نگاهى به كتاب شرح حديث جنود عقل و جهل - نگاهی به کتاب شرح حدیث جنود عقل و جهل نسخه متنی

نگاهى به كتاب شرح حديث جنود عقل و جهل

على نصيرى *

حديث (جنود عقل و جهل), روايت مفصّلى است كه شيخ كلينى آن را در نخستين باب از ابواب (كافى) آورده است.

سماعة بن مهران, راوى اين حديث, مى گويد: نزد امام صادق(ع) بودم. در حالى كه جمعى از ياران و اصحاب آن حضرتْ گِرد ايشان بودند, سخن از عقل و جهل به ميان آمد. آن حضرت فرمود:(عقل و لشكر او وجهل و لشكر او را بشناسيد تا هدايت شويد).

آن گاه امام(ع), بنا به درخواست راوى با ذكر مقدمه اى درباره چگونگى آفرينش عقل و جهل, لشكريان هر يك از آنها را (كه براى هر يك, 75 لشكر است) بر شمرد.1

اين روايت گرانبها با وجود اختصار, تمام صفات حسنه وسيّئه, سجايا و رذائل اخلاقى را برشمرده است.

حضرت امام خمينى(ره) كه در دوران حيات علمى خود, پس از كسب مدارج عالى در فقه, تفسير, فلسفه, عرفان و…, آثار گرانسنگى به رشته تحرير درآورد, به شرح و بسط روايات, بويژه روايات اخلاقى, علاقه خاصّى از خود نشان داده است. چنانكه از كتاب (شرح حديث جنود عقل و جهل) برمى آيد, ايشان پس از تأليف كتاب (شرح چهل حديث) ـ كه از جمله كتابهاى خواندنى آن عارفِ دلسوخته است ـ اين كتاب را نگاشته است.2

انگيزه حضرت امام(ره), چنانكه از مقدمه خود ايشان برمى آيد, دو نكته است:

1. روش متداول علماى اخلاق براى تربيت اخلاقى, از نظر ايشان, ناكارآمد است و به تعبير ايشان, كتب مربوط به اخلاق, به جاى آنكه دوا باشد, نسخه است.3 در واقع ايشان معتقد است كه اين كتابها به جاى پرداختن به اصل تربيت و تصفيه نفوس, در چنبره الفاظ و اصطلاحات, گرفتار آمده اند.

2. حضرت امام(ره) بر اين نكته ها پاى فشرده است كه هدف اصلى و غايت قُصواى صدور روايات, تصفيه نفوس است.4 بدين ترتيب, پيشوايان دينى كه از نظر ايشان اطبّاى واقعى نفوس اند و به راز و رمز تهذيب و تربيت واقف اند, در روايات خود, بهترين شيوه را براى اين هدفْ برگزيده اند و به جاى اينكه نسخه اخلاقى ارائه دهند, خودِ دوا را ارائه كرده اند.5

از اين جهت است كه اين عارفِ واله در جاى جاى كتاب با اظهار كراهت از ورود در برخى مباحث اصطلاحى علم اخلاق, از روش متداول علماى اخلاق, عدول كرده6 و در كتاب (شرح حديث جنود عقل و جهل) و نيز در ساير كتابهاى اخلاقى خود, با شرح و بسطِ رواياتِ پيشوايان دينى از شيوه ايشان در تربيت اخلاق, پيروى كرده است.

كتاب (شرح حديث جنود عقل و جهل) با تحقيق مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(ره), توسط اين مركز در 503 صفحه به قطع وزيرى در سال 1377ش, منتشر شده است.

در مقدمه اين كتاب و در معرّفى آن, چنين مى خوانيم:

كتاب شريف (شرح حديث جنود عقل و جهل), كتابى عرفانى ـ اخلاقى, مشتمل بر مباحث ارزشمند عرفان نظرى, فلسفه اسلامى, اخلاق, شرح احاديث, انسان شناسى, تفسير, همراه با نصايح اخلاقى مى باشد. اين شرح كه به قلم تواناى عارف باللّه و واصل به محبوب, حضرت روح اللّه(ره) به رشته تحرير در آمده است, از كتب بى نظير در نوع خويش به حساب مى آيد.7