فصل دوم : معاد شناسى - دروس معارف نسخه متنی

فصل دوم : معاد شناسى

معاد از اركان جهان بينى اسلامى (1)

يكى از اصول جهان بينى اسلامى كه از اركان ايمانى و اعتقادى دين اسلام است، اصل ايمان به زندگى جاويد و حيات اخروى است. ايمان به عالم آخرت شرط مسلمانى است; يعنى اگر كسى اين ايمان را از دست بدهد و انكار كند از زمره مسلمانان خارج است.

پيامبران الهى ـ بدون استثناء ـ پس از اصل توحيد، مهمترين اصلى كه مردم را به آن متذكّر كرده اند و ايمان به آن را از مردم خواسته اند، همين اصل است كه در اصطلاح متكلّمان اسلامى به نام «اصل معاد» معروف شده است.

در قرآن كريم به صدها [ (2) ] آيه برمى خوريم كه به نحوى از انحاء در باره عالم پس از مرگ و روز قيامت و كيفيّت حشر اموات و ميزان و حساب و ضبط اعمال و بهشت و جهنّم و جاودانگى عالم آخرت و ساير مسائلى كه به عالم پس از مرگ مربوط مى شود بحث كرده است، ولى در دوازده آيه رسماً پس از ايمان به خدا از «ايمان به روز آخر» ياد كرده است. [ (3) ]

قرآن كريم در مورد عالم قيامت تعبيرات مختلفى دارد و هر تعبيرى بابى از معرفت است، يكى از
[ 1ـ مجموعه آثار، ج 2، ص 504 ـ 501 ; زندگى جاويد يا حيات اخروى، ص 9 ـ 5 .

2ـ برخى شمارِ آياتِ معاد را بالغ بر هزار و چهار صد آيه دانسته اند و علامه طباطبايى عدد آن ها را متجاوز از دو هزار آيه دانسته است. (ر.ك: آية اللّه سبحانى، معاد شناسى، ترجمه على شيروانى، ص 10)

3ـ مانند آيه 62 از سوره بقره: مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ اليومِ الآخِرِ و عمل صالحاً فَلَهم أجرهمْ عند رَبّهم و لا خوفٌ عليهم و لا هُمْ يَحْزنون. هر كس به خدا و روز باز پسين ايمان داشت و كار شايسته كرد، اجرشان را پيش پروردگارشان خواهند داشت و نه بيمى بر آنان است و نه اندوهناك خواهند شد.» همچنين نگاه كنيدبه: بقره / 8، 126، 177، 228، 232، 264 ; آل عمران / 4، 11، 38، 39، 59; نساء / 162 ; مائده / 69 ; توبه / 18،19، 29، 44، 45، 99، استاد مطهرى از اين آيات استنباط مى كنند كه ايمان به معاد در كنار ايمان به خدا به طور، مستقل است. پس همان گونه كه خداشناسى لازم است، معادشناسى نيز لازم است. (معاد، ص 13 و 14)
]

آن ها «اَليَومُ الآخِر» است. قرآن كريم با اين تعبير خود دو نكته را براى ما يادآورى مى كند:

الف. اينكه حيات انسان بلكه دوره جهان، مجموعاً به دو دوره تقسيم مى شود و هر دوره را به عنوان يك «روز» بايد شناخت: يكى روز و دوره اى كه اول و ابتداست و پايان مى پذيرد (دوره دنيا)، ديگر روز و دوره اى كه آخر است و پايان ناپذير است (دوره آخرت)، همچنانكه در برخى تعبيرات ديگر قرآن، از حيات دنيوى به «اولى» و از حيات اخروى به «آخرت» ياد شده است. (1)

ب. ديگر اينكه هم اكنون كه دوره اوّل و نخستين حيات را طى مى كنيم و به دوره دوم و روز دوم نرسيده ايم و از ما پنهان است، سعادت ما در اين روز و آن روز به اين است كه به آن دوره و آن روز «ايمان» پيدا كنيم. سعادت ما در اين روز از آن جهت بسته به اين ايمان است كه ما را متوجّه عكس العمل اعمال ما مى كند و مى فهميم كه اعمال و رفتار ما از كوچكترين انديشه ها و گفتارها و كردارها و خُلق و خوى ها گرفته تا بزرگترين آن ها مانند خود ما روز اوّل و روز آخر دارند. چنين نيست كه در روز اوّل پايان يابند و معدوم گردند، بلكه باقى مى مانند و در روزى ديگر به حساب آن ها رسيدگى مى شود. پس كوشش كنيم كه خود را و اعمال و نيّات خود را نيكو سازيم و از انديشه ها وكارهاى بد پرهيز نماييم و به اين ترتيب همواره در راه نيكى و نيك خويى و نيك رفتارى گام برداريم. و امّا سعادت ما در آن روز از آن جهت بسته به اين ايمان است كه ـ چنانكه بعداً خواهيم گفت ـ مايه حيات سعادت آميز يا شقاوت آلود انسان در آن جهان اعمال و رفتار او در اين جهان است. اين است كه قرآن كريم، ايمان به آخرت يا روز آخر را براى سعادت بشر يك امر حتمى و لازم مى شمارد.