طريق روايتى شيخين به ابن عقده - ابن عقده و مقام او در حدیث نسخه متنی

طريق روايتى شيخين به ابن عقده

يك طريق[47] روايتى صدوق به ابن عقده، از محمدبن ابراهيم بن اسحاق طالقانى، از احمدبن محمدبن سعيد همدانى كوفى (مولاى بنى هاشم) است. اين طريق، به واسطه محمدبن ابراهيم، ضعيف است.[48] شيخ طوسى در اشاره به طرق خود به ابن عقده، مى نويسد: «از شيوخ ما، تلّعكبرىّ و ديگران از وى روايت كرده اند. از ابن المهدى و از احمدبن محمد معروف به ابن الصّلت شنيديم كه از او روايت كرده اند؛ ابن الصّلت از سوى خود به ما اجازه روايت تمامى روايات ابن عقده را داده است».[49] شيخ همچنين در فهرست خود مى نويسد: «تمام روايات و كتابهاى ابن عقده را ابوالحسن احمدبن محمدبن موسى الأهوازى بر ما قرائت كرد كه با آن، خط ابوالعباس ابن عقده، به همراه اجازه و شرح روايتها و كتابهايش از ابوالعباس احمدبن محمدبن سعيد، وجودداشت».[50]

علامه شوشترى، درباره ابن الصّلت كه از مشايخ اجازه شيخ طوسى بوده، نوشته است: «مقصود از احمدبن محمدبن موسى اهوازى، ابن الصّلت مى باشد. وى از رجال عامّه بوده كه اين مطلب، از اجازه علاّمه به بنى زهره برمى آيد و سكوت ذهبى و خطيب بغدادى درباره مذهب او، دليلى ديگر بر آن است و اين، امر مستبعدى نيست؛ زيرا ابن عقده، زيدى بوده و از خاصّه و عامّه روايت كرده، و (خاصّه و عامّه) از او روايت مى كرده اند. ابن الصّلت را ذهبى و خطيب بغدادى با اوصاف صدوق و صالح ستوده اند».[51] بنابراين طريق شيخ به ابن عقده، متين و استوار است.

طبقه[52] ابن عقده

ابن عقده در ميان محدّثان با كلينى در يك طبقه قراردارد.[53] ذهبى در تذكرةالحفاظ، طبقه يازدهم را طبقه اى مى داند كه ابن عقده در آن جاى گرفته است.[54]

1- «ابن عقده در اسناد گروهى از روايات، با عنوان «احمدبن محمّدبن سعيد» قرار گرفته است كه به بيست و شش مورد بالغ مى شود. او از اين اشخاص روايت كرده است:

ابوالحسن بن قاسم، احمدبن حسين بن عبدالملك أودى، احمدبن يوسف، جعفربن عبداللّه حلوى، جعفربن عبدالله محمدى علوى، جعفربن مالك ابى عبداللّه خزارى، جعفربن محمد حسينى، على بن حسن، على بن حسن بن فضّال و محمّدبن عبدالله بن غالب.

و اين اشخاص از او روايت كرده اند: محمدبن احمدبن داود قمى، محمدبن محمدبن طاهر موسوى ابوعبداللّه شريف فاضل و ابومحمد هارون بن موسى.

2- ابن عقده در إسناد تعدادى از روايات با عنوان «احمدبن محمّدبن سعيد، ابوالعباس» جاى گرفته و از اين افراد روايت كرده است:

احمدبن حسين بن عبدالكريم أودى، علىّ بن حسن، علىّ بن حسن بن فضّال.

در همه اين موارد، ابومحمد هارون بن موسى (تلّعكبرىّ)[55] ، از ابن عقده روايت كرده است.

3- ابن عقده، با عنوان «احمدبن محمدبن سعيدبن عقده»، در اسناد گروهى از روايات به چشم مى خورد و از اين اشخاص روايت كرده است:

احمدبن عمربن محمدبن حسن (كه شيخ نيز به طريق خويش از وى روايت كرده است)، احمدبن محمدبن حسن، احمدبن محمدبن يحيى خازمى و محمدبن يوسف بن ابراهيم.

4- ابن عقده، در اسناد گروهى ديگر از روايات، با عنوان «احمدبن محمّدبن سعيدبن عقده حافظ» جاى گرفته و از قاسم بن محمّدبن حسين جعفى روايت كرده (كه شيخ نيز با طريق خودش از او روايت كرده)است.

5- ابن عقده، با عنوان «احمدبن محمّدبن سعيدبن عقده حافظ، ابوالعباس» در اسناد گروهى از روايات قرارگرفته و از احمدبن حسين بن عبدالملك أودى روايت كرده است.

6- ابن عقده، با عنوان «احمدبن محمدبن سعيدبن عقده حافظ، ابوالعباس همدانى» در طريق گروهى از روايات آمده و از محمّدبن مفضّل بن ابراهيم ابوجعفر اشعرى روايت كرده (كه شيخ نيز از او به طريق خود روايت كرده)است.

7- ابن عقده، با عنوان «احمدبن محمّدبن سعيد كوفى»، در اسناد رواياتى واردشده و از علىّ بن حسن بن فضّال روايت كرده (كه صدوق نيز با طريق خود از او روايت كرده)است.

8 ـ ابن عقده، با عنوان «احمدبن محمدبن سعيد همدانى» در اسناد برخى روايات قراردارد و از حسن بن قاسم روايت كرده است. از ابن عقده نيز محمدبن ابراهيم بن اسحاق روايت نموده است. همچنين ابن عقده تحت عنوان پيش گفته، از على بن حسن بن على بن فضّال روايت كرده (كه شيخ نيز به طريق خودش از او روايت نموده)است.

9- ابن عقده، با عنوان «احمدبن محمدبن سعيد همدانى، مولى بنى هاشم» از عبدالرحمن بن جعفر حريرى روايت كرده و متقابلا احمدبن حسين قطّان هم از ابن عقده روايت نموده است.[56]

چنانكه در آغاز اين بخش گفته شد، ذهبى در تذكرةالحفّاظ، ابن عقده را از راويان و حافظان طبقه يازدهم (الطبقة الحادية عشرة) محسوب داشته است؛ به روايت ذهبى، طبقه يازدهم را اين اشخاص تشكيل داده اند:

«

1- ابوعوانة؛

2- حسن بن صاحب بن حميد؛

3- ابن حيون اندلسى؛

4- ابن منذر نيشابورى؛

5- وليدبن أبان اصفهانى؛

6- كتانى؛

7- خلال؛

8 ـ عبداللّه بن عروه هروى؛

9- طوسى خراسانى (حافظ ابوعلى حسن بن على بن نصر خراسانى)؛

10- ابوبكر رازى؛

11- أرغيانى نيشابورى؛

12- محمدبن عقيل بن أزهربن عقيل بلخى؛

13- عبداللّه بن محمدبن مسلم اسفراينى؛

14- منكدرى مدنى؛

15- ابن جارود نيشابورى، صاحب كتاب «المنتقى فى الأحكام»؛

16- ابن جوصاء دمشقى؛

17- ابوعمرو حيرى؛

18- ابن سلم اصفهانى؛

19- ذهبى بلخى؛

20- سنجى مروزى؛

21- ابن فطيس أندلسى؛

22- مصحبى مروزى؛

23- ابن مروان؛

24- أعمشى؛

25- محمدبن حمدون بن خالدبن يزيد؛

26- امام طحاوى حنفى؛

27- ابن سريج بغدادى؛

28- ألبيرى أندلسى؛

29- ابن معدان؛

30- مكحول؛

31- ابن جباب قرطبى؛

32- عبدالملك بن محمد ابونعيم إسترآبادى؛

33- ابوعمران موسى جوينى؛

34- ابن زياد نيشابورى؛

35- ابن شرقى نيشابورى؛

36- دغولى سرخسى؛

37- محاملى بغدادى؛

38- محمدبن نوح جندى شاپورى؛

39- برداغس قنّسرينى؛

40- محمدبن مخلدبن حفص دورى؛

41- ابن ابى حاتم رازى؛

42- ابوطالب بغدادى؛

43- ابوجعفر عقيلى؛

44- ابوالفضل جارودى؛

45- ابن عبيد بغدادى؛

46- محمدبن عبدالملك بن ايمن بن فرج القرطبى؛

47- محمدبن يوسف هروى؛

48- ابواسحاق مموس همدانى؛

49- ابن عقده كوفى؛

50- ابن أنبارى نحوى؛

51- محمدبن قاسم بيانى أموى؛

52- ابوبكر طحّان؛

53- شهروزى؛

54- ابوعلى قشيرى؛

55- ابن علك مروزى؛

56- شاشى ابوسعيد الهيثم؛

57- ابن منادى بغدادى؛

58- ابوالقاسم اردبيلى؛

59- ابوسعيدبن أعرابى؛

60- قاسم بن اصبغ قرطبى؛

61- على بن حمشاد نيشابورى؛

62- قطّان قزوينى؛

63- خيثمةبن سليمان طرابلسى؛

64- ابوالعباس أصم نيشابورى؛

65- ابن أحزم ابوعبدالله نيشابورى؛

66- عبدالمؤمن بن خلف نسقى نيشابورى؛

67- نجاد بغدادى حنبلى؛

68- ثابت بن حزم سرقطسى؛

69- حسن بن سعدبن ادريس قرطبى؛

70- ختلى بغدادى؛

71- على بن فضل بن طاهربن نصر بلخى؛

72- محمدبن حمدويه بن سهل مروزى؛

73- ابوعمر زاهد بغدادى؛

74- احمدبن عبيدبن اسماعيل بصرى؛

75- ابن ياسين ابواسحاق هروى؛

76- ابويعقوب مجرى جرجانى؛

77- عمربن سهل بن اسماعيل دينورى».[57]