برزخ و قيامت كبرى
درآمد;
آيا انسان پس از مرگْ يكباره وارد عالم قيامت مى شود و كارش يكسره مى گردد، و يا انسان در فاصله مرگ و قيامت يك عالم خاصّى را طى مى كند و هنگامى كه قيامت كبرى به پا شد وارد عالم قيامت مى گردد؟مطابق آنچه از نصوص قرآن كريم و اخبار و روايات متواتر و غيرقابل انكارى كه از رسول اكرم و ائمّه اطهار رسيده است استفاده مى شود، هيچ كس بلافاصله پس از مرگ وارد عالم قيامت كبرى نمى شود; زيرا قيامت كبرى مقارن است با يك سلسله انقلاب ها و دگرگونى هاى كلّى در همه موجودات زمينى و آسمانى كه ما سراغ داريم يعنى كوه ها، درياها، ماه، خورشيد، ستارگان و كهكشان ها.
هنگام قيامت كبرى هيچ چيزى در وضع موجود باقى نمى ماند. بعلاوه در قيامت كبرى اوّلين و آخرين جمع مى شوند، و ما مى بينيم كه هنوز نظام جهان برقرار است و شايد ميليون ها و بلكه ميلياردها سال ديگر نيز برقرار باشد و ميلياردها ميليارد انسان ديگر بعد از اين بيايند.
همچنين از نظر قرآن كريم ـ همان طور كه از آيات گذشته و يك سلسله آيات ديگر استفاده مى شودـ هيچكس در فاصله مرگ و قيامت كبرى در خاموشى و بى حسّى فرو نمى رود; يعنى چنين نيست كه
[ 1ـ مجموعه آثار، ج 2، ص 521 ـ 513 ; زندگى جاويد يا حيات اخروى، ص 30 ـ 19.
]
انسان پس از مردن در حالى شبيه بيهوشى فرو رود و هيچ چيز را احساس نكند، نه لذّتى داشته باشد نه المى، نه سرورى داشته باشد و نه اندوهى; بلكه انسان بلافاصله پس از مرگ وارد مرحله اى ديگر از حيات مى گردد كه همه چيز را حسّ مى كند، از چيزهايى لذّت مى برد و از چيزهايى ديگر رنج; البتّه لذّت و رنجش بستگى دارد به افكار و اخلاق و اعمالش در دنيا. اين مرحله ادامه دارد تا آنگاه كه قيامت كبرى به پا شود. در آن هنگام در اثر يك سلسله انقلاب ها و دگرگونى هاى بى نظير كه در آنِ واحد جهان را فرا مى گيرد و از دورترين ستارگان گرفته تا زمين ما همه مشمول آن دگرگونى مى شوند، اين مرحله يا اين عالم كه براى هر كسى يك فاصله و حدّ وسط ميان دنيا و قيامت مى شود، پايان مى پذيرد.
پس از نظر قرآن كريم عالم پس از مرگ در دو مرحله صورت مى گيرد، و به تعبير صحيح تر، انسان پس از مرگ دو عالم را طى مى كند: عالمى كه مانند عالم دنيا پايان مى پذيرد و «عالم برزخ» ناميده مى شود، ديگر عالم قيامت كبرى كه به هيچ وجه پايان نمى پذيرد. اينك بحث مختصرى در باره عالم برزخ و بحثى در باره عالم قيامت.