لطفا منتظر باشید ...
زندگى ابن بطريق
سيد مهدى حسينى شيخ ابوالحسن، يحيى بن حسن بن حسن بن على بن محمد بن بطريق حلى اسدى ربعى،[1] مكنّا به ابوالحسن و ابوزكريا[2] و ملقب به شرف الاسلام[3] و شرف الدين و شمس الدين[4] در سال 523 ق، (/ 1129م) در شهر حلّه به دنيا آمد . او مدتى را در بغداد گذراند و پس از آن، در شهر واسط سكنا گزيد و مشغول عبادت شد[5] و زندگانى به زهد سپرىكرد. وى در سال 596ق، پس از اتمام تحصيلات و حصول قوه اجتهاد به حلب بازگشت[6] و بقيه عمر با بركت خود را در آن جا گذراند[7] . او عالمى فاضل، محدّثى صديق، فقيهى وارسته و متكلمى توانا، اديبى متبحر در نثر و نظم و محدّثى ثقه و مورد اعتماد علما بود؛ چنان چه يكى از اوصاف او صدوق است. با اين كه هم فقيه بود و هم متكلم، ولى چون كار اصلى خود را روى روايات متمركز كرده بود، به عنوان محدّث مطرح است در وصفش گفته اند: الإمام الأجل شمس الدين، جمال الإسلام، رحلة العالم الفقيه، نجم الإسلام، تاج الأنام، مفتى آل الرسول[8] . در جاى ديگر آمده: عالم، فاضل، محدّث، محقق، ثقه، صدوق[9] . هم عصر ابن ادريس صاحب السرائر و شهيد اول است و محمد بن جعفر مشهدى با يك واسطه از او روايت مى كند ) [10]بزرگان اسلام و ايران ( .وى صاحب دو پسر بود : على بن يحيى و محمد بن يحيى . از محمد بن يحيى در منابعِ تفحص شده متعددْ چيزى يافت نشد و به زندگى على بن يحيى در جاى خود، اشاره خواهد شد .صاحب روضات الجنات ابن بطريق را محكوم به غلوّ مى كند. او معتقد است كسانى بودند كه به گونه اى روايت مى كردند كه با قلوب عوام الناس منطبق باشد. او اولين آنها را ابوالحسين بن بطريق الاسدى معرفى مى كند كه در كتاب هاى عمده و خصائص اش چنين كرده و بعد علماى بزرگى از جمله سيد رضى، رضى الدين بن طاووس و گروهى از علماى بحرين و قم را به اين صفت منتسب مى كند[11] . با تمام احوال، وقتى به كتب مذكور مراجعه مى شود، با كمى تأمل، مى توان نتيجه گرفت كه حكم به غلّو او از طريق مضامين
و اسناد رواياتش ميسّر نيست .بطريق به معناى فرمانده لشكر است و در فرهنگ معين، فرمانده سپاه روميان دانسته شده است. در كتب تراجم كه بطريق (كالكبريت ) ، فرمانده اى از فرماندهان روم كه ده هزار مرد زير دستش بودند و احتمال داده شده كه يحيى بن بطريق از نوادگان يحيى بن زكرياى بطريق، مترجم مسيحى دربار منصور باشد[12]؛ ولى بعضى فقط معتقدند كه او از ابوزكريا اكتنا كرده است.[13]
درباره پدر و اجداد يحيى بن بطريق اطلاع چندانى در دست نيست؛ ولى از منابع تاريخى دانسته مى شود كه از قديم الايام خاندان آل بطريق، صاحب جايگاه رفيعى در حلّه و صاحب علم و فضل و ادب و تماماً از شيعيان امامى بوده اند. با اين همه، نويسندگان برآنند كه از بازماندگان آن خاندان احدى را نيافته و علتش را پراكندگى احفاد خاندان بطريق در شهرها و كشورهاى مختلف ـ كه مجهول الحال هستند ـ مى دانند.[14]
آن زمان كه ابن بطريق مى زيست، جلسات بحثى مرسوم بوده كه در آنها استاد بر كرسى و شاگردان هم اطرافش مى نشستند و آنان كه تأليف و تصنيفى داشته اند، بر استاد قرائت مى كردند. يكى از افرادى كه ابن بطريقْ كلام و فقه و نحو، لغت و نظم و نثر را بر او قرائت كرد و با تلاش به مقام اجتهاد در مذهب اماميه رسيد، اخمص رازي[15] بود[16] . آن گاه كه ابن بطريق به جايگاه استادى رسيد، بر كرسى درس مى نشست و شاگردان بر او
علوم خود را قرائت مى كردند؛ از جمله آنان، سيد نجم الدين محمد بن ابى هاشم علوى بود. او رجال الكشى را ـ كه خود نوشته بود ـ براى ابن بطريق قرائت كرد. همچنين، سيد محيى الدين نجم الاسلام ابوحامد محمد بن ابى القاسم عبداللّه بن على بن زهره الحلى (تولد 566ق) در سال 595ق، كتاب مصباح المتهجد شيخ طوسى را بر ابن بطريق قرائت كرد[17] . يكى ديگر از افراد ياد شده، محمد بن جعفر مشهدى (تولد 510 ق) است؛[18] البته صاحب رياض معتقد است كه محمد بن جعفر از لحاظ طبقه، قبل از ابن بطريق بوده و از شيخ طوسى مستقيم روايت كرده است. او قرائت اكبر را بر اصغر بعيد مى داند .تاريخ وفات اين مرد بزرگ را اكثر منابع شعبان 600ق (/ 1204م)، ذكر مى كنند و برخى 606 ق، مى دانند .
