لطفا منتظر باشید ...
نشستى با رياست سازمان حج و زيارت
** عمليات حج كه داراى ابعاد مختلف شرعى، سياسى، اجتماعى، بين المللى و اقتصادى است، در يك ارگان يا سازمان خاص، قابل خلاصه شدن نيست، بلكه بخش هاى مختلف كشور در آن سهيم هستند، لطفاً بفرماييد چه كسانى و يا سازمان ها وارگان هايى در اين راستا مشاركت دارند؟*** آقاى رضايى : انجام عمليات حج، مستلزم تحقّق فعاليت هاى متنوّعى است كه هر يك در جاى خود بايد به ظهور برسد و نتيجه دهد. برآيند همه اين فعاليت ها، كه شايد سرفصل هاى اصلىِ آن از پنجاه مورد تجاوز مى كند و با احتساب زير مجموعه هر يك از آن ها، جمعاً به صدها نوع فعاليت كوچك وبزرگ مى رسد، عمليات يكپارچه حج را تشكيل مى دهد. معلوم است كه اين تنوّع و همچنين حجم سنگين آن، از بُعد داخلى و خارجى، يك هماهنگ كننده مى خواهد. علاوه بر وظايفى كه در قانون به عهده سازمان حج گذاشته شده، هماهنگ سازى فعاليت هاى به ظاهر پراكنده و مختلفى كه توسط دستگاه هاى گوناگون به اجرا درمى آيد و سامان بخشيدن آن ها و انتظام و به آيين درآوردن آن ها نيز در زمره وظايف و مأموريت هاى سازمان حج و زيارت قلمداد شده است. شمار وزارتخانه ها و سازمان هاى اصلى كه مستقيم و غير مستقيم درگير كار حج هستند، از مرز 20 دستگاه مى گذرد و اگر ساير دستگاه هايى كه هر يك به نوعى در اين امر دخالت پيدا مى كنند، نيز در نظر گرفته شود، ده ها دستگاه حكومتى را در بر مى گيرد.
در عربستان هم پيش ازعزيمت و درحين موسم حج، با ارگان هاى متعددى سروكار داريم كه بايد از قبل باآن ها مذاكره و تفاهم لازم صورت گيرد. مثلا وزارت حج، وزارت كشور، وزارت دفاع و طيران، و همچنين مؤسسات وابسته به دولت; مثل مكتب وكلا، مؤسسه مطوّفين، مؤسّسه اَدلاّء، نقابة السيارات و امثال آن در اين آمار مى گنجد. طبيعى است همه اين مجموعه ها درامر حج سهم دارند. بر اين مجموعه بايد مؤسسات و شركت هاى خصوصى در ايران و عربستان را نيز افزود كه هر يك نقش ويژه اى ايفا مى كنند.
** سازمان حج از ظرفيت هاى بخش غير دولتى و يا مردمى، در انجام عمليات سنگين حج، چگونه بهره بردارى مى كند؟
*** آقاى رضايى : جالب است بدانيم كه كليه امور حج و زيارت در سطح كشور، با بهره گيرى از حداكثر 300 نفر كارمند دولت به سامان مى رسد. سالانه صدها هزار نفر بابرنامه سازمان، به حج و ساير سفرهاى زيارتى مشرف مى شوند. آشكار است كه رقم پرسنل نسبت به حجم عظيمِ كار، بسيار ناچيز است. اين كمىِ نفرات را همّت خيل عظيمى از كارگزاران منتخب در سطح كشور جبران مى كند. حدود 15 هزار نفر كادر مديران كاروان و عوامل آن ها هستند كه در جامعه پراكنده اند و در مشاغل و حرفه هاى مختلف مشغول به زندگى عادى خود مى باشند، اما درامر حج به ميدان مى آيند وتحت يك نظام ودستورالعمل هاى خاصى فعاليت حجّ خود را دنبال مى كنند. بخش مردمى حج، به خاطر اهتمام به اين گونه مشاغل زيارتى، هيچ نوع وابستگى به دولت ندارد و هزينه اى رابر دوش دولت تحميل نمى كنند.
دفاتر و شركت هاى خدمات مسافرتى و زيارتى هم قالب حقوقى قضيه را تأمين مى كنند و بدين ترتيب مراكز قانونى متشكل از همكاران بيرونىِ سازمان نيز شكل
گرفته است. حدود 750 مؤسسه قانونى و مجاز در امر حج و زيارت به مدد سازمان مى آيند. در عربستان هم بخش غير دولتى متشكل از مؤسسات وشركت هاى فعال در امور زيارتى كه سابقه ديرينه پذيرايى و رسيدگى به امور حجاج و زائران را به عهده گرفته اند، در اين مسأله مشاركت دارند. جمعى از مردم عربستان هم از طريق اجاره منازل و امكانات ديگر در فصل حج با ما مراوده دارند و از اين رهگذر تعامل شايسته اى ميان دو كشور و دو ملت ايران و عربستان برقرار شده كه نتايج خوبى به بار آورده است.
مجموعاً بايد گفت بخش غيردولتى; چه در ايران و چه در عربستان، نقش بسيار اساسى در مقوله حج دارند، مشروط بر اين كه با يك برنامه حساب شده و منظم تحت يك قاعده موزون و منسجم در آيند.
** لطفا در مورد هزينه هاى سفر حج توضيحاتى ارائه فرماييد:
*** آقاى رضايى : در حال حاضر حجاج اعزامى را كسانى تشكيل مى دهند كه در آذر ماه سال 1377 در ثبت نام عمومى شركت كرده و با پرداخت مبلغ هشتصد هزار تومان وديعه، در نوبت تشرّف قرار گرفته اند. طبيعى است اين افراد در زمان تشرّف بايستى ما به التفاوت هزينه سفر تا قيمت تمام شده را پرداخت نمايند. در اين ميان دولت محترم مبلغ يك صد هزار تومان تسهيلات به خاطر مدت توقف وديعه اوليه درنظر گرفته است كه در سال تشرف به آنان مى پردازند و يا به عبارتى ديگر از مبلغ ما به التفاوت دريافتى كسر مى گردد. آنچه مسلّم است اين مبلغ تسهيلات اعطايى نسبت به ميزان وديعه و همچنين مدت توقف پول، تناسبى ندارد. اين است كه بارها خواسته ايم در آن تجديد نظر نمايند و مبلغ را به واقعيت نزديك سازند كه متأسفانه هنوز تحقّق نيافته است. از طرف ديگر، پس از پايان پذيرفتن فيش هاى حج، ثبت نامى سال 1363 و با توجه به اين كه ثبت نام عمومى به صورت على الحساب انجام مى گيرد و دولت يارانه اى را از اين بابت تقبّل نمى كند، لازم است هزينه تمام شده از زائران اخذ گردد.
بنا بر اين، در تنظيم نرخ سفر، بايد همه هزينه ها به صورت جزء به جزء و با
وسواس و دقت تعيين شود و سپس همه آن ها براى مردم، به خصوص متقاضيان سفر حج تبيين و به طور شفاف اعلام و بازگو شود. اين است كه از سال گذشته، در روزنامه ايران و همچنين نوارها و جلسات آموزشى، شروع كرده ايم به اين كه همه موارد را براى مردم شرح دهيم. اين اقدام بازتاب بسيار مثبتى در سطح جامعه داشته است; به طورى كه همه چيز براى اذهان مردم روشن مى باشد. اين روند در سال جارى ادامه يافته و ارقام به صورت دقيق در اختيار مردم گذاشته شده است. بر اين باوريم كه اين شيوه در مديريت حج، كارساز و مفيد است و در آينده هم ادامه خواهد يافت.
شايان ذكر است در حال حاضر هزينه مديريت عمليات حج را به نوعى زائران مى پردازند، اما حالت ايده آل آن است كه اين ارقام در بودجه سازمان ديده شود و توسط حكومت تقبّل گردد.
** برنامه هاى آموزشى حجاج و كارگزاران حج كه در سال جارى توسط سازمان دنبال شد، كدام است و چه نتايجى در بر داشته است؟
*** آقاى رضايى : همواره سازمان نسبت به امر آموزش اهتمام ويژه نشان داده است. در اين چند سال و به خصوص در سال جارى، برنامه ريزى بسيار دقيق و منظم براى آموزش حجاج به اجرا در آمد.
در همين جا بايد از زحماتى كه بهويژه معاونت محترم آموزش و پژوهش بعثه مصروف داشتند، تقدير نمايم. واحد آموزش سازمان با همكارى مديران كاروان ها بسيار فعال تر از گذشته وارد عمل شده و گزارش هاى خوبى از آن در دست داريم. آموزش ضمن خدمت كارگزاران در سال جارى و آزمون هاى آن بسيار جدى گرفته شد و همه آموزش ديدگان بر اين اعتقادند كه بايستى همچنان اين آموزش ها دنبال گردد. در استان ها نيز «رابطين آموزش» هماهنگ با واحد مركزى آموزش فعاليت خود را آغاز كردند. شيوه نامه و برنامه جامع آموزشى توسط صاحبنظران مسلّط و حرفه اى براى مجريان و مخاطبان با در نظر گرفتن سطوح مختلف تدوين و تدارك گرديد كه بر اساس آن، مرحله به مرحله اقدام مى گردد.
در زمينه آموزش و ارتقاى شناخت زائران اعزامى نيز گام هاى مؤثرى برداشته شد كه از جمله آن ها، مى توان به انتشار سلسله مقالات امور اجرايى حج تمتّع توسّط روزنامه ايران اشاره كرد كه بسيار مورد توجه مديران كاروان ها و بهره بردارى زائران عازم بيت الله الحرام قرار گرفت كه در پايان، به صورت كتاب در آمد. همين طور راه اندازى و تداوم برنامه تلويزيونى هفتگىِ حج و زيارت در سيماى جمهورى اسلامى ايران تحت عنوان «روضه رضوان» واختصاص بخش مهمّى از آن به مسائل حج تمتع را بايد ذكر كرد.
شايان توجه است كه سازمان روز به روز در حال پر بارتر كردن مفاهيم قابل انتقال به زائران مى باشد. تهيّه و توزيع ده هانوار آموزش ويديويى و صوتى و همچنين برگزارى جلسات آموزش متمركز زائران و برقرارى كلاس ها و دوره هاى آموزش پرسنل و كارگزاران از اهمّ فعاليت هاى حوزه آموزش مى باشد. كتاب هاى «گام به گام با كارگزاران» و «همگام با حجاج» از آخرين تمهيداتى است كه اخيراً براى آماده سازى حجاج سال 81 تنظيم و تدوين شده است و همچنين مجموعه مقالات مندرج در روزنامه ايران از مهر تا دى ماه سال جارى نيز در يك مجلد، به نام «همراه با حج 1381» گردآورى و ارائه گرديده است.
** در مورد نظارت بر عملكرد كارگزاران منتخب و مجاز و ارزيابى مديريت آنان چه شيوه اى اتخاذ شده است؟
*** آقاى رضايى : سازمان حج و زيارت، در تنظيم دستورالعمل هاى اجرايى، از خود مجريان و متصديان كاملاً استفاده مى كند، همان طور كه در عرصه عمل نيز بر ميزان صحّت عملكرد و انطباق آن با الگوهاى ارائه شده و نهايتاً نحوه مديريت آنان نظارت دارد. اين نظارت هم توسط واحدهاى نظارتى سازمان و بعثه در ايران و عربستان به ظهور مى رسد و هم اين كه در داخل كاروان به وسيله چند نفر از زائران منتخب هر كاروان اعمال مى گردد. طبيعى است آخرين دستاوردهاى علمى و
فنى و نرم افزار رايانه اى در اين زمينه به كار گرفته مى شود. مدير كاروان نيز بر عملكرد مجموعه عوامل اعزامى خود مثل معاون و آشپز و نيروهاى خدماتى نظارت دارد. روحانى كاروان و پزشك هم از طريق ديگرى در مظان ارزيابى قرار دارند و نتيجه كارشان در ميزان نقد و ارزيابى نهاده مى شود. در اين چرخه، براى بررسى عملكرد روحانى كاروان نيز روش خاصى تعريف و تنظيم شده كه توسط رابطين روحانيون مستقر در بعثه مقام معظم رهبرى اعمال مى گردد.
كاركنان سازمان و بالاتر از آن، مديريت اجرايى كار حج و زيارت به نوبه خود فارغ از نظارت نيستند، همانگونه كه، هم بعثه مقام معظم رهبرى بر آن نظارت دارد و هم ارگان هاى رسمى بازرسى كننده مثل بازرسى كل كشور و مجلس شوراى اسلامى ناظر بر عملكرد ما هستند. اين حلقه هاى كنترل و بازرسى و نظارت و در نهايت ارزيابى به گونه اى طراحى شده كه هيچ يك از اجزاى آن، از دايره كنترلى خارج نيستند و مدام در حال پاسخگويى و گزارش دهى مى باشند.
اين نوع از نظارت قاعدتاً جايى براى توجيه ضعف و تعلّل هاى احتمالى باقى نمى گذارد و منجر به حفظ پويايى سيستم مى گردد.
** جناب عالى، ورود پروازهاى سعودى به عرصه حمل ونقل هوايى حجاج ايرانى را چگونه ارزيابى مى كنيد؟
*** آقاى رضايى : به چند دليل حضور خطوط سعودى دركنار ايران اير به نفع زائران خواهد بود:
يكى اين كه در فرودگاه مدينه، فعلاً تنها پرواز خطوط سعودى مى تواند فرود آيد و ساير شركت ها از اين امكان محروم هستند.
نكته مهم تر آن است كه زائران مستقيماً از ايران وارد مدينه منوره مى شوند و يا از مدينه به كشور مراجعت مى نمايند. لذا نيازى به طى كردن مسير نسبتاً طولانى بين جده ـ مدينه وجود ندارد و خستگى هاى مسير جده در مرحله رفت و برگشت و همچنين مسائل ناشى از حضور در فرودگاه جده و انتقال به مدينه و يا مكه مرتفع مى شود. ضمن اين كه به كارگيرى پرواز سعودى تا حدود زيادى
محدوديت سعودى ها در تعداد پروازهايى را كه در فرودگاه جده مى نشيند، جبران مى كند و باعث مى شود كه طول مدت سفر از يك ماه تجاوز نكند.
نارسايى هاى مربوط به پروازها و مسائل فرودگاه مدينه منوره، طى دو سال اخير با مسؤولان سعودى در ميان گذاشته شده و حتّى الامكان حل و فصل گرديده است و امكانات فرودگاهى از نظر سالن ها و تأسيسات و پرسنل آن، به حداقلّ ممكن رسيده است.
در مورد نرخ بليت و ايستگاه هاى مبدأ و جداول پروازى هم تنظيمات لازم با هماهنگى مسؤولان خطوط هوايى عربستان به انجام رسيده است. نتايج نظرخواهى از زائران و دست اندركاران و مديران كاروان ها نسبت به اين امكان جديد و توسعه آن در آينده، مثبت است و برآيند نظريات ايشان، نشان مى دهد كه در راستاى استفاده و گسترش همكارى با خطوط سعودى جهت جابجايى حجاج ايرانى بايد بيشتر بكوشيم.
ناگفته نماند، زحمات جناب آقاى شريعتمدارى وزير محترم بازرگانى به عنوان رييس كميسيون مشترك اقتصادى بين دو كشور در اين زمينه فوق العاده كارساز بوده است كه جاى تشكّر دارد. نماينده محترم ولىّ فقيه و سرپرست حجاج نيز در طى سال قبل، ضمن تقدير از اين اقدام، آرزو كردند كه در سال هاى بعد درصد بيشترى از زائران بتوانند از اين امكانات بهره ببرند كه خوشبختانه در سال جارى انتقال نيمى از حجاج توسط خطوط سعودى صورت مى پذيرد.
** انگيزه سازمان از متمركز كردن پخت و توزيع غذا در مدينه و تا حدى در مكه بر چه مبنا بوده است؟
*** آقاى رضايى : سال هاى سال هر كاروان، غذاى حجاج خود را تأمين مى كرد. طبيعى است سازمان و مديران كاروان ها هميشه در زمينه تدارك مواد غذايى لازم و در اختيار گذاشتن آن براى پخت و سپس توزيع غذا با نظارت بر اصول بهداشتى فردى و جمعى كوشيده است و دستاوردهاى قابل اعتنايى در اين موارد به دست آورده است. ذائقه و پسند زائر ايرانى هم حكم مى كند كه غذاى ايرانى براى وى تهيه
شود و از خريد غذا از ميادين و بازار و اشخاص متفرقه پرهيز مى نمايند. اين است كه تدارك غذايى و پخت و توزيع وعده هاى غذا همراه ميوه و نوشابه صورت مى گرفت و مسائل بهداشتى در مورد ظروف و تجهيزات و تأسيسات و مكان آشپزخانه و بهداشت محيط و افراد مورد عنايت قرار داشت.
اما از پارسال كه 40 % زائران در مدينه منوره در هتل هاى اطراف حرم شريف نبوى اسكان داده شدند، اوضاع فرق كرد; زيرا مقررّات سعودى اجازه پخت غذا در هتل ها باكپسول هاى گاز متعدد را نمى دهد و آن را ناقض اصول امنيت و ايمنى محيط اطراف حرم مى داند. در حج سال قبل به هر حال با اين استدلال كه قبلاً به ما اعلام نشده و پيش بينى هاى لازم صورت نگرفته است، به اضطرار پذيرفتند اما امسال كه 70 % زائران در هتل هاى منطقه مركزى مدينه منوره مستقر خواهند شد. اين اجبار كاملاً وجود دارد كه محل پخت مركزى توسّط آشپزهاى كاروان ها با نظارت ستاد حج در نظر گرفته شده و قراردادهاى لازم با شركت هاى سعودى در اين زمينه منعقد گرديده است. در ضمن قرار است در مكه نيز براى 20% حجاج اين طرح به طور آزمايشى به مورد اجرا گذاشته شود و نتايج آن براى آينده مورد بررسى قرار گيرد.
** سال گذشته شاهد بوديم كه زائران از طرح اياب و ذهاب ميان منزل تا حرم اعلام رضايت مى كردند، در حج سال جارى در اين زمينه چه برنامه هايى داريد؟
*** آقاى رضايى : در حج سال 80 شبكه مفصّلى از اتوبوس هاى و مينى بوس هاى با كيفيت به منظور جابجايى حجاج ميان منزل تا حرم در مكه و مدينه به طور شبانه روزى داير بودكه زائران توانستند بيش از هر سال با رساندن خود به نمازهاى جماعت و امكان زيارت از فيض معنويات سفر برخوردار شوند. مجموعه گزارش ها ومشاهدات مستقيم دست اندركاران و برنامه ريزان حاكى از اين است كه اكثر زائران از اين برنامه اظهار خرسندى كرده اند. بهويژه اين كه خواهران در هر ساعتى كه تمايل داشتند مى توانستند خود را به حرم برسانند. حتى براى طواف اول اعمال عمره تمتّع وهمچنين عمره هاى مستحبى اين تسهيلات در اختيار
حجاج قرار گرفت. با توجه به تازگى اين طرح، اعمال مديريت ايرانى و سعودى در اين بخش توأم با مشكلاتى بود كه همه آن ها دقيقا مورد شناسايى و ارزيابى قرار گرفت و در حج سال جارى سعى شد نارسايى ها و ناكارآمدى هاى طرح جبران گردد. خوشبختانه امسال با آمادگى بيشترى وارد اين عرصه خواهيم شد و اميد واريم شرايط اجراى طرح هاى پيش بينى شده حتّى الامكان به خوبى فراهم گردد; چنانچه همه امور به خوبى پيش برود، در حج سال 81 جابجايى درون شهرى زائران به خصوص در مكه به نحو قابل قبولى به مرحله اجرا در خواهد آمد. مذاكرات لازم در اين خصوص انجام شده و قرارداد آن با يكى از شركت هاى معتبر سعودى منعقد گرديده و جزئيات برنامه نيز آماده شده است كه در فيلم هاى آموزشى توسط مسؤولان امر براى آگاهى زائران به تفصيل بيان شده است و در اختيار زائران قرار دارد.
** در مورد بهره گيرى از امكانات مكانيزه جهت امر قربانى مربوط به حجاج ايرانى چه پيش بينى هايى صورت گرفته است؟
*** آقاى رضايى : به هر حال تسهيلات خوبى جهت انجام قربانى بر قرار شده و تأسيسات لازم وجود دارد. توسط جمهورى اسلامى ايران ظرف چند سال اخير گام هاى مؤثرى در راستاى استفاده از اين مزيّت برداشته شده است. خوشبختانه همان طور كه انتظار مى رفت، زائران هم استقبال مناسبى نشان داده اند، تا جايى كه در سال 81 به ميزان 96% حجاج در اين طرح مشاركت كردند.
بدين ترتيب نگرانى هميشگى مردم و علماى آگاه جهان اسلام در مورد اتلاف منابع مسلمين از طريق هدر رفتن گوشت و ساير اجزاى قربانى در حج تمتّع رفع شده است. سازمان هم در زمينه طرح قربانى، صرفاً نقش هدايتى و حمايتى ايفا مى كند و به اطلاع رسانى و توجيه زائران عزيز از طريق مديران و روحانيون گرامى كاروان هااهتمام مىورزد وهماهنگى هاى كلان بادولت سعودى و بخش غيردولتى ذى ربط آن كشور و بانك توسعه اسلامى را بر عهده دارد و در امور اجرايى داخل كاروان و تصميم گيرى شخصى حاجيان دخالت مستقيم نخواهد داشت.
** تفاوت ثبت نام و اعزام عمره در سال 82 آن طور كه در اطلاعيه اخير سازمان آمده است، با وضعيت قبلى در چيست؟
*** آقاى رضايى : آخرين ثبت نام عمومى عمره مربوط به سال 76 است كه تعداد 000 050 1 نفر با پرداخت مبلغ يك صد و پنجاه هزار تومان على الحساب در آن شركت جستند وهم اينك فقط حدود 000 100 نفر آنان هنوز مشرف نشده اند كه مى توانند در سال 82 همراه با بقيه متقاضيان جديد اعزام شوند. هميشه اين فكر وجود داشته كه آنقدر ظرفيت اعزام بالا برود تا در هر سال تقريباً پاسخگوى جمع متقاضيان همان سال باشيم. خوشبختانه در سال 81 تعداد 270 هزار نفر به عمره مشرف شدند و در سال 82 نيز قابليت اعزام 300 هزار نفر و حتّى بيشتر وجود دارد. با توجه به اين امكانات، به نظر مى رسد هرسال بتوان متقاضيان همان سال را اعزام كرد و در واقع به جاى ثبت نام عمومى و انبوه و دريافت على الحساب، مى توان روش ثبت نام سالانه و مشخص با دريافت مبلغ قطعى را جايگزين كرد. بدين ترتيب دوره هاى انتظار طولانى براى تشرف از ميان خواهد رفت و هر متقاضى در اسرع وقت قادر به سفر خواهد بود. به علاوه از سال 82 سفر عمره با گذرنامه بين المللى (عادى) مقدور است. توضيح اين كه تا سال 81 براى زائران عمره، پروانه گذر زيارتى صادر مى شد، اما تصميم بر اين شد كه از اين پس سفر عمره با گذرنامه عادى صورت گيرد كه طى اطلاعيه هاى رسمى اعلام كرده ايم، تشرف به عمره، در قالب برنامه هاى سازمان انجام مى گيرد و با توجه به ظرفيت هاى موجود، ديگر نيازى به مراجعه مردم به دفاتر غير مجاز كه فعاليت متفرقه تحت عنوان اعزام فورى عمره دارند و از اين رهگذر ناراحتى هايى براى مردم توليد مى كنند، وجود نخواهد داشت.
** براى هموطنان عزيز كه در آستانه تشرف به حج قرار دارند، چه توصيه خاصى داريد؟
*** آقاى رضايى : مسلّم است كه ذكر تمامى نكات موردنياز حجاج عزيز در اين مختصر نمى گنجد، اما به عنوان يك مرجع نوشتارى قابل دسترسى نظر هموطنان را به مجموعه مطالبى كه هر هفته در روزنامه «ايران» از اول مهرماه تا پايان دى ماه سال جارى مراجع به مسائل حج تمتّع درج گرديد، جلب مى نمايم و بر مطالعه آن تأكيد مىورزم. البته همانگونه كه پيشتر اشاره شد، مجموعه مذكور در يك مجلد به صورت كتاب به عنوان «همراه با حج 81» چاپ و منتشر شده و در دسترس همگان قرار گرفته است. به خصوص مديران و عوامل كاروان ها، چنانچه مفاهيم مندرج در كتاب را مرور نمايند، در انتقال مطالب آموزشى به حجاج راحت تر خواهند بود. گو اين كه مديران عزيز تقريباً بر همه اين موضوعات تسلط واحاطه دارند اما در اينجا به صورت يك جا و مدون در اختيارشان قرار گرفته است. در ضمن در موسم حج نيز نشريه زائر حاوى مطالب و دانستنى هاى قابل توجهى خواهد بود كه مطالعه همه آن موارد را سفارش مى كنيم. به ويژه اين كه مسائل اجرايى و بهداشتى در صفحات و ستون هاى خاصى از نشريه زائر درج خواهد شد كه آن را از بقيه موضوعات جدا مى سازد. روى هم رفته از همه زائران و دست اندركاران حج مى خواهيم كه محدوديت ها و مقدورات را از منظر واقعى بشناسند و تأثيرات آن را در نظر بگيرند و انتظارات خود را با اين واقعيت ها وفق دهند.
