ولاء اثباتى خاص - دروس معارف نسخه متنی

ولاء اثباتى خاص

ولاء اثباتى خاص، ولاء اهل البيت (عليهم السلام) است. در اينكه پيغمبر اكرم (صلى الله عليه وآله) مسلمانان را به نوعى ولاء نسبت به خاندان پاك خود خوانده و توصيه نموده است جاى بحث نيست; يعنى حتّى علماى اهل تسنّن در آن بحثى ندارند. آيه ذَوِى القربى قُلْ لا اَسْئلُكُمْ عَلَيْهِ اَجْراً (2) ولاء خاص را بيان مى كند. آنچه در حديث معروف و مسلّم غدير نيز آمده است كه با اين عبارت است: مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ خود بيان نوعى از ولاء است كه بعداً توضيح داده مى شود.

آيه كريمه: اِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسولُهُ وَالَّذينَ آمَنوا الَّذينَ يُقيمونَ الصَّلاةَ وَيُؤْتونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعونَ. (3) (ولىّ تان خداست و فرستاده اش و آنان كه ايمان آورده اند كه نماز را به پا مى دارند و زكات را در حال ركوع ادا مى كنند ) به اتّفاق فريقين در مورد على (عليه السلام) نازل گشته. طبرى روايات متعدّدى را در اين باره نقل مى كند (4) و زمخشرى كه از اكابر علماى اهل تسنّن است به طور جزم مى گويد:

اين آيه در شأن على نازل شده و سرّ اينكه لفظ جمع آمده با اينكه مورد نزول آن يك مرد بيش نبوده اين است كه مردم را به اين چنين فعلى ترغيب كند و بيان دارد كه مؤمنان بايد اين چنين سيرت و سجيّه اى را كسب كنند و اين چنين بر خير و احسان و دستگيرى از
[ 1ـ فتح / 29.

2ـ شورى / 23.

3ـ مائده / 55 .

4ـ تفسير طبرى، ج 6 ، ص 288 ـ 289.
]

فقيران ساعى و حريص باشند و حتّى با نمازى نيز تأخير نيندازند. (يعنى با اينكه در نمازند و موضوع زكات پيدا مى شود تأخير نكرده و در حال نماز انجام وظيفه مى كنند). (1)

فخر رازى نيز كه همچون زمخشرى از اكابر اهل سنّت و جماعت است مى گويد:

اين آيه در شأن على نازل گشته و علما نيز اتّفاق كرده اند كه اداى زكات در حال ركوع واقع نشده جز از على. (2)

همچنانكه قبلاً گفتيم، در اسلام به نوعى ولاء توصيه شده است كه اثباتى و عامّ است و آيه كريمه وَ الْمُؤْمِنونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ اَوْلِياءُ بَعْض ناظر به آن نوع از ولاء است.

اكنون مى گوييم آيه كريمه اِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ... مطلب را به شكلى بيان مى كند كه عموميّت بردار نيست و به هيچ وجه نمى توان احتمال داد كه اين آيه نيز درصدد بيان ولاء اثباتى عامّ است; زيرا قرآن در اينجا در صدد بيان يك قانون كلّى نيست، نمى خواهد استحباب يا وجوب اداى زكات در حال ركوع را بيان كند و به عنوان تشريع يك مندوب يا يك فريضه اسلامى، جعل قانون كند، بلكه اشاره است به عمل واقع شده اى كه فردى در خارج انجام داده و اكنون قرآن عمل را معرّف آن فرد قرار داده و به نحو كنايه، حكمى را كه همان ولايت خاصّ است اثبات مى كند. اين سبك سخن كه يك حادثه شخصى مربوط به فرد معيّن به لفظ جمع بيان شود در قرآن بى نظير نيست; مثلاً مى فرمايد:

يَقولونَ لَئِنْ رَجَعْنا اِلَى الْمَدينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الاَْعَزُّ مِنْهَا الاَْذَلَّ. (3)

مى گويند اگر به مدينه برگشتيم عزيزتر، خوارتر را بيرون مى كند.

در اينجا نيز قرآن به داستان واقع شده اى اشاره كرده، مى فرمايد: «يَقولونَ» (مى گويند) با اينكه گوينده يك نفر ـ عبداللّه بن اُبَىّ ـ بيش نبوده است; كما اينكه در عرف امروز ما نيز اين مطلب متداول است، مى گوييم: مى گويند چنين و چنان; با اينكه گوينده يك نفر بيش نيست.

زكات دادن در حال ركوع يك كار معمولى براى مسلمانان نبوده است تا بگوييم قرآن همه را مدح مى كند و «ولايت» را ـ به هر معنايى كه بگوييم ـ براى همه اثبات مى كند. خود اين مطلب شاهد زنده اى است بر اينكه مورد آيه، شخصى و خصوصى است; يعنى يك كسى بوده كه در حال ركوع و در حال عبادت از بندگان خدا نيز غافل نبوده و چنين كارى را كرده است و اكنون قرآن مى فرمايد او نيز همچون
[ 1ـ الكشاف، (چاپ مصر، سال 1373)، ج 1، ص 505 .

2ـ التّفسير الكبير، (طبع مصر، سال 1357)، ج 12، ص 30.

3ـ منافقون / 8 .
]

خدا و رسولش ولىّ شماست. پس سخن از شخص معيّنى است كه او نيز مانند خدا و رسول، ولىّ مؤمنين است و مؤمنين بايد ولاء او را بپذيرند.

امّا اينكه مقصود از اين ولاء چيست، آيا صرفاً محبّت و ارادت خاصّى است كه مردم بايد نسبت به آن حضرت داشته باشند يا بالاتر از اين است، مطلبى است كه عن قريب در باره اش سخن خواهيم گفت. فعلاً سخن ما در اين است كه برخلاف تصوّر بعضى از علماى اهل تسنّن، مفاد اين آيه، ولاء خاص است نه ولاء عام.