2. طبقه بندى هاى ويژه انديشه سياسى شيعه - درآمدی بر طبقه بندی های اندیشه سیاسی اسلامی نسخه متنی

اینجــــا یک کتابخانه دیجیتالی است

با بیش از 100000 منبع الکترونیکی رایگان به زبان فارسی ، عربی و انگلیسی

درآمدی بر طبقه بندی های اندیشه سیاسی اسلامی - نسخه متنی

نجف لک زایی

| نمايش فراداده ، افزودن یک نقد و بررسی
افزودن به کتابخانه شخصی
ارسال به دوستان
جستجو در متن کتاب
بیشتر
تنظیمات قلم

فونت

اندازه قلم

+ - پیش فرض

حالت نمایش

روز نیمروز شب
جستجو در لغت نامه
بیشتر
توضیحات
افزودن یادداشت جدید

5. كتابهاى مربوط به ادب به معناى دقيق؛
در ميان سياستنامه ها از اهميت خاصى برخوردارند. پراهميت ترين و كهن ترين اين نوشته ها كليله و دمنه است، كه نوشته هاى بسيارى به تقليد و يا به تبع او به نگارش درآمده اند.[15]

2. طبقه بندى هاى ويژه انديشه سياسى شيعه

1ـ2.

مظفر نامدار معتقد است كه در ميان معارف شيعه سه مكتب يا سه نحوه نگرش نسبت به سياست وجود دارد. اين سه مكتب عبارتند از: مشرب كلامى سياست؛ مشرب فلسفى سياست و مشرب فقهى سياست.

اين سه مكتب چهار دوره تاريخى را تاكنون سپرى كرده اند:

1. دوره تكوين سياست در علم كلام يا مشرب كلامى سياست
اين دوره از زمان رحلت پيامبر اسلام(ص) آغاز و تا حدود بيش از 400 سال بر انديشه سياسى شيعه حاكم است. در اين دوره بيشترين تأملات سياسى متأثر از علم كلام و در خصوص ولايت، خلافت، امامت، عدالت، جبر، آزادى، اختيار، حسن و قبح عقلى، سنتهاى الهى و مباحثى نظير اينها پايه ريزى شد.

2. دوره تكوين سياست در فلسفه يا مشرب فلسفى سياست
زمزمه هاى تكوين اين دوره تقريباً از حدود قرن دوم هجرى آغاز و تا حدود سال 800 ه….ق ادامه داشته است.

3. دوره تكوين سياست در فقه يا مشرب فقهى سياست
اين دوره از حدود سالهاى 700 ه….ق آغاز و تا اواسط قرن 13 هـ.ق بر حيات سياسى شيعيان سايه افكنده است.

4. دوره بازگشت سياست به جايگاه خود در علم كلام و اصول دين.[16]

2ـ2.

به نظر برخى ديگر فقه سياسى شيعه از آغاز غيبت صغرى تاكنون چهار مرحله را سپرى كرده است:

1. عصر شكوفايى فقه خصوصى: اين مرحله كه از اوايل قرن چهارم تا آغاز قرن دهم هجرى را در بر مى گيرد، دوران تأسيس، رشد و شكوفايى فقه فردى است و هنوز به فقه عمومى، مسايل سياسى و حقوق اساسى عنايت نشده است. اگرچه واژه هايى از قبيل حاكم شرع، سلطان و امام و يا مباحثى از قبيل امر به معروف و نهى از منكر، قضاوت، اقامه حدود شرعى، خمس و زكات، اقامه نماز جمعه و ... مورد بحث فقها بوده است. با اين حال اين نظر معتقد است اگرچه از بعضى كلمات شيخ مفيد در كتاب المقنعه چه بسا اشارتى به مباحث حكومت را بتوان استظهار كرد.

2. عصر سلطنت و ولايت: اين مرحله كه از قرن دهم تا سيزدهم هجرى را در بر مى گيرد، از بر تخت نشستن صفويان آغاز و با شروع نهضت مشروطه پايان مى پذيرد. شاخصه آن رسميت مذهب تشيع در ايران و قدرت نسبى فقها در عصر صفوى و قاجارى است. طبق اين نظر آنچه به شكل سنتى تا اوايل قرن سيزدهم به عنوان «ولايت فقيه» در فقه شيعه مطرح بوده هرگز به معناى نظريه دولت و نگرش به امر حكومت و سياست نبوده است. در عين حال نويسنده خاطرنشان كرده است كه «اولين فقيهى كه مى توان در كلمات وى نشانه هاى مقدماتى يك نظريه دولت را احتمال داد محقق كركى (متوفاى 940) فقيه عصر صفوى است». وى در اثبات ولايت فقيه و محدوده اختيارات وى، به مقبوله عمر بن حنظله استناد مى كند.

3. عصر مشروطيت و نظارت: اين مرحله از اوايل قرن چهاردهم هجرى آغاز مى شود. مواجهه فقها با مفاهيم سياسى متعدد و متنوعى چون حقوق مردم، آزادى، عدالت، نظارت، استبداد، تفكيك قوا، مساوات، وكالت، رأى، قانون و مشروطه باعث رويكردهاى مختلفى در بين آنان شد.

4. عصر جمهورى اسلامى: اين مرحله از اواخر قرن چهاردهم هجرى قمرى آغاز مى شود. در تاريخ فقه شيعه، امام خمينى(قدس سره) نخستين فقيهى است كه توفيق تشكيل «دولت» يافت. از مهمترين عوامل توفيق امام، نظريه خاص ايشان در باب حكومت اسلامى است. به نظر ايشان اقامه حكومت اسلامى بزرگترين «معروف» است. از جمله امتيازات امام خمينى (قدس سره) در انديشه سياسى اين است كه ايشان در ميان قائلين به «مبناى مشروعيت الهى بلاواسطه» نخستين فقيهى است كه با «دولت» به عنوان يك «نهاد» برخورد كرده است.[17]

3ـ2.

در دايرة المعارف تشيع در يك نگرش كلى و تاريخى ادوار مهم سير تحول انديشه سياسى شيعى به پنج دوره تقسيم شده است:

1. دوران امامت (10 ـ 329ق)
در اين دوره، فلسفه و انديشه سياسى شيعى حول محور اميرالمؤمنين على بن ابى طالب(ع) و سپس يازده تن از فرزندان و نوادگانش شكل گرفت و به تدريج در طول 250 سال تثبيت شد. به لحاظ تاريخى مى توان آغاز اين دوره را همان ماجراى «سقيفه» دانست.

2. دوران رويكرد به سلطان عادل (329 ـ 905ق)
در اين دوره پرسش اين است كه آيا مى توان با فرمانرواى عادل و يا ظالم همكارى كرد؟ به نظر نويسنده پاسخ فقيهان برجسته اى چون سيد مرتضى، شيخ طوسى و ابن ادريس حلى به اين پرسش مثبت بود. سيد مرتضى در رساله كوتاه، اما مهم «فى العمل مع السلطان» كار كردن براى سلطان ظالم را با شرايطى، از جمله امر به معروف و نهى از منكر و اقامه حق و دفع باطل، جايز و گاه واجب دانسته است، توجيه وى براى چنين كارى اين است كه در ظاهر اين ولايت از جانب ظالم ولى در واقع از جانب امامان معصوم به علما اعطا شده است.

در مجموع مى توان گفت كه در اين دوره تلاش عمده متكلمان و سياسى انديشان شيعى مصروف تفسير و تحكيم مبانى نظرى امامت و ولايت و ردّ و نقد آراء متكلمان سنى در اين باب شد. مسأله مهدويت و انتظار فرج به صورت اصولى بنيادين در فكر سياسى و دينى شيعى در آمد. در عمل نيز رويكرد به همكارى با سلطان وقت اعم از عادل و ظالم صبغه اصلى فقيهان شيعى شد.

3. دوران مشروعيت دادن به سلطان عادل (905 ـ 1324ق)

/ 10