گر چه معروفترين کتب اربعين به زبان عربي نوشته شدهاست ولي بسياري از مؤلفين آنها از نژاد عرب نيستند، بلکه يا ايرانيند و يا ترک. و از تأثير همين علماي غير عرب است که کتب اربعين که ابتدا فقط جنبه ديني و تعليمي داشت بعدها، حتي در زبان عربي، جنبه ادبي نيز پيدا کرد، چنانکه شرح اربعين سعد الدين تفتازاني و بهاءالدين عاملي و علي قاري از اين قبيل است. در چهل حديثهاي فارسي دو خصوصيت ديده ميشود: يکي آنکه از ابتدا با جنبه ديني جنبه ادبي نيز توأم بوده و حتي رفته رفته جنبه ادبي غلبه يافته است. ديگر آنکه از قرن هفتم ببعد در اين نوع کتب که از طرف علما و ادباي شيعه تحرير يافته است احاديثي جمعآوري شده که راجع است با امامت و مناقب اميرالمؤمنين علي( ع ). و چنانکه خصوصيت اول ناشي از قابليت و استعداد هوش ايراني است نسبت بشعر و هنر، خصوصيت دوم نيز نتيجه مجادلات شيعي- سني است که مدتي ادامه داشته است. درست معلوم نيست که نخستين چهل حديث فارسي کي و از طرف که نوشته شده است، ولي بنا بر آنچه در دست است ما آن را از قرن ششم هجري ميشماريم، و چون قرن مزبور دوره انکشاف ادبيات ايران بوده است ميتوان حدس زد که پيش از آن قرن نيز چهل حديثهائي وجود داشته ولي بدست ما نرسيده است. در قرن ششم چهل حديث «طيب القلوب» را ميبينيم که در سال 500 هجري از طرف محمد بن محمد بن علي فراوي (بر وزن سماوي) نوشته شده و اين کتاب اولين اربعين فارسي است که بما رسيده و نسخه آن در کتابخانه نور عثمانيه استانبول به شماره 957 موجود است. در قرن هفتم «الاربعون البهائي» تأليف عمادالدين حسن بن علي است که بنام وزير شمسالدين محمد جويني نوشته شده و در فضائل اميرالمؤمنين علي( ع ) ميباشد (رجوع شود به «الذريعة الي تصانيف الشيعة» تأليف آقا بزرگ طهراني، جلد اول، ص 414، شماره 2143). از قرن هشتم سه چهل حديث موجود است: 1-«امّ الکتاب» احمد رومي متوفي در سال 717 2-«تحفة الخاقاني» سيد صدر که به سال 751 بنام جاني بيگ سلطان نوشته است. 3-«سراج الطالبين و منهاج الراغبين» از ابو‌عبدالله محمّد حسيني ايجي (مانند ريجي) که در سال 763 نوشته شده است. و اين کتاب تا آنجا که ما ميدانيم قديمترين شرح فارسي اربعين نووي است. از سه چهل حديث مزبور نسخه خطي اولي و سومي در کتابخانه ملي پاريس و نسخه خطي دومي در توپ قاپي، کتابخانه روان کوشکي به شماره 325 موجود است.
لطفا منتظر باشید ...
