تعريفي از وحدت وجود - تعریفی از وحدت وجود نسخه متنی

تعريفي از وحدت وجود

محمّــد خــواجــوي

قسمت اول

وحدت وجودي كه عرفا و گروهي از فلاسفه بدان قايلند، وحدتي است كه در پهنه انديشه نمي‏گنجدو آن، وحدت مفهومي و ذهني است ، نه وحدت حقيقي. ولي وحدت وجودي كه عرفاي الهي بدان قايلند و معتقَد ايشان است، وحدت خارجي وجود است، نه وحدت مفهومي و ذهني.

فلاسفه، وجود را داراي يك حقيقت دانسته‏اند كه واجد مراتب شدت و ضعف است و تمامي موجودات - اعمّ از واجب تا هيولا - هر يك بحسب شدت و ضعف وجودي، از آن حقيقت برخوردارند؛ يعني در سنخ وجود، با هم اشتراك دارند ولي در مرتبه، با هم امتياز پيدا مي‏كنند؛ اين وحدتِ حقيقت وجود را وحدت تشكيكي مي‏نامند. امّا عرفا و فلاسفه عرفان‏مشرب، حقيقت وجود را عين حق دانسته و موجودات (و نه مراتبش) را مظاهر و تجليات او مي‏دانند.

«صدرالدين قونوي» گويد: «وجود عام، از جهت وحدت، مناسبت با اول تعالي دارد و فايض از اوست و از جهت كثرت، مناسبت با ممكنات داشته و مترتّب برآنهاست؛ زيرا اين وجود در واقع مغاير و مخالف وجود حقِ باطن1 - كه مجرد از اعيان و مظاهر مي‏باشد - نيست، مگر بواسطه نسبتها و اعتبارات؛ و نسبتها خود صفاتندكه بسبب‏تعلق‏بمظاهر،ملحق به‏آن وجود مي‏شوند.»2

«قونوي» معتقد است: «وجود در حق تعالي عين ذات اوست و در غير او، امري زايد بر حقيقت آن غير است و حقيقت هر موجود عبارتست از نسبت تعيّن او در علم پروردگارش - از ازل تا ابد - و در اصطلاح محققان از اهل اللّه، اين حقيقت، عين ثابته است و در اصطلاح غير آنان از حكما، ماهيت ناميده مي‏شود و نزد متكلمان، بنام معلومِ معدوم و شي‏ء ثابت و جز اينها، مصطلح است.»3

برخي هم بكلّي كثرت را از وجود نفي كرده و تمام موجودات را موهوم و اعتباري مي‏دانند و براي حق تعالي مرتبه‏اي غير از وجود اشياء قائل نيستند. صدرالمتألهين اين نظريه را بعنوان نظريه جاهلان و متصوفان نقد مي‏كند.

برخي هم قايلند كه در دار وجود، موجود واقعي و نفس الامري غير از حق تعالي وجود ندارد و موجوداتي كه در نظر ما جلوه دارند، صرف توهّم و تخيّلند؛ لازمه اين اعتقاد بطلان شرايع و كتب و پيامبران مي‏باشد.

نظر عرفا در وحدت وجود