نظر سوم; - دروس معارف نسخه متنی

نظر سوم;

نظر سوم اينكه اصل علّيت عمومى و نظام اسباب و مسبّبات بر جهان و جميع وقايع و حوادث جهان حكمفرماست و هر حادثى ضرورت و قطعيّت وجود خود را و همچنين شكل و خصوصيّت زمانى و مكانى و ساير خصوصيّات وجودى خود را از علل متقدّمه خود كسب كرده است و يك پيوند ناگسستنى ميان گذشته و حال و استقبال، ميان هر موجودى و علل متقدّمه او هست.

بنابر اين نظر، سرنوشت هر موجودى به دست موجودى ديگر است كه علّت اوست و آن علّت است كه وجود اين موجود را ايجاب كرده و به او ضرورت و حتميّت داده است، و هم آن علّت است كه خصوصيّات وجودى او را ايجاب كرده است و آن علّت نيز به نوبه خود معلول علّت ديگرى است و همين طور... .

فلسفه مادّى و سرنوشت

پس لازمه قبول اصل علّيت عمومى قبول اين نكته است كه هر حادثه اى ضرورت و قطعيّت و همچنين خصوصيّت و شكل و اندازه و كيفيت خود را از علّت خود مى گيرد. در اين جهت فرق نمى كند كه ما الهى مسلك باشيم و به علت العللى كه اصل همه ايجاب ها (قضاها) و اصل همه تعيُّن ها (قَدَرها) هست معتقد باشيم يا نباشيم و چنين علّت العللى را نشناسيم. از اين رو از جنبه عملى و اجتماعى، در اين مسأله فرقى بين الهى و مادّى نيست; زيرا اعتقاد به سرنوشت از اعتقاد به اصل علّيت عمومى و نظام سببى و مسبّبى سرچشمه مى گيرد، خواه آنكه طرفدار اين اعتقادْ الهى باشد يا مادّى.

چيزى كه هست به عقيده يك نفر مادّى، قضا و قدرْ صرفاً عينى است و به عقيده الهى، قضا و قدر در عين اينكه عينى است علمى هم هست. يعنى از نظر يك نفر مادّى سرنوشت هر موجودى در علل گذشته تعيين مى شود بدون آنكه خود آن علل به كار خود و خاصيّت خود آگاه باشند، ولى از نظر يك نفر الهى سلسله طولى علل (علل مافوق زمان) به خود و به كار و خاصيّت خود آگاه مى باشند. از اين رو در مكتب الهيّون آن علل، نام كتاب و لوح و قلم و امثال اين ها به خود مى گيرند، امّا در مكتب مادّيّون چيزى كه شايسته اين نام ها باشد وجود ندارد.