5. رشد مذهبى - جنبه های مهم شخصیت نوجوان نسخه متنی

5. رشد مذهبى

اصل گرايش به دين و مذهب فطرى است و در همه انسان ها وجود دارد; ارسال رُسُل و انزال كتب براى شكوفا كردن و غبارروبى از اين فطرت الهى است. فرايند شكل گيرى مذهب از كودكى تا بزرگ سالى داراى مراحلى مى باشد كه در نوجوانى تحت تأثير تفكّر صورى و شناختى، تغييرات زياد مذهبى نيز رخ مى دهد. در اين دوره، نوجوان دنبال يافتن نوعى فلسفه براى زندگى است كه تعريف مشخصى از زندگى و جهان اطراف ارائه دهد; فلسفه اى كه جميع شؤون زندگى او، اعم از سياسى، اقتصادى و اجتماعى را شامل شود و بتواند نيازهاى او را مرتفع كند و سؤالات او جواب مناسب بدهد.

رغبت هاى دينى

بر خلاف تصوّر بعضى، نوجوانان به دين و مذهب علاقه مندند و احساس مى كنند دين نقش مهمى در زندگى آن ها ايفا مى كند. آن ها درباره اديان و مذاهب سخن مى گويند، در مراسم دينى شركت مى كنند و در مورد مفاهيم دينى از بزرگ ترها مى پرسند. از اين رو، دوره نوجوانى را «دوره ترديد دينى» نام نهاده اند; زيرا در اين سنين، نوجوان مى خواهد باورها و اعتقاداتش را از نو بسازد و از تقليد كوركورانه و صرف خارج شود و با استدلال عقل در معتقدات خود تجديد نظر كند. در اين سنين نوجوان در انجام اعمال مذهبى مثل نماز و روزه سهلـ انگارى مى كند با اين كه پيش از اين سن مرتّب و مقيّد به انجام اين عبادات بوده است، حتى گاهى در مقابل بزرگ ترها كه او را به دليل نماز نخواندن سرزنش مى كنند مى گويد: چرا نماز بخوانم؟ والدين نبايد نگران اين شك و ترديد باشند; زيرا بر حسب فرموده حضرت على(عليه السلام) كه قبلاً هم ذكر شد، شك و ترديد انسان در موضوعات مختلف نشانه عقل و ميزان رشد اوست. در اين موارد، وظيفه اوليا و مربيان است كه طورى براى نوجوان زمينه را فراهم كنند كه از شك براى رسيدن به يقين استفاده كند و در شك باقى نماند.

كودك احساس مى كند والدين و بزرگ ترها از اشتباه مبرّا هستند، ولى چنين تصورى در نوجوان وجود ندارد. او بزرگ ترها را جايزالخطا مى داند. بنابراين، احساس مى كند كه به آن ها هم نمى تواند اعتماد كند. از اين رو، نيازمند پايگاهى مستحكم مى شود كه بتواند او را هدايت كند و خود بدون خطا باشد.

دوره هاى شكل گيرى دين و مذهب در نوجوانان:

در نوجوانى شاهد تغييرات و تحولات زيادى از جمله تغييرات شناختى هستيم. از اين رو شكل گيرى دين و مذهب در نوجوان چند دوره را طى مى كند:

1. دوره بيدارى دينى: در اين دوره، نوجوان علاقه مند است مثل والدين خود، آداب و مراسم دينى را انجام دهد. همين اعمال موجب افزايش رغبت دينى در او مى شود. از اين رو، شايسته است اماكن عبادى داراى جاذبه باشد تا نوجوان را جذب كند.

2. دوره ترديد دينى: در اين دوره، او به انتقاد مفاهيم دينى مى پردازد و سؤالاتى به ظاهر كفرآميز مطرح مى كند; اگر خدا نباشد چه مى شود، چرا خدا ديده نمى شود؟ او مراسم مذهبى را مورد انتقاد قرار مى دهد، بدون اين كه آن ها را مردود بشمارد.

3. دوره بازسازى دينى: نوجوان احساس مى كند كه به حقايق دينى تازه اى نياز دارد، اما متفاوت از آنچه والدينش بدان معتقد بودند. براى اين منظور، ممكن است به گروه هاى دينى خاص گرايش پيدا كند. در اين جا نقش محيط و اوليا و مربيان روشن مى شود و بايد زمينه سالم را براى او فراهم كنند. نوجوانى كه در دوره ترديد دينى به سر مى برد و مى خواهد زيربناى دين خود را با عقل و استدلال بسازد، نياز شديدى به كمك اوليا و مربيان دارد. فقدان ارشاد آن ها يا ارشاد با شيوه غلط موجب مى شود نوجوان راه خطا در پيش مى گيرد. البته در اين زمينه، نبايد از نقش محيط و دوستان غفلت كرد.

شيوه هاى جذب نوجوانان به مذهب

در زمينه شيوه هاى جذب نوجوانان به مذهب، توصيه هايى در ارتباط با خود نوجوانان، خانواده و دوستان ضرورى است كه به اختصار به آن ها مى پردازيم:

1ـ در ارتباط با خود نوجوان:

الف. جهل زدايى از طريق والدين و مربيان و شناخت خداوند توسّط كتاب ها، مجلات، فيلم ها، دوستان و مانند آن;

ب. ايجاد رغبت ازطريق برقرارى رابطه محبت آميز با نوجوان;

ج. استفاده از شور و احساس مذهبى و شركت دادن نوجوان در مراسم مذهبى;

د. ايجاد اعتقاد در نوجوان نسبت به نظارت مستمّر خدا بر اعمال همه انسان ها;

هـ. استفاده از تفكّر انتزاعى نوجوان براى درك پديده ها و قدرت خداوند; مثل استفاده برهان نظم;

و. يادآورى نعمت هاى خداوند; مثل سلامتى;

ز. پاسخ به پرسش هاى نوجوان و مجهّز كردن او در دفاع از مذهب;

ى. زمينه سازى براى خودسازى و خوديابى و محاسبه نفس و پرهيزگارى.

2ـ در ارتباط با خانواده:

الف. بُعد الگويى خانواده از اهميت خاصى برخوردار است; هر قدر آنان در اعتقادات و عبادات مستحكم تر باشند براى نوجوان بهتر است.

ب. ايجاد رابطه با نوجوان در محيط گرم خانواده به طور صميمى و نشان دادن محبّت در اين ارتباط ضرورى است.

ج. مسؤوليت پذيرى و تشخّص طلبى نوجوان به عنوان مشاور بودن براى والدين برحسب توصيه روايات الزامى است;

د. نظارت هاى غيرمستقيم و مراقبت هاى غيرآشكار و دادن تذكرات به موقع و مخفى ـ نه رسواگرانه ـ موجب هدايت او مى گردد.

هـ. «سخن كز دل برآيد لاجرم بر دل نشيند.» بنابراين، بايد حرف و عمل والدين و مربّى يكى باشد.