نشريات ترکيه چهل حديث - نشریات ترکیه، چهل حدیث نسخه متنی

نشريه دانشكده ادبيات و علوم انساني تبريزـ سال هفتم،شماره1،خرداد 1334

نشريات ترکيه چهل حديث

بقلم دکتر خيامپور

اخيراً آقاي دکتر عبدالقادر قره­خان دانشيار ادبيات ترک در دانشگاه استانبول کتاب نفيسي راجع بکتب چهل حديث که بزبان عربي يا فارسي يا ترکي تا کنون نوشته شده­ است بزبان ترکي تأليف و منتشر نموده­اند ([1])

که بخصوص از لحاظ ارتباطي که با ادبيات ايران دارد مورد توجه ما است و مي­خواهيم آنرا در اينجا به خوانندگان محترم نشريه معرفي نمائيم.

اين کتاب علاوه بر فهرست و مقدمه در اول کتاب و گرداورهائي از کتب چهل حديث در آخر آن که مجموعاً 73 صفحه مي­باشد داراي 364 صفحه است. علاوه بر اينها در آخر کتاب فهرستي از کتب چهل حديث و تاريخچه­اي از آن به زبان عربي مندرج است که آن نيز مجموعاً 22 صفحه مي­باشد.

مؤلف محترم کتاب خود را بر سه بخش تقسيم کرده­اند:

بخش نخستين- چهل حديث به زبان عربي؛ بخش دوم- چهل حديث به زبان فارسي؛ بخش سوم- چهل حديث به زبان ترکي.

اينک خلاصه‌اي از اين سه بخش:

بخش نخستين- چهل حديث به زبان عربي (الاربعون حديثاً) ص 87-47

تا آنجا که معلوم است اولين کتاب اربعين کتاب عبدالله بن مبارک مروزي متوفي در سال 181 هجري است که فقط نامي از آن مي­دانيم.

در قرن سوم نيز سه کتاب اربعين تأليف شده­است که از نسخه دو تا از آنها يکي تأليف احمد بن حرب نيسابوري متوفي در 234 و ديگري تأليف محمد بن اسلم طوسي متوفي در 242 اطلاعي نداريم و نسخه سومي هم که تأليف ابو عيسي محمد ترمذي متوفي در 279 باشد فعلا" در دسترس نيست.

در قرن چهارم شش کتاب اربعين نوشته شده که نسخه دو تا از آنها موجود است:

يکي اربعين حسن بن سفيان نَسَوي متوفي در 303 که يک نسخه خطي آن در مصر است و ديگري اربعين ابوبکر محمد بن الحسين آجرّي (بضمّ جيم) متوفي در 330 که يک نسخه خطي از آن در استانبول در توپ قاپي سرايي در کتابخانه احمد سوم بشماره 357 موجود است.

بعد از اربعين آجري در قرن پنجم اربعينهاي زيادي نوشته شده ­است، مانند اربعين ابوعبدالله ثقفي متوفي در 489 و اربعين ابن و دعان متوفي در494.

از کتب اربعين که در اواخر قرن پنجم يا اوايل قرن ششم نوشته­ شده­ است يکي تأليف ابوالمعالي عبدالمنعم متوفي در 497 و ديگري تأليف ابوعبدالله محمد عَزّاوي متوفي در 528 است.

از اربعينهائي که در قرن ششم نوشته شده­ است اربعين ابوالفتح طائي متوفي در 555 ([2]) و اربعين ابوبکر محمدبن علي جيّاني متوفي در 563 و اربعين قاسم علي بن حسن بن هبة الله و همچنين« الاربعون البلدانية»

تاليف ابو‌طاهر احمد بن محمد بن سَلَفي متوفي در 575 است.

قرن هفتم از لحاظ تأليف کتب اربعين قرن کمال است، زيرا علاوه بر آنکه در اين قرن تقريباً بيست تن به تأليف کتاب اربعين پرداخته و حتي بعضيها مانند شرف­الدين ابوالحسن مقدسي متوفي در 611 و شمس­الدين محمد بن احمد بطّال يَمَني متوفي در 630 بيک کتاب اکتفا نکرده و دو کتاب تأليف نموده­اند مشهورترين و پر­اهميت ترين اربعينها در اين قرن بوجود آمده­ است، و آن اربعين محيي­الدين ابوزکريا يحيي بن شرف نَوَوي است که در سال 668 آن را به انجام رسانيده است.

از تاريخ تأليف اين کتاب هنوز سي سال نگذشته بود که به شرح­نويسي آن شروع کردند بطوري که در مدت پنج قرن و نيم تنها در زبان عربي پنجاه شرح براي آن نوشته شد. براي اربعين نووي شرحها و ترجمه­هائي بفارسي و ترکي نوشته شده و مستشرقين اين کتاب را بهترين نمونه اربعينها شناخته و آن را بزبانهاي عربي ترجمه کرده و حتي بشرح آن نيز کوشيده­اند.

بعد از نووي از قرن هشتم تا قرن سيزدهم هجري علاوه بر شرحهائي که بر اربعين نووي نوشته شده­است تقريباً شصت تن به نوشتن کتاب اربعين پرداخته­اند که زمان هر يک از آنان براي ما معلوم است.

و اينک جدولي که عده مؤلفين کتب اربعين (به زبان عربي) را در قرون مختلف نشان مي­دهد: