رابطه جهت‏گيرى مذهبى با عوامل شخصيّت - رابطه جهت گیری مذهبی با عوامل شخصیت نسخه متنی

رابطه جهت‏گيرى مذهبى با عوامل شخصيّت

محمدرضا كيومرثى

اشاره

اين پژوهش رابطه بين عوامل 16 گانه شخصيّت و جهت‏گيرى مذهبى دانشجويان يكى از مراكز آموزش عالى قم را بررسى مى‏كند. گروه نمونه، شامل 193 دانشجوى مذكر و 143 نفر مؤنث بود. دانشجويان در دو نوبت به دو آزمون 16 PF كتل ـ بازنگرى چهارم ـ و آزمون جهت‏گيرى مذهبى پاسخ دادند. آزمون مذهبى داراى سه مؤلفه عقايد ـ مناسك، اخلاق و جهت‏گيرى كلى به مذهب بود. آنچه مى‏خوانيد حاصل اين پژوهش مى‏باشد.

مقدمه

بر اساس جديدترين پژوهش‏هاى جامعه‏شناختى 95% انسان‏ها به وجود خداوند ايمان دارند. (1) محققان هيچ قومى از اقوام بشرى را نيافته‏اند كه صاحب نوعى دين (2) نباشند. (3) قرآن كريم از اين حقيقت، كه تمام اقوام گذشته داراى يك رسول و طبعا داراى دين بوده‏اند، در آيات بسيارى خبر داده است:

«و انْ مِنْ امّة الاّ خَلا فيها نَذير...» (فاطر: 24)

«وَ لِكُلِّ قُومٍ هادٍ...» (اعراف: 7)

دين (4) در تمام نهادهاى اجتماعى و فرهنگ‏هاى بشرى آثار مثبت و سازنده داشته است. رابطه دين؛ علم، فلسفه، عرفان، اخلاق، هنر، اقتصاد، سياست، جامعه‏شناسى، روان‏شناسى و ساير علوم انسانى از روشن‏ترين مسائل است. شايد عصر ما عصر بازنگرى و بازگشت به دين باشد؛ زيرا دو قائمه بزرگ مادى‏نگرى و ماركسيسم شكست خورده و براى بشريت رنج‏ديده امروز مجال تأمّل در معنويات و بازگشت به سنت‏هاى معنوى، كه جامع‏ترين مصداق آن دين است، فراهم شده است. نمونه‏هاى آن را در جمهورى‏هاى سابق شوروى و ژاپن و كشورهاى ديگر حتى در امريكا، بخصوص سياهان مسلمان، مى‏توان مشاهده كرد.

امروزه دين‏پژوهى به شيوه علمى و با استفاده از روش‏هاى تجربى در علوم اجتماعى و انسانى و حتى علوم طبيعى، يكى از پيشرفته‏ترين رشته‏هاى دانشگاهى است. پس از شلايرماخر ( Schelaiermacher ) و ويليام جيمز ( James,W )، دين‏پژوهانى همچون رودلف اتو ( Otto,R )، فاردرليوو ( Leiv,F )، مير چاالياده ( Eliade,M ) و متكلمانى همچون برونر ( Brunner,E )، بارت ( Barth,K )، بولتمان ( Bultman )، تيليش ( Tallish,P )، جان هيك ( Hick,J ) و كونگ ( Kung.H ) به عرصه آمده‏اند كه آثار و آراءشان تأثير بلند مدتى بر تفكّر دينى در قرن حاضر به جاى گذاشته است.

در اين بين، علاقه‏هاى پژوهشى روان‏شناسان بزرگى همچون آلپورت ( Allport )، يونگ ( Jung.C.G )، فرانكل ( Frankl,V ) و ديگران در مسائل دينى قابل توجه است. همچنين آثار دينى و دين‏پژوهى كه در غرب به طبع مى‏رسند، از نظر كمّى و كيفى قابل توجه است، به گونه‏اى كه سالانه حدود 2000 عنوان كتاب به سه زبان انگليسى، فرانسه و آلمانى منتشر مى‏گردد كه در آن‏ها رويكردهاى مختلفى به دين مشاهده مى‏شود.

قرن نوزدهم شاهد نخستين شكوفايى بزرگ و رهيافت‏هاى غيرفرقه‏گرايانه و روشمند به مطالعه پديده‏هاى دينى در غرب بود. دين‏پژوهى با كشف، ترجمه و تصحيح متون دينى و فلسفى شرق و نيز ذوق و شوق تازه‏اى كه پژوهش مردم شناختى جوامع ابتدايى به بار آورده بود، به سرعت روش‏ها و الگوهايى براى مقايسه سنت‏هاى مختلف به دست داد و به سنت‏هاى دينى غربى مقام جديدى در زمينه‏اى وسيع‏تر و عينى‏تر بخشيد.

ويلهم ونت ( wandt,w ، 1832 ) با تأسيس آزمايشگاهى در لايپزيك به بررسى فرايندهاى عالى روحى يا ادراك پرداخت و تاريخ آگاهى بشر را به چهار مرحله شعاير بدوى، توتم‏پرستى، اساطير قهرمانان و خدايان و اصالت انسان تقسيم كرد. اسوالدكولپه ( Culpa,O ، 1842 ) براى اولين بار كاربرد پرسشنامه، مصاحبه و زندگى‏نامه خودنوشته را در مطالعه پديده‏هاى دينى، باب كرد. كارل گيرگنسون ( Girgensohn,K ، 1875 ) و ورنر گرون ( Groan,w ، 1887 ) پژوهش‏هاى كوپله را دنبال كردند و قايل به وجود يك ساختار پيچيده متشكل از انديشه و احساس، كه در شخصيّت دينى انسان حضور دارد، شدند. هر چند انگيزه اوليه روان‏شناسى دين در اروپا شكل گرفت، ولى در ايالات متحده اين رشته به عنوان يك رشته مستقل ريشه پيدا كرد. (5)