نام های مدینه منوره نسخه متنی

مدينه ميزبان بزرگترين شخصيت عالم انسانيت و خاتم انبياء است. مدينه پايگاه دوّم رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و محل پيدايش امامت صالحين بر روي زمين است. مدينه در زمان رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مصدر مردانگي، تعهّد، راستي، صداقت، فضيلت و كرامت بوده است، پيامبر خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ برايش دعا كرد: «بار خدايا! بركت را بر مدينه نازل گردان...» سپس فرمود: «سوگند به آن كسي كه جان من در دست اوست هر راه و كوره راهي كه به مدينه منتهي شود، دو ملك از آن حفاظت و پاسباني مي كنند.¹ شاعر فارسي زبان، با ذوق پر حلاوتش مدينه منوّره و صاحب لولاك را چنين توصيف مي كند:

مدينه منوره از جهت وجود پر بركت رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و دربرداشتن چهره هاي معصوم ديگر همچون فاطمه اطهر ـ سلام الله عليها ـ و ائمه غريب بقيع ـ امام مجتبي، زين العابدين، محمد باقر و جعفر بن محمد الصادق ـ عليهم السلام ـ داراي نام هاي گوناگوني است كه هر كدام بيانگر مفاهيمي ژرف و بلند است. كثرت نام هاي مدينه برگشت به عظمت و بزرگي آن شهر دارد، اين نام ها براساس ارتباط و علاقه موجود اين شهر و آن مفاهيم پي ريزي شده كه در بعضي شدت علاقه سبب شهرت آن گرديده و در بعضي ديگر كه وابستگي و ارتباط ضعيفي دارد بر زبان ها كمتر جاري شده و چه بسا غير حقيقي تلقي شود.² ما در اين نوشتار براي مدينه رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ 90 نام به ترتيب الفبا ذكر مي كنيم و ذيل بعضي از آنها توضيحاتي را به همراه روايات مي آوريم زيرا اكثر آنان بر اساس وحي آيات قرآن ـ و يا فرمايشات رسول خدا ـ ص ـ نام گذاري شده، جوينده براي دستيابي بيشتر مي تواند به كتبي كه در پاورق ها معرفي مي شود مراجعه كند.
1 ـ أثْرِب: نام ديگري از خانواده «يثرب»³ است كه توضيح آن خواهد آمد.
2 ـ أَرْضُ اللّه: بعضي از مفسرين عامّه مانند ثعلبي، مقاتل، مجاهد و قتاده در تفسير آيه شريفه «ألم تكن أرض اللّه واسعة فتهاجروا فيها»⁴ گفته اند: مقصود از «أرض اللّه» مدينه منوّره است⁵ و بعضي ديگر از علماي شيعه و سنّي آن را مطلق زمين معنا كرده اند و توضيح داده اند:توصيف «أرْض اللّه» به «وَاسِعَة» بيانگر مطلق زمين است و بر همين اساس دستور هجرت را به هر جايي كه بتوانند دينشان را حفظ كنند، داده است.⁶
3 ـ أَرْضُ الهِجرة: زميني كه در آن هجرت تحقق پيدا كرد، رسول خدا ـ ص ـ به همراه عده اي از مسلمانان از مكّه مكرمه به مدينه منوّره هجرت كردند كه آنان را «مهاجرين» ناميدند و كساني كه در مدينه پناه دادند نيز « أنصار» ناميده شدند. بنابر نقل طبراني پيغمبر اكرم ـ ص ـ مدينه را «أرض الهجرة» ناميدند.⁷
4 ـ 5 ـ أَكّالَةُ القُري، و به عبارت ديگر: أكّالة البلدان مي باشد رسول خدا ـ ص ـ فرمود: «أُمرتُ بقرية تأكل القُري»⁸ مأمور شدم به روستا و شهري بروم كه أهل آن به خاطر اسلام آوردنشان بر شهرهاي ديگر چيره خواهند شد و خداوند آنان را ياري خواهد كرد. علماي اهل حديث، اين روايت را دو گونه تفسير كرده اند: 1- مدينه مركز اصلي لشكريان اسلام بوده است و از آنجا به ساير شهرها و بلاد غير مسلمان كه در فكر توطئه عليه اسلام بر مي آمدند، حمله مي شد و بعد از پيروزي، اموال غنيمتي و اسيران به مدينه منتقل مي شد. 2- مخارج شهر مدينه در آن روز از طريق پرداخت ماليات شهرهاي ديگري كه توسط مسلمانان فتح شده بود تأمين مي گرديد و لذا آن را «أكّالة البلدان» و يا «أكّالة القري» ناميده اند.⁹6 ـ الايمان: در تفسير بيضاوي آمده است: مدينه را «ايمان» مي گويند; زيرا مردم مدينه منورّه الگو، نمونه و مظهر ايمان بوده اند.¹⁰ عبداللّه بن جعفر بن أبي طالب گفته است: خداي سبحان براي مدينه دو نام قرار داده: 1 ـ دار 2 ـ ايمان¹¹7 ـ 8 ـ البارَّة (البَرَّة): معناي دوواژه يكي است. مقصود از آن دو، زيادي بركات و فيضي است كه شامل مردم مدينه منوره و همه مردم جهان مي شود. سمهودي مي گويد: از آنجا كه مدينه منوره سرچشمه اسرار معنوي و محلّ درخشش أنوار الهي و بركات نبوي است «البَرَّة» ناميده شده است.¹²9 ـ 10 ـ 11 ـ 12 ـ «البَحْر»، «البَحْرَةْ»، «البَحِيرَةْ» و «البُحَيْرَة» چهار واژه فوق بر مدينه منوّره اطلاق گرديده است. يا قوتي مي گويد: «استبحار» و «بحر» به سرزمين وسيع گفته مي شود و «البحر» به روستا نيز اطلاق شده است.¹³ در حديثي آمده است سعدبن عباده اَنصاري هنگامي كه مريض شده بود، رسول خدا ـ ص ـ به عيادتش رفت، آن حضرت پس از احوالپرسي و عيادت او، از برخورد ناخوشايند «عبدالله بن أُبي بن سلول» گِله كرد. سعد عذر خواهي نمود و براي او درخواست بخشش كرد و گفت: «اعف عنه يا رسول اللّه و اصفح ... و لقد اصطلح أهلُ هذه البحيرة أن يُتَوَّجوه فيعصِّبوه بالعصابة.»¹⁴ اي رسول خدا او را ببخشيد و از او بگذريد... زيرا مردم اين بحيره بر اين نوع برخوردها عادت كرده اند و خوشنودند. سعدبن عباده مدينه را «بُحيرة» ناميده كه در حقيقت تصغير «بحر» است. 13 ـ البَلاط: معمولا به سرزمين سنگ فرش «بَلاط» گفته مي شود، و همچنين بر قسمتي خاص از بين مسجد النبي ـ ص ـ و بازار مدينه منوره بلاط گفته شده است، در زمان رسول خدا ـ صلي اللّه عليه و آله و سلم ـ بر جنازه مسلمانان در آن موضع نماز مي گزاردند كه آنجا را «بَطْحاء» نيز مي ناميدند.¹⁵ بَلاطة الحمراء يا حجر السماق به سنگي اطلاق شده كه علي بن ابي طالب ـ عليه السلام ـ در ميان كعبه معظمه بر روي آن به دنيا آمده است و الآن آن سنگ در نزديكي درب كعبه مي باشد.¹⁶ حاكم نيشابوري از علماي بزرگ أهل سنت در مورد ولادت آن حضرت در ميان كعبه مدعي تواتر اخبار است،¹⁷ و صاحب وسائل الشيعه شيخ حرّ عاملي در اشعاري كه به همين مناسبت سروده در بعضي ابيات مي گويد: