رسالت فردى و شخصى انسان منتظر

اشاره:

از جمله موضوعاتى كه در دستگاه انديشه شيعى جايگاه مهم و تعيين كننده‏اى دارد، انتظار دولت آرمانى و حكومت عادلانه سليمان اقليم وجود و قطب و قلب عالم امكان، ذخيره خدا و خاتم الاوصياء امام مهدى (ع) است

اين مسئله دلواپسى مقدس هر شيعه بصير و آرمانگرا و رمز پويايى و پايائى مكتب «تشيع‏» و پشتوانه كارآمدى دين به طور اعم و «اسلام‏» عزيز به طور اخص در اداره زندگى انسان است .

هدف اين مقاله تبيين رسالت و مسؤوليت انسان منتظر در دوران غيبت امام (ع) و بيان ابعاد مختلف آمادگى در اين دوران است .

جوهره انتظار را آمادگى تشكيل مى‏دهد و دوران غيبت امام فرصتى است تا دينداران با احساس هر چه بيشتر تكليف در صيانت از باورهاى دينى ظرفيت‏هاى شناختى و قابليت‏هاى عملى را بارور و شكوفا نمايند و همان گونه كه جبهه ظلم و جور زمينه‏هاى سلبى ظهور را فراهم مى‏كند، آنان نيز با كسب صلاحيت‏هاى لازم فردى و اجتماعى و عينيت‏بخشيدن به تربيت‏هاى دينى زمينه‏هاى ايجابى «ظهور» را تدارك نمايند و به عنوان منتظران صالح و بصير به انتظار دولت كريمه مصلح كل بنشينند .

آرى عصر غيبت، عصر آمادگى و انتظار شعار پايدارى و درفش بيدارى است .

جامعه منتظر چونان كلاسى است كه آموزگارش به طور موقت كلاس را ترك نموده است در اين زمان دانش‏آموزان بايد با خود تعليمى و خودتمرينى بر اساس آموزه‏هاى استاد خلاء وجود او را جبران نمايند و قابليت‏خود را براى دريافت درس‏ها و آموزه‏هاى جديد پس از بازگشت آموزگار بروز دهند .

دوران غيبت دوران تحرك و پويايى و انتظار منشور سترگ و تابناك حركت و درس مبارزه است . دوران غيبت دوران ابتلاء دينداران و انتظار مهمترين پرسش از ايمان مؤمنان و گواهى نامه رستگارى صالحان و سرافرازى آنان است .

و اين اعتقاد عميق و ژرف همه زندگى انسان متعهد و بصير را در بر مى‏گيرد و در فكر و ذكر و عملش در عواطف و احساساتش تجلى دارد تا آنجا كه اين آمادگى نهادينه در ذات مؤمنان در قالب قيام يعنى برخاستن از جا به هنگام شنيدن يا ادا نمودن نام قائم آل محمد (ع) به عنوان يك عمل نمادين كه بيانگر آمادگى است در مى‏آيد .

مفسر ژرف انديش قرآن آيت الله سيد محمود طالقانى در اين باره مى‏گويد:

اين دستور قيام، شايد براى احترام نباشد والا بايد براى خدا و رسول و اولياى مكرم ديگر هم به احترام قيام كرد; بلكه دستور آمادگى و فراهم كردن مقدمات نهضت جهانى و در صف ايستادن براى پشتيبانى اين حقيقت است . (2)
استاد محمد رضا حكيمى مى‏نويسد:

هنگامى كه به ماهيت دين و تعليم‏ها و تكليف‏هاى دينى مى‏انديشيم و وقتى كه به زندگى و تكليف با شناخت‏هاى درست فكر مى‏كنيم به اين نتيجه مى‏رسيم كه روزگار انتظار نه تنها روزگار سستى و رهايى و بى‏تفاوتى و تحمل و ظلم پذيرى نيست‏بلكه دوران انتظار دوران حساس «حضور تكليفى‏» است هم در ابعاد تكاليف فردى و هم در ابعاد تكاليف اجتماعى (3)

ابعاد آمادگى

اكنون كه دريافتيم دوران غيبت امام (ع) دوران آمادگى است‏شايسته است ابعاد اين آمادگى نيز شناخته شود . به نظر مى‏رسد اين آمادگى در سه حوزه زير نمود مى‏يابد:

1 . حوزه معرفت (انديشه) ;

2 . حوزه محبت (عاطفه) ;

3 . حوزه مقاومت (فيزيك) يا (جسم) .

هر كدام از سه حوزه ياد شده اقتضائات و مختصات ويژه خود را دارد .

اقتضاى آمادگى در حوزه معرفت: تلاش و كوشش در اسلام‏شناسى است; يعنى هر شيعه منتظر بايد بكوشد كه از اسلام آگاهى‏هاى تخصصى كسب نمايد تا در مقام دفاع، از پشتوانه علمى برخوردار باشد و خصم را مجاب نمايد . در اين بخش بيشترين مسؤوليت متوجه عالمان دين است . بر آنان است كه دانش و شناختشان از دين را به روز نموده با آگاهى از مكاتب فكرى به ويژه مكاتب جديد در مقام هدايت عالمانه جامعه از يك سوودر جايگاه پاسخگويى منطقى و صحيح به شبهه‏ها وسؤالات از سوى ديگر، به تكليف سترگشان جامه عمل بپوشانند . شناخت مفاهيم دينى در هر زمان ضرورى است . ولى در عصر غيبت اين كار اهميت و حساسيت‏بيشترى دارد; زيرا به تعبير امام الموحدين على (ع) :

. . . الا و لا يحمل هذا العلم الا اهل البصر و الصبر و العلم بمواضع الحق . (4)

انسان منتظر صالحى كه در قالب دعا، رغبت و آرزويش را تشكيل دولت كريمه حضرت ولى عصر (عج) مى‏داند و از خدا مى‏خواهد تا در آن دولت از مبلغان ، مروجان و علمداران دين باشد . لازم است در دوران غيبت‏به تسبيح فكرى و تجهيز اعتقادى بپردازد .

اقتضاى آمادگى در حوزه محبت پالايش روح و تصفيه باطن و تطهير درون و نيز انس منطقى با ادعيه و اذكارى است كه از ناحيه معصومان (ع) رسيده و رمز ارتباط حبى و باطنى ميان شيعه و امام (ع) خود است .

در اين عرصه انسان منتظر با درك اين نكته كه «امام (ع) اگر چه ظاهر نيست اما حاضر است‏» ، بايد از يك سو همواره از خويشتن مراقبت كند واز گناه دورى نمايد تا مشمول ادعيه زكيه امامش باشد واز سوى ديگر بايد به فضاى قدسى دعا و ذكر راه يابد و از اين طريق «انتظار» را كه به طور طبيعى سخت و طاقت گير است، لطيف و زيبا نمايد . بر اوست كه از رهگذر انس با دعاى ندبه و عهد و ادعيه ديگر، توجه خود را به امام معطوف نمايد و در قلمرو محبت امام قرار گيرد .

اقتضاى آمادگى در حوزه مقاومت نيز چالاكى، شادابى و نشاط جسمى است . انسان منتظر يك قيام بزرگ كه دامنه نفوذ آن همه جهان است و به طور قطع دنياى استكبار را به چالش در بعد نظامى و جنگ مى‏كشاند، چگونه مى‏تواند هيچگونه آمادگى فيزيكى براى حضور در اين درگيرى بزرگ را نداشته باشد؟

در اينجا آموزه‏اى خورشيدگون را از فروغ هدايت گستر امام جعفربن‏محمد، صادق آل محمد (ع) نقل مى‏كنيم تا تاييدى متقن بر اين مطلب باشد . امام (ع) دراين آموزه درخشان منتظران امام مهدى (عج) را فرا مى‏خواند تا همواره نيرومند و مسلح باشند . آن آموزه چنين است:

ليعدن احدكم لخروج القائم و لو سهما .

بايد هر يك از شما براى نهضت و انقلاب قائم [آل محمد (ع)] اسلحه تهيه كنيد، اگر چه يك نيزه باشد .

آرى! انسان منتظر، انسانى است ديندار و دين باور و شخصيتى است فرهيخته كه به طور مستمر به تحكيم پايه‏هاى نظرى و فكرى اعتقادش مى‏پردازد و مدام با نيايش و دعا كه موسيقى شورانگيز و عاطفه ساز مبارزه است; روحش را تصفيه و پالايش مى‏كند و با مراقبت دائمى از حوزه فيزيكى وجودش خود را براى مبارزه در ركاب موعود امم، امام مهدى (ع)، آماده مى‏سازد . و با اينچنين آمادگى است كه انتظار تداوم بعثت، تجلى غدير و تداعى عاشورا خواهد شد .

1 . قيام و انقلاب مهدى از ديدگاه فلسفه تاريخ ، ص 66 .

2 . مجله مجموعه حكمت‏شماره 1 و 2 سال سوم .

3 . خورشيد مغرب، ص 353 .

4 . نهج البلاغه، خطبه 173، ترجمه: «اين پرچم را جز افراد هوشمند، پايدار و آگاه از مواضع حق به دوش نمى‏كشد .»