امتياز بشر - دروس معارف نسخه متنی

امتياز بشر

اعمال و افعال بشر از آن سلسله حوادث است كه سرنوشت حتمى و تخلّف ناپذير ندارد، زيرا بستگى دارد به هزاران علل و اسباب و از آن جمله انواع اراده ها و انتخاب ها و اختيارها كه از خود بشر ظهور مى كند. تمام امكاناتى كه در مورد جمادات و نباتات و افعال غريزى حيوان وجود دارد و تمام «اگر»هايى كه در وقوع آن ها هست، در افعال و اعمال بشر هست. بعلاوه اينكه در انسان عقل و شعور و اراده اخلاقى و قوّه انتخاب و ترجيح آفريده شده است.

انسان قادر است عملى را كه صددرصد با غريزه طبيعى و حيوانى او موافق است و هيچ رادع و مانع خارجى وجود ندارد، به حكم تشخيص و مصلحت انديشى ترك كند، و قادر است كارى را كه صددرصد مخالف طبيعت اوست و هيچ گونه عامل اجبار كننده خارجى هم وجود ندارد، به حكم مصلحت انديشى و نيروى خرد، آن را انجام دهد. انسان مانند حيوان تحت تأثير محرّكات نفسانى و رغبت هاى درونى واقع مى شود، امّا در مقابل آن ها دست بسته و مسخّر نيست; از يك نوع حرّيتى برخوردار است. يعنى اگر همه عواملى كه براى يك حيوان در انجام عمل غريزى فراهم است والزاماً او را وادار به عمل و حركت مى كند براى انسان فراهم باشد، تازه راه فعل و ترك براى او از ناحيه عقل و اراده خودش باز است. انجام اين عمل مشروط است به اينكه قوّه تميز و تشخيص او همانند يك شوراى عالى به تصويب برساند و قوّه اراده او مانند يك قوّه مجريّه به كار بيفتد. اينجاست كه تأثير انسان در سرنوشت خود به عنوان يك عامل مختار، يعنى عاملى كه پس از آنكه همه شرايط طبيعى فراهم است در انتخاب فعل و ترك «آزاد» است، معلوم مى شود.

خلاصه اينكه چون تمام علل و اسباب، مظاهر قضا و قدر الهى مى باشند، در مورد هر حادثه اى، هر اندازه علل و اسباب مختلف و جريان هاى مختلف متصوّر باشد، قضا و قدرهاى گوناگون متصوّر است. آن جريانى كه واقع مى شود و صورت مى گيرد، به قضا و قدر الهى است و آن جريانى هم كه متوقّف مى شود، به قضا و قدر الهى است.