تقويم شمسي تاريخ اسلام - تقویم شمسی تاریخ اسلام نسخه متنی

تقويم شمسي تاريخ اسلام

علي زماني قمشه‏اي

نشانه‏هاي ظهور حضرت مهدي عليه‏السلام

4 - طلوع خورشيد از مغرب

آيا واقعا، خورشيد از مغرب طلوع مي‏كند؟ يا اين كه طلوع آفتاب از مغرب، كنايه از طلوع جمال آن حضرت از مكه معظّمه، است، مرحوم مجلسي مي‏گويد: آنگاه كه امير مؤمنان علي عليه‏السلام علايم ظهور را براي اصحاب خويش چون: «اصبغ‏بن‏نباته» و «صعصعة بن صوحان» بيان مي‏فرمود چنين گفت: طلوع آفتاب از مغرب. «نزال بن سبره» از «صعصعة» پرسيد مراد اميرالمؤمنين عليه‏السلام از اين كلام چيست؟ «صعصعه» گفت: يابن سبره كسي كه عيسي بن مريم عليه‏السلام پشت‏سر او نماز مي‏گزارد، امام دوازدهم از طبقه نهم از اولاد حسين بن علي عليه‏السلام است و او است آن آفتابي كه از مغرب طلوع و در ميان ركن و مقام ظاهر مي‏شود و روي زمين را از كفر و فسق و اعتقادات باطل پاك مي‏گرداند1.

5 - طلوع ستاره‏اي از مشرق كه مانند ماه مي‏درخشد و روشني مي‏بخشد، اين ستاره به شكل ماه جديد و دوطرف آن به گونه‏اي كج مي‏باشد كه نزديك است از كجي به هم وصل شود و چنان درخشندگي داشته باشد كه چشمها را خيره سازد «طلوع نجم بالمشرق يُضئ كما يُضئ القمر ثم ينعطف حتي يكاد تلتقي طرفاه»2.

6 - ستاره‏هاي دنباله‏دار

در برخي از روايات طلوع ستاره‏هاي دنباله‏دار از علايم ظهور به حساب رفته است چنان‏كه اميرالمؤمنين عليه‏السلام مي‏فرمايد: «و طلوع الكواكب المذنبة واقتران النجوم»3. و همچنين فرمود: «و بدا لكم النجم ذوالذنب من قِبَل المشرق و لاح لكم القمر المنير فاذا كان ذلك فراجعوا التوبة»4.

«يعني براي شما ستاره دنباله‏داري از جانب خاور آشكار و ماهتاب پرفروغي ظاهر مي‏شود در اين هنگام به توبه باز گرديد، و در برخي از علامات، ظهور ستاره دنباله‏دار را در نزديك جدي به نگارش آورده‏اند».

علامه مجلسي قدس‏سره ذيل كلام اميرالمؤمنين عليه‏السلام مي‏نويسد:

گفته شده است اين سخن اشاره است به ستاره دنباله‏داري كه در سال 839 هجري پديد آمد، درحالي كه خورشيد در اوايل ميزان[مهرماه] بود، اين ستاره ذوذنب نزديك مجموعه ستارگان «اكليل شمالي» بود، سپس به تدريج از نور آن كاسته و پس از هشت ماه به‏طور كلّي محو گرديد.

در زمان ما[مجلسي دوم] در سال 1075 ستاره دنباله‏داري بين مشرق و قبله مشاهده گشت كه داراي طلوع و غروب بود، حركت آن سريع و از مغرب به مشرق(توالي) بود و پس از دو ماه ناپديد شد، ليكن نمي‏توان گفت مراد آن حضرت حتما اين زمانها بوده است5.

پژوهشي پيرامون ستاره‏هاي دنباله‏دار

ستارگان دنباله‏دار اجرامي آسماني مي‏باشند كه داراي شكل منحصر به فرد و اندزاه‏هايي بزرگ گهگاه ظاهر مي‏شوند. ستاره دنباله‏دار كه با چشم غير مسلّح چون ماه بي‏حركت به نظر مي‏آيد، در واقع با سرعت صدها كيلومتر در ثانيه حركت مي‏كند، سرعت دقيق آن را مي‏توان از تغيير مكان آن نسبت به ستارگان ثابت تعيين كرد.

تعداد ستاره‏هاي دنباله‏دار تا 10 عدد احتمال مي‏رود. ولي تاكنون حدود هفتصد(700) ستاره دنباله‏دار شناخته شده و هر ساله نيز چند عدد ستاره دنباله‏دار جديد كشف و رصد مي‏گردد.

حدود 260 عدد آنها در مدارهاي بسته و كشيده دور مي‏زنند و بسياري از آنها چندين بار به جانب زمين باز گشته و مشاهده شده‏اند، و تعداد 370 عدد از آنها داراي مداري هذلولي يا سهمي هستند كه پس از يك بار نزديك شدن به زمين و مشاهده آنها ديگر ديده نخواهند شد. در حدود 45 ستاره دنباله‏دار در جهت سيّاره‏ها حركت مي‏كنند(از مغرب به مشرق) و نقطه حضيض مداري آنها نزديك به مدار سيّاره مشتري و عضوي از خانواده مشتري هستند. مدار اين ستاره‏ها بيضي است و اغلب آنها به سمت صورت فلكي غول (هركول) كه همه منظومه شمسي با سرعتي معادل 20 كيلومتر در ثانيه به طرف آن درحركت است، پيش مي‏روند.

ساختمان ستاره‏هاي دنباله‏دار

ستاره‏هاي دنباله‏دار از ذرّات شهابي همراه با هسته جامد بزرگ تشكيل شده‏اند، و همه آنها به وسيله جرمي از گاز كُما(Coma) احاطه شده كه از مولكولها و اتمهاي آزاد شده از ناحيه هسته تشكيل يافته و از عناصري همچون دو اتم سبك نظير OH(هيدروكسيل)، ك. و ورم(K, Wurm)، پي، سوينگز(P, Sings) و گروهي از مولكولهاي مادر نظير بخار آب(,O2H) آمونياك(3N H) متان(4C H) را بربر دارند.

در زمين بعضي از اين عناصر به شكل گاز آمونياك يا مايع آب وجود دارند اما «سوينگز»و «ورم» خاطرنشان ساخته‏اند كه اين عناصر در ستاره‏هاي دنباله‏دار به شكل جامد وجود دارند، همچون يخ معمولي در مورد آب و يخ آمونياك، و يخ متان و غيره كه در درون آنها ماده‏هاي شهابي تشكيل يافته‏اند از آهن، كلسيم، منيزيم، نيكل، آلومينيم، سُديم و...

يخ‏هاي سطحي ستاره‏هاي دنباله‏دار با بازگشت متوالي و عبور از نزديك خورشيد به تدريج ذوب مي‏شوند و در زير آنها لايه‏هاي يخ جامدي باقي خواهند بود كه به خوبي از تأثير اشعه خورشيدي محافظت مي‏شوند.

درجه حرارت اين ستاره‏ها بستگي به فاصله آنها از خورشيد دارد.

ستاره‏هاي دنباله‏دار مشهور

1 - مهشورترين ستاره‏هاي دنباله‏دار متناوب ستاره «هالي»(HALLEY,S,CMET) است اين ستاره به وسيله «ادموند هالي»(1656 - 1742) عضو رصدخانه سلطنتي انگلستان پيش‏بيني شد. دكتر هالي در واقع يكي از همكاران جوان اسحاق نيوتن بود، وي براي اولين مرتبه اظهار داشت كه ستاره‏هاي دنباله‏دار ديده شده در سالهاي 1531م و 1607 و 1682م بازگشت متفاوتي از يك ستاره دنباله‏دار مي‏باشند كه هر 76 سال يك بار به دور خورشيد گردش مي‏كند، محاسبات دكتر هالي نشان داد كه دنباله‏دار مزبور مجددا در سال 1758 در آسمان پديدار خواهد شد، جرم مزبور كه به افتخار وي دنباله‏دار «هالي» نام گرفته بود، نخستين بار در شب كريسمس سال 1758 ديده شد، هالي تنها دنباله‏داري است كه با چشم غير مسلح ديده مي‏شود.

تاريخچه ظهور اين دنباله‏دار به 240 سال پيش از ميلاد و به گماني 467 سال قبل از ميلاد حضرت مسيح عليه‏السلام بر مي‏گردد اما بازگشت‏هاي 83 پيش از ميلاد و همچنين 11 قبل از ميلاد در تاريخ ثبت است و بازگشت‏هاي بعدي نيز مرتبا به ثبت رسيده است.

از آنجايي كه دنباله‏دار هالي تحت تأثير نيروي گرانشي سيّارات برجيس و كيوان(مشتري و زحل) قرار دارد لذا دوره گردش آن دقيقا ثابت نيست و بين 74 تا 78 سال به درازا مي‏كشد، از اين‏رو بازگشت مجدد آن به سال 2 - 2061م با درخشندگي خوبي خواهد بود.

پژوهشهاي فضا ناوها

بازگشت سال 1986م فرصت مناسبي بود تا دنباله‏دار هالي به كمك فضاناوهاي پژوهشي از نزديك مورد بررسي قرار گيرد، هدف از اين برنامه مطالعه ساختار جرم مزبور از نظر فيزيكي و شيميايي و آزمايش هسته، و جوّ هالي و همچنين رابطه ميان جرم آن با بادهاي خورشيد بوده است.

بر اين اساس مؤسسه پژوهش‏هاي كيهاني اروپا فضاناو جيوتو(Giotto) و شوروي‏ها دو فضاناو به نام «وگاي 1 و 2»(Vega) و ژاپنيها نيز فضاناوهايي به سوي هالي روانه ساختند.

فضاناو وگا 1، در تاريخ 6 مارس 1986 از فاصله 8889 كيلومتري آن گذشت، طرّاحان سفينه مزبور اميدوار بودند كه فضاناو وگا1، از گيسوي دنباله‏دار نمونه برداري كند و هسته آن را به دقت مورد كاوش قرار دهد. با وجودي كه به دليل پاره‏اي نواقص فنّي، عكسبرداري واضح و روشن از هسته امكان‏پذير نگرديد، اما عكس‏ها و اطلاعاتي كه به زمين مخابره شد، كاملاً شگفت‏انگيز و غير منتظره بود.

وگا2، نيز در هشتم مارس همان سال از فاصله 8030 كيلومتري هسته هالي گذشت و با وجودي كه به وسيله غبارهاي گيسوي هالي به شدت بمباران گرديد، توانست اطلاعات و عكس‏هاي جالب و گرانقيمتي به زمين ارسال دارد.

فضاناو جيوتو از فاصله 605 كيلومتري هسته عبور كرد و عكس‏هاي دقيق‏تر و روشن‏تري به زمين مخابره نمود و نارسايي‏هاي وگاي 1 و 2 را جبران ساخت.

نتايجي كه كلاً از اين ديدارها به دست آمده، نشان مي‏دهد كه هسته هالي شكلي شبيه سيب‏زميني دارد كه ابعاد آن به‏طور متوسط حدود 15×10×5/7 كيلومتر است و سطح آن همانند ذغال، سياه بوده و نسبت بازتاب آن از 4درصد تجاوز نمي‏كند، عكس‏ها و اطلاعات مخابره شده نشان مي‏دهد كه هسته هالي در ميان ابري از غبار جاي دارد و عوارضي به صورت شكاف‏ها و گودال‏ها و فرورفتگي‏ها، در سطح آن به چشم مي‏خورد كه اندازه آن‏ها بين 100متر مكعب تا يك كيلومتر است.

علاوه بر عوارض مزبور، پديده‏هاي فَوَراني كاملاً غير منتظره‏اي در سطح هسته به چشم مي‏خورد كه گاز از آن بيرون مي‏جهد.

گيسو و دنباله هالي از گازهايي كه از هسته تبخير مي‏شوند، تشكيل مي‏يابند و غبار نيز از سطح هسته پراكنده مي‏گردد، در سطح رو به خورشيد هسته هالي چند دهانه فوراني يافت مي‏گردد كه جمعا منبع اصلي گسيل گاز و غبار را تشكيل مي‏دهند، هسته هالي جسم سياهي است كه نور خورشيد را جذب مي‏كند و دمايي را معادل 300 تا 400 گلوين(27 تا 127 درجه سانتيگراد) نشان مي‏دهد.

فضاناو جيوتو كه تا اعماق گيسوي هالي پيش رفته بود، مقدار گاز و تركيبات آن را اندازه‏گيري كرده و چنين نشان مي‏دهد كه 80درصد گيسو از مولكول‏هاي آب و بقيّه اكثرا از مولكول‏هاي دي‏اكسيد كربن تشكيل يافته است. تجزيه و تحليل ذرات غبار دنباله‏دار هالي كه به وسيله ابزارهاي نصب شده در جيوتو و وگا به عمل آمده، نشان مي‏دهد كه تقريبا 80درصد آنها حاوي ئيدروژن، كربن، نيتروژن، اكسيژن، و مقداري گوگرد است و علاوه بر آن، مقداري سُديم، منيزيوم، سيليسيم، كلسيم و آهن نيز در آن يافت مي‏گردد.

2 - يكي ديگر از ستاره‏هاي دنباله‏دار متناوبي كه در تمام قسمت‏هاي مدارش قابل مشاهده بوده است، ستاره دنباله‏دار «شواسمن» است، اين ستاره در حقيقت قابل توجه است و مدارش بين مشتري و زحل قرار دارد و درخشندگي آن تغيير مي‏پذيرد.

3 - از ديگر ستاره‏هاي دنباله‏دار قابل توجه ستاره‏اي است كه سال 1882م در روشنايي روز كاملاً قابل رؤيت بود و از خرمن خورشيد در فاصله 50000 كيلومتري سطح آن عبور نمود6.

1) كفاية‏الموحّدين، اسماعيل عقيلي، مقاله 4، بيان برخي از علائم ظهور، منتهي الآمال محدث قمي، فصل 7 - در بعضي از علامات ظهوره، بحار، ج52، ص 195.

2) مدرك قبل.

3) مدرك قبل.

4) بحار، ج51، ص 123 - روضه كافي، ج8، ص 63.

5) بحار، ج51، ص 129.

6) مايردگاني، نجوم به زبان ساده 2 / 6 ترجمه محمد رضا خواجه‏پور، نشر گيتاشناسي 1363ش، اطلس منظومه خورشيدي، ص 190، پاتريك مور، گري هانت، برگردان عباس جعفري، نشر گيتاشناسي 1374ش.