لطفا منتظر باشید ...
چكيده مقالات همايش بين المللى نقش دين در بهداشت روان
عباس پسنديده در فروردين سال 1380 ش, اولين همايش بين المللى نقش دين در بهداشت روان به همت دفتر مطالعات اسلامى در بهداشتِ روان انستيتو روان پزشكى تهران و با همكارى چند مركز ديگر برگزار گرديد.در اين همايش, از ميان 242 مقاله رسيده, 130 مقاله طى چهار روز برگزارى همايش در چند بخش ارائه شده است. اين مقالات , بيش از هر چيز نشان داد كه پژوهشگران حوزوى و دانشگاهى, با انگيزه و علاقه اى درخور تقدير, كارهاى فراوانى را سامان داده اند و توانايى زيادى براى انجام پژوهش هاى اسلامى در روان شناسى و بهداشت روانى دارند.در سال هاى اخير , توجه به روان شناسى دين و روان شناسى دينى در غرب افزايش چشمگيرى داشته است , كه مى توان انجام پژوهشهاى تجربى, نشر مقاله ها و كتابها , تأسيس انجمن ها, برگزارى نشستهاى علمى و عضويت در مجامع تخصصى مربوط را شانه هاى اين رويكرد دانست. مثلاً اعضاى انجمن آمريكايى مشاوران مسيحى در سال هاى 1995 ـ 1993م, از 200 عضو به 16000 عضو رسيده است و اعضاى بسيارى ديگر از انجمن هاى تخصصى , مانند انجمن مسيحى مطالعات روان شناختى, جامعه بررسى هاى علمى مذهب, انجمن پژوهشهاى مذهبى و دست كم سه برابر شده اند و تقاضا براى شركت در كنفرانسها و كارگاههاى آموزشى روان شناسيِ مذهب, رشد چشمگيرى داشته است.اين امر , شگفتى ناظران را برانگيخته است و دليل آن برخوردهاى منفى شديد و رو به تزايدى است كه دانشمندان علوم و روان شناسان , در گذشته اى نه چندان دور , با دين داشته اند.البته روان شناسى , در آغاز دوران پيدايش خود , نظر مثبتى به دين داشته است. در اين مرحله ـ كه حدود 30 سال طول كشيد ـ روان شناسان آمريكايى و اروپايى با نگرشى مثبت, از روش هاى تجربى براى مطالعه درباره دين بهره جستند. رواج روان شناسى مذهب در ربع اول قرن بيستم , بدان حد بود كه رشته الهيات را در برخى مراكز دانشگاهى دينى تحت الشعاع قرار داد; اما ديرى نپاييد (در حدود سال 1930 و پس از جنگ جهانى اول) كه اين روند , رو به افول گذاشت. از نيمه دوم قرن بيستم , پژوهش در ابعاد روان شناختى مذهب , بار ديگر , مورد توجه بسيارى از روان شناسان غربى قرار گرفت و همين اقبال شديد, پس از آن انكار شديدتر, شگفتى و حيرت ناظران را برانگيخت. پژوهشهاى روان شناسان در غرب , بر چند محور استوار است:الف . انگيزه هاى ديندارى ,
ب . انواع جهت گيرى هاى ديندارى (درونى يا بيرونى) ,
ج . علت انتخاب يك دين خاص ,
د . انواع تجربه هاى دينى (عارفانه, صوفيانه و ) ,
هـ . ديندارى و شخصيت ,
و . ديندارى و سلامت روان ,
ز . ديندارى و درمان ,
ح . ديندارى و شادكامى ,
ط . ديندارى و جرم شناسى .
روان شناسى و دين در ايران
تا پيش از پيروزى انقلاب اسلامى, روان شناسان ايرانى توجهى به قلمرو مذهب نداشتند و بى اقبالى آنان , شايد به دليل هم عصر بودن با دوره دوم روان شناسى غربى بوده , كه با دين و مذهب به شدت سر ستيز داشته است; اما پس از پيروزى انقلاب اسلامى رويكرد جديدى به وجود آمد و تلاش هاى نوينى آغاز گشت. اين تلاش ها , هرچند تاكنون فراز و نشيب فراوانى را پشت سر گذاشته است , اما به نظر مى رسد رفته رفته راه خود را پيدا كرده است.گذشته از پديده انقلاب اسلامى, شايد بتوان جهت گيرى جديد روان شناسى غرب را در رويكرد دوباره به دين عامل گسترش پژوهش هاى روان شناختى روان شناسان ايرانى در قلمرو دين دانست. به هر حال , آن چه مهم است اين است كه انسانهاى فرهيخته بسيارى در گوشه و كنار ايران اسلامى, چه در حوزه و چه در دانشگاه وجود دارند كه به طور عمده از نسل جديد حوزه و دانشگاه هستند و با انگيزه هاى قوى و پاك در اين راه تلاش مى كنند و يا آماده همكارى هستند.تشكيل گروه هاى پژوهشى حوزوى و دانشگاهى, ارائه پژوهشهاى روان شناختى در قلمرو مذهب, برگزارى نشستهاى تخصصى و همايشهاى داخلى و بين المللى و بسيارى حركتهاى ناشناخته ديگر, همگى نشانه هايى از اين توجه و رويكرد است.البته درباره پژوهشهاى روان شناختى در قلمرو دين , نكاتى وجود دارد كه بايد مورد توجه قرار گيرد تا اين حركت مبارك از مسير صحيح خود خارج نشود. اينجا به برخى از آنها اشاره مى كنيم:1 . روان شناسى در مفهوم دانشگاهى آن , علمى است تجربى كه مدار نفى و اثبات خود را بر پايه مشاهده و تجربه قرار داده است.اگر بخواهيم با اين پيش فرض به سراغ دين برويم, قطعاً بسيارى از گزاره هاى دينى مردود شمرده مى شود; چرا كه به نظر مى رسد دست كم برخى از مفاهيم دينى و امور معنوى قابل مشاهده و اندازه گيرى نيستند. در چنين وضعيتى , اگر روان شناسى را (داور) قرار دهيم, بدون ترديد به ابطال پاره اى از آموزه هاى دينى و معنوى منجر خواهد شد. بنابراين , اگر نخواهيم در پيش فرضهاى روان شناسى تصرف كنيم, بايد اين را
بدانيم كه تنها برخى آموزه هاى دينى , موضوع روان شناسى اند و روان شناسى تجربى صلاحيت بررسى همه آنها را ندارد.2 . در همان قلمروى كه روان شناسى تجربى فعاليت مى كند, بايد به اين نكته توجه داشت كه اگر بر فرض , يافته هاى يك پژوهش , خلاف مسلّمات و قطعيات دين باشد, بايد در صحت پژوهش ترديد كرد. روان شناسى مى تواند به تبيين و تحليل برخى معارف دينى كمك كند; اما نمى تواند داورِ نفى و اثبات قرار گيرد. البته پيدا شدن پرسش و سؤال منعى ندارد ; ولى بايد توجه داشت كه نمى توان روان شناسى را ملاك حقانيت دين دانست.3 ـ بسيارى از پژوهشهايى كه در اين زمينه انجام شده است, نگاهى درمانى و ابزارى به دين داشته اند. اين امر در پژوهشهاى غربى از شدّت بيشترى برخوردار است و در پژوهشهاى داخلى كم تر به چشم مى خورد; ولى به هر حال , بايد توجه داشت كه نبايد در اين راه , نگاه ابزارى به دين داشت و آن را تا حد يك راه درمان در كنار راههاى ديگر تنزل داد.اين سخن به معناى نفى تأثيرات درمانى دين نيست. دين و معارف دينى تأثير شفابخشى هم دارند; امّا اين, همه كاركرد دين نيست. بسيار تفاوت است ميان اينكه مثلاً در هواى گرم , وضو بگيريم تا خنك شويم و اينكه وضو بگيريم و خنك هم بشويم.4 . در پژوهشهايى كه تاكنون انجام شده است, معمولاً يا تنها به قرآن اكتفا شده است و يا برخى از ترجمه فارسى حديث نيز مورد توجه قرار گرفته است; اما اگر بنا است كه پژوهش معتبر و با قوتى در قلمرو دين صورت پذيرد و يافته هاى آن متقن و اطمينان آور باشد, بايد گذشته از قرآن , (خانواده حديث) و (هم خانواده حديث) را ديد و با استفاده از قواعد فقه الحديث , به فهم درستى از احاديث دست يافت و نتايج به دست آمده را جمع بندى كرد. در غير اين صورت , نمى توان تلقى درستى از موضوع پيدا كرد و در نتيجه , پژوهش روان شناختى ما نيز بى اعتبار خواهد بود.روان شناسى اسلامى با رويكرد شيعى به دليل برخوردارى از احاديث معصومان (ع) از غناى بيشترى برخوردار است. اين ويژگى نبايد در اثر بى توجهى , بدون استفاده بماند و ما را در عين برخوردارى از اين گنجينه ارزشمند, همتاى ديگران قرار دهد. بايد توجه داشت كه فهم
حديث نيز آسان و پيش پاافتاده نبوده و نيازمند كارشناسى است , كه (فقه الحديث) متكفل آن است.5 . در بيشتر پژوهش هاى اسلاميِ روان شناسى, براى سنجش ميزان تأثير دين و يا يكى از آموزه هاى دينى, از آزمونهاى روان شناسان غربى در زمينه (شخصيت), (سلامت روانى) , (بيمارى روانى) , (اضطراب), (افسردگى) و استفاده مى شود. اين روش , درجه اعتبار و اطمينان نتيجه پژوهش را تحت تأثير قرار مى دهد; چرا كه پيش از هر چيز بايد مشخص شود كه شخصيت سالم, سلامت روانى, بيمارى روانى, اضطراب, افسردگى و ديگر مفاهيم روان شناسى, از ديدگاه اسلام چه تعريف و چه نشانگانى دارد و سپس آزمون هاى مربوط را تهيه نموده و آن گاه , از آنها به عنوان ميزان سنجش استفاده كرد.چه بسا حالتى در فرهنگ غربى نشانه افسردگى باشد , ولى در اسلام چنين نباشد و يا اتخاذ روشى نشانه شادى باشد , ولى اسلام آن را موجب فساد روح بداند و . بنابراين , استفاده از اين آزمونها نتيجه تحقيق را كم اعتبار مى سازد , هرچند يافته هاى همين پژوهشها نشان داده كه دين و آموزه هاى دينى با شخصيت سالم و سلامت روان رابطه مثبت و با افسردگى , بيمارى روانى و اضطرابْ رابطه منفى داشته است.به هر حال , يافته هاى پژوهشهايى از اين دست , مى تواند روحانيت و حوزه هاى علميه را در تبليغ و تبيين بهتر معارف دينى يارى دهد و بر جذابيت آن بيفزايد. در اينجا برخى از پژوهشهاى ارائه شده در (اولين همايش بين المللى نقش دين در بهداشت روان) را به اختصار گزارش كرده , ضمن پوزش از پژوهشگرانى كه موفق به ارائه گزارش پژوهش آنان در اين نوشتار نشده ايم, موفقيت و سربلندى همه پژوهشگران و دست اندركاران برگزارى اين همايش را از خداوند متعال خواستاريم.
رابطه ديندارى و روان درستى
دكتر سيده خديجه آرين در اين پژوهش , رابطه ميان ديندارى و روان درستى ايرانيان مقيم آمريكا مورد بررسى قرار گرفته است. مؤلفه هاى روان درستى را مى توان رضامندى از يك سو و نبود افسردگى از سوى ديگر, به شمار آورد. بدين منظور, آزمون سنجش ديندارى فردِ مسلمان, تهيه و ميان بيش از 650 نفر از مسلمانان ايرانى مقيم آمريكا ـ كه بيش از يك صد هزار نفرند ـ اجرا شده است.بر اساس نتايج به دست آمده, ميان ديندارى با روان درستى و رضامندى رابطه مثبت, و بين ديندارى و افسردگى رابطه منفى وجود دارد. پژوهشگر در توضيح رابطه مثبت ميان ديندارى و روان درستى به عواملى چون نظام مندى دين اسلام, قدرت آن در تفسير وقايع زندگى, داشتن پاسخ منطقى براى سؤالات وجودى همچون: از كجا آمده ام؟ به كجا مى روم؟ و دعا و نيايش, و شركت افراد ديندار در فعاليت هاى اجتماعى اشاره مى كند.از يافته هاى جانبى اين پژوهش, آنكه اولاً افرادى كه از خانواده هاى متدين هستند, دين دارترند و ثانياً حضرت على (ع) شخصيت محبوب ايرانيان مقيم كاناداست.
بررسى نقش تاريخچه و تجارب مذهبى ـ معنوى در پيشگيرى از آسيب هاى رفتارى ـ اجتماعى دختران
امرالله ابراهيم, راحله سموعى, دكتر سرور آرمان, فرزانه ميرزايى هدف اين پژوهش, بررسى رابطه تجارب مذهبى ـ معنوى با آسيب هاى رفتارى ـ اجتماعى است. آسيب شناسى رفتارى ـ اجتماعى جوانان, بويژه دختران, توجه بسيارى از متخصصان علوم رفتارى را به خود جلب كرده است. در فرضيه اين پژوهش آمده است كه
شيوه زندگى معنوى نقش مؤثرى در مصون سازى و پيشگيرى از انحرافات رفتارى دارد.به همين منظور, پرسشنامه تاريخچه و تجارب مذهبى Kehoa(1999م) به وسيله پژوهشگران و همكاران حوزوى آنها بررسى روان سنجى شده است. براى اجراى اين پژوهش دو گروه 150 نفرى (مجموعاً 300 نفر) از پانزده دبيرستان نواحى پنج گانه اصفهان انتخاب مى شوند: گروه اول, دختران داراى سوء اخلاق و گروه دوم, دخترانى كه هيچ گونه سابقه رفتار سوء نداشته اند. سپس آزمون ياد شده در ميان دو گروه مورد اشاره انجام مى شود. تحليل داده هاى اين پژوهش نشان مى دهد كه دختران جوانِ فاقدِ شاخص هاى آسيب شناسى رفتارى به گونه معنادارى از تجارب معنوى و عملكرد دينى بيشترى در دوران هاى كودكى, نوجوانى و جوانى برخوردار بوده اند. پژوهشگران تأكيد مى كنند كه بر اساس نتايج به دست آمده, عقايد و عملكرد دينى ـ معنوى در خانواده يكى از عوامل اساسى در پيشگيرى از انحرافات روانى ـ اجتماعى است. از سوى ديگر, سست شدن پايه هاى معنوى خانواده و ضعف عقيده و رفتار دينى در مراحل رشد, با شيوع رفتار بزه كارانه ارتباط دارد.
بررسى رابطه صله رحم با اختلالات افسردگى
امرالله ابراهيمى, دكتر قربانعلى اسداللهى, دكتر سيد غفور موسوى افسردگى را شايع ترين اختلال روان پزشكى است كه عوامل متعددى در بروز آن نقش دارند.فرضيه اين پژوهش آن است كه صله رحم و كيفيت مطلوب روابط خويشاوندى عامل پيشگيرى از افسردگى است.بدين منظور, پنجاه نفر از بيماران داراى نشانه هاى افسردگى و پنجاه نفر از افراد فاقد آن نشانه ها انتخاب و آزمون هاى لازم در ميان آنان اجرا شده و روابط خويشاوندى اين دو گروه در پنج سال اخير زندگى آنها مورد بررسى قرار گرفته است.تحليلِ داده ها نشان داد كه گروه دوم, بيشتر به صله رحم با والدين و ساير خويشاوندان
مبادرت كرده و گروه اول, نمرات بيشترى در رابطه با قطع رحم كسب كرده اند.اين پژوهشگران تأكيد مى كنند كه اين يافته ها نشان مى دهد روابط حمايتى بين فاميلى احتمالاً به عنوان يك ضربه گيرِ استرس از آسيب پذيرى فرد جلوگيرى مى كند; همان طور كه احاديث متعددى صله رحم را باعث ايجاد احساس حمايت عاطفى و مادى, باز خورد اطلاعات, افزايش عزت نفس, احساس كفايت و ارزشمندى دانسته و ارزيابى مثبت از خود, ديگران و آينده را از نتايج آن برمى شمارد.
بررسى رابطه ميزان افسردگى سالمندان مقيم خانه سالمندان با نگرش و عملكردهاى دينى آنها(1376 ش )
امرالله ابراهيمى ـ حميد نصيرى اين پژوهش به بررسى رابطه نگرش و عملكرد دينى سالمندان مقيم خانه سالمندان با ميزان افسردگى آنها پرداخته است. فرضيه اين پژوهش, آن است كه اعتقادات و عملكردهاى مذهبى در دوره سالمندى نقش مهمى در پر كردن فضاى خالى زندگى, معنادهى به حيات و غلبه بر احساس پوچى و تنهايى دارد.به همين منظور, هفتاد زن و مرد سالمند, به طور تصادفى از دو آسايشگاه اصفهان انتخاب شده و آزمون هاى افسردگى و سنجش نگرش و عملكرد دينى سالمندان در ميان آنان اجرا شده است.تحليل داده ها نشان مى دهد كه ميان نگرش و عملكرد دينى سالمندان با ميزان افسردگى آنها رابطه مثبت وجود دارد.مجريان اين پژوهش تأكيد مى كنند كه با وجود شرايط حاكم بر خانه سالمندان و فقدان روابط عاطفى ـ اجتماعى و نيز از دست دادن نقشهاى فعال اجتماعى و افت قواى جسمانى و كاهش كاركردهاى شناختى, اعتقادات و عملكردهاى دينى عامل مهمى در سازگارى با پيامدهاى سالخوردگى و تأمين بهداشت روانى سالمندان
است. مذهب در سطوح شناختى و رفتارى, منبع با اهميتى در هدف مند دانستن هستى و احساس حمايت و غلبه بر يأس و افسردگى است.
تعيين عوامل برانگيزاننده و بازدارنده گسترش فرهنگ حجاب در دانشگاه
دكتر على اكبر اسدى پويا, دكتر محمدرضا پنجه شاهين, دكتر نيلوفر معتمد, سيده الهام گلشنى, فاطمه صديق هدف اين پژوهش, يافتن علل گرايش يا گريز از حجاب است تا بتوان در سايه آن با جايگزين كردن عوامل مؤثر و ايجاد رفتارهاى مناسب, با علل گريز از حجاب و عدم تمايل به آن در دانشجويان مقابله كرد.بدين منظور, پرسشنامه اى تهيه و بين 227 دانشجوى دختر دانشگاه علوم پزشكى شيراز توزيع شده است. بر اساس نتايج به دست آمده, از اين تعداد, 5 درصد بى حجاب و 95 درصد با حجاب بوده اند. از كل افراد, 31 درصد تمايل خود را به استفاده از چادر, 54 درصد به مقنعه و 15 درصد به روسرى اعلام كرده اند. 4/93 درصد دانشجويان, قبلاً با حجاب بوده و در 97 درصد از موارد, افراد خانواده آنها هم با حجاب بوده اند.برابر اظهارنظر دانشجويان, براى 55 درصد از آنها هيچ گاه فلسفه حجاب به طور منطقى بيان نشده است و 22 درصد از آنها علت با حجاب بودن را نمى دانند. همچنين 90 درصد از اين دانشجويان با شيوه برخوردى كه در جامعه با بدحجابى مى شود, موافق نيستند.در اين پژوهش, عوامل مؤثر در گسترش فرهنگ حجاب, به ترتيب اهميت عبارت اند از: تأكيد بر جنبه هاى مثبت حجاب, بيان فلسفه و فوايد حجاب, معرفى الگوى مناسب, اتخاذ روش دوستانه و مؤدبانه در برخورد با بى حجابى, آموزش
رفتار درست زن و مرد با يكديگر و آموزش احكام حجاب. نيز از تدوين قوانين و اعلان همگانى آنها و اجبار و اعمال زور در برخورد با بى حجابى به عنوان كم اهميت ترين عوامل ياد شده است.
بررسى رابطه ميان عوامل تنش زا, ميزان توكل به خدا و نشانگان استرس در بين دانش آموزان دبيرستانى
دكتر سينا اوحدى, دكتر جعفر بوالهرى, عيسى كريمى كسيمى هدف اصلى اين پژوهش, آن است كه رابطه ميان عوامل تنش زا, ميزان توكل به خدا و نشانگان استرس در ميان دانش آموزان را بنماياند. در اين پژوهش از پرسشنامه هاى توكل, عوامل تنش زا و نشانگان استرس استفاده شده است. نتايج اين آزمون نشان مى دهد كه اولاً, ميان عوامل تنش زا و نشانگان استرس, ارتباط زياد و قابل ملاحظه اى در سطح بالاى 99درصد وجود دارد.ثانياً, ميزان توكل دانش آموزان در سطح بالايى قرار دارد و ثالثاً, ميان توكل و استرس رابطه معنادارى ديده نشده است.
بررسى رابطه اقدام به خودكشى با پاى بندى به نماز در مركز پزشكى لقمان
دكتر سيد عبدالمجيد بحرينيان, دكتر رضا ايلخانى خودكشى يكى از فوريتهاى روان پزشكى است كه در جامعه امروز به عنوان يك معضل روانى ـ اجتماعى شناخته شده است. در اين مطالعه, رابطه ميان اقدام به خودكشى و پاى بندى به نماز در گروهى از افراد مورد بررسى قرار گرفته است.يكصد نفر از افرادى كه با استفاده از سموم مختلف اقدام به خودكشى كرده و به بيمارستان منتقل شده بودند, مورد مطالعه قرار گرفته اند. يافته ها نشان داد كه 94 درصد افراد اقدام كننده به خودكشى, اصلاً نماز نمى خواندند, يا به ندرت و يا گه گاه نماز يوميه مى خواندند و تنها 6 درصد از اين افراد مرتباً نماز مى خواندند.همچنين در 19 درصد از آنها تنها يكى از والدى پاى بند به نماز بوده اند. نتايج نشان داده كه اقدام به خودكشى, رابطه عكس شديدى با پاى بندى به نماز دارد و سهل انگارى در اقامه نماز مى تواند از راههاى مختلف, زمينه ساز ايجاد عوامل وابسته به خودكشى گردد.
مقايسه ميزان اعتقاد به معاد در بين بيماران مبتلا به اختلال افسرده خويى
دكتر مژگان پورحسينى اين پژوهش به بررسى ميزان اعتقاد به معاد در بيماران مبتلا به افسرده خويى و مقايسه آن با گروه سالم پرداخته است. بدين منظور, پرسشنامه سنجش ميزان اعتقاد به معاد تهيه شده و به اجرا گذاشته شده است. يافته هاى اين تحقيق نشان مى دهد كه 7/98 درصد بيماران افسرده خو اعتقاد بسيار ضعيف يا ضعيف به معاد داشته اند; ولى در گروه سالم, درصد افرادى كه اعتقاد بسيار ضعيف يا ضعيف داشته اند, صفر بوده است.همچنين در گروه بيمار, درصد افرادى كه اعتقاد بسيار خوب به معاد داشته اند, صفر بوده است; درحالى كه 5/86 درصد افراد گروه سالم اعتقاد بسيار خوب به معاد داشته اند.پژوهشگر, در پايان, چنين نتيجه مى گيرد كه ميان اختلال در اعتقاد به معاد و بيمارى افسرده خويى رابطه دو طرفه وجود دارد و اصلاح اعتقاد به جهان آخرت در پيشگيرى و درمان افسرده خويى مؤثر است.
بررسى مقايسه اى به كارگيرى مقابله هاى مذهبى در افراد معتاد با افراد غير معتاد
هاجر پهلوانى, بهروز دولتشاهى گرايش به مصرف مواد مخدر, يك روش مقابله اى ناكارآمد در مواجهه با فشارهاى روانى محسوب مى شود. اين پژوهش بر آن است تا با بررسى اى مقايسه اى, به شيوه هاى مقابله مذهبى در افراد معتاد با افراد غير معتاد بپردازد. به همين جهت, نمونه اى متشكل از صد نفر ـ كه شامل 50 فرد معتاد و 50 فرد غير معتاد بودند ـ انتخاب شده, سپس از لحاظ متغير مذهبى مورد مقايسه قرار گرفته اند.
بررسى رابطه سلامت روان با پاى بندى به تقيدات دينى (نماز) در دانشجويان پزشكى
محمدامين جليلوند اين تحقيق كه به بررسى رابطه نماز با سلامت روان در ميان دانشجويان مى پردازد, در ميان 948 دانشجوى پزشكى (447 پسر و 482 دختر) اجرا شده است. به منظور سنجش ملاكهاى سلامت روان (علايم جسمانى, اضطراب و اختلال خواب, اختلال در كنش اجتماعى و افسردگى اساسى) از پرسش نامه سلامت گلبرگ و هيلر استفاده شده است و براى سنجش ميزان پاى بندى عملى به تقيدات مذهبى (نماز) از يك پرسشنامه 28 سؤالى استفاده گرديده است.ييافته هاى اين پژوهش, نشان داد كه ضريب همبستگى بين عوامل سلامت روان و نماز عبارت است از: همبستگى علايم جسمانى با نماز, فقط 17 درصد, اضطراب و اختلال در خواب با نماز, فقط 16 درصد, اختلال در كنش اجتماعى با نماز, تنها 11 درصد و افسردگى اساسى با نماز 23 درصد.همان گونه كه مشهود است, در تمام اين موارد, تفاوت قابل توجهى ميان معيارهاى عدم سلامت روان با نماز وجود دارد. ضريب اطمينان اين تفاوت 99 درصد است.
بررسى رابطه ميزان پاى بندى به اعمال عبادى و سبك هويت
; بهرام جوكار, مسعود حسين چارى اين پژوهش با هدف بررسى ارتباط ميان پايبندى به برخى اعمال عبادى با وضعيت هويتى افراد, سعى بر آن دارد كه نقش دين در رشد روانى افراد را مورد تحقيق قرار دهد. به منظور دستيابى به هدف فوق, براى اعمال عبادى, چهار وجه در نظر گرفته شده كه عبارتند از: عبادت براى درخواست, عبادت به منظور توبه, عبادت براى شكرگزارى و عبادت براى پرستش و عشق ورزى نسبت به خداوند. همچنين سبك هويت در قالبهاى سه گانه: آگاهانه, هنجارى و بى سامان ـ پرهيزى مورد بررسى قرار گرفته است.در اين پژوهش ـ كه در نمونه اى مشتمل بر 300 دانشجوى دختر و پسر اجرا شده است ـ براى سنجش ميزان پاى بندى به اعمال عبادى پرسشنامه اى با محوريت چهار وجه ياد شده تهيه شده است و براى سنجش رشد هويتى نيز از پرسشنامه سبك هويت استفاده شده, كه سه سبك ياده شده را اندازه گيرى مى كند. يافته هاى پژوهش نشان داد كه به طور كلى, ميزان پاى بندى افراد به اعمال عبادى با سبك هويتى آنان ارتباط دارد. همچنين, وجه اعمال عبادى انجام شده با نوع سبك هويتى افراد نيز ارتباط دارد.
بررسى تأثير ارزش هاى مذهبى در طول مدت درمان بيماران مبتلا به افسردگى اساسى
فرشيد خسروپور, غلامرضا ساردويى هدف از اين پژوهش, بررسى تأثير ارزشهاى مذهبى در طول مدت بيماران مبتلا به افسردگى اساسى است. به همين منظور پنجاه بيمارى كه داراى اختلال افسردگى
اساسى بودند, در مدت شش ماه مورد بررسى قرار گرفتند.ييافته ها نشان داد كه طول مدت درمان در بيمارانى كه داراى ارزش هاى مذهبى قوى بودند, پايين تر از بيمارانى است كه داراى ارزش هاى مذهبى ضعيف هستند.
تأثير نماز بر سلامت جسمى ـ روانى نسل جوان
مهتاب روحى عزيزى, مريم روحى عزيزى هدف اين پژوهش, بررسى تأثيرات شگرف نماز بر روى نسل جوان است. به همين جهت, پرسشنامه اى حاوى سؤالات گوناگون درباره نماز, در اختيار 45 دانشجوى دختر و پسر, با ميانگين سنى 20 سال قرار گرفت است. يافته هاى اين پژوهش, نشان داد كه تقريباً 100 درصد نمازگزاران, معتقدند پس از به پا داشتن فريضه الهى به حالت سكون و آرامش روحى مى رسند, سختى ها و شدايد زندگى را راحت تر تحمل كرده, و نيروى مبارزه با مشكلات و اميد و ايمان در آنها تقويت مى گردد و در راه كسب فضايل و دورى از رذايل گام برمى دارند, و به طور كلى به دستورات خداوند متعال ـ كه در جهت بهتر زندگى كردن انسان ارائه شده ـ گردن مى نهند و در نهايت, منجر به سلامت روانى و جسمى انسان شده, سلامت اجتماعى او تأمين مى گردد.
رابطه توكل به خدا, با اضطراب و صبر و اميدوارى در شرايط ناگوار
دكتر باقر غبارى بناب, دكتر محمد خدايارى, دكتر محسن شكوهى يكتا, حجةالاسلام دكتر على نقى فقيهى هدف اين پژوهش, بررسى رابطه بين توكل به خدا و اضطراب در دانشجويان دانشگاه تهران است. بررسى ارتباط ميان توكل و اميدوارى, و توكل و صبر و تحمل, از ديگر اهداف اين پژوهش است. بدين منظور, 513 نفر از دانشجويانْ انتخاب و
پرسش نامه هاى (راهيابى در حوادث و رخدادهاى زندگى) و (اضطراب خصيصه اى) اجرا شده است. تحليل داده ها نشان داده كه اضطراب دانشجويانى كه ميزان توكل آنها در سطح بالاست, از گروه ديگرى كه توكل آنها در سطح پايين قرار دارد, كم تر است. همچنين تحليل داده ها نشان مى دهد كه همبستگى مثبت و معنادارى بين توكل و اميدوارى و نيز توكل و صبر وجود دارد.
بررسى تأثير روزه دارى بر وضعيت سلامت روانى
دكتر محمد قهرمانى, على دلشاد نوقابى, جهانشير توكلى زاده اين پژوهش به منظور بررسى تأثير روزه دارى بر وضعيت سلامت روانى مسلمانان صورت گرفته است. پرسشنامه سلامت عمومى در دو مرحله قبل و بعد از ماه مبارك رمضان به وسيله نمونه هاى مورد پژوهش تكميل گرديده است. يافته هاى اين پژوهش نشان مى دهد كه تفاوت معنادارى بين وضعيت سلامت روانى افراد در قبل و بعد از روزه دارى وجود داشته و وضعيت سلامت روانى افراد بهتر شده است. همچنين, روزه دارى باعث كاهش علايم اضطراب و افسردگى و بهبود روابط اجتماعى افراد شده است.
رابطه حضور در اجتماعات مذهبى با بيمارى هاى حادّ قلبى
دكتر سيد غفور موسوى, دكتر مختار يخ كش, دكتر حسن انصارى, امرالله ابراهيمى فشارهاى روانى در ايجاد بيمارى هاى حادّ قلبى نقش مهمى ايفا مى كند و هر جامعه اى راهبردهاى خاصى را براى كاهش آنها به كار مى گيرد. به نظر مى رسد در جامعه ما شركت در اجتماعات مذهبى براى كاهش آثار فشارهاى روانى مؤثر است. به همين جهت, پژوهش حاضر انجام گرفته است. بدين منظور يكصد بيمار قلبى و يكصد فرد سالم مورد مطالعه قرار گرفته است. 32 درصد از بيماران قلبى در شش ماهِ
قبل از ابتلا به بيمارى در مراسم و اجتماعات مذهبى شركت نكرده بودند; حال آنكه اين رقم در گروه سالم, كم تر از 3 درصد بوده است.اين نتيجه مى تواند مؤيد رابطه مثبت ميان عدم حضور در اجتماعات مذهبى و ابتلا به بيمارى هاى حاد قلبى باشد.
رابطه نحوه بپا دارى نماز با اختلال افسردگى اساسى
دكتر سيد غفور موسوى, دكتر حسين شيخ سجاديه, دكتر حجت الله رحيمى, دكتر محمد فرهمند, امرالله ابراهيمى, محمد يعقوبى (افسردگى اساسى) يكى از اختلالات روانى شايع است, كه باعث ايجاد نابسامانى هاى زيادى در رفتار فرد مى شود. به نظر اين پژوهشگران, نماز رابطه منفى با افسردگى اساسى دارد. به همين منظور, پژوهش فوق صورت گرفته است.اين پژوهش بر روى دو گروه صد نفرى از بيماران مبتلا به افسردگى اساسى و افراد سالم انجام شده و نحوه به پادارى نماز در شش ماه قبل از ابتلا بررسى شده است. يافته هاى پژوهشى حاكى از رابطه معنادار منفى ميان نحوه به پادارى نماز و اختلال افسردگى اساسى بوده است.
تحقيقى درباره ارزش مذهبى در گروهى از بيماران روانى
دكتر سيدمحمود ميرزمانى, دكتر محمدرضا محمدى هدف اين تحقيق, بررسى ميزان ارزش مذهبى در گروهى از بيماران روانى در مقايسه با افراد غير بيمار است. به همين منظور, 62 بيمار مبتلا به اختلالات روانى و 50 نفر غير بيمار, انتخاب و مورد آزمون قرار گرفته اند. بررسى يافته هاى اين تحقيق حاكى از آن است كه: اولاً, ارزش مذهبى ميان بيماران اعصاب و روان كم تر از افراد غير بيمار بوده و اين تفاوت, معنادار بوده است. ثانياً, ضريب همبستگى اضطراب و افسردگى با ميزان ارزش مذهبى, منفى و معنادار بوده است.
شواهد پژوهشى درباره رابطه ميان وابستگى مذهبى و افسردگى
دكتر احمدعلى نوربالا اختلال افسردگى از اختلالات شايع قرن بيستم و از معضلات نگران كننده قرن بيست و يكم است. در مورد سبب شناسى اين اختلال, ديدگاه هاى, زيستى, روانى و اجتماعى مقبوليت فراگير دارد, و در مقوله روانى ـ اجتماعى, عامل باورهاى مذهبى و التزام عملى به رفتارها و اخلاق دينى به عنوان يكى از عوامل مهم تأثيرگذار درمان افسردگى مورد بحث محافل مختلف علمى است. در تحقيقات انجام شده بر روى دانش آموزان دبيرستانى در شهرهاى تهران, كرج, يزد و اردكان مشخص گرديد كه دانش آموزان مذهبى تر(چه دختر و چه پسر) ابتلا به افسردگى كم ترى داشته اند. به عقيده پژوهشگر, از مجموع پژوهشها و بحثهاى جانبى مى توان چنين نتيجه گرفت كه باور مذهبى و داشتن رفتارهاى متعادل اجتماعى ـ مذهبى, بخصوص پاى بندى به قضاوتهاى اخلاق دينى نقش اساسى در كاهش شيوع و سير و پيش آگهى بهتر از افسردگى ايفا مى كند.
اعتقادات دينى و نقش كاهش اضطراب
دكتر عبدالوهاب وهاب زاده, دكتر فراز والايى, دكتر نيما دهقانى, دكتر مليحه خراسانى اين پژوهش به منظور بررسى چگونگى رابطه ميان ميزان اعتقادات دينى و ميزان اضطراب دانش آموزان دبيرستانهاى تهران صورت پذيرفته است. بدين منظور, پرسشنامه معبد (براى اندازه گيرى ميزان اعتقادات مذهبى) و پرسشنامه اضطراب به وسيله 200 تن از دانش آموزان دبيرستانهاى تهران تكميل شده است. يافته ها حاكى از آن است كه ميان ميزان اعتقادات مذهبى و ميزان اضطراب, رابطه عكس برقرار است; يعنى در گروهى كه ميانگين نمره اضطراب, بالا بود, ميانگين نمره اعتقادات مذهبى, بسيار پايين بوده و در گروهى كه
ميانگين نمره اعتقادات مذهبى بالا بود, ميانگين نمره اضطراب پايين بوده است.
مقايسه فراوانى اقدام به خودكشى در ماههاى محرم, صفر و رمضان با بقيه ماهها
محمد يعقوبى نصرآبادى, دكتر قربانعلى اسد الهى, حجت الاسلام محمد معتمدى هدف اين پژوهش, بررسى رابطه ميان شرايط مذهبى در ماههاى ياد شده, با ميزان خودكشى است. به همين منظور, پرونده كسانى كه بين سال هاى 1404 تا 1414 قمرى در شهر اصفهان اقدام به خودكشى كرده اند, مورد مطالعه قرار گرفته است. نتايج به دست آمده, نشان داد كه اقدام به خودكشى در ماه هاى ياد شده, در مردان نسبت به بقيه ماه هاى قمرى تا حدود زيادى كاهش معنادارى دارد; ولى اين كاهش در زنان وجود ندارد. نكته جالب اينكه در ماه ربيع الاول ـ كه تولد پيامبر اسلام (ص) در آن واقع است ـ نيز آمار اقدام به خودكشى كاهش مى يابد.
بررسى نقش نماز در ميزان شيوع اضطراب در دختران دانش آموز دبيرستان قم
دكتر شكوفه رادفر, دكتر زهرا عروجى در اين تحقيق, 400 دختر دانش آموز از نواحى 3 گانه آموزش و پرورش قم, پرسشنامه اضطراب و فرم تهيه شده براى ارزيابى ميزان پاى بندى به نماز را تكميل نمودند. نتايج به دست آمده, حاكى از وجود رابطه منفى و معنادار ميان نماز و اضطراب است. يعنى افرادى كه در اقامه نماز نمره بالاترى دارند, از اضطراب كم ترى برخوردارند. همچنين از آنجا كه 85 درصد دانش آموزان مورد مطالعه, نقش پدر و مادر و تربيت مذهبى خانواده را در نگرش مثبت و عمل به نماز, مورد تأكيد قرار داده اند, اهميت كانون خانواده, نمود پيدا مى كند.
