انقلاب اسلامى در آيينه ادبيات عرب

ابوالفضل علوى‏خواه (1)

چكيده

اين مقاله گزيده‏ى برخى اشعار عربى درخصوص انقلاب اسلامى ايران است كه روند شكل‏گيرى و مراحل مختلف اين نهضت عظيم و نيز، به بارنشستن آن را در يوم‏الله 22 بهمن سال 1357 ه . ش به تصوير مى‏كشد.

نگارنده، ابتدا به سنت لايتغير الهى و جاودانگى اين سنت اشاره دارد و سپس به دوران ستمشاهى و سلحشورى مردم اين ديار در آن دوران پرداخته است. آنگاه به نقش اساسى مردم شهرهاى مختلف ايران به ويژه قم و تهران پرداخته و با نگاه كلى اشعارى را آورده است.

وى همچنين هويت و اهداف انقلاب را از ديگر موضوعات اين مقاله قرار داده و توطئه‏هاى استكبار و حقد و كينه شيطان بزرگ را متذكر شده است.

دست‏آوردهاى انقلاب و تشكيل نظام مقدس جمهورى اسلامى ايران، به عنوان يك پديده نو و ثمره‏اى شيرين از ديگر بخش‏هاى مهم اين مقاله است.

در بخش ديگر به گوشه‏هايى از شخصيت بى نظير عصر اشاره دارد و عدم جدايى انقلاب اسلامى از امام را يك امر ضرورى و حتمى قلمداد كرده است.

نويسنده در اين مقاله، اخلاص، قاطعيت، شجاعت، صداقت و تقوا را از صفات و ويژگى‏هاى برجسته امام(س) دانسته و در پايان به جريان تبعيد امام به نجف و سپس بازگشت پيروزمندانه آن حضرت و استقبال بى‏نظير مردم شريف ايران از آن بزرگوار در ايام دهه فجر اشاراتى داشته است.

انقلاب از حيث لغوى و اصطلاحى داراى معانى مختلفى است و هر ملت و مكتب و فرهنگى، از آن مفهوم خاص خود را استنتاج مى‏نمايد، لكن انقلاب اسلامى ايران پديده‏اى است ممتاز، داراى فرهنگ قرآنى با ريشه دين باورى در كنه وجود و فطرت بشرى و با اهداف عالى به سوى اويى كه در تاريخ كنونى بشريت، سر برآورده است چنان كه شاعر لبنانى عقيده خود را اين چنين بيان مى‏كند:

مكتب اسلام، مكتبى كه در ذات خود يك حقيقت، يك هدف و صراط مستقيم انسانيت و يكى از اركان اساسى اين انقلاب است و لذا با انقلاب‏هاى ديگر در جهان تفاوت ريشه‏اى و ماهوى دارد. انقلابى كه با در نظر گرفتن تمام نيازهاى مادى و معنوى انسان؛ به تعبيرى يك كل لايتجزى است.

شيخ خليل شتويه شاعر لبنانى با بيان فطرى بودن اين انقلاب، با استناد به آيه شريفه قرآن كريم چنين مى‏گويد:

وى در ادامه به لايتغير بودن سنت الهى و عدم تخلف، وعده نصرت باريتعالى را چنين بيان مى‏كند:

ايران اسلامى از دير هنگام مطمع نظر استعمار و استكبار بوده و براى دستيابى به اهداف خود از هيچ اقدامى كوتاهى ننموده است؛ لذا با ابزارهاى گوناگون در حد امكان مردم رادر بى‏خبرى و غفلت قرار داده و آزادگان ملت را در زندان‏ها به بند كشيده است، لكن نهضت امام خمينى(س) خيلى زود موجب بيدارى و روشنگرى مردم گرديد، و فريادهاى الله اكبر آنها پايه‏هاى رژيم سلطنت را به لرزه درآورد. سعيد عسيلى شاعر عرب اوضاع ايران قبل از انقلاب را اين‏گونه به نظم درآورده است:

و در ادامه استاد ابراهيم جواد چنين توصيف مى‏كند:

انقلاب اسلامى و سياست نه شرقى و نه غربى

با شناختى كه امام بزرگوار(س) و رهبر كبير انقلاب از قدرت‏هاى شرق و غرب داشتند به مبارزان و مجاهدان و گروه‏هاى چپ و راست صريحا فرمودند: آمريكا از انگليس بدتر ـ انگليس از آمريكا بدتر ـ شوروى از هر دو بدتر ـ همه از هم بدتر ـ همه از هم پليدتر، و جعفر حسين نزّار شاعر عرب چنين توصيف مى‏كند:

بيانيه‏هاى امام در نجف و پاريس به مردم قوت، قدرت، شجاعت و اميد بخشيد. صفوف مبارزين هر روز مستحكم‏تر و پايه‏هاى رژيم سلطنت متزلزل‏تر گرديد و ابراهيم جواد در ادامه مى‏گويد:

شكل‏گيرى و گسترش نهضت اسلامى موجب فروپاشى رژيم 2500 ساله شاهنشاهى با فرار شاه گرديد و جعفر حسين نزّار چنين مى‏گويد:

وى در قصيده ديگر اين‏گونه بيان مى‏كند:

انقلاب اسلامى به عنوان يك پديده نو، سردمداران نظام دو قطبى آن روز را به وحشت انداخت و موازنه‏هاى نظامى، سياسى جهان را درهم ريخت و در كمال ناباورى به عنوان يك جلوه قوى فرهنگ اسلامى ظهور كرد و نور اميد را در دل ميليون‏ها انسان آزاده روشن نمود. تا جايى كه موشه‏دايان نخست‏وزير وقت اسرائيل از آن به عنوان زلزله‏اى در خاورميانه تعبير مى‏كند.

شيخ قاسم حائرى شاعر عرب نيز قصائدى دارد و انقلاب اسلامى در ايران را زلزله‏اى توصيف مى‏كند كه كاخ ستمگران را درهم شكسته است.

انقلاب اسلامى در ايران با منشأ دينى و منهج قوى قرآنى آغاز گرديد. نهضتى كه استمرار حركت انبيا و امامان بوده و در اعماق جان انسان‏ها ريشه دارد و شاعر عرب از آن به عنوان انقلاب كبير و عدل و عشق و ايثار ياد مى‏كند.

ظهور و درخشش انقلاب همه متفكران، تحليل‏گران سياسى و نظامى دنيا را به شگفتى واداشت. آنان ايجاد چنين تحولى را در عصر مثلث شوم زر ـ زور و تزوير غيرممكن مى‏دانستند و لذا شاعر، امام را قسم مى‏دهد و مى‏پرسد: تو كه هستى و چگونه توانستى بدون عده وعده در جهان چنين تحولى ايجاد كنى؟

شاعر پس از اين پرسش‏ها با ابراز شگفتى اين‏گونه پاسخ مى‏دهد: والله غالب على امره

با پيروزى انقلاب اسلامى در روز 22 بهمن 57 بلافاصله شكل نظام به آراى عمومى گذارده مى‏شود و 2/98 درصد مردم به جمهورى اسلامى رأى مى‏دهند و شاعر در ادامه مى‏گويد:

تاريخ جهان چنين انقلابى را كه براى انسان‏هاى آزاده افتخار و براى مسلمان‏ها موجب عزت و همانند روحى در كالبد بشريت دميده شود شاهد نبوده و محمد مظهر شاعر مصرى اين گونه توصيف مى‏كند:

جعفر حسين نزّار با بيان هويت اين انقلاب، ايمان و عقيده خود را در مورد آن چنين اظهار مى‏كند:

تحقق وعده الهى

محققا اين انقلاب يك پديده و الطاف الهى بود كه آن را به اين مردم ستمديده هديه كرد و رهبرى آن را به‏دست يك عبد صالح، متقى و عادل سپرد كه شاعر عرب بدان اشاره دارد:

با پيروزى انقلاب اسلامى بارقه اميد در دلها نمودار شد و عرب و عجم، مجد و عظمت خود را بازيافتند و سياهى‏ها رخت بربستند، خليل عجمى شاعر لبنانى آن را چنين توصيف مى‏كند:

15 خرداد 42، نقطه عطف انقلاب اسلامى و آغاز يك مبارزه مستمر و گسترده در پهنه ميهن اسلامى ايران بود. مجاهدات سرسختانه مبارزان اين ديار پايه‏هاى تخت و كاخ رژيم ستمشاهى را متزلزل نموده بود، امام با آمدنش در يوم‏الله 12 بهمن فتح و پيروزى را نويد داد و شاعر عرب شيخ قاسم عباس ورود امام را به ميهن اسلامى چنين بشارت مى‏دهد:

امام پس از 15 سال تبعيد و دورى از وطن در روز 12 بهمن 1357 خورشيدى، در ميان ميليون‏ها نفر از عاشقان و دلباختگان، خود مورد استقبال قرار گرفت. حضور امام در ميان مردم، خود موجب شور و هيجان بيشتر مردم انقلابى گرديد. رژيم نيز ترس و وحشت خود را با تهديدات خود مبنى بر حكومت نظامى، و قتل‏عام مردم بى‏پناه سرپوش مى‏نهاد، اما حضرت امام(س) با آگاهى و اشراف كامل بر اوضاع كشور، فرمان شكستن حكومت نظامى را صادر كرد و يك بار ديگر از اين توطئه شوم پرده برداشت كه اين خود عاملى در تسريع برچيده شدن بساط استبداد و استكبار، و همچنين مقدمه‏اى براى پديدار شدن فجر صادق در يوم‏الله 22 بهمن گرديد و شاعر عرب، ميلاد فجر را در ايران، با درخشش خورشيد هدايت چنين بيان مى‏كند:

مصطفى غمارى حلول دهه فجر را به نمايان شدن رخسار سفيد زمين و درخشش بدر، پس از سال‏هاى طولانى سياهى تشبيه نموده و اين‏گونه بيان مى‏نمايد:

استقبال بى‏نظير مردم اعم از زن و مرد و پير و جوان و مفروش نمودن خيابان‏ها با روح و ريحان در اشعار شيخ قاسم عباس حائرى از شعراى عرب اين‏گونه بيان گرديده است:

نادانى دشمنان و بيگانگى آنها با انقلاب اسلامى و رهبرى آن و افكار و عقايد دينى مردم مسلمان ما موجب ناكامى نقشه و توطئه‏هاى آنان گرديد، آنها تصور مى‏كردند با ترور رهبران و ايجاد جو ارهاب در ميان مردم مى‏توانند آنها را از ادامه راه بازدارند در حالى‏كه رؤيايى بيش نبود.

آقاى موسى فحص ـ شاعر ديگر عرب ـ انقلاب اسلامى ايران را استمرار حركت انبيا دانسته كه پرچمش، پرچم توحيد و شمشيرش ذوالفقار اميرالمؤمنين(ع) است و وارث رايت حق را امام خمينى(س) دانسته كه ذوالفقار مولا را در عصر استبداد و استكبار در دست گرفته است. وى در پايان از اينكه كسى قدر امام را به جز معدودى نمى‏شناسند اظهار تأسف مى‏كند:

او در ادامه مى‏گويد: گرچه آنها تورا ستايش مى‏كنند، لكن نسبت به شمشير اسلام جاهل هستند:

طبيعى است انقلاب اسلامى با داشتن خيل عظيم دوستان و طرفداران جان بر كف و سر از پا نشناخته، در مقابل خود دشمنانى كينه‏توز و مستكبر را هم بر سر راه دارد كه در رأس آنها شيطان بزرگ، آمريكا قرار دارد. شاعر با معرفى اين جُرثومه فساد و تباهى به عنوان عدوالله بعضى رذايل او را چنين برمى‏شمرد:

حضرت امام(س) در طول مبارزه، همواره استكبار جهانى آمريكا را به عنوان دشمن شماره يك معرفى نموده و خشم و كينه همه محرومان و مستضعفان را متوجه اين ابرجنايتكار دانسته و نزاع آمريكا با ايران اسلامى را نزاع ميان كفر و اسلام بيان فرموده است و مصطفى غمارى شاعر عرب چنين توصيف مى‏كند:

انقلاب اسلامى پس از پيروزى شكل نظام با فرمان رهبر كبير انقلاب، به آراى عمومى گذارده شد كه 2/98 درصد از رأى دهندگان به نظام جمهورى اسلامى راى دادند و اين عنوان مبارك و مقدس چون نگينى در ميان نظام‏هاى گوناگون جهان درخشيد و به هستى معنى بخشيد، در اينجا شاعرعرب شيخ عفيف نابلى خطاب به امام چنين مى‏گويد:

در جاى ديگر شاعر با بيان عظمت امام به بناى دولت اسلام توسط معمار انقلاب اشاره دارد و چنين مى‏گويد:

انقلاب اسلامى با زدودن غبار از روى برخى خصوصيات انسانى و تجلى آن در عرصه جهاد و شهادت، سلحشوران و مجاهدان ايران زمين را الگو و مثل اعلاى مبارزان سراسر گيتى قرار داد. محمد مظهر مصرى خطاب به انقلابيون ايران چنين مى‏گويد:

شاعر در جاى ديگر با بيان تعالى و سعادت ملت‏ها با تأسى از ايرانيان اين‏گونه توصيف مى‏كند:

از نتايج پربار انقلاب اسلامى بازشناسى سرزمين احرار بود، شهر مقدس قم، مكان درخشش ستارگان علم و فقاهت، پايگاه نهضت حضرت روح‏اللّه و قيام خونين 15 خرداد از جمله شهرهاى برجسته اين ديار است.

مهندسه شاهين كوثر ـ شاعره سورى ـ اين قطعه از ارض الهى را سرزمين مكرمت‏ها، فروغ آيات الهى و شهر نگارش عزت و شرف توصيف نموده و چنين مى‏سرايد:

تهران به عنوان پايتخت ايران و مركز آمال و آرزوهاى غرب و آمريكا؛ على‏رغم فشارهاى پليسى و امنيتى، محور اصلى انقلاب اسلامى قرار گرفت و چنان از خود استقامت و پايدارى نشان داد كه محاسبات و معادلات تحليل‏گران سياسى دنيا را برهم زد تا جايى كه شاعر عرب خطاب به تهران آن را مركز آتشفشان قلمداد كرده چنين مى‏گويد:

اين شهر، على‏رغم فشارهاى مختلف و سركوب متعدد، به نداى امام به‏صورت جدى لبيك گفت و اين امر در مناطق جنوبى و فقيرنشين شهر محسوس‏تر و چشمگيرتر بود، تا آنجا كه گويى آن وعده فتح و پيروزى الهى را محقق يافته مى‏ديدند. و جعفر حسين نزّار آن را چنين تصوير مى‏كند:

يقينا انقلاب اسلامى بى‏نام امام(س) در هيچ جاى جهان شناخته نمى‏شود. آرى ثقلينى كه لن يفترقا كه شناخت هريك مستلزم شناخت ديگرى است. هم او بود كه شعله عشق را در جان‏ها برافروخت و نشاط و ايمان را استحكام بخشيد و با نهضت برخاسته از خودآگاهى و خداآگاهى خود، فطرت غبارگرفته بشرى را صيقل داد و مردم را به گمشده خود هدايت كرد. و على خاتون شاعر لبنانى اين‏گونه بيان مى‏كند:

در جاى ديگر شاعر عرب «وهب عجمى» امام را حسين زمان خطاب كرده، چنين مى‏گويد:

و عرفان «مصطفى عرانى» در همين زمينه اين‏گونه بيان مى‏كند:

نهضت اسلامى امام هدفى جز هدايت انسان‏ها ودعوت آنها به حق ندارد و شاعر سروده خود را در اين زمينه اين‏گونه بيان مى‏كند:

علاقمندان و عاشقان به انقلاب و امام، در سرتاسر ممالك عربى و اسلامى، هر يك احساسات و عواطف خود را با بيانات گوناگون به صورت نظم و نثر ابراز داشته‏اند كه داراى ابعاد اخلاقى، تربيتى، عرفانى، اجتماعى، حماسى، اعتقادى، سياسى و اقتصادى است و مى‏توان گفت: مجموعه اشعار، مبين انقلاب اسلامى و امام(س) و به عنوان الگويى براى انسان‏هاى سرخورده و تشنه حقيقت و صداقت مى‏باشد و مى‏تواند ابزارى مناسب، جهت تحقق اهداف دينى قرار گيرد، بااظهار عجز به پيشگاه آن راحل عظيم‏الشأن كلامم را با اين بيت به پايان ميرسانم.

والسلام

1. امام خمينى(ره)، صحيفه نور، ج 1، ص 420 (قيام عليه لايحه كاپيتالاسيون، سال 43).

2. دكتر منوچهر محمدى، تحليلى بر انقلاب اسلامى.

3. فراندالقصائد في الخميني القائد، محمد عبدالرحيم

4. الخميني و الثورة في الشعر العربي، حسين نزّار

5. مجموعه مقالات كنگره بين‏المللى امام خمينى(س)، (مؤسسه نشر آثار امام)

6. مجله الراصد، شماره 7 الى 132

7 . مجله الثقافة الاسلاميه، شماره 26 الى 57

8. مجله الوحدة الاسلاميه، شماره 36 الى 63