بررسی چشم انداز سرمایه گذاری در بورس 84 نسخه متنی

84 بررسي چشم انداز سرمايه گذاري در بورس

شرايط بورس از ماه هاى پايانى سال ?? به گونه اى تغيير يافته كه اذهان بسيارى از دست اندركاران و دولتمردان را به خود مشغول ساخته است. شايد بتوان ادعا كرد كه مهم ترين نگرانى كه مى تواند در بازار نوظهورى مانند بورس در ايران توجه سياستگزاران و مسئولان را برانگيزد دلسرد شدن مردم و سهامدارانى است كه بعد از بحران ???? و ركود سال هاى ?? و ?? به سوى آن روانه شده اند. ميزان اعتماد به اين بازار اكنون در وضعيتى قرار گرفته كه بسيارى از سرمايه گذاران در حال خروج از بازار هستند و يا جو بى اعتمادى آنقدر عميق و گسترده شده كه ترميم آن به منابع مالى، زمان و اطلاع رسانى گسترده نياز خواهد داشت. اين در حالى است كه سياست هاى توسعه گرا بر لزوم شكل گيرى طبقه متوسطى كه از معيار هاى حداقل ثروت و مشاركت در جوهره اقتصاد ملى برخوردار باشند، تاكيد كرده و آن را رمز بقا و ثبات اقتصادى و سياسى دولت ها مى داند.

ايران اكنون در شرايطى قرار دارد كه بر پايه بسيارى از معيار هاى اقتصادى و چشم انداز آن شرايط مناسبى براى يك كشور در حال توسعه است. نفت به عنوان پشتوانه اقتصاد دولتى كشور طى ماه هاى گذشته با روند فزاينده قيمتى مواجه بوده و درآمد هاى ارزى كشور به ميزان مطلوب افزايش يافته و بسيارى از طرح ها و سياست هاى توسعه اى و عمرانى قابليت اجرايى دارند.

سئوالاتى كه در اين شرايط به طور مشخص مطرح شده اين است كه: با توجه به تاثير گذارى شرايط اقتصادى بر بازار سرمايه و انتظارات سهامداران و سرمايه گذاران نسبت به چشم انداز اقتصاد كشور، رفتار هاى اخير در بازار سهام چگونه شكل گرفته اند؟

آيا اقتصاد ايران بار ديگر در شرايطى بحرانى قرار گرفته است كه همانند سال هاى ?? تا ?? بورس تهران وارد بحران و سپس ركود شود؟

چه عواملى باعث افت شاخص بورس در چند ماه اخير شده اند و آيا قابليت تاثير پذيرى سياستى دارند يا خير؟

طبعاً براى پاسخگويى به اين سئوالات علاوه بر بررسى شرايط و شاخص هاى كلان اقتصادى، جو سياسى كشور، بحران هاى در سطح بين المللى، پيش بينى شاخص ها، وضعيت بورس و بسيارى از عوامل ديگر هستند كه بايد مدنظر قرار گيرند. لذا بررسى شرايط اقتصادى ايران و وضعيت بازار سرمايه كشور طى ده سال گذشته و همچنين علل واقعى افت شاخص ها بايد مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد.

• اقتصاد ??-??

پس از اجراى دو برنامه توسعه، اقتصاد ايران بعد از يك دوره برنامه تعديل اقتصادى و بعد آن سياستگزارى در جهت تثبيت اقتصادى كه به شدت تحت تاثير بدهى هاى خارجى، تورم بالا، كاهش قيمت نفت و افت رشد اقتصادى بود به شرايطى در اقتصاد كلان مى رسد كه بسيارى از شركاى خارجى حتى حاضر نبودند براى ??? هزار دلار ايران را بيمه نمايند و عملاً برنامه سوم در فضايى شكل مى گيرد كه شناخت چالش هاى اساسى در فرآيند توسعه و سعى در فراهم ساختن الزامات توسعه يافتگى به عنوان مهمترين اصول اقتصادى مد نظر قرار مى گيرند.

به منظور دستيابى به رشد اقتصادى درنظر گرفته شده در برنامه سوم توسعه (????-????) اقدامات و اصلاحات مهمى از سال ???? آغاز شد كه از جمله مى توان به اصلاح سيستم نرخ ارز و اجراى سياست يكسان سازى نرخ ارز، جايگزينى تدريجى تعرفه به جاى موانع غيرتعرفه اى، تاسيس بانك هاى خصوصى، گسترش نظام مالى خصوصاً در حوزه بازار سرمايه، تصويب و اجراى قانون سرمايه گذارى خارجى، تصويب و اجراى قانون جديد ماليات ها، ايجاد بيمه هاى خصوصى، حذف پيمان سپارى براى صدور كالا و ايجاد صندوق ذخيره ارزى اشاره كرد. از سوى ديگر افزايش بهاى نفت به دنبال شكل گيرى تشنج در سطح منطقه (عراق و افغانستان) باعث شد تا بسيارى از شاخص هاى اقتصادى مطابق انتظارات حركت نمايند. بدين ترتيب نرخ رشد اقتصادى تا پايان سال ???? به طور متوسط ?/? درصد و رشد درآمد ملى بر ?/? درصد بالغ شد. بدين ترتيب در يك مرور كلى مى توان وضعيت اقتصاد كشور در فاصله سال هاى ???? تا نيمه اول سال ???? به شكل زير خلاصه كرد:

?- ايجاد نظام تك نرخى ارز بر پايه سيستم عرضه و تقاضا و مديريت كنترلى بانك مركزى

?- نرخ رشد تشكيل سرمايه به طور متوسط ساليانه ?? درصد

?- افزايش واردات تا ?? ميليارد دلار در ده ماهه اول سال ????

?- كاهش نرخ تورم به طور متوسط تا سطح ?? درصد

?- كاهش نرخ رشد نقدينگى در كشور از ?/?? درصد در سال ?? به ?? درصد در شش ماهه اول ??

?- افزايش قابل توجه صادرات غيرنفتى كشور تا مرز هفت ميليارد دلار در سال ????

?- افزايش بدهى هاى خارجى تا سطح ?/?? ميليارد دلار در شش ماهه اول ??

• بورس و اقتصاد

انتظار بر اين است كه در اقتصادى با پشتوانه محكم روند مناسب شاخص هاى اقتصاد كلان و شرايط باثبات سياسى، بازار سرمايه نيز از پويايى لازم برخوردار باشد. حال با توجه به شرايط اقتصاد كلان كشور طى دهه گذشته و روند پيشين شاخص هاى بورس بايد ديد كه تا چه اندازه مى توان با تاكيد بر عوامل اقتصادى و سياسى شرايط نامطلوب بازار سهام را تبيين كرد.

براى دستيابى به اين هدف با استفاده از مطالب عنوان شده در بخش مقدماتى وضعيت اقتصادى كشور مدنظر قرار گرفته و با استفاده از روش مقايسه اى شاخص هاى آمارى و بورسى در دوره ???? تا ???? مورد مقايسه و بررسى قرار مى گيرد.

روند مقايسه اى بين رشد اقتصادى و شاخص كل بورس براى دوره ده ساله ???? تا ???? نشان مى دهد كه ميان نرخ رشد اقتصادى و روند شاخص در اين دوره رابطه معنى دارى وجود ندارد.

همچنين در دوره ?? تا ?? افزون بر نرخ رشد منفى اقتصادى، نرخ تورم داراى روند كاهشى (بالاتر از ميانگين سى ساله) بوده است كه بيان كننده شرايط ركود تورمى و گسترش انتظارات تورمى در كشور است.

اما عكس اين مسئله براى سال هاى بعد وجود دارد. به عبارتى به رغم وجود نرخ تورم دورقمى در كشور ثبات اين نرخ تا حد زيادى انتظارات تورمى را كاهش داده كه باعث ايجاد اطمينان در سطح اقتصاد كلان شده است.

همچنين سال هاى ???? و ???? اوج دوران كاهش قيمت نفت و درآمد هاى ارزى كشور است. اين مسئله فضاى نااطمينانى را تشديد كرده و به دنبال آن كاهش واردات مواد اوليه و ماشين آلات را به همراه داشته است. اين در حالى است كه براى دوره ?? تا ?? درآمد هاى نفتى روندى كاملاً صعودى داشته و پيش بينى ها حاكى از آن است كه درآمد هاى ناشى از صدور محصولات نفتى تا پايان سال ???? بالغ بر ?? ميليارد دلار خواهد بود.

بررسى روند درآمدهاى نفتى و واردات در ايران نشان مى دهد كه همبستگى قوى بين اين دو شاخص همواره وجود داشته است و به عبارتى الگوى وارداتى ايران به شدت متاثر از درآمد است. بدون شك يكى از مهمترين عواملى كه رشد اقتصادى شركت هاى بورسى را موجب مى شود ورود كالاهاى اوليه و ماشين آلات است. بنابراين طبيعى است كه با كاهش واردات، توليد و سود مورد انتظار شركت هاى صنعتى كاهش يابد.

• مقايسه شاخص هاى بورسى در طول دهه گذشته

يكى ديگر از معيارهاى مهمى كه در بررسى شرايط بازار سرمايه كشور براى دو دوره ذكر شده بايد مدنظر قرار گيرد وضعيت شاخص هاى بورسى و تغيير شرايط بورس در كشور است.

اطلاعات شركت هاى پذيرفته بورسى نشان مى دهد كه در فاصله سال هاى ?? تا ?? تعداد شركت هاى پذيرفته شده از ??? شركت به بيش از ??? شركت افزايش يافته و تعداد سهام و حجم معاملات نيز به ترتيب ?? و ??? برابر بيشتر شده اند. اين در شرايطى است كه افراد و شركت هاى در ارتباط با بازار نيز تا سه برابر افزايش يافته اند و به رغم آنكه بازار سرمايه ايران هنوز به عنوان يك بازار در حال توسعه مطرح است اما با افزايش سهم آن در توليد ناخالص ملى از ?/? درصد در سال ???? به ?? درصد در سال ???? جايگاه مستحكمى در اقتصاد كشور يافته است.

رشد و توسعه كارآمد شركت هاى بورسى همزمان با پذيرش شركت هاى جديد در بورس موجب شده تا تمامى شاخص هاى عملكرد شركت هاى پذيرفته شده بهبودى نشان دهند.

به اين ترتيب در سال هاى ???? و ???? كه سودآورى و كارايى شركت هاى بورسى بهبود يافت شاهد افزايش قيمت سهام بوديم. ليكن از سال ???? اقتصاد دچار ركود تورمى شد و اين پديده تا اواسط سال ?? ادامه يافت و همزمان بازار سهام نيز با بحران ???? و سپس ركودى عميق و سه ساله را تجربه كرد. مجدداً از سال ???? كه رشد اقتصادى حدود ? درصد نسبت به دوره ماقبل خود رشد نمود، بورس اوراق بهادار نيز واكنش مثبت نشان داد. آثار مطلوب شرايط مساعد اقتصادى در طول برنامه سوم بر سودآورى و گسترش فعاليت هاى شركت هاى بورسى محسوس است به طورى كه طى اين دوره گردش كل دارايى ها به ??درصد و حاشيه سود قبل از ماليات به ??درصد افزايش يافته است. لازم به ذكر است كه طى سال هاى ???? و ???? حاشيه سود شركت هاى بورسى معادل ?? درصد محاسبه شده است.

وضعيت حجم معاملات و ارزش بازار سهام به قيمت هاى ثابت سال ???? نشان مى دهد كه اين دو شاخص در طول دهه مورد بررسى از روند صعودى برخوردار بوده است كه بيان كننده حضور بيشتر سرمايه گذاران در بازار و افزايش ارزش شركت هاى بورسى است. در كنار افزايش شاخص هاى حجم معاملات و ارزش بازار به شكلى واقعى شركت هاى بورسى تلاش كرده اند تا در جذب نقدينگى بيشتر و استفاده از پتانسيل بازار در جهت جذب سرمايه براى طرح ها و برنامه هاى آينده خود موثر واقع شوند. بدين ترتيب شاهد سياستگزارى هايى در بورس هستيم كه افزايش سرمايه شركت ها را طى چند سال اخير تشويق كرده است.

همچنين عملكرد شركت هاى بورسى حاكى از آن است كه توان عملياتى آنها طى دهه اخير از روندى صعودى برخوردار بوده و آينده اميدوارى را براى سودآورى شركت هاى روسى ترسيم مى كند.

• بازگشت رونق

با وجود دورنماى مثبت اقتصاد ايران، رخدادهاى بورس در سال ???? و متعاقب آن روند فزاينده قيمت گروهى از سهام در ماه هاى ابتدايى سال ???? حكايت از شرايطى متفاوت از سال هاى قبل دارد. در اين سال به رغم شوك مثبت اقتصادى در شرايطى كه پيش بينى ها حاكى از رشد بيش از ?? درصدى در اقتصاد است، بازار سهام از رونق افتاده و هجوم سرمايه گذاران انفرادى براى فروش سهام و بى ميلى سرمايه گذاران نهادى به حضور فعال در بازار چشمگير است.

دست اندركاران بازار عواملى نظير روند افزايش سرمايه ها، سقف نوسانات روزانه قيمت و حجم مبنا، نحوه پذيرش و عرضه سهام در بدو پذيرش و معامله در بازار سهام، نحوه واگذارى سهام دولتى، ميزان ايفاى تعهدات دولت نسبت به صنعت و خصوصاً شركت هايى كه از بدنه دولت جدا شده اند، نبود شفافيت كافى در سازوكارهاى عملياتى، نحوه پاسخگويى سازمان هاى سياستگزارى و اجرايى در بازار سرمايه، حضور گسترده سرمايه گذاران غيرحرفه اى بدون دسترسى به امكانات تحليلگرى مالى و نهادهاى مشاوره اى در بازار سهام، تغييرات گسترده در مديريت بازار سرمايه و نهادهاى مالى در سال ،???? نبود نظام حقوقى و نظارتى كارآمد نوين و اتكاى بازار سرمايه به قانون سال ???? را در شكل گيرى فضاى فعلى بورس موثر مى دانند.

به نظر مى رسد كه اتخاذ سياست هايى نظير سياست تثبيت و ساير تصميم سازى هايى از اين نوع به عنوان عامل روانى بر شرايط بازار سهام اثر گذاشته و از سوى ديگر نحوه اطلاع رسانى و پردازش اطلاعات نيز به گونه اى بوده است كه موجب شكل گيرى فضاى روانى نامطلوب در بازار سهام شده است. به اين ترتيب هر گونه تحليلگرى مالى در بازارى كه فاقد عمق و پشتوانه فرهنگى كافى است در اين شرايط بى اثر شده است.

بررسى ها نشان مى دهد اعلام نظرات در خصوص تاييد يا رد سياست هاى اقتصادى جديد، بدون آنكه گزارشات مستدل و مستند از آثار و عواقب چنين سياستگزارى هايى يا اجتناب از آن ارائه شده باشد بر جو روانى حاكم در بازار سرمايه اثرگذار بوده است. مرورى بر رسانه هاى مورد توجه سرمايه گذاران در بورس نشان مى دهد كه دفعات انتشار اخبار و اظهارنظرها در خصوص آثار نامطلوب سياست هاى تثبيت بر اقتصاد ملى و بورس اوراق بهادار به مراتب بيشتر از اخبار منتشره در تاييد اين سياست ها بوده و عملاً باعث شده جو حاكم بر بازار به شكلى معكوس با روند مثبت اقتصاد حركت كند.

بنابراين بهبود جو بورس نيازمند منابع مالى جديد، اتخاذ سياست هاى كارآمدتر توسط مسئولين بورس و سرمايه گذاران و همچنين ايجاد و تعميق باور عمومى نسبت به بهبود وضعيت سياسى - اقتصادى كشور در آينده ضرورتى اجتناب ناپذير است.