تنبیه از دیدگاه اسلامی نسخه متنی

پس راه اصلي تربيت راه رفق، مدارا، محبت، رحمت و عفو است و استفاده از تنبيه در مواردي جايز است كه از راه اصلي نتوان راه به منزل برد. پزشك وقتي كارد جراحي را بدست مي‏گيرد كه از درمان بيمار يا دارو مأيوس شده باشد. شاهد اين مدعا اين است كه در سيره معصومين(ع) مشاهده نشده است كه آنها فرزندان خود را و يا كودكان ديگري را تنبيه كرده باشند؛ البته در موارد نادري برخي از ائمه عبد خود را تنبيه كرده‏اند و بلافاصله پس از آن پشيمان شده و حتي طلب قصاص از عبد خود نموده‏اند37 ولي تا آنجا كه ــ بنده تحقيق كردم ــ مشاهده نشده است كه امامي فرزند خود را تنبيه بدني كرده باشد و اين مطلب مي‏تواند شاهد بر اين باشد كه راه اصلي غير از تنبيه است و ائمه از آن راه اصلي استفاده مي‏كرده‏اند و نيازي به تنبيه بدني پيدا نمي‏كرده‏اند.

آيا تنبيه اثر تربيتي دارد؟

برخي معتقدند كه تنبيه تنها اثري كه ممكن است داشته باشد اين است كه كودك را از دست زدن به عمل خلاف مادامي كه بداند تنبيهي در كار است باز مي‏دارد و همين كه مطمئن شد كه ديگر تنبيهي در كار نيست دوباره به آن كار دست خواهد زد. كسان ديگري گفته‏اند اگر تنبيه به جا و به موقع و در حد مطلوب اجرا شود مي‏تواند رفتار نامطلوب را براي هميشه از بين ببرد. اما بايد ديد روايات در اين زمينه چه مي‏گويند. ما در اينجا دست كم دو روايت را نقل مي‏كنيم كه مي‏توان از آنها استفاده كرد كه تنبيه اثر اصلاحي دارد:

1. حضرت علي(ع) مي‏فرمايد: «من لم يصلحه حسن المداراة يصلحه حسن المكافاة»38 كسي كه خوشرفتاري او را اصلاح نكند خوب كيفر دادن او را اصلاح خواهد كرد.

2. و نيز آن حضرت مي‏فرمايد: «استصلاح الاخيار باكرامهم و الاشرار بتاديبهم.»39 راه و روش اصلاح خوبان به بزرگداشت آنهاست و اصلاح بدان به تنبيه و عقاب آنهاست.

با توجه به اين دو روايت روشن است كه تنبيه اثر اصلاحي دارد و در مواردي كه اثر اصلاحي هم نداشته باشد دست كم اثر بازدارندگي خواهد داشت كه اين نيز در امر تربيت مطلوب است گرچه مطلوب اصلي اصلاح و جايگزيني رفتار مطلوب بجاي نامطلوب مي‏باشد.

نكاتي در باب تنبيه

1. تنبيه نبايد بيش از مقدار جرم و گناه باشد. حضرت رسول(ص) در روايت اسد بن وداعه پس از آن كه سه مرتبه از تنبيه نهي كرد فرمود: اگر تنبيه كردي باندازه گناه تنبيه كن.40

2. در تنبيه بايد قوت بدني، سن و شخصيت افراد را در نظر داشت در روايت حماد بن عثمان امام صادق(ع) فرمود: هر مقدار كه حاكم مصلحت بداند بر حسب مقدار گناه و يا قدرت بدني شخص تعزير كند.41 و نيز از حضرت علي(ع) نقل شده است كه گاهي نصف يا ثلث شلاق را مي‏گرفت و بر حسب سن كودكان آنها را حد مي‏زد. در مورد شخصيت افراد نيز حضرت علي(ع) مي‏فرمايد: «كيفر عقلاء با اشاره است و كيفر جهال با تصريح و صراحت» و يا مي‏فرمايد: «كنايه و تعريض براي عاقل شديدترين عقاب است.»42