يادداشت ناشر - شرح منظومه جلد 1

يادداشت ناشر

كتابي كه در پيش رو داريد جلد اول از درسهاي شرح منظومه متفكر شهيد استاد مطهري رضوان الله عليه در دانشكده الهيات بين سال هاي تحصيلي 40 - 39 تا 48 - 47 مي باشد كه اينك در دو جلد تقديم خوانندگان گرام مي گردد
. براي روشن شدن چگونگي تدوين اين كتاب تذكر پاره اي نكات ضروري است .

الف : همانطور كه ذكر شد اين درسها در فاصله سالهاي 39 تا 47 مكررا توسط استاد شهيد براي دانشجويان تدريس مي شده است
و دانشجويان نيز برخي عينا مطالب استاد را يادداشت مي كردند و بعضي نيز به صورت خلاصه برداري ، لذا از مباحث گوناگون اين سلسله درسها نسخه هاي متعددي در دست است كه توسط دانشجويان به استاد ارائه گرديده بود ،
و ايشان نيز خود از ميان آنها يك نسخه را كه كاملتر بود انتخاب و اضافات ساير نسخ و يا مطالب ديگري را كه لازم مي دانستند بر آن نسخه اصلي افزوده اند و سپس به صورت پلي كپي در اختيار دانشجويان قرار گرفته است
. در تهيه كتاب حاضر قسمت عمده مطالب از روي نسخه پلي كپي شده اي كه به خط خود استاد تصحيح شده بود استفاده شده است ، برخي از مباحث نيز توسط خود استاد در نسخه خطي اصلاح
و محشي گرديده بود كه آنها نيز عينا به همان صورت به طبع رسيد فقط در يكي دو مبحث ، از جمله بحث " اتحاد عاقل و معقول " از ميان چند نسخه موجود و برخي يادداشت هاي مربوط به اين بحث تلفيق صورت گرفته است
كه در اين موارد نيز ترتيب اين تلفيق توسط خود استاد در يادداشتي كه در ابتداي اين قسمت قرار داشت مشخص گرديده بود ، بنابراين مي توان گفت نسخه حاضر عينا سخنان و نوشته هاي خود استاد شهيد قدس سره مي باشد كه به همت برخي علاقمندان ايشان جمع آوري گرديده است
.

ب : افتادگي هائي كه در مباحث اين كتاب با تطبيق به متن شرح منظومه سبزواري مشاهده مي شود در اصل تدريس اين مباحث توسط استاد نيز بهمين صورت بوده و به تشخيص ايشان در تعيين ضرورت و سطح مطالب نسبت به مستمعين و خوانندگان مربوط مي شود
.

ج : كتاب حاضر در دو جلد شامل شرح و تفسير سه مقصد از مقصدهاي هفتگانه شرح منظومه حكيم متأله حاج مولي هادي سبزواري قدس سره مي باشد كه جلد اول شامل سه فريده از مقصد اول است كه متضمن امور عامه از حكمت اسلامي است
و جلد دوم شامل فريده هفتم از مقصد اول است كه مربوط مي شود به مباحث علت و معلول و نيز فريده اول از مقصد سوم كه در الهيات بمعني الاخص است يعني احكام ذات واجب تعالي از اثبات
وجود تا توحيد وجود و رفع شبهات مربوط به آن ، آخرين قسمت جلد دوم شرح و تفسير فريده اول از مقصد چهارم مي باشد كه آن عبارت است از بحث در حقيقت جسم طبيعي و اثبات هيولي و ابطال جزء لا يتجزي و تناهي ابعاد ، كه در واقع اين مباحث در حكم امور عامه بخش طبيعيات و قسمت قابل اعتنا و اعتماد طبيعيات قديم مي باشد
. بنابراين در اين درسها رعايت ترتيب منظومه سبزواري نگرديده بلكه استاد شهيد در ترتيب مباحث بيشتر به اهميت و ضرورت مباحث براي دانشجو توجه داشته اند .

د : استاد معظم مرحوم مطهري علاوه بر اين سلسله دروس ها در شرح منظومه يك دوره درس ديگر نيز تحت همين عنوان داشته اند كه اين دوره مربوط مي شود به ساليان پاياني از عمر پربركت ايشان ، يعني تقريبا از سال هاي 54 تا 57 كه در منزل ايشان و با حضور جمعي از اساتيد فلسفه غرب از دانشگاه تهران و برخي ديگر از صاحب نظران و علاقمندان به اين مباحث تشكيل مي شد ،
سبك اين دو دوره از درسهاي استاد به كلي متفاوت است و نحوه ورود و خروج در بحث با يكديگر فرق مي كند . در دوره اول كه بخشي از آن را پيش رو داريد روال بحث به سبك كلاسيك فلسفه اسلامي و متناسب با سطح دانشجوئي است
و در دوره دوم بحث به شيوه تطبيق فلسفه اسلامي با فلسفه غرب مي باشد كه حضور اساتيد فن در اين زمينه بر ارزش بحث مي افزايد . ه : زحمت استنساخ و تدوين و تنظيم نسخه اوليه كتاب حاضر به عهده تني چند از شاگردان و علاقمندان استاد شهيد بوده است كه بدينوسيله از همه آنها سپاسگزاري مي گردد ، و در نهايت نيز نسخه آماده شده به دقت تمام توسط ناشر با متن اصلي مقابله و اگر ايراد و اشكالي بود
، بر طرف گرديده است لذا مي توان گفت كه از حيث دقت در تصحيح و تنظيم نسخه ها به حدي است كه اگر مؤلف معظم نيز در قيد حيات مي بودند تغييري در آن نمي دادند . و : از نظر تقسيم بندي مطالب در دو جلد بهتر مي بود
كه فريده هفتم از مقصد اول نيز در همين جلد اول قرار مي گرفت و مقصد سوم و چهارم در جلد دوم ، ولي براي رعايت تناسب حجم دو جلد نسبت به يكديگر ، مطالب به نحو كنوني تقسيم گرديد و البته بنابر آن است
كه پس از انتشار جلد دوم ، هر دو جلد نيز با يكديگر و با جلد زركوب به طبع برسد كه رعايت سليقه هاي مختلف خوانندگان شده باشد . در خاتمه ، مؤسسه انتشارات حكمت اميدوار است كه بزودي دوره دوم اين مباحث ( يعني درسهاي منظومه منزل ) را نيز تقديم محضر خوانندگان نمايد . انشاء الله مؤسسه انتشارات حكمت

مقدمه

اي بخشنده خرد ، تمام سپاسها ويژه تو است . همه مقصدها و هدفها به سوي بارگاه تو منتهي مي شود . شرح : در اين بيت عالي و زيبا هم از مبدأ سخن رفته است و هم از معاد . هم به اوليت خداوند اشاره شده و هم به آخريت او ، هو الاول و الاخر . آنجا كه مي گويد : " همه سپاسها ويژه تو است " منظور اينست كه : تو مبدأ كل هستي ، هر خيري و فيضي به سبب هر كس و هر چيز به كسي برسد از ناحيه تو است
، زيرا سر رشته همه اسباب و علل به دست تو است و همه نظام از اراده تو برخاسته است . از اينرو همه سپاسها ويژه تو است . و آنجا كه مي گويد : " همه مقصدها و هدفها به سوي بارگاه تو منتهي مي شود " ، منظور اينست
كه : همه اشياء ، هر چه را مي جويند ، در نهايت امر ، تو را مي جويند و به هر سو مي روند ، به سوي تو مي روند ، از تو پديد آمده اند و به سوي تو باز مي گردند ، انا لله و انا اليه راجعون . چنانكه مي دانيم لب لباب حكمت الهي شناختن مبدأ و معاد جهان است ،
همه مطالب و مسائل ديگر در اين فلسفه در حكم مقدمه اين دو مطلب و يا در حاشيه اين دو مطلب است . علي هذا بيت اول منظومه اشاره است به لب لباب حكمت الهي .

اي آنكه از بسياري نورانيتش پنهان است اي پيدايي كه به سبب پيدائيش ناپيداست شرح اين بيت را از الهيات بالمعني الاخص بايد جست .