4. در چه سني مي‏توان كودك را تنبيه كرد؟ - تنبیه از دیدگاه اسلامی نسخه متنی

1. بايد خلاف كودك را ناديده انگاشت و در صورتي كه كودك عمل خلاف را تكرار نكند و بر آن اصرار نداشته باشد، اين عمل را به رخ نياورد. پيامبر اكرم (ص) در پاسخ به سؤال جزي نسبت به عصيان اهل و خانواده او تا سه مرتبه مي‏فرمايد آنها را ببخش و عفو كن و در مرتبه چهارم مي‏گويد اگر تنبيه كردي به اندازه جرم و گناه آنها را تنبيه كن.19

2. همواره بايد با كودك حتي در تنبيه او با نرمي و مدارا برخورد كرد. امام صادق (ع) به حماد بن عثمان فرمود پنج تا شش تا بزن و با او مدارا كن كه مسلما مداراي در كيفيت مراد است اگر نگوييم كه مداراي در كميت هم مراد است.20

3. بايد از زدن به جاهاي حساس بدن كودك پرهيز كرد. رسول اكرم (ص) در روايتي فرمود از زدن به سر و صورت بپرهيز.21

4. تنبيه كودك نبايد آنقدر شديد باشد كه موجب سرخ شدن يا كبود شدن بدن او شود، چه در اين صورت موجب پرداخت ديه توسط تنبيه كننده مي‏شود حتي اگر تنبيه كننده پدر باشد.22

4. در چه سني مي‏توان كودك را تنبيه كرد؟

آنچه از رواياتي كه تنبيه كودك را بر ترك نماز جايز مي‏دانند استفاده مي‏شود اين است كه وقتي كودك خوب و بد را درك كند و بتواند بين خوب و بد تمييز دهد و عقل خود را در اين زمينه بكار گيرد، مي‏توان او را تنبيه كرد. زيرا برخي از اين روايات تنبيه بر ترك نماز را در 7 سالگي جايز مي‏دانند23، برخي در 9 سالگي24 و برخي در 10 سالگي25.

از اين رو، مي‏توان گفت اين سنين سنيني است كه كودكان بر حسب تفاوتهاي فردي مي‏توانند بين خوب و بد تمييز دهند و مسائل را درك كنند. شاهد اين جمع روايتي است كه مي‏گويد كودك هرگاه نماز را درك كرد بايد نماز بخواند بعد سؤال مي‏شود چه موقع كودك مي‏تواند نماز را درك كند، امام مي‏فرمايد در نه سالگي.26 و در روايتي ديگر امام كاظم(ع) مي‏فرمايد: «هنگامي كه كودك نزديك به احتلام رسيد و نماز و روزه را شناخت.»27

بنابراين، مي‏توان گفت گر چه اين روايات در مورد تنبيه كودك بر ترك نماز است ولي در موارد ديگر هم جاري است؛ زيرا هدف از تنبيه كودك تأديب و تربيت اوست و وقتي كودك نتواند بدي و خوبي امور را تشخيص دهد و علت تنبيه را درك كند، اگر او را تنبيه كنيم به هدف نخواهيم رسيد. همچنين در روايتي امام صادق(ع) در مورد كودكي كه دزدي كرده بود فرمود:

از او بپرسيد آيا مي‏داند كه دزدي عقوبت دارد، اگر مي‏دانست بپرسيد عقوبت آن چقدر است، اگر نمي‏دانست رهايش كنيد.28 حال اگر علم به عقوبت داشتن در تنبيه دخالت دارد آيا درك خوبي و بدي عمل و شناخت علت تنبيه دخالت ندارد؟

5. بر چه اعمالي مي‏توان كودك را تنبيه كرد؟

آيا بر هر عمل خلافي كه از كودك سر زد مي‏توان او را تنبيه كرد يا فقط بر گناهان مي‏توان او را تنبيه كرد؟ كساني گفته‏اند كه روايات باب تنبيه از گناهاني كه كودك ممكن است انجام دهد منصرف است، چرا كه براي آنها تعزير معين شده است و يا به دليل وحدت پاسخ امام نسبت به تنبيه كودك و عبد29 به اين بيان كه چون در آن روايت جواب امام نمي‏تواند شامل عبدي كه يكي از گناهان را انجام داده است بشود، زيرا در اين صورت براي او حد يا تعزير معين شده است پس تنبيه كودك نيز در اين روايت و نظائر آن بايد منصرف به غير گناهان باشد. ولي اين استدلال چندان صحيح نيست چرا كه: