جزم اندیشی و چالش های ایدئولوژیکی انقلاب اسلامی ایران نسخه متنی

جزم‏انديشى و چالش‏هاى ايدئولوژيكى انقلاب اسلامى ايران

فردين قريشى

آفتاب ، ش 30

هدف اين مقاله، تحرير چالش جزم‏انديشى در سه محور است: نسبت ايدئولوژى انقلاب اسلامى با پديده جزم‏انديشى; عوامل راهيابى آفت جزم‏انديشى به سازواره ايدئولوژى انقلاب اسلامى و راه پيراستن ايدئولوژى انقلاب اسلامى از صور مختلف دگماتيسم . ايشان در توضيح محور اول مى‏گويند: «در يك سطح كلى، ايدئولوژى، زمانى به دگماتيسم تبديل مى‏شود كه مبانى و زيرساخت‏هاى انگيزشى وشناختى آن تحول‏پذير، و خود ايدئولوژى به تصلب كشيده شود» . سپس، به تعريف زيرساخت‏هاى انگيزشى و شناختى مى‏پردازد و ارتباط تحول در مبانى فوق‏الذكر با تبديل ايدئولوژى به دگماتيسم را ترسيم مى‏كند . ايشان درباره وضعيت ايدئولوژى انقلاب اسلامى ايران معتقدند كه يك سلسله مبانى انگيزشى يا شرايط نظرى و عملى، نهايتا به ظهور «قرائت انقلابى از اسلام شيعى‏» به عنوان ايدئولوژى انقلاب اسلامى بهمن 1357 انجاميد . مهم‏ترين مبانى انگيزشى قرائت انقلابى از اسلام شيعى عبارت‏اند از: 1 . با توجه به فرايند دين‏زدايى در سياست‏هاى حكام پهلوى، چگونه مى‏توان دين را در مديريت اجتماعى مؤثر كرد؟ 2 . عدالت اجتماعى چگونه قابل تحقق است؟ 3 . آزادى از استبداد شاهنشاهى از چه طريقى ممكن است؟ 4 . براى رهايى از سلطه استعمارگران و دست‏يابى به استقلال چه بايد كرد؟

درباره مبانى‏شناختى ايدئولوژى انقلاب اسلامى بايد گفت: تئورى‏پردازان قرائت انقلابى از اسلامى شيعى، به لحاظشناختى به شدت تحت تاثير گفتمان مسلط روز، يعنى تفكر ماركسيسم، در دهه‏هاى 1340 و 1350 بودند و لذا، تفسيرشان از اسلام شيعى، چپ‏گرايانه بود . پس از گذشت ده سال، مبانى انگيزشى و شناختى ايدئولوژى انقلاب اسلامى عوض شد و پرسش‏هايى از اين ست‏به وجود آمد: 1 . حدود معقول مشاركت دين در مديريت جامعه چيست; 2 . نسبت دين و ارزش‏هاى ليبراليسم، مانند حقوق‏بشر و كثرت‏گرايى، چيست; 3 . رابطه ايران با كشورهاى ديگر بايد چگونه تنظيم شود . با سقوط ماركسيسم و صعود ليبراليسم، ارزش‏ها و تفكر ليبرالى به گفتمان مسلط تبديل شد .

به‏طوركلى، در برخورد با تغيير مبانى انگيزشى وشناختى ايدئولوژى انقلاب، دو دسته به وجود آمدند: گروهى كه اين تحولات را پذيرفتند و به اصلاح‏طلبان معروف شدند و دسته دوم طيفى ديگر از انقلابيون كه با ناديده گرفتن اين تحولات، به همان پاسخ‏هاى سابق اكتفا نمودند . اينان بخشى از طيف اصول‏گرايان را تشكيل مى‏دهند . به اين ترتيب، ايدئولوژى انقلاب توسط چنين كسانى دچار جزم‏انديشى شد .

از نظر نگارنده عوامل جزم‏انديشى عبارت‏اند از: ورود جزم‏انديشان به جرگه انقلابيون; تاثير مناسبات قدرت; بى‏اعتنايى به داورى‏هاى عقلى; محدوديت ارتباطات و گرايش ذهنى به ثبات . اين پنج متغير، ايدئولوژى انقلاب اسلامى را در برابر آفت جزم‏انديشى آسيب‏پذير ساخته است . در پايان، راهكارهاى مقابله با جزم‏انديشى در سطح فردى و گروهى را ناظر بر كنترل پنج متغير فوق‏الذكر مى‏داند .