آسيب‏شناسى آخر الزمان (1)
قسمت اول

قرآن كريم در يكى از آيات شريف خود دوره‏اى را به نام دوره ارتداد براى جوامع اسلامى پيش بينى كرده، مى‏فرمايد:

يا ايها الذين آمنوا من يرتد منكم عن دينه فسوف يات الله بقوم يحبهم و يحبونه اذلة على المومنين اعزة على الكافرين يجاهدون فى سبيل الله و لا يخافون لومة لائم ذلك فضل الله يؤتيه من يشاء والله واسع عليم . (2)

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، هر كه از شما از دينش بازگردد چه باك; زودا كه خدا مردمى را بياورد كه دوستشان بدارد و دوستش بدارند . در برابر مؤمنان فروتنند و در برابر كافران سركش; در راه خدا جهاد مى‏كنند و از ملامت هيچ ملامتگرى نمى‏هراسند . اين فضل خداست كه به هر كس كه خواهد ارزانى دارد، و خداوند بخشاينده و داناست .

بر اساس اين آيه شريفه و با توجه به برداشتى كه علامه طباطبايى (قدس سره) در تفسير الميزان در جلد پنجم (عربى) در توضيح اين آيه شريفه داشته‏اند و با توجه به رواياتى كه از اهل بيت عصمت و طهارت (ع) رسيده است ما مى‏توانيم پيش‏گويى‏هايى براى آينده جوامع اسلامى، از جهت فرهنگى، سياسى و اقتصادى داشته باشيم . از جمله پيش‏گويى‏ها اين است كه در دوران پايانى عمر زمان و يا به تعبير خود روايات آخرالزمان جوامع اسلامى و مسلمين دچار دو حركت متعاكس از نظر برخورد با ارزش‏ها مى‏شوند .

بر اساس پيش‏گويى قرآن دوره ارتدادى براى جوامع اسلامى و مسلمين ممكن است رخ بدهد و در نقطه مقابل به جاى افرادى كه مرتد شده‏اند انسان‏هاى ديگرى با خصوصياتى كه آيه شريفه يك يك آنها را ذكر مى‏كند، جايگزين مى‏شوند . از اين مطلب بر مى‏آيد كه جوامع اسلامى و مخصوصا جوامعى كه از نظر بنيه هاى اعتقادى دچار ضعف‏هايى هستند يك دوره ارتداد يا برگشت از ارزش‏هاى دينى را پيش رو خواهند داشت . البته در نقطه مقابل انسان‏هايى خواهند بود كه جايگزين اين انسان‏هاى مرتد مى‏شوند .

ارتداد در اينجا به معنى برگشت از اصول اعتقادى نيست; آنچنان كه در فقه مصطلح است . بلكه يك اصطلاح قرآنى است كه به معنى برگشت از ارزش‏هاست . وقتى كه ما مراجعه به روايات اسلامى مى‏كنيم مى‏بينيم در آنها هم نشانه‏هايى بر اين موضوع وجود دارد . بر همين اساس، بحثى تنظيم كرده‏ايم به نام آسيب شناسى آخرالزمان، يعنى آفت‏هايى كه ممكن است گروه‏هايى از مردم و يا ارزش‏ها و مقدسات در دوره آخر الزمان گرفتار آن بشوند . به عبارتى وقتى كه شما خانواده را و برخورد پدر و مادر و فرزندان را در دوره آخر الزمان از ديدگاه روايات مورد دقت قرار مى‏دهيد مى‏بينيد كه آسيب‏ها و آفت‏هايى در خانواده‏ها و در ارتباط بين افراد و اعضاء خانواده ممكن است وجود داشته باشد كه اگر همه مؤمنين اين آفت‏ها و آسيب‏ها را به دقت از ديدگاه معصومين (ع) مورد مطالعه قرار بدهند چند نتيجه براى آنها خواهد داشت .

نتيجه اول اين است كه آنها براى اينكه در دامن اين آفت‏ها و آسيب‏ها نيفتند براى خودشان نوعى حراست و حفاظت ايجاد مى‏كنند . نتيجه ديگر اينكه براى آنها زمينه يك نحوه پيش بينى و زمان شناسى فراهم مى‏شود .

در دوره آخرالزمان بر اساس اين آيه شريفه يك دوره بازگشت از ارزش‏ها وجود دارد كه شما با مراجعه به روايات تفصيل ، تفسير و تبيين اين بازگشت را به دقت مى‏بينيد . در روايات از يك سو آسيب‏هايى كه در آخرالزمان متوجه مقدسات و ارزش‏هايى چون امر به معروف و نهى از منكر، قرآن، اذان، برخورد با علما و ... مى‏شود ذكر شده است . از سوى ديگر آسيب‏هايى كه براى آحاد مردم جامعه; مانند علما، حكام، پدر و مادرها، فرزندان، زنان و مردان پيش مى‏آيد يكى يكى به آنها اشاره شده است .

از ديدگاه ديگر مى‏توانيم به اين قصه اين جور نگاه كنيم كه آسيب‏هايى ممكن است از نظر اقتصادى، سياسى و اخلاقى و اعتقادى گريبانگير مردم شود كه علم به اين آسيب‏ها نوعى روشنى در ذهن انسان ايجاد مى‏كند، افقى را باز مى‏كند كه باعث مى‏شود انسان مواظبت‏هاى جدى نسبت‏به خودش داشته باشد و وظيفه خودش را بهتر تشخيص دهد .

حضرت استاد مطهرى در كتابى كه در باره حضرت مهدى (ع) دارند به همين آيه شريفه اشاره مى‏كند .

اين آيه شريفه مى‏فرمايد: اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد اگر عده‏اى از شما در پايبندى به اصول و ارزش‏هاى دينى دچار برگشت و ارتجاع و ارتداد شدند خداوند متعال جانشين مى‏كند گروه ديگرى از مؤمنين كه آنها در مرحله ديندارى و دين باورى بسيار بسيار قوى و خالصانه عمل مى‏كنند . گروهى كه جانشين شما هستند با اين خصوصيات هستند كه «يحبهم و يحبونه‏» ; آنها خداوند متعال را دوست دارند و خداوند متعال هم ايشان را دوست دارند كه يك پيوند عاطفى دو طرفه بين اين گروه از مؤمنين و خداوند و از طرف خداوند با اين افراد وجود دارد . از خصوصيات ديگرى كه اينها دارند اين است كه در برابر مؤمنين انسان‏هاى متواضع و فروتنى هستند «اذلة على المؤمنين‏» كه نشان دهنده ارتباط سالم اجتماعى است كه بين اين گروه مؤمنين وجود دارد . فت‏بعدى كه خداوند متعال براى اين گروه ذكر مى‏كند مى‏فرمايد: «اعزة على الكافرين‏» ; در برابر بيگانگان فكرى و در برابر كسانى كه از نظر فكرى انسان‏هاى سالمى نيستند و در حد كفر و نفاق هستند موضع‏گيرى سخت دارند و هيچ نرمشى در برابر آنها نشان نمى‏دهند . صفت‏بعدى اين گروه جانشين اين است كه «يجاهدون فى سبيل الله‏» ; در مسير خداوند متعال از خودشان و از مال خودشان مايه مى‏گذارند .

اينها روحيه جهادى و يا به عبارتى روحيه بسيجى دارند و در مسير خدا از همه موجودى‏هاى خودشان سعى مى‏كنند كه مصرف كنند . و باز صفت ديگر «و لايخافون لومة لائم‏» ; اين چنين افرادى كه جانشين گروه مرتد هستند كسانى هستند كه از سرزنش سرزنش كنندگان و ملامت‏ها، از هر سويى كه باشد ترس و ابايى ندارند و در برابر جنگ روانى كه از طرف دشمن به آنها اعمال مى‏شود مقاومت دارند . بعد نهايتا خداوند متعال مى‏فرمايد: «ذلك فضل الله يؤتيه من يشاء» ; اين گروه جانشين با اين خصوصيات كسانى هستند كه شامل فضل خداوند متعال هستند و بعد مى‏فرمايد: «والله واسع عليم‏» .

از اين آيه استفاده مى‏شود كه در آخرالزمان دو گروه مقابل هم قرار مى‏گيرند: عده‏اى گرفتار فساد و فتنه دوره آخرالزمان و دچار مشكلات مى‏شوند و به عبارتى ميكروب‏هايى كه در آخرالزمان وجود دارند در روح آنها نفوذ مى‏كند و دين آنها را دچار مشكل مى‏كند و در نقطه مقابل دقيقا در همان زمان گروه ديگرى وجود دارند كه آنها در برابر اين حوادث و اين آفات اجتماعى و يا دينى مقاومت و صبورى مى‏كنند، پايمردى از خودشان نشان مى‏دهند و آنها مى‏توانند از زمينه‏سازان فرج آقا و مولا امام زمان (ع) باشند . بد نيست اين مطلب را خدمتتان عرض كنم به عنوان مژده، مژده‏اى كه شايد براى آنها كه معتقد به حركت در مسير امام زمان (ع) هستند، بشارت بسيار زيبايى باشد و نقطه حركتى باشد براى اينكه هر چه بيشتر ما در مسير امام زمان (ع) و ترويج فرهنگ اهل‏بيت (ع) تلاش بيشترى كنيم .

ذيل همين آيه شريفه روايتى است كه در چند تفسير; از جمله در تفسير الميزان و مجمع البيان هم نقل شده است . در اين روايت آمده است كه وقتى اين آيه نازل مى‏شود سؤال مى‏شود از پيامبر اكرم (ص) كه اين گروه جانشين چه كسانى هستند؟ در يك روايت‏بسيار كوتاه و زيبا كه براى همه ايرانيان مؤمن مى‏تواند اين مژده خير و بشارتى باشد آمده است: پيامبر اكرم (ص) دستشان را بر شانه سلمان زدند و فرمودند «من هولاء» ; اين گروه جانشينى كه كاملا معتقد و جدى وارد ميدان دين مى‏شوند و آن آسيب‏هاى دوره آخرالزمان كمتر مى‏تواند در آنها نفوذ كند از ايرانيانى هستند كه معتقد و پا برجا هستند و آنها مى‏توانند مروج و مؤيد دين در آن مقطعع زمانى باشند .

اين شايد خودش جاى بحث مفصل داشته باشد كه ما مى‏توانيم اين آيات و روايات را در كنار هم بگذاريم و شوق ديندارى بيشتر و روح فداكارى بيشتر در مسير دين را در جوان‏هايمان كه استعداد ديندارى بالاتر و بهترى دارند احياء كنيم . كه اين به صورت جداگانه مى‏تواند مورد بحث قرار بگيرد . فقط به عنوان يك مژده خواستم خدمتتان عرض بكنم كه در بعضى از روايات، اين گروه جانشين از نسل سلمان فارسى هستند و يا به عبارتى صحيح‏تر كه امام صادق (ع) فرمودند: «به سلمان، سلمان فارسى نگوييد، سلمان محمدى (ص) بگوييد» و اينها از تبار سلمان محمدى (ص) هستند .

به هر حال اين آيه شريفه خبر مى‏دهد از اينكه در يك قطعه‏اى از زمان گروهى از امت اسلامى دچار ارتداد و برگشت از ارزش‏ها مى‏شوند و در زندگى هر يك از آنها يكى از آفت‏ها و ميكروب‏هاى خاص از نظر اقتصادى، سياسى، اعتقادى و اخلاقى وارد مى‏شود . گروهى در نقطه مقابل آنها با خصلت‏هايى كه در آيه شريفه ذكر شده وارد مى‏شوند و پرچم دفاع از دين را بر دوش مى‏كشند . دقيقا وقتى كه به روايات رجوع كنيم ما در علائم آخرالزمان مى‏توانيم نشانه‏هاى دو گروه را يك يك پيدا كنيم . اين گروهى كه از اعوان، انصار و ياران حضرت مهدى (ع) هستند چند خصوصيتشان در آيه شريفه بيان شده است . آنها كسانى هستند كه خدا را دوست دارند و خدا هم آنها را دوست دارد . كسانى هستند كه در برابر مؤمنين فروتنند در برابر كافرين سربلند و عزيز زندگى مى‏كنند . كسانى هستند كه اهل جهاد هستند و نهايتا كسانى نيستند كه با جنگ روانى از ميدان بيرون بروند . اين چند خصوصيتى كه در آيه شريفه ذكر مى‏كند . اما، كسانى كه حقيقتا پيرو اهل‏بيت (ع) باشند نشانه‏هاى ديگرى هم دارند كه در روايات به شكل تفصيلى توضيح داده شده است . در مورد گروهى هم كه دچار ارتداد مى‏شوند در روايات نشانه‏هاى زيادى از ايشان مى‏بينيم كه مى‏توانيم با مطالعه روايات به خصوصيت اخلاقى و نشانه‏هاى تفصيلى اين گروه پى ببريم .

مراد ما از بحث آسيب‏شناسى دوره آخرالزمان اين است كه ما بياييم آن افرادى را كه در آخرالزمان دچار ارتداد از ارزش‏ها مى‏شوند به تفصيل طبقه بندى كرده و به خصوصيات آنها پى ببريم .

در روايات بر اين مطلب تاكيد شده كه آن آسيب‏ها و آفت‏هايى را كه در آخرالزمان وجود دارد بشناسيد; زيرا اگر آنها را نشناسيد ممكن است دامن شما را هم بگيرد . لذا اگر ما چنين مطالعه تفصيلى داشته باشيم مى‏توانيم جايگاه خودمان را مشخص كنيم كه: آيا ما از كسانى هستيم كه نشانه‏هاى ارتداد از ارزش‏ها در زندگى آنها آشكار است‏يا از كسانى هستيم كه جانشين اين گروه مرتد مى‏توانيم باشيم ؟

بنابراين بحث از مقابله دو گروه در آخرالزمان، كه در روايات به آن اشاره شده، از آن رو بر ما لازم است كه ما جايگاه خودمان را و وظيفه خودمان را به شكل روشن در اين اتفاقات و وقايعى كه ممكن است‏به شكلى در جوامع اسلامى اتفاق بيفتد يا در حال اتفاق باشد، بدانيم و بتوانيم خودمان را در برابر اتفاق‏هاى ناگوارش مصونيت‏ببخشيم و ان شاء الله از كسانى باشيم كه جزء سربازان و نوكران آقا امام زمان (ع) قرار دارند .

در بررسى آيات و روايات مربوط به آخر الزمان مى‏توان تقسيم بندى‏ها و طبقه بندى‏هاى متفاوتى ارايه كرد . يك تقسيم بندى اين است كه ما بر اساس گروه‏ها و افراد مختلفى كه در آخرالزمان دچار آسيب و آفت مى‏شوند به بررسى روايات بپردازيم; يعنى وضعيت زنان، مردان، جوانان و ... را در آخر الزمان به تفكيك مورد بررسى قرار دهيم . تقسيم بندى ديگر اين است كه بر اساس آفت‏ها و آسيب‏هاى مختلفى كه گريبان‏گير جوامع اسلامى مى‏شود، يعنى آفت‏هاى اعتقادى، اقتصادى، اخلاقى و ... به بررسى روايات بپردازيم . ان شاء الله در قسمت‏بعدى مقاله در مورد ويژگى‏هاى منفى مردان و زنان آخرالزمان بيشتر سخن خواهيم گفت .

... ادامه دارد

1. اين مقاله متن سخنرانى حجة الاسلام و المسلمين مهدى نيلى پور است كه پس از اصلاح و ويرايش تقديم خواننندگان عزيز موعود مى‏شود .

2. سوره مائده، آيه 54 .