمت شمايم، هر لحظه و همه دم‏

و نيز اميد آن دارم كه به لطفِ شما، حاجتم روا گردد.

1) صحيح بخارى، ج 4 ص 248، چاپ دار المعرفه بيروت، كتاب الاحكام صحيح مسلم (به
شرح نووى) چاپ دار الفكر بيروت، ج 12، ص 201 - 203 7 كتاب الامارة.

2) الكنى و الالقاب، ج 2، ص 162، انتشارات بيدار - قم (افست از چاپ مطبعة
العرفان صيدا / لبنان، سال 1358).

3) الفتوحات المكيّة، ج 3، ص 327 - 328.

4) ينابيع المودة: 416

5) وسيلة الخادم الى المخدوم، ص 257 - 7271 تحقيق شده توسط استاد رسول
جعفريان.

6) ديوان؛ جذبه عشق.

7) وسيلة الخادم إلى المخدوم، فضل بن روزبهان، (مقدمه به قلم محقّق عالى قدر
آقاى رسول جعفريان).

8) تلميحى زيبا به قدرت دانش و بينش امام جعفر صادق(ع) دارد كه در عصرى كه
ظهور كردند، نگذاشتند افكار الحادى و سخنانِ منكرانِ دين، در متون دينى و قلوب مردم
نفوذ كند و از وجودش صُبحِ صادقِ او، دين، احيا شد.