لطفا منتظر باشید ...
شرايط وجوب حَجة الاسلام
با چند شرء حج واجب مى شود و بدون وجود تمامى آنها حج واجب نيست:اوّل و دوّم بلوغ و عقل. پس بر كودك و ديوانه حج واجب نيست.10 آية الله بهجت : كه قاصر باشد زمان افاقه او از اداء واجب فعلى بر او (كتاب حج ص2).11 آية الله بهجت : كفايت ادراك آنچه با آن حج ادراك مى شود اگر چه اضطرارى مشعر باشد با انجام واجب از اضطرارى عرفه خالى از وجه نيست (كتاب حج ص3).12 آية الله خويى: كفايت از حجة الاسلام نمى كند. ( و تفصيلى دارند كه به مناسك، مسأله 4 رجوع شود ).آية الله سيستانى: در مورد مجنون متعرض نشده اند.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: احوط بلكه اقوى عدم كفايت از حجة الاسلام است و همچنين نسبت به مجنون، بنابراين اگر سالهاى بعد مستطيع بودند حجة الاسلام را بجا آورند. ( مناسك عربى، ص 14، مسأله 14 ).آية الله بهجت: با سائر شروط و با اداء واجبات لاحقه، بدون نياز به تجديد نيت حجة الاسلام يا تجديد نيت احرام يا نيت وجوب به مجرّد كمال، و معتبر است از زمان كمال نه قبل از آن استطاعت او به قدر فراغ از واجبات حج بنابر اظهر، و در صورت ادراك حج بنحو صحيح در إجزاء عمره سابقه بر كمال از متمتع تأمل است، و احوط اعاده عمره است بقصد وظيفه بعد از اتمام حج اگر در اشهر حج باشد و اگر نباشد در سال آينده بقصد وظيفه انجام دهد عمره را با حج تمتع بنابر احوط (كتاب حج ص3).آية الله فاضل: هرچنداحتياط مستحب آن است كه درصورت استطاعت، حج را درسالهاى بعداعاده كند. ( مناسك، ص10).آية الله مكارم: احتياط واجب در هر دو اعاده بعد از آن است در صورتى كه مستطيع شوند.آية الله تبريزى: كفايت از حجة الاسلام نمى كند. بلكه اگر متمكن بود طبق مسأله 169 مناسك براى عمره تمتع احرام ببندد و اعمال عمره و حج را اتيان كند، كفايت مى كند. و در غير اين صورت بايد آن حج را اتمام كند و در سالهاى آينده چنانچه مستطيع بود، حجة الاسلام را بجا آورد و اگر مجنون قبل از فوت زمان عمره تمتع عاقل شود بر فرض استطاعت محرم شده و اعمال را انجام مى دهد و در غير اين فرض اتمام حج بر او واجب نيست.آية الله غروى: احوط لزومى عدم كفايت است و هكذا در مجنون.13 آية الله فاضل: اگر كسى در ميقات مجنون بود همراهان او مى توانند او را رجاءً مثل كودك غير مميز محرم كنند و چنانچه قبل از درك مشعر عاقل شود كفايت از حجة الاسلام مى كند. و احتياط اين است كه به اذن ولى شرعى او را محرم كنند. و احتياط مستحب آن است كه در سالهاى بعد اگر مستطيع شد حجة الاسلام را اعاده كند.14 آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى، بهجت، صافى: اين حج كافى از حجة الاسلام مى باشد.آية الله خامنه اى: مگر اينكه نيّت كند حجى را كه شارع مقدس از او خواسته بجاى آورد.آية الله مكارم: در صورتى كه قصد مأمور به واقعى را داشته باشد كفايت مى كند.15 آية الله غروى: يا قصد كند عملى را كه اگر بالغ بوده همان واجب مى شد در حقّش گرچه كفايت آن از حجة الاسلام خالى از وجه نمى باشد.16 آية الله اراكى: در صورتى كه ولىّ او اذن بدهد، بنابر احتياط.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: حج براى غير مكلف مميّز مستحب است ولى كفايت از حجة الاسلام نمى كند و اذن ولىّ در صحّت حج او شرط نيست، اگرچه در مواردى كه حج او موجب تصرّف در اموالش مى شود، براى تصرّف اذن ولىّ لازم است. ( آداب و احكام حج، مسأله 5 ).آية الله بهجت: احرام صبى مميّز صحيح است و احوط در صورت استلزام تصرف در مال، اذن ولىّ است در صحّت آن. ( كتاب حج ص 4 ).آية الله سيستانى: بعيد نيست كه در صحّت آن اذن ولى معتبر باشد. ( مناسك، مسأله 6).آية الله مكارم: ولى اگر تصرف در مال خود مى كند، بايد به اذن ولىّ باشد.آية الله غروى: گرچه واجب است استيذان از ولى در صورتى كه ترك آن موجب اذيّت والدين بوده باشد.17 آية الله بهجت: صحيح است احرام ولىّ از طفل غير مميز و از مجنون، و متولّى نيت احرام طفل، ولىّ حاضر مى شود، و تمام اعمال حج را آنچه را متمكّن است طفل و غير عاقل انجام مى دهد با نيت ولىّ و آنچه را متمكن نيست ولىّ از جانب او انجام مى دهد از آن جمله تلبيه احرام است كه اگر متمكن باشد طفل و غير عاقل انجام مى دهد با نيت ولىّ، وگرنه ولىّ نايب مى شود. (كتاب حج ص4).آية الله غروى: در صبيه و مجنون اشكال است احوط ترك آن است.18 آية الله صانعى: مشكل است و قدر متيقّن همان ولى شرعى است.19 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: قدر متيقن از ولىّ در اين امر نسبت به بچه غير مميّز، ولىّ شرعى است، مانند پدر و جد و يا وصىّ يكى از آن دو، و همچنين حاكم و امين از طرف حاكم و يا وكيل يكى از آنها، و امّا غير ولىّ شرعى مانند عمو و دايى و برادر، محل اشكال است، اگرچه كفيل و نگهدار بچه باشد، لكن مادر در اين مورد ملحق به ولىّ شرعى است زيرا نسبت به او دليل خاصى داريم، و امّا در بچه مميّز در مواردى كه اجازه ولىّ لازم است اجازه غير ولىّ شرعى كفايت نمى كند. ( مناسك عربى، ص 13، مسأله 11 ).آية الله اراكى، آية الله نورى: در غير ولىّ شرعى، محل اشكال است.آية الله فاضل: مقصود از ولىّ، همان ولىّ شرعى است، ولى مادر در اين مورد ملحق به ولىّ شرعى است.آية الله سيستانى: ولىّ طفل در اين امر كسى است كه حق حضانت و سرپرستى او را دارد، چه پدر و مادر او باشند و چه غير آنها. ( مناسك، مسأله 11 ).آية الله مكارم: ولى به اذن ولىّ شرعى انجام مى دهد.آية الله بهجت: ولىّ در اين مقام عبارت است از ولىّ در مال مثل اب وجدّ ابى و وصى ايشان و حاكم و امين حاكم، و ولايت مادر در احرام طفل و ساير اعمال حج خالى از وجه نيست. (رساله ذخيرة العباد، ص5).آية الله غروى: قدر متيقّن همان ولى شرعى است يعنى پدر و جدّ.20 آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى، بهجت : اين حكم در مورد احجاج صبى غير مميز است و همينگونه است حكم مذكور در مسأله 11 و 12 و 13.21 آية الله صانعى: مگر آنكه طفل مميّز باشد و خود اراده حج نموده كه بنا بر اظهر بعهده خود اوست.22 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: كفاره صيد بر ولىّ طفل است، و اما در وجوب ساير كفارات بر ولىّ اشكال است اگرچه احوط اين است كه بر عهده ولىّ است. ( مناسك عربى، ص 13، مسأله 13 ).آيات عظام خامنه اى، خويى، تبريزى: ظاهراً كفارات ديگر در غير صيد نه بر ولىّ واجب است و نه در مال طفل، ولى كفاره صيد بر ولىّ واجب است. ( مناسك، ص 13، مسأله 9 ).آية الله مكارم: اين احتياط مستحب است.آية الله سيستانى: كفاره صيد غير مميز بر ولى اوست و در غير آن بر نابالغ كفاره نيست نه در مال او و نه در مال وليّش.آية الله بهجت: فداء صيد مولىّ عليه بر ولىّ است (كه با مباشرت او عمل مولى عليه صحيح است) و كفاره موجب هدى بر ولى است در آنچه عمد و خطاء كفّاره دارد بلكه در آنچه عمد فقط كفّاره دارد و صبى عمداً مرتكب شد ثبوت كفاره بر ولى كه سبب است خالى از وجه نيست (كتاب حج ص5).23 آية الله تبريزى: قربانى بچه غير مميز بر ولىّ او است كه او را به حج برده و چنانچه پول آن را نداشت و خود بچه مالى داشت از مال او قربانى تهيه مى كند وگر نه ولىّ روزه مى گيرد.آية الله سيستانى: پول قربانى بچه غير مميّز بر ولى اوست ( مناسك، مسأله12 ).آية الله فاضل: و اگر تمكن نداشت از طرف طفل روزه بگيرد، و چنانچه خود ولى نيز حج تمتع انجام داده و فقط تمكّن از يك قربانى دارد آن رابراى طفل قربانى كند و براى خودش روزه بگيرد.24 آية الله تبريزى: در وقتى كه مى خواهد طفل را طواف دهد واجب است او را وضو دهد اگرچه بصورت وضو باشد. ( مناسك، ص 14، مسأله 7 ).آية الله فاضل: در اعمالى كه نياز به وضو دارد احتياطاً طفل را وضو بدهد، و خودش هم وضو بگيرد.آية الله بهجت: در صورت تمكن، احوط آن است كه در حال طواف هر دو طاهر باشند و نماز طواف را هر دو بخوانند و سنگ ريزه را در دست طفل يا مجنون بگذارد و ولى با آن كيفيت رمى و نيّت نمايد و در تمام افعال آنچه در غير نيّت مى تواند انجام دهد ولىّ متصدّى نيّت مى شود (كتاب حج ص4).25 آية الله فاضل: اگر از همانجا مستطيع باشد.26 آية الله مكارم: و كافى است كه از همان محل مستطيع باشد.27 آية الله بهجت : ولو بحصول عتق قبل از وقوف مشعر به نحو متقدّم پس قبل از عتق، حج و عمره بر او واجب نيست اگر چه زاد و راحله را مالك بذل نمايد، و حج با اذن مالك صحيح است ولى مجزى از حجة الاسلام نيست. (كتاب حج ص5)آية الله غروى: پس براى مملوك حج واجب نيست گرچه به اذن مولايش بوده و مستطيع هم بوده باشد.28 آية الله سيستانى: اگر به آن نياز داشته باشد.29 آية الله بهجت : و نيز اظهر وجوب حج و تحقق استطاعت است بر كسى كه فعلاً زاد و راحله را ندارد ولى مى تواند بمناسبت موقعيّت شغلى خود بدون استيجار كه بعداً ذكر مى شود در بين راه كسب كند، و با كسب لايق به شأن، حوائج مناسب هر وقت را تحصيل نمايد بدون خطر و با اطمينان به حصول، مثل خدمت كردن در كاروان به اعمالى كه در غير سفر، شغل او همانهاست (كتاب حج ص9).30 آيات عظام گلپايگانى، بهجت، فاضل، سيستانى، صافى: داشتن هزينه بازگشت هنگامى معتبر است كه مكلف قصد بازگشت به وطن خود را داشته باشد. اما اگر نخواسته باشد برگردد، يا خواسته باشد در جاى ديگرى غير از وطن خود ساكن شود، بايد هزينه رفتن به آن جا را داشته باشد، و دارا بودن هزينه بازگشت به وطن لازم نيست. سيستانى: مگر اينكه بيشتر از هزينه بازگشت به وطن باشد كه در اين صورت اگر ناگزير از سكونت در آنجا نباشد، هزينه بازگشت به وطن در وجوب حج كافى است.آية الله بهجت : بنحويكه بواسطه حج ناچار به تبديل محل اقامت و مسكن نشود (كتاب حج ص9).آية الله خويى، آية الله تبريزى: داشتن هزينه بازگشت هنگامى معتبر است كه مكلف قصد بازگشت به وطن خود يا جايى كه دورتر از وطن نباشد را داشته باشد ولى اگر قصد رفتن بجايى دورتر از وطن خود را داشته باشد داشتن هزينه برگشت به وطن كافيست ( البته مقصود جايى است كه از نرفتن به آنجا بحرج نمى افتد ) ( مناسك، مسأله 22 )
31 آية الله اراكى: در صورتى كه عازم بر آن باشد.آية الله غروى: در صورتى كه بخواهد به وطن خويش برگردد يا مصارف محلى كه آنجا مى خواهد برود.آية الله خامنه اى: اگر تصميم به بازگشت داشته باشد.32 آية الله بهجت : ضرورت شخصيه يا شأنيه.33 آية الله مكارم: خواه ملكى باشد يا اجاره اى كه با شئون او سازگار باشد.34 آية الله بهجت : در حدى كه كافى براى شخص و شأن او باشد (كتاب حج ص8 و ص26).35 آية الله سيستانى: ... و نداشتن آن موجب حرج باشد.را ندارد، پول يا چيزى كه بتواند آنها را تهيه كند، داشته باشد.36 آية الله صافى: و نداشتن آن حرجى باشد.37 آية الله صانعى: و همچنين است در صورت عزم بر عود و مراجعت، سوغاتها و وليمه و پذيرايى در برگشت اگر به نحوى باشند كه تركش موجب ملامت و خجلت زدگى مى شود.[ م] اگر ضروريات زندگى يا پول آنها را در حج صرف كند از حَجة الاسلام كفايت نمى كند.38 آية الله خويى: به پاورقى مسأله 18 مراجعه شود.39 آية الله نورى: به طورى كه اگر متأهّل نشود به زحمت مى افتد يا به حرام افتد در صورتى ...40 آية الله خامنه اى: و از ترك ازدواج، به حرج يا مرض و يا حرام دچار مى گردد. و يا ترك ازدواج موجب وهن او شود.آية الله اراكى: و از ترك ازدواج، به حرج يا مرض و يا حرام دچار مى گردد.آية الله فاضل: بطورى كه ترك ازدواج موجب مشقت يا ضرر باشد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اگر ترك تزويج مستلزم حرج باشد به نحوى كه عرفاً بگويند مستطيع نيست واجب نمى شود و الاّ حج بر او واجب و مقدّم است. ( مناسك عربى، ص 18، مسأله 32 ).آية الله بهجت : اگر در ترك نكاح مشقت غير قابل تحمّل بحسب عادت بود يا خوف مرض يا خوف وقوع در حرام بود اظهر جواز صرف در نكاح است و همچنين اگر قبل از رسيدن وقت سير كاروان حج، صرف در نكاح كند، اما بعد از رسيدن وقت سير نمى تواند صرف در نكاح نمايد بنحويكه متمكّن از حج در آن سال نمى شود نه در صورت تمكّن از جمع بين آن دو. (كتاب حج ص12).آية الله خويى، آية الله سيستانى: در صورتى كه صرف آن پول در راه حج سبب ناراحتى و مشقت در زندگى وى شود، حج بر او واجب نمى شود، و چنانچه سبب ناراحتى نشود واجب مى شود. آية الله خويى اضافه فرمودند: بلى اگر بنابر صرف نكردن آن مال در نياز خود داشت حج بر او واجب است. (تعليقه عروه، ج2، ص234).آية الله مكارم: منظور از نياز اين نيست كه به خاطر ترك آن به عسر و حرج بيفتد بلكه همين اندازه كه ازدواج از شؤون زندگى او باشد كافى است.آية الله غروى: درصورتى كه ترك ازدواج موجب حرج يا سبب حدوث ضررى يا مهانتى يا باعث وقوع در محرّم بوده باشد.41 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: و نيز مى تواند ولو با كمك غير و اقامه دعوى در نزد حاكم شرع و يا با رجوع به حاكم غير شرعى در صورتى كه استيفاء حقّ موقوف بر آن باشد، بنابر اقوى آن را وصول نمايد، گرفتن و رفتن به حج واجب است. ( احكام و آداب حج، مسأله 29 ).42 آية الله سيستانى: مستطيع است و واجب است حج برود هر چند با مطالبه و صرف آن مال در حج باشد و همچنين است اگر بدهكار دارا باشد و نپردازد ولى بتواند هر چند با رجوع به حاكم جور حق خود را بگيرد يا بدهكار منكر باشد ولى بتواند آن را اثبات كند و بگيرد يا بتواند از اموال او از باب تقاص بردارد.آية الله غروى: گرچه بواسطه شخصى باشد كه مى تواند از آن بگيرد يا به واسطه حاكم شرع بلكه به واسطه حاكم جور بوده باشد در صورتى كه رجوع به آنان حرجى نبوده باشد.43 آية الله بهجت: اگر تحصيل آن متوقّف بر مراجعه به دادگاه اگر چه حاكم جور باشد لازم است مراجعه نمايد در صورتى كه موجب ضرر و حرج فوق حد مسامحه نباشد، و در تضرر مالى غير مجحف و نيز ضرر حالى مثل ذلت نفس و نقص جاه نزد حاكم جور تأمّل است و اقرب وجوب مطالبه است با عقلائى بودن تن دادن به اين ضرر با قطع نظر از تكليف به حج (كتاب حج ص10).44 آية الله خويى، آية الله تبريزى، در اين مسأله قائل شده اند كه اگر بتواند دَين را بفروشد و پول آن به تنهايى و يا به ضميمه مال ديگر وافى هزينه حج باشد و براى او مشقت نداشته باشد، در اين صورت مستطيع است و بايد به حج برود.آية الله سيستانى: اگر بتواند دَين را بفروشد بنحوى كه اجحاف در حق او نباشد، و پول آن به تنهايى و يا به ضميمه مال ديگر وافى هزينه حج باشد، در اين صورت مستطيع است و بايد به حج برود.آية الله فاضل: اگر بتواند دَينش را به مقدار كمتر بفروشد در صورتى كه موجب ضرر و مشقّت نباشد. و اين مقدار براى حج كافى باشد مستطيع است و بايد حج انجام دهد.45 آية الله سيستانى: اگر مهلت داشتن قرض به نفع بدهكار باشد همچنانكه معمولا چنين است.آية الله گلپايگانى: و اگر شك داشته باشد كه مديون با مطالبه مى پردازد يا نه، به جهت آنكه احتمال استطاعت مى دهد، و تمكّن از فحص دارد، احتياط در مطالبه است، و مطالبه در اين فرض فحص از استطاعت است، نه تحصيل استطاعت. ( آداب و احكام حج، مسأله 29 ).آية الله صافى: حكم مسأله در صورتيكه فروش دين مؤجّل به نقد ممكن نباشد والاّ فروش آن مانند فروش ساير اموال واجب است.آيات عظام خويى، تبريزى، بهجت: درصورتى كه اگرمطالبه كند بدهكار خواهدپرداخت، بايد مطالبه كند و به حج برود.آية الله فاضل: مگر آنكه يقين داشته باشد كه اگر مطالبه كند مديون حاضر به پرداخت آن مى شود، كه در اين صورت مطالبه لازم است.آية الله مكارم: اگر مطالبه محذورى ندارد بايد مطالبه كند.آية الله غروى: ولى اگر مطالبه كند و مالش را بگيرد مستطيع شده، حج برايش واجب مى شود.46 آية الله خامنه اى: در خصوص قيد «پرداخت قرض به سهولت» نظر ايشان يافت نشد.47 آيات عظام خويى، گلپايگانى، فاضل، صافى: هرگاه كسى مقدارى پول قرض كند كه آن پول به مقدار مخارج حج باشد، و قدرت پرداخت آن را بدون مشقّت بعد از آن داشته باشد، حج بر او واجب خواهد بود.آية الله بهجت : قرض گرفتن براى حج تحصيل استطاعت است و واجب نيست. مگر آنكه مالى داشته باشد بالفعل كه مى تواند پس از حج با فروش و استبدال آن اداء دين كند كه در اين صورت قرض گرفتن واجب است با عدم تمكن از فروش آن قبل از حج و اگر مالى كه با آن اداء دين مى نمايد بعد از حج تحصيل مى شود، پس در وجوب حج فعلاً تأمّل است (كتاب حج ص11).آية الله تبريزى: هرگاه كسى مقدارى پول قرض كند كه آن پول بمقدار مخارج حج باشد و در وقت قرض كردن مالى داشته باشد كه بتواند با آن قرض خود را اداء كند ولى فعلا نمى تواند آن را بفروشد يا در آن تصرّف كند حج بر او واجب خواهد بود ( مناسك، مسأله 33 ).آية الله سيستانى: مگر آنكه وقت پرداخت قرض آنقدر دور باشد كه اصلاً عقلاء به آن توجه نكنند. كه در اين صورت حجّ بر او واجب خواهد شد. ( مناسك، مسأله 33 ).آية الله غروى: در فرض تمكّن از اداء آن به سهولت استطاعت صدق مى كند و از حجة الاسلام كفايت مى نمايد. بلى قرض كردن براى اين كار واجب نيست.48 آية الله بهجت : از حقوق النّاس .49 آية الله تبريزى: در صورتى حج واجب مى شود كه بدون حرج و مشقّت قادر به ادا بوده باشد.آية الله خويى: بلى اگر دين خود را ادا نكند حج بر او واجب است و به هر حال اگر چنين فردى حج بجا آورد مجزى از حجة الاسلام مى باشد. (تعليقه عروه، ج2، ص236).آية الله بهجت : بنابر عدم فعليّت وجوب اداء مگر بعد از مطالبه (كتاب حج ص11).50 آية الله فاضل: يعنى مخيّر است بين انجام حج و اداء دين و در صورت انجام حج كفايت از حجة الاسلام مى كند.51 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: و اگر مى داند كه طلبكار از طلب خود خواهد گذشت، و يا بنابر مسامحه دارد ( مثل مهريه بعض زنان ) چنين دَينى مانع استطاعت نيست. ( احكام و آداب حج، مسأله 34 ).آية الله سيستانى: اگر انسان مال وافى به هزينه حج را داشته، و به همان مقدار هم مقروض باشد، بنابر اظهر حج بر او واجب نخواهد بود، و همچنين اگر كمتر از آن مقدار، مقروض باشد، به طورى كه اگر مقدار قرض برداشته شود، باقيمانده آن وافى به هزينه حج نباشد، كه در اين صورت هم حج بر او واجب نخواهد بود، و فرقى نيست بين اينكه وقت پرداخت بدهى رسيده باشد يا نه، مگر اينكه آن قدر، وقت پرداخت دور باشد كه اصلاً عقلاء به آن توجه نكنند، مانند پنجاه سال. ( مناسك، مسأله 34 ).آية الله غروى: بلى اگر بدهى داشته باشد و وقت اداء آن هم رسيده و تمكّن از اداء هم نداشته باشد و طلبكار هم راضى بتأخير اداء نباشد ولى طورى باشد كه اگر حج برود مردم يا شخص معيّنى دين او را اداء مى كنند باز مستطيع محسوب و حج برايش واجب است.52 آية الله بهجت : يا كفّاره يا نذر (كتاب حج ص10).آية الله فاضل: يعنى بر ذمّه او تعلق گرفته است.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: حكم سائر ديون را دارد، الاّ اينكه عين مال متعلق خمس و زكات باشد كه مقدم بر سائر ديون است.آية الله خويى و آية الله تبريزى: حكم سائر ديون را دارد الاّ اينكه عين مال متعلّق خمس و زكات باشد كه در صورتى مستطيع مى شود كه غير از آنها مخارج حج را داشته باشد.53 آية الله تبريزى: اگر مى داند در همان سال ساير شرائط استطاعت حاصل مى شود حفظ استطاعت مالى لازم است وگرنه لزوم ندارد و اگر اطمينان به زوال عذر تا آخر عمر ندارد بنابر احتياط در همان سال نايب بگيرد و چنانچه عذرش زايل شد و استطاعت مالى باقى بود بنابر احتياط دوباره خودش حج بجا آورد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اگر از جهت مالى قدرت دارد و از جهت صحّت بدن استطاعت ندارد و اميد خوب شدن ندارد واجب است نايب بگيرد، بلكه احوط نايب گرفتن است براى كسى كه اميد خوب شدن دارد، پس اگر رفع عذر شد، خودش نيز به حج برود، مگراينكه پس ازرفع عذراستطاعت مالى نداشته باشد. (مجمع المسائل، ج 1، مسأله 18 ص431).54 آية الله اراكى: و مأيوس است از تمكّن از مسير و صحّت بدن.آية الله خويى: اگر دارا و ثروتمند است و توانايى مباشرت اعمال حج را ندارد يا دشوار و با مشقت است بايد نايب بگيرد. و وجوب نايب گرفتن، مانند وجوب حج فورى است. ( مناسك، مسأله 63 ).آية الله سيستانى: كسى كه تمكّن مالى دارد ولى توانايى مباشرت حجّ را ندارد و اميد اينكه بتواند در آينده انجام دهد ندارد، واجب است نايب بگيرد و اگر مباشرت براى او حرج و مشقّت داشته باشد، مى تواند نايب بگيرد، گرچه مباشرت افضل است و به هر حال همچنان كه وجوب مباشرت فورى است، وجوب استنابه نيز فورى است.آية الله مكارم: يعنى در موقع حج استطاعت بدنى و باز بودن راه را ندارد.55 آية الله بهجت : در صورتى كه موضوع وجوب استنابه كه يأس از رفع مانع است محقّق نشده باشد. (كتاب حج ص1918)
آية الله گلپايگانى: بلى اگر علم داشته باشد كه در آن سال متمكّن از رفتن به حج است، جواز مصرف كردن وجه در غير حج ( خصوصاً در اوان خروج مردم براى حج ) مشكل است، و اگر استطاعت مالى بعد از استطاعت طريقى حاصل شده باشد، تصرف در آن مال در زمانى كه مردم آماده براى حج مى شوند جايز نيست. ( آداب و احكام حج، مسأله 37 ).56 آية الله خامنه اى: قسمت اول اين مسأله يافت نشد.57 آية الله غروى: با تمكّن از تهيه آن و اگر تمكّن از تهيه كردن را نداشته و عاجز از آن باشد استطاعت حج را ندارد.58 آية الله فاضل: حتى اگر اول ماه محرم باشد كه هنوز چندين ماه به موسم حج باقى است.59 آية الله اراكى: بنابر احتياط واجب.آية الله خامنه اى: به حاشيه مسأله بعد مراجعه شود.بايد به هر نحو است به حج برود.60 آية الله خويى: هرگاه انسان مالى داشته باشد كه كفاف هزينه حج را بدهد حج بر او واجب مى شود و جايز نيست در آن مال تصرفى كند كه از استطاعت خارج شود و نتواند تدارك كند. و اين تصرف خواه پيش از تمكن از سفر باشد يا بعد از آن فرقى ندارد، بلكه ظاهر اين است كه قبل از ماههاى حج تصرف جايز نيست.آية الله سيستانى: در تفصيل تمكن از مسير مى فرمايند: اگر در آن تصرفى كند كه از استطاعت خارج شود و نتواند تدارك كند، و براى او مشخص شده باشد كه قدرت رفتن به حج در روزهاى آن را داشته باشد، بنابر اظهر حج در ذمّه او مستقر است، ولى اگر قدرت رفتن براى او مشخص نشده باشد، حج در ذمّه او مستقر نيست. (مناسك، مسأله39).آية الله بهجت: هرگاه انسان مالى داشته باشد كه كفاف هزينه حج را بدهد، مى تواند قبل از وقت حركت قافله آن را در مصارف خود خرج كند هرچند ديگر نتواند به حج برود ولى در صورتى كه آن مال را بطور نسيه تا زمان بعد از حج بفروشد و منظور فرار از استطاعت باشد، احتياط اين است كه اقدام به اين عمل ننمايد. و اگر نموده با خود معامله مستطيع كند به اينكه سال آينده به حج برود با احتياطاتى كه سبب قطع به اجزاء از حجة الاسلام است (يعنى احتياطاً سعى در تحصيل و حفظ استطاعت شرعيه براى خود در وقت سير كاروان در سال آينده بنمايد نه صرف استطاعت عقليه) و اگر معامله نه براى فرار است بلكه براى حاجت فعلى است كه متمكّن از بر آورده شدن آن نمى شود، مگر بعد از وقت سير يا وقت حج اظهر جواز آن است (كتاب حج ص11).61 آية الله خويى، آية الله سيستانى: تصرّف در مال جايز نيست و واجب است مال را حفظ كند و خود را از استطاعت خارج نكند. ( حاشيه بر عروة الوثقى ).آية الله خامنه اى: پس از فرا رسيدن زمانى كه صرف آن براى رسيدن به حج لازم است شخص مستطيع نمى تواند خود را از استطاعت بيندازد و پيش از فرا رسيدن اين زمان نيز احتياط واجب آن است كه خود را از استطاعت خارج نسازد.62 آية الله غروى: سال استطاعت مالى خصوصيّتى ندارد بلكه اگر تمكّن حج را در سال بعدى يا سالهاى بعدى داشته باشد واجب است قدرت مالى خود را حفظ و آنرا تفويت نكند.63 آية الله خويى: اگر ضرر زايد بر مقدار متعارف و موجب اجحاف باشد ولو موجب حرج و مشقّت هم نشود، حج واجب نيست و اما اگر هزينه و مخارج حج بالا برود و مثلا كرايه ماشين در سال استطاعت گران تر از سال بعد باشد تأخير جايز نيست و بايد همان سال برود. ( معتمد 1 / 95 ومناسك مسأله 21 ).64 آية الله گلپايگانى: مگر آنكه ضرر به نحوى باشد كه عرفاً بگويند مستطيع نيست.آية الله بهجت: اگر هزينه و مخارج حج بالا برود و به حد غير عقلايى نرسد و مثلاً كرايه ماشين در سال استطاعت گرانتر از سال بعد باشد تأخير جايز نيست و بايد همان سال برود. ( مناسك، مسأله 18 ).65 آية الله غروى: يا موجب ضرر بوده باشد كه خارج از متعارف و مقتضاى حج است بلى ضرريكه طبع حج رفتن در زاد و راحله و اجرت ركوب هواپيما يا ماشين اقتضاء مى كند مانع از وجوب حج نمى باشد.آية الله مكارم: بطورى كه در عرف بگويند مستطيع نيست.66 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اگر خانه وقفى و يا غير وقفى در اختيار اوست، به طورى كه كسر شأن او نبوده، و بدون سختى و حرج، از داشتن خانه ديگر بى نياز است، و احتمال از دست رفتن آن خانه نيست، اگر خانه ملكى اى دارد كه قيمت آن وافى به مخارج حج ويا تتميم آن باشد، واجب است خانه ملكى خود را فروخته و صرف مخارج حج كند، و همچنين است نسبت به ديگر چيزهايى كه مورد نيازبوده، واز غير راه ملكيّت رفع احتياجش شده باشد. (آداب واحكام حج، مسأله 24).67 آية الله خويى : اگر باعث ضرر كلّى شود فروشش واجب نيست. ؤ
آية الله بهجت : اگر حرجى يا ضررى نباشد (كتاب حج ص8).آية الله سيستانى: مگر اينكه اجحاف بر او باشد. ( مناسك عربى، مسأله 21 ).آية الله تبريزى: اگر بخواهد حج نمايد بايد آن را به مقدار زيادى كمتر از قيمت بفروشد فروشش واجب نيست. (مناسك، مسأله 21).68 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اجحاف و ضرر بحدّى باشد كه عرفاً بگويند مستطيع نيست.آية الله مكارم: بطورى كه در عرف بگويند مستطيع نيست.آية الله غروى: يا موجب ضررى باشد كه بيشتر از متعارف است.69 آية الله اراكى: و معرض احتياج هم نيست.آية الله بهجت : به حاشيه مسأله 16 مراجعه شود.آية الله خويى: اگر با فروش آنها به حرج نمى افتد، حج واجب است. (مناسك، مسأله 22).70 آية الله اراكى، آية الله نورى: كه در پيش او است.71 آية الله مكارم: بطورى كه هر ساعت نياز داشته باشد، بدون زحمت در اختيار او قرار بگيرد.آية الله سيستانى: و استفاده از آنها بر او حرجى نباشد. (مناسك عربى، مسأله24).آيات عظام نورى، اراكى، فاضل: و منافات با شأن او نداشته باشد و موجب حرج بر او نباشد.بشرط آنكه كتابهاى موقوفه در معرض زوال نباشد.72 آية الله غروى: و مناسب شأنش بوده باشد و در اين صورت فرق نمى كند بين اينكه كتب موقوفه يا دار موقوفه در دستش باشد و بين اينكه در دستش نباشد ولى متمكّن باشد از تحصيل آن.73 آيات عظام خويى، تبريزى، بهجت: لازم نيست فحص و تحقيق كند هرچند احوط است. آية الله بهجت اضافه اى دارد مگر اينكه عسر و حرج باشد. (مناسك، مسأله 34).آية الله غروى: با شك در استطاعت حج واجب نمى شود و فحص در شبهات موضوعيه لزومى ندارد و وجوب احتياط يعنى فحص مبنى بر احتياط است.آية الله خامنه اى: كسى كه مى داند با وضع معمول حج و مخارج عادى آن، داراى استطاعت نيست ولى احتمال مى دهد كه اگر تحقيق كند راه هايى پيدا شود كه با وضع فعلى خود بتواند حج كند لازم نيست فحص كند ولى ملاحظه وضع مالى موجود خود براى كسى كه نمى داند آيا استطاعت حج دارد يا نه و مى خواهد بداند كه آيا مستطيع هست يا نه على الظاهر واجب است.74 آية الله غروى: صحّت نذر مذكور با وجوب حج جمع نمى شود و چون در متعلّق نذر رجحان معتبر است و در فرض مزبور منافى با واجب مكلّف است رجحانى ندارد لازم است نذر را باطل بدانيم و زيارت عرفه بر تقدير ترك حج گرچه راجح است إلاّ اينكه نذر زيارت پيش ناذر مقيّد ترك حج نيست و تفصيل مسأله موكول است به كتب مفصّله فقهيه.75 آيات عظام گلپايگانى ، اراكى ، خويى ، سيستانى ، بهجت ، تبريزى ، صافى : نذر منحل مى شود و بايد به حج برود .76 آية الله خويى، آية الله تبريزى: در اين صورت عمل به نذر واجب نيست، بنابر اين تخلف از نذر موجب كفاره نمى شود.آية الله غروى: از گفته هاى ما معلوم شد كه نذر مذكور وجوب عمل ندارد، لذا عمل نكردن به نذر مذكور كفاره ندارد.77 آية الله مكارم: نذر منعقد نيست و كفاره ندارد.آية الله بهجت: حكم صورت تخلّف نذر را مطرح نفرموده اند.78 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: و يا موجب از بين رفتن مال معتد به ( قابل توجه ) بدون عوض شود. ( آداب و احكام حج، مسأله 76 ).79 آية الله خويى: در فرض تساوى و يا احتمال اهمّيت در هر يك مخيّر بين آنها است و اگر در يكى از آنها احتمال اهمّيت مى دهد آن مقدم است.آية الله تبريزى: اگر فقط احتمال اهمّيت در حج باشد حج مقدّم است وگرنه بايد حرامى را كه حج بر آن توقّف دارد ترك كند و چنانچه ارتكاب حرام بعد از شروع در حج باشد مجزى از حجّة الاسلام نيست و اگر حج متوقّف بر ترك واجب باشد نظر ايشان موافق نظر آية الله خويى است.آية الله سيستانى : در صورت تساوى مخير است .80 آية الله گلپايگانى: اگر بطور جزم، قصد حج استحبابى كرده است كفايت آن از حجة الاسلام خالى از اشكال نيست. ( آداب و احكام حج، مسأله 78 ).81 آيات عظام مكارم، صافى، تبريزى: كفايت مى كند.آية الله خامنه اى: مگر اينكه نيّت كند حجى را كه شارع مقدس از او خواسته بجاى آورد.آية الله خويى: كفايت مى كند. (تعليقه عروه، ج2، ص240).آية الله صانعى: كفايت مطلقاً خالى از وجه نيست.82 آية الله غروى: يا به نيّت عملى انجام دهد كه اگر مستطيع بوده باشد همان در حقّش واجب است گرچه ما ذكر كرديم كه كفايتش از حجة الاسلام خالى از وجه نيست.83 آية الله فاضل : تعهد نسبت به عائله و اطمينان به وفاء و عدم رجوع باذل شرط نيست .84 آية الله تبريزى: اگر نمى تواند نفقه عيال را تأمين كند چه به حج برود و چه نرود بذل نفقه عيال شرط نيست.آية الله سيستانى: مگر اينكه نفقه عائله اش را تا زمان برگشت داشته باشد يا اينكه فرق نمى كند، چه حج برود و چه نرود نفقه آنها را نمى تواند تأمين كند يا از عدم تأمين نفقه آنها در حرج نمى افتد يا عائله واجب النفقه او نيستند كه در اين موارد بذل نفقه عائله شرطِ وجوب حج نيست. ( مناسك عربى، مسأله43 ).85 آية الله خويى، آية الله تبريزى: اطمينان به وفا و عدم رجوع باذل، شرط نيست، ولى اگر وثوق و اطمينان به رجوع وعدم وفاء باذل دارد حج واجب نمى شود.آية الله غروى: اطمينان به عدم رجوع باذل اعتبارى ندارد.86 آية الله نورى: به شرطى كه قبول اين بذل براى او مستلزم ذلّت و منّت نباشد.87 آيات عظام خويى، تبريزى، بهجت: در اين مسأله فرقى بين اباحه ( در اختيار گذاشتن ) و تمليك و دادن عين مال و يا قيمت آن نيست.آية الله سيستانى: اباحه اى كه براى اباحه كننده آن قابل برگشت باشد شرعاً، و تمليك متزلزلى كه از طرف مقابل قابل فسخ بوده باشد شرعاً، موجب حصول استطاعت نمى شود مگر اينكه اطمينان داشته باشد كه از اباحه اش صرف نظر نمى كند يا تمليكش را فسخ نمى نمايد. ( مناسك، مسأله 294043 ).88 آية الله بهجت: بلى داشتن مؤونه عيال تا وقت رجوع شرط است مگر آنكه با نرفتن حجّ نيز عيال او در مضيقه بسر برند و رفتن حج تأثيرى در اين جهت نداشته باشد. (مناسك، ص19، مسأله42).آية الله سيستانى: ولى اگر خودش مقدارى از مصارف حج را داشته باشد و بقيّه را به او بذل كنند در اين صورت رجوع به كفايت شرط است. ( مناسك، مسأله 45).89 آية الله مكارم: يا مستلزم منّت و هتك او باشد.آية الله سيستانى: بلى اگر درآمدش در خصوص روزهاى حج باشد و با درآمد آن در بقيه روزهاى سال يا بعضى از آنها زندگى مى كند، به طورى كه اگر به حج برود قدرت تأمين هزينه زندگى در بقيه يا بعضى از روزهاى ياد شده نداشته باشد. در اين صورت حج بر او واجب نخواهد بود، مگر اينكه مخارج زندگيش را در بقيه روزهاى سال هم بدهند كه در اين صورت واجب خواهد بود. (مناسك، مسأله 45).نيست.90 آية الله بهجت: واجب نيست قبول نمايد و در صورت قبول، استطاعت بذليه محقّق است و استطاعت ماليّه است در دو صورت بعد. ( مناسك، مسأله 43 ).آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: چنانچه مال، كافى براى مؤونه حج باشد، و يا به مقدارى است كه به ضميمه اموال خود شخص استطاعت حاصل مى شود، حج بر او واجب، و كافى از حجّة الاسلام است. ( آداب و احكام حج مسأله 47 ).آية الله نورى: مگر اينكه در قبول ذلّت و مهانت براى او باشد كه در اين صورت قبول واجب نيست.91 آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى: و اگر واهب ( بخشنده ) اختيار را به انسان بدهد و بگويد مى خواهى با اين مال حج برو و نمى خواهى به حج نرو و يا مالى را ببخشد و نامى از حج نبرد، قبولش واجب نيست.آية الله غروى: زيرا كه اين نيز عرض حج است و قبول آن واجب است و معناى تخيير اين نيست كه بذل براى حج مشروط بصرف نكردن آن است در چيز ديگرى تا گفته شود كه تحصيل شرط بر مبذول له واجب نيست بلكه معناى آن تمليك من دون اشتراط حج است.92 آية الله مكارم: بلكه قبول واجب است بشرط اينكه به هنگام بازگشت، زندگى او تأمين باشد.آية الله غروى: ولى اگر عرض استطاعت بكند چون آن به معناى عرض حجّ است حقيقةً قبولش واجب است على الاقوى.93 آية الله صانعى: در صورتى كه داخل در احرام نشده باشد.94 آية الله بهجت: و بنا بر اظهر نفقه بازگشت از محلّ اعلام رجوع كه زائد بر نفقه وطن است بر باذل است. (مناسك، ص22، مسأله 51).را بدهد، و اگر بعد از احرام رجوع كند بايد نفقه اتمام حج را نيز بپردازد.95 آية الله مكارم: احتياط واجب آن است كه بعد از احرام رجوع نكند.آية الله اراكى: در صورتى كه داخل در احرام نشده باشد، و بعد از احرام رجوع جايز نيست.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: بعد از احرام احوط ترك رجوع است، و نسبت به رجوع به عين مبذوله، تفصيلى در مناسك عربى موجود است.آية الله بهجت: اظهر عدم جواز رجوع است. ( مناسك، مسأله 51 ).آية الله فاضل: اگر اتمام واجب باشد بايد نفقه اتمام حج را نيز بپردازد، امّا وجوب اتمام در اين فرض محلّ تأمّل است.آية الله تبريزى: باذل ضامن نفقه برگشتن او نيست همانطور كه در صورت رجوع بعد از احرام، نفقه اتمام حج را هم ضامن نمى باشد گر چه اتمام بر او واجب است مطلقاً.96 آية الله صانعى: عدم جواز رجوع بعد از احرام خالى از قوت نيست.97 آية الله خويى: در صورتى كه اتمام آن بر مبذول له واجب باشد. و آن در جايى است كه آنچه تا كنون به او بذل شده و او صرف نموده باضميمه به اموال خود موجب استطاعت او باشد.آية الله سيستانى: اگر بعد از احرام باذل رجوع كند، مبذول له بايد حج را تمام كند، اگر بر او حرجى نباشد هر چند فعلا مستطيع نباشد و باذل ضامن مصرف اتمام حج او و بازگشتش مى باشد.98 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: در صورتى كه هدى بر مبذول له واجب باشد پول آن بر عهده باذل است، و الاّ تبديل به صوم مى شود. ولى در كفّارات اگر محرم موجب و سبب آن را مرتكب شود پس اگر عمداً باشد كفّاره اش بر عهده خود او مى باشد و اگر از روى فراموشى يا جهل و يا اضطرار و ناچارى باشد و به اين سبب كفّاره واجب شود، پس اگر مبذول له تمكّن از اداء داشته باشد و كفاره يافت شود، پول آن به عهده باذل مى باشد و الاّ بايد مبذول له به وظيفه غير متمكّن از كفّاره عمل نمايد. ( آداب و احكام حج، مسأله 56 ).99 آية الله اراكى ، آية الله نورى : اگر عمل موجب كفاره را از روى عمد و اختيار انجام داده باشد ، و در غير اين صورت به عهده باذل است على الاحوط .آية الله مكارم : احتياط در غير عمد، آن است كه باذل بپردازد .آية الله صانعى : اگر موجب كفاره را از روى عمد و اختيار انجام دهد و إلاّ بر عهده باذل بودن خالى از قوت نيست .آية الله غروى : كفاره عمدى را خود مبذول له اداء مى كند و امّا كفّارات حاصله از اضطرار با جهل يا نسيان پس آنها به عهده باذل است نه مبذول له .پول قربانى را بذل نكند حج واجب نمى شود مگردرصورتوجودشرايط ديگر استطاعت.100 آية الله فاضل: واجب مى شود لكن پول قربانى بر عهده باذل است.آية الله سيستانى: در وجوب حج برگيرنده در اين صورت اشكال است، مگر در صورتى كه خود توانايى خريد آن را از مال خود داشته باشد، بلى اگر پرداخت قيمت قربانى موجب حرج و مشقّت باشد قبول بر او واجب نخواهد بود. (مناسك، م 52).آية الله تبريزى: مگر در صورتيكه بتواند بدون حرج بدل هدى روزه بگيرد.101 آية الله خويى، آية الله بهجت: مگر در صورتى كه خود توانايى خريد آن را از مال خود داشته باشد، بلى اگر پرداخت پول قربانى موجب ناراحتى مالى او شود، قبول بر او واجب نخواهد بود.آية الله غروى: لازم است در حج بذلى پول قربانى را هم بذل كند و گرنه حج بر مبذول له واجب نمى شود گرچه خودش تمكّن از پول قربانى را داشته باشد.102 آية الله غروى: مگر در صورتى كه نتواند با اجير بودن به خدمت، اعمال حج را بجا آورد زيرا در اين صورت استطاعت حج را ندارد.103 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: لكن براى كسى كه عادت و شغلش خدمت باشد سزاوار است احتياط به قبول ترك نشود، چون عرفاً استطاعت صدق مى كند. ( آداب و احكام حج، مسأله 64 ).مستطيع مى شود و بايد حج بجا آورد.104 آية الله بهجت: و همچنين اگر در اجاره براى او شرط شد تأمين زاد و راحله و نفقه عيال قبول واجب نيست، ولى اگر قبول كرد مستطيع مى شود به استطاعت ماليه در هر دو صورت، نه بذليّه، پس دين مانع از آن است مگر آنكه على اىّ تقدير متمكّن از اداء دين نباشد و فقط به اين اجاره مشروطه، مالك گذراندن امور خود در مصاحبت اهل حج باشد كه در حكم استطاعت بذليّه است ولى باز قبول استيجار واجب نيست (كتاب حج ص14).105 آية الله سيستانى: و امّا اگر حج نيابى مقيد به همان سال نباشد، بايد حج خود را مقدّم بدارد، مگر اينكه براى او وثوق حاصل شود كه در سالهاى آينده حج را انجام خواهد داد، كه در اين صورت واجب نيست حج خود را مقدّم بدارد.آية الله تبريزى: اما اگر مقيّد به همان سال نباشد و براى او محرز است كه مى تواند حج نيابى را در سالهاى بعد بجا آورد، حج خودش را مقدّم كند و الاّ بايد حج نيابى را مقدّم بدارد.آية الله بهجت: امّا اگر حج نيابتى مقيّد به همان سال نباشد حجّ خود را مقدّم بدارد. (مناسك، ص14، مسأله 29).106 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: و يا عرفاً ملتزم به پرداخت نفقه آنها شده باشد مثل خواهر و برادر، بايد نفقه آنها را هم داشته باشد. ( آداب و احكام حج، مسأله 66 ).آية الله سيستانى: اگر ترك انفاق بر آنها موجب وقوع او در حرج باشد.آية الله تبريزى، آية الله خويى: داشتن مخارج عائله غير واجب النفقه شرعى، شرط نيست مگر اينكه با ترك انفاق بر آنها خودش به حرج مى افتد.آية الله بهجت: در عيال غير واجب النفقه و مصارف لازمه براى حفظ شأن احوط رعايت عسر و حرج است يعنى نه اقتصار بر فقط مقدارى كه بر او واجب شرعى است مى كند و نه انتظار تمكّن از هر چه عرفيت دارد مى كشد. پس تحقق استطاعت منوط به دارا بودن مقدارى است كه اگر نباشد لازمه اش عسر و حرج است (كتاب حج ص15).107 آية الله بهجت: اظهر اعتبار رجوع به كفايت است به اين معنا كه به سبب حج از غنا به فقر يا از فقر به اوسع از آن واقع نشود. (كتاب حج ص26)
108 آية الله فاضل: و همچنين اگر از طريق زكات و يا خمس و يا استعطاء، امور خود را اداره كند، كافى است، و همچنين كسى كه آنچه دارد در راه حج خرج كند زندگى او قبل و بعد از حج تفاوتى نكند، حج بر او واجب مى شود و نيز بر طلاب كه با شهريه اداره مى شوند چنانچه هزينه حج و مخارج خانواده خود را داشته باشند يا به عنوان روحانى مشرّف شوند حج واجب است و از حجّة الاسلام كفايت مى كند.109 آية الله خامنه اى: اگر بعد از مراجعت زندگى آنها با شهريه اداره مى شود كفايت مى كند و حج واجب است.آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى: كسى كه از وجوه شرعيه مانند خمس و زكات و امثال اينها زندگى خود را اداره مى كند و بر حسب عادت مخارجش بدون مشقت، مضمون و حتمى باشد، در صورتى كه داراى مقدارى پول گردد كه وافى به هزينه حج و مخارج عيالش باشد، بعيد نيست حج بر او واجب باشد، و همچنين است كسى كه شخص ديگر در تمام مدت زندگى او، مخارجش را متكفل باشد و همچنين كسى كه اگر آنچه دارد در راه حج صرف كند زندگى بعد از حجّش با قبل از آن تفاوتى نكند.آية الله بهجت: عيناً موافق حاشيه قبلى بوده با اين تفاوت كه ايشان صراحت در وجوب حج دارند. ( مناسك، مسأله 25 ).آية الله غروى: مگر در صورتيكه منافات با شأنش نباشد مثل تجّار و بازاريها و امّا اگر زندگانيش با وجوهات شرعيه است حج برود يا نرود و منافى شئونش نيست تمكّن اعاشه از وجوهات در حقّش كفايت مى كند پس طلاب حوزه هاى علميه كه زندگانيشان با وجوهات است با تمكّن از اعاشه از وجوهات مشمول وجوب حج واقع مى شوند.110 آية الله بهجت: اگر زندگى آنها با وجوهات بر حسب عادت بدون مشقّت مضمون و حتمى باشد. در صورتى كه داراى مقدارى پول گردد كه وافى به هزينه حج و مخارج عيالش باشد حج بر او واجب است. (مناسك، مسأله 25).111 آية الله مكارم: براى طلاب و مانند آنها حج واجب مى شود.آية الله گلپايگانى: افرادى كه از وجوه خاصّى مثل سهم سادات و وجوهات شرعيه و نذورات استفاده مى كنند، مانند طلاّب و سادات و اشخاص ديگرى كه مورد توجّه مردم هستند، در صورتى كه هزينه حج و مخارج عيالات را تا بازگشت داشته باشند، بعيد نيست كه حج بر آنان واجب باشد. ( آداب و احكام حج، مسأله 68 ).آية الله صافى: ولى رعايت احتياط به اينكه به نحوى خود را واجد شرط استطاعت نمايد ترك نشود.آية الله صانعى: ظاهر وجوب حجّ است براى طلاّبى كه با مثل شهريه اداره مى شوند و در صدق عرفى استطاعت بين مثل شهريه و بين اخماس و زكوات كه به عنوان فقر و استحقاق داده مى شود و اطمينان به اداى آن هم غالباً وجود ندارد فرق است.112 آية الله خويى: بر مريض يا شخصى كه استطاعت مالى دارد ولى از تمكن از رفتن به حج نااميد است يا بر او حرجى است واجب است نايب بگيرد. (مناسك، مسأله 63).113 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اگر از جهت مالى قدرت دارد و از جهت صحّت بدن استطاعت ندارد و اميد خوب شدن ندارد واجب است نايب بگيرد درصورتى كه حج بر او مستقر شده، و اگر حج بر او مستقر نشده باشد، نايب گرفتن مطابق احتياط است اگرچه اميد به زوال عذر هم وجود داشته باشد. ( آداب و احكام حج، مسأله 90 ).آية الله خويى: در اين فرض گرفتن نايب واجب است و وجوب آن فورى است.آية الله سيستانى: اگر اميد به تمكّن از حجّ بدون حرج و مشقّت بعد از آن هم نداشته باشد در اين فرض گرفتن نايب واجب است، و وجوب آن فورى است.آية الله تبريزى: بنابر احتياط بايد نايب بگيرد و وجوب آن فورى است مگر اينكه اطمينان به تمكّن از مباشرت در سالهاى بعد داشته باشد.آية الله بهجت: در صورت يأس از خوب شدن استنابه مى كند بنحو فورى بنابر اظهر (كتاب حج ص19 18).114 آية الله سيستانى: مگر اين كه جاهل به حصول استطاعت يا غافل از آن باشد، يا جاهل به وجوب حج يا غافل از آن باشد، و در اين جهل و غفلت معذور باشد.آية الله فاضل: چنانچه تا پايان اعمال حج شرايط استطاعت باقى باشد، كه در اين صورت بايد حج را انجام دهد مگر اينكه انجام حج حرجى باشد، كه در اين فرض از خودش ساقط است، و در اين صورت بايد از تركه او ولو از ميقات نايب بگيرد، يا شخصى تبرعاً حج او را انجام دهد.115 آية الله غروى: مگر در صورتيكه قدرت حج تسكّعى را نداشته باشد در اين صورت استحقاق عقوبت ترك حج را دارد ولى وجوب حج در حقّش معلوم نيست.آية الله تبريزى، آية الله خويى: به مسأله 3 مراجعه شود.آية الله بهجت: هر وقت قدرت پيدا نمود فوراً بايد بجا آورد ولو استطاعت شرعيه زائل شده باشد (كتاب حج ص27).116 آية الله فاضل: حج او صحيح است هر چند معصيت كرده است.آية الله مكارم: حج نيابتى او صحيح است هرچند گناه كرده است. و حج استحبابى او حج وجوبى محسوب مى شود.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: در صحت آن اشكال است و احتياط ترك نشود، عالم باشد و يا جاهل. ( آداب و احكام حج، مسأله 115).آية الله سيستانى: كسى كه ذمّه اش مشغول به حجّ واجب است و متوجّه است جايز نيست در همان سال نيابت بپذيرد ولى اگر حجّ نيابى انجام داد صحيح است و ذمّه منوب عنه فارغ مى شود، امّا اجاره باطل است و مستحقّ اجرت المثل است (و در مورد حجّ استحبابى با علم به استطاعت نظر ايشان در دست نيست).آية الله اراكى: صحت آن محل اشكال است.آية الله بهجت: حجّ نايب، صحيح و ذمّه منوب عنه برئ مى شود.آية الله خويى: در صورت تنجّز وجوب حج بر نايب اجاره باطل است، مگر اينكه اجاره مطلق باشد كه بتواند اوّل براى خودش حج بجا آورد و بعد از آن حج منوب عنه را و در فرض بطلان اجاره، اجير مستحق اجرة المثل است مگر اينكه اجرة المثل بيشتر از اجرة المسمى باشد و اگر مستطيع حج استحبابى براى خودش انجام دهد، با اينكه مى داند مستطيع است، گرچه حجش صحيح است ولى مجزى از حجة الاسلام نمى باشد. (مستفاد از تعليقه عروه، ج2، ص241 وص375 و مناسك، مسأله 104).آية الله تبريزى: اگر حج نيابى بجا آورد، حجش صحيح است و ذمّه منوب عنه برىء مى شود ولى در فرضى كه واقعاً بر او حج واجب بوده ولو نسبت به آن جاهل باشد اجاره باطل است و نايب استحقاق اجرة المثل را دارد مگر بيشتر از اجرة المسمى باشد و اگر حج استحبابى براى خودش انجام دهد در صورت علم به استطاعت خود و عدم صحت حج استحبابى، حج او باطل است و در غير اين صورت حجش صحيح و مجزى از حجة الاسلام مى باشد.117 آية الله خويى، آية الله تبريزى: كسى كه مرده و حجة الاسلام بر او بوده، ورثه پيش از استيجار براى حج نمى توانند در تركه تصرف كنند، خواه هزينه حج برابر تركه باشد يا كمتر از آن، بنابر احتياء بلى اگر تركه خيلى زياد باشد و ورثه ملتزم به اداى حج شوند، مى توانند تصرف كنند.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: حتى در صورتى كه تركه بيش از مخارج حج باشد، بنابر احتياط واجب تصرّف در اموال ميّت جايز نيست. ( آداب و احكام حج، مسأله 104 ).آية الله فاضل: بلى اگر تركه بيشتر از مخارج حج باشد بهتر است تصرّف نكنند.آية الله بهجت: ورثه پيش از استيجار براى حج مى توانند در تركه تصرف كنند در صورتى كه قصد استيجار داشته باشند.آية الله سيستانى: براى ورثه جايز نيست تا زمانى كه ذمّه او به حج مشغول است به طورى در ميراث تصرّف نمايند كه منافى با قضاء حج ميّت از ميراث باشد. (مناسك، مسأله 76).آية الله مكارم: مگر اينكه بناى قطعى بر اداى حج داشته باشد، در اين صورت تصرف جايز است.آية الله غروى: در صورتى كه مصرف حج مستغرق تركه بوده باشد و اگر زائد بر آن باشد تصرّف در زائد مانعى ندارد.آية الله خامنه اى: در خصوص اختيار ورثه نسبت به تصرف در تركه و عدم آن، نظر ايشان يافت نشد.118 آية الله سيستانى: احوط اين است كه فوراً براى فارغ شدن ذمّه او اقدام نمايند هرچند با استيجار از تركه، و اگر در همان سال، استيجار از ميقات ميسّر نشد به احتياط واجب بايد از بلد استيجار كنند و تأخير نيندازند هر چند بدانند در سال بعد از ميقات ميسّر مى شود، ولى در اين صورت مازاد بر اجرت حج از ميقات را از سهم صغار ورثه به حساب نياورند. ( مناسك، مسأله 79).119 آية الله خامنه اى: مگر اينكه وصيّت كرده باشد مخارج حج از ثلث پرداخت شود كه در اين صورت بر وصاياى مستحبّه مقدم است و اگر ثلث وافى نبود كمبود آن از اصل تركه ميّت اخراج مى شود.آية الله سيستانى: مگر اين كه وصيّت كند از ثلث خارج شود و ثلث كافى باشد و اگر كافى نباشد از ساير تركه بايد تكميل شود.آية الله مكارم: مگر اينكه وصيّت كند از ثلث خارج شود.120 آية الله سيستانى: بنابر احتياط واجب ولىّ مازاد بر اجرت متعارف را از سهم صغار ورثه به حساب نياورند.121 نظرات آيات عظام در اين مسأله در ذيل مسأله 41 گذشت.122 حكم رجوع به كفايت در مسأله 40 گذشت.123 آية الله بهجت: در صورتى كه مطالبه مهر از شوهر ناراحتى و يا مشكلاتى در زندگى ايجاد نكند وى مستطيع است و مطالبه مهر منعى ندارد بلكه لازم است، ولى اگر موجب دردسر و ناراحتى براى وى شود و يا مراجعه به حاكم باعث منقصت شأن او گردد مطالبه لازم نيست. ( پرسشهاى جديد حج، س3 ). (ومراجعه به حاشيه مسأله 19 مفيد است).124 آية الله سيستانى: اگر به حدّى باشد كه براى زن تحمّلش مشكل باشد.آية الله گلپايگانى: مجرّد طلاق باعث عدم وجوب حج نيست. بله اگر صرف مهريه در حج موجب شود كه زندگى او مختلّ شود حج بر او واجب نيست. ( مجمع المسائل، ج1، مسأله 33 ).آية الله مكارم: حتى اگر منجرّ به طلاق نشود ولى مشكلات مهمّى در زندگى او حاصل گردد حج لازم نيست.آية الله تبريزى: اگرمطالبه مهريّه موجب ناراحتى هايى شودكه زن درزندگى اش به حرجومشقّت بيفتد،حج براوواجب نيست.آية الله خويى: يعنى مطالبه بر او حرجى يا در آن خوف ضرر باشد. حج بر او واجب نيست.125 آيات عظام خامنه اى، بهجت، سيستانى: به حاشيه مسأله 40 مراجعه شود.آية الله فاضل: چنانچه به عنوان شهريه يا از روى استحقاق و خدمات دينى از طريق حاكم شرع به او داده شده مالك مى شود، و اگر به مقدار حج باشد مستطيع است و بايد حجة الاسلام بجا آورد.آية الله خويى، آية الله تبريزى: كسى كه مالى را كه بتواند باآن حج بجا آورد، دراختيار دارد هرچند ملك او نباشد ولى تصرفش در آن جايز باشد با تحقق ساير شرايط مستطيع است. (مستفاد از مناسك ، مسأله 40)
آية الله غروى: در صورتى كه از روى استحقاق و خدمات دينيّه از سهم امام به او داده شده باشد به مقدارى كه بتواند به حج رفته و برگردد مستطيع شده و حجّش حجة الإسلام واقع مى شود.126 آية الله مكارم: هرگاه در شأن او باشد مانعى ندارد و حج او صحيح است.127 آية الله بهجت: گذشت در مسأله 16، و اگر استبدال ضررى يا حرجى باشد لازم نيست (كتاب حج ص8).آية الله سيستانى، آية الله خويى: اگر فروش خانه سبب حرج و مشقت او نيست حج بر او واجب است.128 آية الله خويى: تفصيل آن در مسأله 40 گذشت.129 آية الله خامنه اى، آية الله مكارم: قبلاً گفته شد چنانچه شهريه او تأمين باشد مستطيع است.آيات عظام بهجت، تبريزى، سيستانى: به حاشيه مسأله 40 مراجعه شود.130 آية الله صانعى: ظاهراً مستطيع مى باشد همانطرز كه گذشت.آية الله فاضل: مستطيع است.آية الله غروى: گذشت در مسأله 40 كه اگر تعيش از وجوهات شرعيّه يا روضه خوانى منافات با شأنش نباشد مثل تجار و كسبه بلكه بنحوى باشد كه حج برود يا نرود امرار معاشش از وجوهات است با تمكّن بعد از برگشتن مستطيع شمرده شده و حجّش حجة الإسلام مى باشد.132 آية الله غروى: اگر سكونت در منزل اجارى يا وقف منافى شأنش نباشد در فرض مسأله مستطيع شمرده شده لازم است به حج رود.133 آية الله خويى، آية الله بهجت: در صورتى كه صرف آن پول در راه حج سبب ناراحتى و مشقت در زندگى وى شود، حج بر او واجب نمى شود، و چنانچه سبب ناراحتى نشود واجب مى شود.آية الله سيستانى: در صورتى كه صرف آن پول در راه حجّ سبب حرج و مشقّت در زندگى وى شود حج بر او واجب نمى شود و چنانچه سبب حرج نشود واجب مى شود.آية الله خامنه اى: اگر در نزد عرف، داشتن خانه ملكى از شؤونات عرفى او باشد يا سكونت در غير خانه ملكى براى او باعث مشقت و ناراحتى شود و يا موجب تحقير او گردد، مستطيع نمى شود.مخارج حج كافى باشد.134 آية الله بهجت: در صورت استقرار حج با فرض يأس از زوال عذر واجب است استنابه نمايد و با اميد زوال عذر احوط جمع بين استنابه فورى و لوازم مناسب با احتياط در آن است، و با زوال عذر احوط اعاده با مباشرت است و با تبديل اميد زوال عذر به يأس از آن احوط تجديد استنابه است و با استمرار عذر تا وقت وفات احوط براى غير مأيوس قضاء از او با تكرار استنابه است. و اما صورت عدم استقرار حج پس با فرض يأس از زوال عذر اظهر وجوب فورى استنابه است و با اميد زوال عذر احتياط مستحب اين است كه فوراً استنابه كند كه با زوال عذر اعاده با مباشرت مى نمايد و احتياط در بقيه بر همان نحو است كه ذكر شد (كتاب حج ص19 18).آية الله اراكى: ولى اميد خوب شدن داشته باشد. احتياطاً نايب بگيرد.آية الله خامنه اى: واجب است تا آنجا كه امكان دارد خودش به حج برود و اگر حج به سبب مرضى كه اميد زوالش نيست يا پيرى يا اسباب ديگر، براى او مشقت دارد، واجب است نايب بگيرد.آية الله مكارم: اگر اميد بهبودى نداشته باشد مى تواند نايب بگيرد.آية الله تبريزى: اگر اطمينان به تمكن از مباشرت نداشته باشد بنابراحتياط واجب است كه براى خود نايب بگيرد و چنانچه مى داند متمكن از مباشرت نمى شود بايد نايب بگيرد و همچنين در فرض بعدى بايد بنا بر احتياط نايب بگيرد و وجوب نايب گرفتن مانند وجوب حجّ فورى است.آية الله سيستانى، آية الله خويى: اگر اميد به تمكن از مباشرت نداشته باشد، واجب است كه براى خود نايب بگيرد.آية الله صانعى: اگر اميد به خوب شدن داشته باشد.136 آية الله سيستانى: به حدّى كه تحمّلش براى او مشكل باشد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: به نحوى كه زندگى او مختلّ شود. ( مجمع المسائل، ج 1، ص429، مسأله 11 ).آية الله غروى: اگر حرجى باشد زن مستطيع نخواهد شد ولى اين امر به فرض مسأله اختصاصى ندارد بلكه اگر زن از ارثيه مورث خود مستطيع مالى شود و لى اگر بحج رود شوهرش براى مخارج به زحمت مى افتد و اين امر موجب حرج زن شود مستطيع نخواهد شد و اين فرض داخل در فرض عدم استطاعت زن است.140 آيات عظام گلپايگانى، خامنه اى، تبريزى، صافى: اگر استطاعت به سبب اجير شدن براى حج نيابتى پيدا كرد مطابق متن عمل كند، ولى اگر از راه ديگر استطاعت پيدا كرد كشف از بطلان اجاره مى شود و بايد حج خود را بجا آورد.آية الله سيستانى: اگر وثوق داشته باشد كه در سال آينده مى تواند براى خود بجا آورد يا استطاعت او به مال الاجاره باشد، پس اجاره صحيح است و به مقتضاى آن عمل نمايد. و اگر وثوق ندارد و استطاعت او به غير مال الاجاره است در اين صورت اجاره باطل است و بايد براى خودش حج نمايد. ( ملحقات، مناسك مسأله 19 ).آية الله خويى: كشف مى شود اجاره فاسد بوده و بايد براى خودش حج بجا آورد. (تعليقه عروه، ج2، ص273).141 شهر = ماه
142 تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 23 استطاعت گذشت.آية الله خامنه اى: تفصيل اين مسأله ذيل مسأله 24 استطاعت گذشت.143 آية الله غروى: در صورتى كه خدمت كاروان مانع از اعمال حج او نشود وگرنه استطاعت نخواهد داشت.144 آية الله خويى: اگر حج موجب تفاوت در زندگى آنان نباشد وجوب آن بعيد نيست. (مناسك، مسأله 28).145 تفصيل آن ذيل مسأله 40 استطاعت گذشت.آية الله مكارم: در تمام مواردى كه افراد به عنوان خدمه يا روحانى يا غير آن به حج مى روند چنانچه زندگى خانواده آنها در همان مدت تأمين باشد حجشان حجة الاسلام و تأمين زندگى آنها در بازگشت شرط نيست.آية الله صانعى: گذشت كه مستطيع مى شوند.آية الله فاضل، آية الله غروى: گذشت درمسأله40 كه چنين اشخاصى مستطيع بوده وحج آنهاازحجة الاسلام كفايت مى كند.146 آية الله فاضل: مگر اينكه مأموريت آنها مشروط به عدم احرام براى حجّ تمتّع باشد، يا عمل به مأموريت مانع از انجام اعمال حج باشد كه در اين دو صورت حج واجب نيست، بلى اگر مخالفت كردند و حج انجام دادند هر چند مرتكب معصيت شده اند ولى حج آنها صحيح است و كفايت از حجّة الاسلام مى كند.آية الله غروى: در صورتى كه عمل به مأموريّت مانع از آوردن اعمال حج نباشد و گرنه مستطيع نخواهند بود.آية الله بهجت: بايد حجة الاسلام بجا آورند، مگر آنكه مأموريت به گونه اى باشد كه نتوانند به وظائف عمل كنند. ( پرسشهاى جديد حج، ص 2، س 8 ).147 آية الله بهجت: گذشت حكم استنابه در مسأله 52.148 آية الله مكارم : حتى نائب هم نتواند بگيرد .آية الله خوئى ، آية الله تبريزى : اگر توانائى مباشرت اعمال حج را ندارد ولو باينكه براى بعض اعمال نايب بگيرد از استطاعت افتاده است . ولى اگر ثروتمند است و ديگر هيچگاه توانائى مباشرت اعمال حج را ندارد و يا مشقّت دارد ، (آية الله تبريزى : بنا بر احتياط) بايد براى حج نايب بگيرد .آية الله گلپايگانى ، آية الله صافى : و قدرت بر نائب گرفتن هم ندارد .149 آية الله سيستانى: اگر توانايى مباشرت اعمال حج را ندارد و نايب هم نمى تواند بگيرد از استطاعت افتاده است ولى اگر تمكّن مالى دارد و توانايى مباشرت اعمال حج را ندارد يا دشوار و با مشقّت است و اميد به بهبودى ندارد بايد نايب بگيرد. ( مناسك، مسأله 63).آية الله خويى: ... ولى اگر دارا و ثروتمند است و اميد به بهبودى ندارد يا حج بر او حرجى است بايد نايب بگيرد.150 آية الله تبريزى، آية الله بهجت: در اين مسأله و مسأله بعد قصد امتثال امر فعلى را بنمايد.آية الله غروى : يا قصد امر واقعى را نمايد .151 آية الله مكارم: اگر حج خود را به طور صحيح انجام داده وجهى براى اعاده آن نيست.آية الله نورى: مانع ندارد مطلقاً.آية الله تبريزى: وجوب نايب گرفتن ما نند وجوب حج فورى است.152 آية الله غروى: قصد ما فى الذمه در اين فرض درست نيست چون احتمال فراغ ذمه را دارد و احراز نكرده است كه ؤدر ذمه اش چيزى بوده باشد فلذا لازم است به داعى رجاء امر، كه عنوان احتياط است بجاآورد.اجزاء نمى كند و بايد خود آن جزء تدارك شود.153 آية الله غروى: اين جهت محذورى ندارد و غاية الامر اين است كه حج سابقش ناقص مى ماند ولى حجى را كه الان مى آورد صحيح و موجب ابراء ذمه از حجة الاسلام مى باشد.154 آيات عظام گلپايگانى، مكارم، فاضل، تبريزى، سيستانى: اعاده لازم نيست.آية الله بهجت: به معنايى كه براى رجوع به كفايت در ذيل مسأله 40 گذشت مراجعه فرمائيد.155 آية الله بهجت: براى حكم استنابه به مسأله 52 مراجعه شود. و عمره او مفرده مى شود و احتياطاً بايد طواف نساء بجا آورد (مستفاد از سؤال 136 مناسك).آيات عظام تبريزى، گلپايگانى، صافى: مگر آنكه ثروتمند باشد و مباشرت اعمال را نتواند بكند، پس بنابر احتياط بايد نايب بگيرد.آية الله خويى: مگر آنكه ثروتمند باشد و مباشرت اعمال را نتواند بكند يا براى او مشقت داشته باشد و اميد به بهبودى نداشته باشد كه در اين صورت بايد براى عمره و حج تمتع نايب بگيرد. (مناسك، مسأله 63 و قبل از مسأله 151).آية الله سيستانى: اگر از انجام حج متمكن نبوده، وظيفه او بنابر احتياط واجب اين بوده است كه عمره تمتع را بدل به عمره مفرده كند و طواف نساء را انجام دهد، و اكنون اگر بازگشت براى او مقدور نيست احتياطاً بايد براى طواف نساء نايب بگيرد. (مناسك، ذيل مسأله 151 و ملحق مناسك، س92).آية الله غروى: ولى اين سال مستطيع نبوده است زيرا در استطاعت بقاء شرايط تا آخر حج معتبر است و الحج بالوكاله با عدم وجوب آن به موكل معنى ندارد.156 آية الله فاضل: و اگر نشد سال بعد.157 آية الله مكارم: در همان سال و اگر ممكن نشد در سالهاى بعد.158 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: بنابر احتياط در اين صورت هم نايب بگيرد و اگر بعداً رفع عذر شد و داراى شرايط بود احتياطاً خودش نيز حج را انجام دهد. ( مناسك عربى، ص32، مسأله 90).159 آية الله غروى: ولى اگر بتواند از راه ديگرى به حج رود و حاجتى به قرض كردن نداشته باشد حج او صحيح و حجة الاسلام محسوب مى شود.آية الله سيستانى: مگر آنكه وقت پرداخت قرض آنقدر دور باشد كه اصلاً عقلاء به آن توجه نكنند. كه در اين صورت حجّ بر او واجب خواهد شد. ( مناسك، مسأله 33 ).آية الله بهجت: حكم قرض گرفتن در ذيل مسأله 20 گذشت.160 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: مگر در صورتى كه ازكسى طلب داشته باشد ويا مالى دارد كه در دسترس او نيست و بعداً به راحتى مى تواند به واسطه آن قرضى را كه گرفته اداء كند، كه در اين صورت با قرض كردن صدق استطاعت مى كند واگر قرض كرد وساير شرايط هم فراهم بود حج واجب مى شود وحجة الاسلام مى باشد. ( مناسك عربى،ص 19،مسأله 34 ).آية الله تبريزى: هر گاه كسى مقدارى پول قرض كند كه آن پول به مقدار مخارج حج باشد و در وقت قرض كردن مالى داشته باشد كه بتواند با آن قرض خود را اداء كند حج بر او واجب خواهد بود بلكه مثل اين شخص اگر بتواند بدون منت قرض كند لازم است قرض كند و به حج برود ( مناسك، مسأله 33 ).آية الله مكارم: مگر اينكه نوبت خود را كه براى آن ثبت نام كرده در مقابل آن به وام دهنده واگذار كند.161 آية الله اراكى، آية الله نورى: اگر بقصد تقييد بوده احرام واقع نشده، و اگر خطا در تطبيق بوده احرام حج مستحب واقع شده و احرام صحيح بوده و از آن خارج شده، ولى مجزى از حجة الاسلام نيست.آية الله خويى: حجش صحيح است ولى كفايت از حجة الاسلام نمى كند. (مستفاد از تعليقه عروه، ج2، ص240).آية الله سيستانى، آية الله مكارم: احرام او صحيح و حج او مستحبّى است وكفايت از حجة الاسلام نمى كند.آية الله صانعى: احرامش صحيح بوده و از احرام خارج شد.آية الله بهجت: اگر بقصد انجام وظيفه فعليه بوده حج صحيح استحبابى هم مى باشد.162 آية الله مكارم، آية الله صافى: بلكه كفايت مى كند.آية الله بهجت: اگر بقصد امر فعلى بوده اگرچه اعتقاد ندبيّت آن را داشته اظهر صحّت و اجزاء از حجة الاسلام است (كتاب حج ص30).آية الله خامنه اى: نظر معظم له ذيل مسأله 6 شرايط وجوب حج گذشت.آية الله فاضل: بايد حجة الاسلام را انجام دهد و اكتفاء به عمره انجام شده مشكل است لذا براى احرام عمره تمتع وجوبى بايد به وظيفه ناسى احرام كه در مسأله 215 بيان شده است عمل كند و در ضيق وقت بايد حج افراد انجام دهد، مگر اينكه خطاء در تطبيق باشد.آية الله خويى، آية الله تبريزى: مجزى از حجة الاسلام است و نياز باحرام جديد نيست.آية الله سيستانى: چنانچه كسى به اعتقاد اين كه مستطيع نيست به عنوان استحباب به حج رفت و قصد اطاعت امرى كه فعلا متوجّه او است را نمود و بعداً معلوم شد مستطيع بوده حجّش كفايت مى كند و حج ديگرى بر او واجب نيست (مناسك، مسأله 58).آية الله صانعى: كفايت خالى از وجه نيست و مجدّداً به نيّت وجوب براى اعمال حجّ تمتّع محرم مى گردد.آية الله غروى: ولى اگر به قصد امر واقعى مى آورد يا به قصد عملى كه اگر مستطيع بوده بجامى آورد حجّش صحيح خواهد بود.163 آيات عظام نورى، اراكى، فاضل: اگر تقييد به استحباب داشته، و اگر به نحو خطاء در تطبيق بوده صحيح و كافى است.آية الله گلپايگانى: مگر اينكه قصد كرده باشد حجّى را كه بر اوست و اشتباهاً گمان كرده استحبابى است كه در اين صورت بعيد نيست كفايت كند. ( مناسك عربى، ص 30، مسأله 80 ).][ س شخصى براى زيارت سوريه ثبت نام كرده است و فعلاً سه هزار روپيه بدست آورده است و خرج حج بيت الله هم همين مقدار مى شود، آيا رفتن حج واجب است يا مى تواند به زيارت سوريه برود ؟
ج اگر ساير شرايط استطاعت را داشته باشد بايد به حج برود.164 آية الله غروى: مگر اينكه ثبت نام كردن به زيارت سوريه مصارفى لازم داشته باشد كه با اضافه آن نتواند بمكّه برود.آية الله سيستانى، آية الله خويى: و اگر ساير شرايط را ندارد بايد براى سالهاى آينده استطاعت مالى خود را حفظ كند و اگر از تحقق ساير شرايط نااميد است، نايب بفرستد.165 آية الله سيستانى: اگر مستلزم حرجى بر زن باشد كه تحمّلش براى او مشكل است مستطيع نيست.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: و اختلال در زندگى. ( مجمع المسائل، ج1، مسأله 33 ).آية الله تبريزى: بدون وقوع در حرج.آية الله مكارم: و يا حاصل شدن هر چيزى برخلاف حيثيّت او.آية الله بهجت: به ذيل مسأله 47 مراجعه شود.166 آية الله غروى: مگر اينكه اداء آن مشروط بقدرة و تمكّن بوده باشد و زوج متمكّن از دفع آن نباشد.بهتر است و استحباب دارد.][ س اگر پدرى بعد از ثبت نام براى حج فوت كرده است و چند پسر دارد، و اجازه حج به يكى از پسران داده مى شود آيا در چنين موردى استطاعت طريقى براى كدام حاصل مى شود ؟
ج با فرض وجود ساير شرايط استطاعت، به هر كدام اجازه داده شود مستطيع مى شود.167 آية الله مكارم: ولى ورثه بايد بر آن توافق كنند و حج واجبى هم بر عهده پدر نباشد.آية الله گلپايگانى: اگر به عنوان نيابت پدر است بر هيچ يك از آنها رفتن به حج و قبول نيابت واجب نيست، مگر آن كه بالخصوص مورد وصيّت باشد، و اگر منظور اين است كه يكى از آنها مى تواند با استفاده از فيش پدر براى خود حج بجاى آورد، در صورت داشتن ساير شرايط استطاعت، بايد هر كدام سعى كنند كه خودشان به حج بروند، و در صورت مشاجره بين آنها، با قرعه تعيين شود، و در هر صورت ارزش فيش را به ورثه مديون است، و چنانچه پدر واجب الحج بوده است، بايد براى او استيجار نمايند. ( آداب و احكام حج، مسأله 144 ).آية الله صافى: اگر به عنوان نيابت پدر است بر هيچ يك از آنها رفتن به حج و قبول نيابت واجب نيست مگر آنكه بالخصوص مورد وصيّت باشد و اگر منظور اين استكه يكى از آنها مى تواند با استفاده از فيش پدر براى خود حج بجاى آورد در صورت داشتن ساير شرايط استطاعت بر هر كدام كه مى داند با استفاده از فيش مورد مزاحمت ديگران قرار نمى گيرد حج واجب است و اگر همه در اين جهت مساوى باشند بر همه لازم است اقدام كنند و چنانچه يكى از آنها بدون مسامحه ديگران موفّق به استفاده شد
حج از ديگران ساقط است ولى با مسامحه، حكم به استقرار حج بر او خالى از وجه نيست اين در صورتى استكه فيش از تركه ميّت محسوب نشود و اگر از تركه محسوب شود در صورتيكه هيچ يك از ورثه از حقّ خود نسبت به آن صرف نظر نكند بايد به فروش برسد و بهاى آن بين ورثه كما فرض الله تقسيم شود و بنابراين هر يك از ورثه يا غير ورثه بايد اقدام به خريد فيش نمايد هر كس برايش فراهم شد حج بر او واجب است و چنانچه پدر واجب الحج بوده است بايد براى او استيجار نمايند هر چند بفروش فيش باشد.168 آية الله مكارم: ولى به خاطر ترك وصيت پدر گناه كرده و بايد حج مستحبىّ او را انجام دهد و يا كسى را بفرستد تا بجا آورد.آية الله خويى: فتواى ايشان در اين مورد در دست نيست.آية الله سيستانى: وصيّت پدر در حج نسبت به او نافذ است و پسر استطاعت طريقى نداشته كه بتواند براى خودش حج بجا آورد. ( ملحق مناسك، سؤال 10 ).169 آية الله بهجت: ضررهاى مالى غير مجحف كه از ظالمين در طريق و از حكومتهاى ظالمه صورت مى گيرد داخل در استطاعت، و با قدرت تحمّل موجب سقوط نمى شود بلكه واجب است و همچنين قراردادهاى حكومتهاى ظلم. و اگر ضرر مالى مجحف و موجب عسر باشد مانع از استطاعت شرعيه است. (كتاب حج ص21)
آية الله خويى: اگر جزو مخارج حج در آن كشور باشد حج واجب است و اگر اتفاقاً اين مبلغ را از او مى گيرند اگر مستلزم ضرر مالى معتدٌّ به مى باشد حج بر او واجب نيست. (مستفاد از مسأله 21 مناسك). البته اگر موجب فساد بر مسلمين باشد طبعا جايز نيست.آية الله گلپايگانى: اين گونه پرداخت ها منافات با استطاعت ندارد و در صورت امكان بايد مبلغ را پرداخته و به حج برود و آن حج از حجّة الاسلام كفايت مى كند.آية الله صافى: اگر موجب تقويت كفر در برابر اسلام محسوب شود كه عرفاً آن بر ضرر اسلام و خلاف مصلحت مسلمين شمرده شود استطاعت حاصل نيست ولى اگر پول را پرداخت و استرداد آن ممكن نبود پس از پرداخت اگرچه معصيت كرده استطاعت حاصل مى شود و بايد به حج برود.آية الله سيستانى: هرگاه در راه حج دشمنى باشد كه دفع او جز به پرداخت مال به او ممكن نباشد، پس اگر پرداخت آن نسبت به حال شخص ضرر زيادى داشته باشد، واجب نخواهد بود و وجوب حج ساقط مى شود، و الاّ واجب خواهد بود. بلى پرداخت پول جهت جلب رضاى او تا آنكه راه را باز كند واجب نيست. (مناسك، مسأله 16).آية الله تبريزى: هرگاه در راه حج دشمنى باشد كه دفع او جز به پرداخت مال زياد ممكن نباشد، پرداخت مال واجب نيست و وجوب حج ساقط خواهد شد مگر اينكه بذل مال امر متعارف باشد، مثل اينكه حكومت از كسانى كه وارد كشور مى شوند مالى را اخذ مى كنند كه در اين صورت بذل واجب است و از مؤونه حج حساب مى شود. ( مناسك مسأله 16 ).آية الله مكارم: و حج او مجزى است.170 آية الله مكارم: ولى زن گناه كرده است.171 آية الله غروى: اين شرط با فرض اينكه طلبكار احتياج به پولش ندارد و كاملا از حج مديون راضى است محلّ حاجت نيست.172 تفصيل مسأله در ذيل مسأله 20 و 21 گذشت.حجة الاسلام محسوب نمى شود.173 آية الله بهجت: به حاشيه مسأله 20 و 21 مراجعه شود.آية الله مكارم: مگر اينكه مالى كه معادل آن باشد و بتواند دين را با آن اداء كند داشته باشد.174 آية الله غروى: و هكذا اگر احتمال دهند در سال دوّم يا سوّم قرعه بنامشان دربيايد بايد شركت كنند وگرنه حكم كسى را پيدا مى كنند كه حج بر او در سال دوّم يا سوّم مستقر شده است.آية الله خويى: بايد در قرعه كشى شركت كنند. (مستفاد از مناسك، صفحه 16، والمسائل الشرعيه، ج1، صفحه 297، س1).175 آية الله مكارم: اسم نويسى براى اين اشخاص واجب است و اگر يقين به اصابت قرعه داشته باشند حج بر آنها مستقر مى شود ولى احتمال كافى نيست.آية الله تبريزى: اگر اطمينان داشته باشد كه در سال اول نامش بيرون مى آيد لازم است در قرعه كشى شركت كند.آية الله گلپايگانى: در مورد سؤال نام نويسى واجب است و چنانچه مسامحه كرد و بعداز پنج سال فوت نمود چون على الظاهر در طول پنج سال متمكّن از رفتن به حج بوده است حج بر او مستقر شده، و بايد براى او استيجار نمايند.آية الله صافى: در مورد سؤال وجوب نام نويسى محلّ تأمّل است و چنانچه با ترك آن بعداز پنج سال فوت كرد استقرار حج بر او معلوم نيست اگر چه احتياط آنستكه براى او با بقاء استطاعت تا سال پنجم استيجار حج نمايند.176 آية الله مكارم: در يك جمله حج بر شما و همسرتان واجب است.177 آيات عظام خويى، تبريزى، بهجت: اگر از جهت صرف هزينه حج در ناراحتى و مشقت نشوند واجب است حج بروند.178 آية الله سيستانى: در فرض مذكور در سؤال حج بر هر دو واجب است.179 آية الله بهجت: قبل از استقرار حج استطاعت شرعيه شرط است وبعد از آن استطاعت عقليه و مقدوريّت ميزان است البته با مراعات سائر احكام شرعيه. (مستفاد ازو 22 كتاب حج)
آية الله تبريزى: بايد به هر نحو ممكن مادامى كه حرج نبوده و مستلزم ارتكاب حرام نباشد، به حج مشرف شود.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: در صورت تمكّن اگر چه با صرف مبلغ زيادتر لازم است به حج برود ( آداب و احكام حج، مسأله 147 ). آية الله فاضل: اگر حرجى نباشد بايد به هر نحو...آية الله خويى: اگر حرجى نباشد و نيز متوقف بر ارتكاب حرام اهم يا مساوى نباشد حج واجب است.180 آية الله غروى: در صورت تمكّن از حج ولو با مخالفت قوانين حكومت حج ساقط نمى شود و در صورتيكه اسباب حرج يا ضرر فوق العاده نبوده باشد.مشرف شود.][ س شخصى قبلاً حج بر او مستقر نشده، اما در موقع ثبت نام جهت حج تمتع مستطيع بوده و ثبت نام نموده، ولى بعداً از نظر مالى محتاج شده و احتياج به پول سپرده شده در بانك را دارد، بفرمائيد مى تواند پول را پس بگيرد يا خير ؟ و چنانچه در سال اول يا سالهاى بعد قرعه به نام او اصابت كند، فرق دارد يا نه ؟
ج با فرضى كه ذكر شده مستطيع نيست و مى تواند پول را بگيرد، و فرق ندارد.181 آية الله خويى: اگر نفقه لازم باشد و يا از ترك انفاق به حرج بيافتد.آية الله تبريزى: اگر در سال اول قرعه بنام او اصابت كند، نمى تواند پول را بگيرد مگر آنكه در حرج بيفتد.آية الله سيستانى: اگر پول را براى نفقات لازم نياز داشته و غير از آن پولى نداشته است.آية الله غروى: استطاعت مالى خود را نمى تواند از بين ببرد گر چه در سال اوّل قرعه به اسمش اصابت نكند و در سال دوّم يا سوّم اصابت كند.182 آية الله سيستانى: ظاهر سؤال اين است كه حج بر او مستقرّ بوده است و در اين صورت و در فرض سؤال حج از او ساقط نيست و بايد از او قضا كنند.آية الله مكارم: اگر بعد از احرام فوت كند حج از او ساقط است. خواه در حرم فوت كرده باشد و يا در خارج حرم.183 آية الله بهجت: يعنى سال اول استطاعت شرعيه نه فقط ماليّه.آية الله خويى: بلكه در اين فرض كه حج بر ذمّه اش مستقر نبوده ولى قبل از احرام يا دخول حرم بميرد ظاهراً قضا از او واجب شود.184 آية الله بهجت: يعنى و نفقه عيالاتش در نبود او.185 آية الله سيستانى : بلكه اگر تمكن مالى داشته و توانايى مباشرت اعمال حج را نداشته يا دشوار و با مشقّت بوده و در نايب گرفتن تأخير كرده است حج بر ذمّه اش مى باشد ( مناسك ، مسأله 63) .آية الله خويى : بلكه اگر دارا و ثروتمند بوده و توانايى مباشرت اعمال حج را نداشته يا دشوار و با مشقت بوده و در نايب گرفتن تأخير كرده حج بر ذمه اش مى باشد مگر اينكه احتمال داده شود در حال حيات در مورد استطاعت خود غافل قاصر بوده كه در اين صورت لازم نيست براى او حج بجا آورند . (مناسك ، مسأله 63 و تعليقه عروه ، ج2 ، ص240) .آية الله بهجت: و اگر نمى توانسته ولى مى توانسته استنابه كند حكم آن در مسأله 52 گذشت و نيز براى مراد از رجوع به كفايت به مسأله 40 مراجعه شود.186 آية الله تبريزى: و همچنين بنابر احتياط اگر ثروتمند بوده و توانايى مباشرت اعمال حج را نداشته يا دشوار بوده و در نايب گرفتن تأخير كرده، حج بر ذمه اش مى باشد.187 آية الله بهجت: با ملاحظه حواشى مسأله 40 كه كذشت هر دو حج او صحيح است.آية الله فاضل: در فرض مذكور مستطيع بوده وحج انجام شده حج واجب مى باشد وحج نيابى هم محكوم به صحت است.188 تفصيل نظر آيات عظام در اين مسأله ذيل مسأله 38 و 40 گذشت و در ذيل مسأله 107 در شرط 6 خواهد آمد.آية الله خامنه اى، آية الله مكارم: حج اوّل صحيح بوده و حج نيابتى او نيز صحيح است.آية الله غروى: به حسب گفته ما كه از وجوه شرعيه يعنى سهم مبارك امام انسان مستطيع مى شود حج نيابتى در فرض سئوال صحيح است.189 آية الله مكارم: اگر بعد از احرام فوت شده حج از او ساقط است. خواه بعد از دخول حرم و يا قبل از دخول حرم باشد.190 نظر آيات عظام در ذيل سؤال 80 گذشت.191 آية الله سيستانى: به احتياط واجب بايد به آن وفا كنيد.192 آية الله مكارم: ولى بدون شك عمل به آن مستحب مؤكد است.193 آية الله مكارم : يا شرط ضمن العقد بوده است .بايد به آن عمل كند.194 آية الله خويى، آية الله تبريزى: اگر شرط ضمن العقد باشد، وفاء واجب است و در غير آن، تخلف از وعده كراهت شديده دارد.آية الله بهجت: تنها وعده سفر موجب استطاعت نمى شود ولى بر مرد لازم است كه به وعده خود وفا كند اگر هنگام عقد ازدواج به او وعده داده است. (مناسك ص161 س4)
195 تفصيل نظر آيات عظام در اين مسأله در ذيل مسأله 41 گذشت.آية الله بهجت: بر چنين شخصى واجب نيست به حج برود ولى نايب گرفتن بر او واجب است على الأظهر و تفصيل آن در حاشيه مسأله 52 گذشت.196 آيات عظام گلپايگانى، خويى، تبريزى، صافى: در صورتى كه استطاعت او توقّف بر قبول استيجار داشته باشد لازم است اوّل براى پدر حج انجام دهد و الاّ استطاعت بعد كاشف از بطلان اجاره است.آية الله فاضل: هر كدام از دو حج را سال اول انجام دهد، محكوم بصحّت است هرچند در بعضى از صور عصيان كرده است.197 آية الله اراكى: در صورتى كه استطاعت از مال الاجاره پيدا شده باشد، و الاّ حج خود را مقدم بدارد.آية الله سيستانى: اگر با پول نيابت مستطيع شده باشد. ولى اگر با پول ديگرى مانند ارث مستطيع شده باشد، پس اگر مطمئن باشد كه سال بعد مى تواند حج خود را انجام دهد، اجاره صحيح است و بايد در سال اوّل، حج پدر را انجام دهد و اگر مطمئن نباشد اجاره باطل است و بايد حج خود را انجام دهد.198 آية الله سيستانى: مگر اينكه مطمئن باشد كه سال بعد مى تواند حج خود را انجام دهد.199 آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى: حج نيابى او صحيح است و براى پدرش واقع مى شود، ولى نايب اجرة المثل را طلبكار است. نه اجرة المسمى را.آية الله بهجت: به حاشيه مسأله 44 مراجعه شود.آية الله مكارم: صحيح است ولى بخاطر تأخير حج خودش معصيت كرده است.200 آية الله اراكى، آية الله نورى: اگر در وصيت قيد مباشرت شده و فرزند وصيت را قبول كرده، نيابت واجب مى شود، و استيجار لازم نيست.آية الله مكارم: اگر وصيّت كرده خود فرزند بجا آورد و او قبول كرده لازم است عمل كند. بنابراين استطاعت براى او حاصل نمى شود.آية الله سيستانى: اگر اجرت را معين كرده و او در حيات پدر قبول كرده اجاره است، و در صورتى كه صحيح باشد بايد انجام دهد. (منهاج الصالحين، ج2، ص1449).آية الله صانعى: اگر در وصيّت قيد مباشرت شده و فرزند وصيّت را قبول كرده نيابت واجب مى شوند هر چند استيجار هم محقّق نشده باشد.201 تفصيل اين مسأله و نظر آيات عظام در مسأله 38 و 70 گذشت و نيز در مناسك آية الله بهجت متعرّض وصيّت فرزند نشده اند.202 آية الله مكارم: ولى بهتر جلب رضايت اوست.203 آيات عظام تبريزى، گلپايگانى، صافى: بايد براى خود حج بجا آورد و براى پدر نايب بگيرد.204 آية الله سيستانى: در اين صورت نيز بايد براى پدرش حج كند.آية الله خويى: در صورتيكه وصيت پدر اين بوده كه او خودش حج نيابى را بجاآورد فتواى ايشان معلوم نيست.205 آية الله اراكى ، آية الله نورى : اگر در وصيّت قيد مباشرت شده و فرزند وصيت را قبول كرده نيابت واجب مى شود و استيجار لازم نيست .آية الله مكارم : اگر وصيت را قبول كرده واجب العمل است .آية الله سيستانى : و گذشت كه اگر اجرت معين شده باشد و او در حيات پدر وصيت را قبول كرده باشد ، اجاره است و بايد انجام دهد .و قبول فرزند، نيابت واجب نمى شود مگر آنكه قبل از استطاعت اجير شود.* ][ س شخصى بجز براى هَدْى، استطاعت حج را دارا است، آيا حج براى او واجب است؟
ج بلى مستطيع است و پول هَدْى، جزء استطاعت نيست.206 آية الله خويى، آية الله فاضل: چنين شخصى مستطيع نيست مگر با تمكّن از جميع مصارف حج و از جمله ثمن هدى.( معتمد، ج 1، ص 183 ).آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: مستطيع نمى شود وپول هدى جزء استطاعت است. (مجمع المسائل، ج1، ص437، مسأله38).آية الله سيستانى: استطاعت حاصل است و به جاى هدى روزه مى گيرد.آية الله مكارم: زيرا بجاى آن روزه مى گيرد و چنين كسى عرفاً استطاعت براى حج دارد.آية الله تبريزى: در صورتى كه بتواند بدون حرج و مشقّت بدل هدى روزه بگيرد.آية الله غروى: حسب استظهار ما از أدلّه، ثمن هدى جزء استطاعت مى باشد.207 آية الله خامنه اى: اينگونه افراد حجّشان صحيح و مجزى است.تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 40 گذشت.آية الله غروى: ظاهر اينست كه اعاده لزومى ندارد مگر از بابت استحباب.آية الله مكارم: سابقاً گفته شد اينگونه افراد از طلاب و غير طلاب مستطيع هستند و حجشان صحيح و مجزى است.208 آية الله صانعى: هر چند واجب نيست.209 آية الله خويى: اگر مالى را به او اباحه كنند به اندازه اى كه با آن مى تواند حج برود و مجاز در نايب گرفتن هم باشد نايب گرفتن بر او واجب مى شود ( مستفاد از مبانى ايشان در بحث استطاعت ).آية الله تبريزى: اگر مالى را به او اباحه كنند به اندازه اى كه با آن مى تواند حج برود و مجاز در نايب گرفتن هم باشد بنابراحتياط واجب نايب بگيرد.210 آية الله بهجت: در مسأله 40 معناى رجوع به كفايت گذشت كه زندگى او از يُسر به عسر تغيير نكند.آية الله سيستانى: به شرحى كه در ذيل مسأله 40 شرايط وجوب گذشت.آية الله مكارم: اگر چنانچه انجام حج در اين شرايط تأثير چندانى در وضع و حال او نداشته باشد حج او صحيح است و رجوع به كفايت شرط نيست.آية الله تبريزى: مگر براى كسى كه اگر آنچه دارد در راه حج خرج كند به حرج نمى افتد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: مگر براى كسى كه اگر آنچه دارد در راه حج خرج كند زندگى او قبل و بعداز حج تفاوتى ندارد.آية الله خويى: حكم رجوع به كفايت گذشت.211 آية الله بهجت: هرگاه انسان مالى داشته باشد كه كفاف هزينه حج را بدهد مى تواند قبل از وقت حركت قافله آن را در مصارف خود خرج كند، هرچند ديگر نتواند به حج برود. ولى در صورتى كه آن مال را نسيه تا زمان بعد از حج بفروشد و منظور فرار از استطاعت باشد، احتياط اين است كه اقدام به اين عمل نكند و تفصيل آن در ذيل مسأله 23 گذشت. ( مناسك، ص16، مسأله36 ).212 آية الله خويى: در صورتيكه ولايت شرعيه بر بذل داشته باشد يا حاكم شرع آن را اجازه نمايد.213 آية الله خامنه اى: نظر ايشان ذيل مسأله 24 گذشت.آية الله سيستانى: اگر احراز كند كه در سال بعد واجد شرايط خواهد شد لازم است پول را نگه دارد.آية الله تبريزى: در صورتى كه فقط از طريق ثبت نام مى توانيد به حج برويد، چنانچه در اين سال ثبت نام مى شود و اطمينان داريد با ثبت نام مى توانيد در همين سال به حج برويد، بايد ثبت نام كنيد و به حج برويد، و همچنين اگر توانايى رفتن به حج از طريق آزاد را داريد، مستطيع هستيد و بايد به حج برويد، و در غير اين دو صورت مستطيع نيستيد و نگهدارى پول لازم نيست.آية الله صافى: اگر اصل اعلام وقت و اجازه از طرف دولت معلوم نباشد نگهدارى آن لازم نيست و اگر ثبت نام براى حج در امسال معلوم باشد هر چند تاريخ آن هنوز معيّن نشده باشد جواز صرف آن در راه ديگر محلّ تأمّل است. 155 حاشيه آداب و احكام حج.آية الله غروى: اگر بتواند از راه ديگرى بمكّه رود مثل سفر به كشورهاى ديگر و از انجا به حج مى توان رفت مستطيع بوده و نگهدارى پول لازم است و لو براى سال ديگر. ( تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 23 گذشت ).214 آية الله غروى: در فرض سؤال به دو نفر آنها حج واجب است و اولويّتى در بين نيست و هر كدام را بفرستند حجش صحيح است با ملاحظه رجوع به كفاف.215 آية الله بهجت: چون پنج نفر شريك و مالك اين در آمد هستند بر هيچكدام واجب نيست. (مستفاد از سؤال 6 مناسك)
آية الله مكارم: يعنى اگر فرضاً مال مزبور را تقسيم كنند و حق هر كدام را بدهند، هر كدام مستطيع است بايد حج برود و اگر هيچكدام مستطيع نمى شوند بعضى مى توانند حق خود را به ديگرى واگذار كنند تا مستطيع شود.آية الله خويى، آية الله تبريزى: اگر پس از برگشت در زندگى به حرج نمى افتد حج بر او واجب است.216 آية الله بهجت: حكم آن در مسأله 39 گذشت.آية الله غروى: مگر در صورتى كه ترك ازدواج نوه اش برايش حرجى باشد.217 آية الله گلپايگانى: مخارج ازدواج نوه از نفقات واجبه بر پدربزرگ نيست و اگر مستطيع است بايد به حج برود.آية الله صافى: اگر عرفاً مخارج ازدواج نوه به عهده پدربزرگ باشد كه ترك اداء آن حرجى باشد عدم حصول استطاعت بعيد نيست.آية الله خويى، آية الله تبريزى: و ترك آن بر پدر بزرگ مستلزم وقوع در حرج باشد.آية الله سيستانى: اگر صرف مال در حج و ترك تزويج نوه براى او (پدر بزرگ) حرجى باشد، حج واجب نيست وگرنه واجب است. (ملحق مناسك، س12).218 آية الله مكارم: و اگر مأيوس از ترك اعتياد هستيد بايد نايب بگيريد.آية الله تبريزى: محلّ تعليقه آخر عبارت است: و اگر نتوانيد بنا بر احتياط بايد نايب بگيريد.219 تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 23 گذشت.آية الله غروى: بلكه در فرض سئوال مستطيع مى شود اگر بتواند به خارج از كشور مسافرت و از آنجا به حج رود.آية الله بهجت: حكم آن در مسأله 52 بيان شد.220 آية الله تبريزى: كسى كه در زمان اخذ زكات و سهم سادات مستحق آن باشد، آن را مالك مى شود و جزء تركه او حساب مى شود. و اگر با آن كسب كند و از راه كسب يا نماء منافعى داشته باشد، با وجود سائر شرايط مستطيع مى شود و در سهم امام(عليه السلام) چنانچه عين آن باقى باشد، ملك گيرنده نيست و جزء تركه او حساب نمى شود، و اگر با آن چيزى را خريده و با سهم امام(عليه السلام) ثمن آن را اداء كرده، آنچه را كه خريده مالك مى شود و احكام ملك بر آن بار مى شود.آية الله خويى: عين سهم امام كه به اهل علم براى ارتزاق داده مى شود ملك آنها نيست.آية الله سيستانى: در مورد سهم امام(عليه السلام) اگر فقط مجاز در تصرف باشد مالك نمى شود و جزء تركه نيست و موجب استطاعت نمى باشد و اگر از سوى حاكم شرع تمليك شده باشد جزء تركه است و موجب استطاعت و امّا سهم سادات و زكات اگر مستحق بوده مالك است و جزء تركه است و موجب استطاعت.221 آية الله مكارم: در صورتى كه فروختن آن مخالف شئون او نباشد.222 آية الله مكارم: اگر در حال حاضر و پس از بازگشت زندگى او از طريق ديگر تأمين مى شود حج بر او واجب است.223 آية الله بهجت: و تكليف ولىّ او براى احرام غير لزومى در مسأله 8 گذشت.224 آية الله بهجت: در اين مسأله و مسأله بعد مراجعه به مسأله 8 الى 13 مفيد است.225 آية الله مكارم: همان وظيفه اى كه در مسأله بالا گفته شد.226 آية الله بهجت: به مسأله 52 و 21 مراجعه شود.تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 23 گذشت.آية الله تبريزى: بنابر احتياط نايب گرفتن لازم است.227 نظر آيات عظام خويى و تبريزى و سيستانى: ذيل مسأله 21 گذشت.228 آية الله تبريزى: نايب بايد بالغ باشد، پس حج بچه نابالغ به جاى ديگرى كفايت نمى كند، البته در حجة الاسلام و حجهاى واجب ديگر، هرچند آن بچه مميّز باشد كه خوب و بد را تشخيص دهد. بلى بعيد نيست كه نيابت وى در حج مستحبى با اذن ولى صحيح باشد.آية الله سيستانى: بلوغ شرط است و بنابر احتياط بچه مميّز نمى تواند نايب شود، مگر در حج مندوب به اذن ولى.آية الله خويى: در حج واجب بلوغ نايب شرط است ولى در حج مستحبى بعيد نيست كه نيابت غير بالغ با اذن ولىّ صحيح باشد. (مناسك، مسأله 103).آية الله بهجت: نيابت طفل غير مميز صحيح نيست، و اگر بچه مميّز باشد و قائل به مشروعيّت عبادت صبىّ مميز باشيم، خالى از رجحان نيست كه نيابت وى صحيح باشد. ( كتاب حج ص39)
آية الله مكارم: بلكه بنابر اقوى در حج واجب.229 آية الله فاضل: اين شرط در استنابه معتبر است نه در اصل نيابت.آية الله خويى، آية الله تبريزى: و اگر نايب ثقه باشد اخبار او كافيست.آية الله سيستانى: اگر خبر داد كه از طرف او انجام داده و از خبرش وثوق و اطمينان حاصل نشد در اين صورت اكتفا به خبر دادن او اشكال دارد ( مناسك، مسأله 104 ).230 آية الله خامنه اى: از اينجا تا آخر اين فرع را متعرض نشده اند.231 آية الله بهجت: وقتى ذمه منوب عنه فارغ و برىء مى شود كه يقين حاصل شود كه نايب عمل را بطور صحيح بجا آورده يا آنكه اماره معتبره باشد بر بجا آوردن. ( مناسك، مسأله 101 ).232 آية الله مكارم: احتياط واجب عدم استنابه در اين دو مورد است.233 آية الله سيستانى، آية الله بهجت: ( با اختلاف تعابير ): مگر در صورتى كه جاهل به وجوب باشد يعنى نداند كه حج بر خودش واجب است يا مى دانسته ولى غافل است و فراموش كرده، كه در اين دو صورت نيابت وى عيبى ندارد. و اين شرط شرط صحت اجاره است نه شرط صحت حج نايب. آية الله بهجت: اضافه مى فرمايد : پس هرگاه در حاليكه حج بر خودش واجب بوده و از قبل ديگرى و به نيابت او حجّ نمايد اظهر آن است كه حج او صحيح است و ذمه منوب عنه برىء شده است ولى نايب اجرتى را كه قرار داده شده مستحقّ نخواهد شد بلكه مستحقّ اجرة المثل خواهد بود ( اجرة المثل يعنى نرخ متعارف )، (مناسك، ص37، مسأله 100 ).آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: در صحت حجّ غافل و جاهل اشكال است و احوط عدم اكتفاء به حج آن دو است. ( مناسك عربى، ص 49، مسأله 1 ).آية الله خويى: ذمّه نايب مشغول به حج واجب منجّز نباشد و اين شرط صحت اجاره است.آية الله تبريزى: ذمّه نايب مشغول به حج واجب نباشد و اين شرط صحت اجاره است، پس اگر غافل از استطاعت بود اجاره او صحيح است.آية الله فاضل: اين شرط معتبر نيست.آية الله مكارم: اگر ذمه او مشغول باشد نيابت او صحيح است هرچند گناه كرده است.234 آية الله فاضل: نيابت معذور ولو براى حج ندبى حتى اگر تبرعاً و بدون وكالت باشد صحيح نيست بلى مى تواند براى خود حج انجام دهد و ثواب آن را اهدا كند.آية الله گلپايگانى: بنابر احتياط نيابت معذور صحيح نيست. ( مناسك عربى، ص 50، مسأله 9 ).آية الله خويى: اجاره كردن معذور براى حج جايز نيست بلكه اگر خودش تبرعاً حج نيابى بجا آورد اجزاء آن از منوب عنه مشكل است ولى كسانى كه جايز است در شب عيد قبل از طلوع فجر به منى بروند و در شب رمى كنند و يا كسانى كه ناچار به ارتكاب محرّمات احرام هستند نيابتشان مانعى ندارد وآنچه از ايشان راجع به عذر طارى در نايب آمده اينست س اگر براى نايب در حج پيش آمدى شود آيا مى تواند نايب بگيرد مثلا در رمى جمره و يا ذبح و يا غيره ج بلى مى تواند نايب بگيرد استفتائات ص 275 س 833 و نيز در مناسك مسأله 125 فرموده اگر نايب براى حج تمتع اتفاقا بخاطر ضيق وقت ناچار شد عدول بحج افراد كند مجزى از منوب عنه است ولذا مى توان گفت ايشان نيابت معذور بعذر طارى را مجزى مى دانند.آية الله سيستانى: بنابر احتياط واجب نمى شود كسى را كه از پيش عجز او از عمل اختيارى معلوم است اجير كرد، بلكه اكتفا به تبرّع او در نيابت نيز محلّ اشكال است و در مورد عذرهايى كه بعداً عارض مى شود حكم نايب همان حكم منوب عنه است كه در بعضى موارد حج صحيح است و گاهى باطل است و استيجار و نيابت كسى كه در انجام بعضى واجبات حج كه ترك عمدى آنها هم موجب بطلان نيست، مانند طواف نساء و بيتوته و رمى روز يازده و دوازده اشكال ندارد.آية الله بهجت: بنابر احتياط با تمكّن از استيجار غير معذور، نمى توان معذور را اجير نمود، بلكه اگر چنين شخصى تبرّعاً به نيابت ديگرى حج نمود اكتفا كردن به عملش مشكل است ]بلى اگر در بجا آوردن كارهايى كه بر محرم حرام است معذور باشد مثل اينكه مضطرّ به تظليل (زير سايه رفتن) باشد اجير گرفتن يا نايب گرفتن چنين شخص عيبى ندارد[. (مناسك، ص41، مسأله 110).آية الله مكارم: ولى عذرهايى كه در خود حج پيش مى آيد مانعى ندارد.آية الله تبريزى: نيابت كسى كه از ابتدا مى داند از اتيان به حج اختيارى عاجز است در حج واجب اشكال دارد.آية الله صافى: نيابت كسى كه از اتيان بعض اعمال عمره و حج معذور است اگر ترك عمدى آن عمل از غير معذور موجب بطلان حج يا عمره نباشند به اينكه ترك آن عمل يا فقط حرمت تكليفى دارد و يا علاوه بر آن موجب كفّاره هم هست ولى ترك آن موجب بطلان عمل عمره يا حج نيست، اشكال ندارد و حتى اگر مى داند كه اجير بعضى از اعمالى كه ترك آن موجب بطلان حج و عمره نيست عمدا بدون عذر ترك مى كند استيجار او مانعى ندارد و مبرءذمّه منوب عنه مى باشد بلى نسبت به استحقاق اجرت اگر موقع عقد اجاره، مستأجر اطّلاع از معذور بودن اجير در امور مذكوره نداشته باشد اجير استحقاق اجرت ندارد ولو اينكه عمل او مبرءذمّه منوب عنه است.235 آية الله فاضل: در منوب عنه اسلام و ايمان شرط است، پس حج به نيابت كافر و مخالف صحيح نيست.آية الله بهجت: نيابت از كافر به احتمال حصول تخفيف عذاب محلّ تأمّل است. ( مناسك، مسأله 106 ).236 آية الله بهجت: به مسأله 52 مراجعه شود.تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 23 گذشت.237 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: در نيابت از مجنون اشكال است مگر آنكه بقصد رجاء آورده شود.آية الله مكارم: نيابت از بچه و ديوانه اى كه حج بر او مستقر نشده خالى از اشكال نيست.آية الله فاضل: شرط هست ولى اگر حج قبل از جنون بر او مستقر شده عقل شرط نيست و در صورت يأس از بهبودى يا بعد از فوت او بايد از مالش ولو از ميقات براى او استنابه كنند.آية الله بهجت: در غير صبى مميّز مشكل است.238 آية الله بهجت: اگر چه نيابت زن از مرد مرجوح است. (مناسك، ص 39، م 104 ).239 آية الله خويى، آية الله تبريزى: بلكه اگر منوب عنه مرد و زنده باشد كه بخاطر عدم تمكن نمى تواند حجة الاسلام را بجاى آورد احتياط لزومى آن است كه مردى را كه تاكنون به حج نرفته، به نيابت خود به حج بفرستد.آية الله بهجت: بلى نايب گرفتن صروره مكروه است به خصوص در صورتى كه نايب زن و منوب عنه مرد باشد، اگر چه با داشتن بعض مرجّحات ديگر از قبيل فقاهت و تقوى و كمالات ديگر جانب رجحان تقويت مى يابد و از مرجوحيّت بيرون مى آيد (كتاب حج ص40).240 آية الله بهجت: معتبر است در نيابت قصد آن و تعيين منوب عنه با تعدد، و در صورت اتّحاد كافى است قصد نيابت واجبه مثلاً (كتاب حج ص39).241 آية الله نورى: مجزى است مطلقاً.242 آية الله خامنه اى: در حكم مذكور فرقى بين حجة الاسلام و غير آن و اقسام نيابت نيست.آية الله خويى، آية الله تبريزى: چنانچه نايب بعد از احرام بميرد كفايت از منوب عنه مى كند هرچند مردنش قبل از دخول حرم باشد بنابر اظهر، و در اين مورد فرقى بين حجة الاسلام و غير آن نيست، و همچنين فرقى نيست بين اينكه نيابت به اجرت باشد يا به تبرع.آية الله سيستانى: اگر بعد از احرام و قبل از دخول حرم بميرد محل اشكال است و اگر بعد از دخول حرم باشد مجزى است و در اين حكم فرقى بين حجة الاسلام و غير آن نيست ولى در مورد حجّ تبرعى اشكال است.آيات عظام گلپايگانى، بهجت، صافى: بعد از احرام و پس از دخول حرم كافى است و در اين حكم بين حجة الاسلام و غير آن و بين نيابت به مزد و اجرت و تبرّع فرقى نيست.آية الله مكارم: فرقى در ميان اقسام حج و نيابت نيست.آية الله صانعى: ظاهراً اجراى اين حكم است در غير حَجّة الإسلام هم.243 آية الله فاضل، آية الله سيستانى: اين احتياط استحبابى در مناسك ايشان مذكور نيست.244 آية الله غروى: در صورتى كه نايب در تمام حج نيابت كند و اگر مراد نايب در خصوص طواف نساء باشد به قرينه فرع ما قبل اين فرع بر منوب عنه ايضاً زن حلال نمى شود.245 آية الله بهجت: از منوب عنه مجزى است. در صورتى كه نيابت بر فراغ ذمّه او باشد (مستفاد از سؤال 126 مناسك)
آية الله خويى، آية الله سيستانى: ذمه منوب عنه برىء مى شود ولى در صورتى كه اجاره بر اعمال عمره و حج تمتّع بوده، اجير استحقاق اجرت را نخواهد داشت، بلى اگر اجاره بر تفريغ ذمّه منوب عنه بوده مستحق اجرت خواهد بود. (مناسك، مسأله 125).آية الله خامنه اى: كفايت از حج تمتع مى كند و مستحق اجرت هم هست.آية الله غروى: اگر اقوى نباشد.246 آيات عظام خويى، فاضل، تبريزى، سيستانى، بهجت: مگر اينكه به نحو شركت بر آنها واجب شده باشد. مثل اينكه دو نفر يا بيشتر نذر كنند كه با شركت يكديگر كسى را اجير نمايند كه در اينصورت مى توانند يك نفر را براى حج اجير نمايند. (مناسك، ص45، مسأله 123).247 آية الله بهجت: به مسأله 52 مراجعه شود.تفصيل اين مسأله ذيل مسأله 23 گذشت.248 آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى، بهجت: بنابر احتياط واجب در صورت حصول تمكّن بايد خودش حج را بجا آورد.آية الله صافى: در صورتيكه حج بر او مستقر بوده با تمكّن بايد خودش حج بجاآورد و هم چنين اگر مستقر نبوده ولى استطاعتش باقى باشد بايد حج بجاآورد. ( آداب و احكام حج، حاشيه مسأله 90 ).آية الله گلپايگانى: مگر اينكه در وقت نايب گرفتن، اميد خوب شدن و رفع عذر داشته باشد كه در اين صورت بنابر احتياء اگر رفع عذر شد و استطاعت داشت بايد خودش هم حج را انجام دهد.آية الله غروى: اقوى اين است كه در صورت ارتفاع عذر خودش لازم است حج را انجام دهد.249 آية الله گلپايگانى: مگر اينكه در اثناء عمل بعد از احرام عذر برطرف شود ولى منوب عنه تمكن از انجام عمل كامل نداشته باشد كه در اين صورت حج نايب مجزى است. ( مناسك عربى، مسأله 90 ).آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب بايد خودش حج برود.آية الله صافى: اگر بعد از احرام عذر مرتفع گردد كه امكان انجام حج براى منوب عنه در همان سال يا سال بعد باشد ارتفاع عذر كاشف از بطلان اجاره و بلكه بطلان احرام نايب است.آية الله سيستانى: گرچه احتياط واجب است كه نايب نيز عمل حج را تمام نمايد. ( مناسك، مسأله 64).250 آية الله خامنه اى: نظر ايشان نسبت به قسمت اخير اين مسأله يافت نشد.251 آية الله فاضل، آية الله مكارم: نيابت او صحيح است هرچند گناه كرده است.نباشد.252 تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 107 گذشت.253 آية الله خوئى: اگر بعداز احرام بميرد كفايت از منوب عنه مى كند هرچند قبل از دخول حرم بميرد. ( مناسك،مسأله 114 ).254 آية الله خامنه اى : مجزى نيست بنابر احتياط واجب .آية الله سيستانى، آية الله مكارم : اگر بعد از احرام و قبل از دخول حرم بميرد اين حكم احتياطى است .آية الله صانعى : هر چند برائت منوب عنه در صورت بعد از احرام بعيد نيست. آرى در كسى كه براى خودش حجّ مى آورد محض احرام كفايت نمى كند و دخول در حرم معتبر است .آية الله تبريزى : چنانچه بعد از احرام بميرد كفايت از منوب عنه مى كند هرچند مردنش قبل از دخول حرم باشد ( مناسك ، مسأله 114 ) .255 آية الله سيستانى: كسى كه حج بر او مستقر شده است اگر بعد از احرام حج در حرم بميرد حجة الاسلام از او ساقط است چه تمتّع باشد چه قران و چه افراد و اگر در عمره تمتّع بميرد نيز ساقط است و اگر قبل از آن بميرد چه بعد از احرام قبل از دخول حرم و چه بعد از دخول حرم بدون احرام ساقط نمى شود و بايد از او قضا كند و اين حكم در حج واجب غير از حجة الاسلام و در عمره مفرده جارى نيست و اما كسى كه حج بر او مستقر نشده است اگر بعد از احرام بميرد قضا واجب نيست هر چند قبل از دخول حرم باشد.تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 80 و 110 گذشت.256 آية الله مكارم: معمولاً اجاره براى اداى تكليف منوب عنه است. بنابراين مستحقّ تمام اجرت مى باشد.257 آية الله غروى: اگر اجير شده به تفريغ ذمه ميت، تمام اجرت را بايد بدهد و اگر اجير شده براى اعمال حج لازم است اجرت قسمت شود و به مقدار عملش از اجرت اخذ نمايد.258 آية الله سيستانى : در صورتى كه مقدمات عمل داخل اجاره باشد، هر مقدار از مقدمات را كه انجام داده باشد اجرت همان مقدار را مستحق مى شود.آية الله بهجت: اگر تصريح بخلاف متعارف نباشد بر حسب معلوم از داعى استيجار كه برائت ذمه منوب عنه است چيزى از اجرت پس گرفته نمى شود وقتيكه وفات نايب پس از احرام و دخول حرم باشد و اگر قبل از احرام باشد استحقاق اجرت المثل مقدار راهى كه پيموده است بعيد نيست و نيز توزيع اجرة المسمّى بى وجه نيست در صورتى كه بعض عمل را مثل احرام انجام داده باشد و يا سير از طريق خاص در اجاره قيد شده باشد. (كتاب حج ص41)
آية الله خامنه اى: اگر اجاره براى تفريغ ذمّه منوب عنه باشد كه ظاهر حال در اجاره حج همين است و اجير بعد از احرام و دخول حرم بميرد مستحق تمام اجرت است.آية الله خويى، آية الله تبريزى: هرگاه اجير بعد از محرم شدن بميرد تمام اجرت را مستحقّ خواهد شد در صورتى كه بر تفريغ ذمّه ميّت اجير شده باشد. و امّا اگر اجير بر بجاآوردن اعمال شده باشد اجرت مقدارى را كه بجاآورده مستحقّ مى شود و چنانچه قبل از احرام بميرد چيزى مستحقّ نخواهد بود بلى اگر مقدّمات عمل داخل اجاره باشد هر مقدار از مقدّمات را كه انجام داده باشد اجرت همان مقدار را مستحقّ مى شود ( مناسك، مسأله 115 ).259 آية الله گلپايگانى: ظاهراً مستحق تمام اجرت مى باشد على الاقوى و هم چنين است حكم صورت بعد.260 آيات عظام اراكى، فاضل، صافى: مگر آنكه اجير براى تفريغ ذمّه شده باشد، كه در اين صورت تمام اجرت را مى برد.261 آية الله خويى: اگر بر خود اعمال اجير باشد به نحو تعدّد مطلوب، به نسبت اعمالى كه انجام داده مستحق اجرت است.آية الله سيستانى: مگر آن كه اجير براى تفريغ ذمّه شده باشد كه در اين صورت تمام اجرت را مى برد و اگر برخود اعمال اجير باشد به نحو تعدّد مطلوب به نسبت اعمالى كه انجام داده مستحقّ اجرت است.262 آية الله صانعى : و استطاعت براى عمره مفرده دارد وجوب اتيان آن بعد از عمل نيابت خالى از وجه نمى باشد و ظاهراً در اينگونه استطاعتها عود و رجوع إلى الكفايه معتبر نيست .آية الله بهجت: احتياطاً عمره بجا آورد.263 آية الله فاضل: يا قبل از آن.264 آية الله گلپايگانى: رجاءً ( احكام عمره فارسى، ص 16 ).واجب نيست لكن خيلى مطلوب است.265 آية الله مكارم: اين احتياط واجب است.266 آية الله مكارم: در مورد عمره مفرده اگر در همان ماه عمره تمتع باشد قصد رجاء كند.267 آية الله گلپايگانى: بنابر احتياط.آية الله بهجت: به ذيل مسأله 107 مراجعه شود.آية الله خويى، آية الله تبريزى: حكم معذور در ذيل مسأله 107 گذشت.آية الله سيستانى: تفصيل نظر ايشان در ذيل مسأله 107 گذشت.268 آية الله مكارم: ولى عذرهايى كه در خود حج تصادفاً به وجود مى آيد مانند وقوف اضطرارى، مانع نيست.آية الله صافى: به حاشيه شرط هفتم از مسأله 107 مراجعه شود.آية الله خامنه اى: در عذرهايى كه بعد از عقدالاجاره حادث شود نظر معظم له ذيل سؤال 159 آورده شده.269 آية الله بهجت: به ذيل مسأله 107 مراجعه شود.270 آية الله تبريزى: اجاره باطل مى باشد، ولى حج صحيح است و ذمه منوب عنه برىء مى شود گرچه موظّف بوده است به ميقات برگردد و براى خودش محرم شود.آية الله خويى: در فرض تنجّز وجوب حج بر خود نايب، اجاره باطل است ولى اگر حج نيابى را تمام كند مجزى از منوب عنه است گرچه وظيفه اش اين بود كه هر لحظه حج نيابى را رها كرده و به ميقات برود و براى خودش حج بجا آورد.آية الله سيستانى: اگر مطمئن باشد در سال بعد حج خود را انجام مى دهد، حج نيابى را تمام كند و اگر مطمئن نيست بايد به يكى از مواقيت رفته و براى خود احرام ببندد ولى اگر حج نيابى را تمام كند حجّش صحيح است و اگر استيجارى باشد اجاره باطل است و مستحقّ اجرت المثل است.آية الله فاضل: نيابت او صحيح است اگر چه معصيت كرده است، و در مورد سؤال كه فعلا از احرام خارج شده است واجب است به ميقات برگردد و براى خودش محرم شود. ولى اگر دوباره معصيت كرد و حج نيابى را تمام كرد صحيح است و از منوب عنه مجزى است.تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 107 و 118 گذشت.271 آية الله صانعى: و حكم كسى را دارد كه از روى عذر بدون احرام وارد مكّه شده كه در مسايل بعد حكمش مى آيد.آية الله اراكى، آية الله نورى: مگر آنكه بنحو خطاء در تطبيق باشد، كه در اين صورت از خودش واقع مى شود.آية الله خويى، آية الله تبريزى: نيابت معذور اشكال دارد.بايد برگردد به ميقات و از آنجا براى خودش مُحرم شود.][ س اگر كسى كه نيابت از ديگرى گرفته و به حج آمده، از بعض اعمال معذور است آيا مى تواند در اين اعمال نايب بگيرد، و آيا مى تواند پول نيابت را به ديگرى بدهد كهاصل حج را بجا آورد ؟
272 آية الله گلپايگانى، آية الله مكارم: بنابر احتياط.آية الله سيستانى: اگر عذر بعداً پيش آمده است نايب گرفتن جايز است و همچنين در مواردى كه تفصيل آن در حاشيه مسأله 107 گذشت.آية الله صافى: به حاشيه شرط هفتم از مسأله 107 مراجعه شود.آية الله بهجت: اگر بدون توجه محرم شده احتياطاً در موارد عذر نايب بگيرد تا عمل را صحيحاً بجا آورد و خود نيز آن عمل را انجام دهد نيابتش صحيح است هر چند از اوّل نمى توانسته نايب شود و امّا قبل از احرام پس با احراز رضايت منوب عنه حج ميقاتى براى او بدهد چون اطلاق اجاره قيد مباشرت را بر مى دارد (مناسك س106 وس17).273 آية الله صانعى: در صورتى كه معذور بودنش از قبل بوده يا علم به آن داشته.274 آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى: اگر منوب عنه زنده است نيابت بدون اذن او مجزى نيست. (مناسك، مسأله 66)
275 آية الله مكارم: مگر اينكه صاحبش راضى گردد.276 آية الله صانعى: يعنى از قبل مى دانسته اند و يا احتمال مى داده اند كه.277 آية الله گلپايگانى: بنابر احتياط.آية الله بهجت: بنا بر احتياط با تمكّن از استيجار غير معذور نمى توانند اجير شوند ( مستفاد از مناسك، ص40 مسأله 110 ) و در جزوه پرسشهاى جديد حج ص4، مسأله13 آمده است در صورتيكه بدانند به واجبات اختياريه نمى توانند عمل كنند احتياط در ترك نيابت است.آية الله صافى: به حاشيه شرط هفتم از مسأله 107 مراجعه شود.آية الله خويى، آية الله تبريزى: نيابت آنان محل اشكال است مگر اينكه بتوانند براى درك مسمّى وقوف اختيارى به مشعر برگردند.آية الله مكارم: نيابت آنها صحيح است.آية الله سيستانى: صحّت نيابت آنان بعيد نيست. (ملحق مناسك، س58، فرع2).278 آية الله بهجت: به ذيل مسأله 129 مراجعه شود.279 آية الله بهجت: چنانچه احراز رضايت شود و شاهد حال هم بر رضايت بود بطوريكه اگر او بفهمد راضى است نيابت صحيح است با مراعات ساير جهات (مستفاد از س157 و س17).280 آية الله خويى و آية الله تبريزى: چنانچه از دخول به مكه جلوگيرى شده مى تواند در محلّ خودش قربانى نمايد و احتياط اين است كه حلق يا تقصير نيز بنمايد و اگر وارد مكّه شده و تنها اجازه اعمال را به او نداده اند حلق يا تقصير نموده و در صورت امكان موى خود را به منى بفرستد و براى بقّيه اعمال نايب بگيرد. (مناسك، مسأله 445).آيات عظام گلپايگانى، صافى، مكارم: بنابر احتياط مستحب.آية الله سيستانى: در صورت امكان بايد موى خود را به منى بفرستد. ( مناسك، مسأله 440 ).281 آية الله خامنه اى: نسبت به لزوم فرستادن موها به منى يا عدم لزوم آن نظر ايشان يافت نشد.براى اعمال مترتبه نايب بگيرد.282 آية الله اراكى، آية الله نورى: و به نيّت خود محرم شود.283 آيات عظام،نورى،اراكى،فاضل: اگرشخص غافل ارتكازاً قصدمنوب عنه راداشته، وداعى وانگيزه اومنوب عنه بوده هرچند قصدخودش رااخطاركرده، قصدارتكازى براخطار فعلى مقدم است وبراى منوب عنه واقع مى شود، وحج نيابتى صحيح است.آية الله تبريزى: اگر ارتكازاً قصد منوب عنه را داشته اند بطورى كه اگر كسى مى پرسيد جواب مى دادند براى منوب عنه حج بجا مى آوريم كفايت مى كند و حج نيابت آنها صحيح است.آية الله بهجت: در صورتى كه قصد انجام وظيفه داشته مخلّ به نيابت نيست و عمل مجزى است (مناسك ص22).آية الله سيستانى: اگر محرك آنان در احرام، حج نيابى باشد كافى است ولى اگر به كلى غافل باشند كه اگر از آنها پرسيده شود جواب مى دهند كه براى خود احرام مى بنديم بايد حج را به نيت خود تمام كنند ولى اگر پس از انجام عمره از مكه خارج شوند و در ماه بعد به مكه برگردند، مثلا آخر ذى قعده خارج و اوّل ذى حجه وارد شوند عمره آنها باطل مى شود و مى توانند از يكى از مواقيت به نيّت منوب عنه احرام ببندند، گرچه باطل كردن عمره تمتّع عمداً گناه است.آية الله مكارم: همين اندازه كه نيت نيابت در عمق ذهن او باشد كافى است.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: با فرض آنكه مستطيع نبوده و از قبل اجير براى انجام حج شده است نيّت احرام براى خود او منعقد نشده است و در صورتى كه مجدّداً به نيّت منوب عنه محرم شده است حج نيابى او صحيح است.284 آية الله غروى: در صورتى كه واجد شرايط وجوب حج بوده باشند ولى اجاره و نيابت قبل از تحقّق استطاعت بوده باشد احرام دوّمى صحيح است و احرام اوّلى باطل بوده است بلى اگر استطاعت قبل از قبول نيابت باشد بايد عمره و حج را به همان نيّت اولى اتمام كنند.آنكه احرام اول باطل باشد، مثل اينكه حج بر او واجب نبوده و نيت حجة الاسلام كرده باشد.285 آية الله سيستانى: در اين مثال احرام اوّل او صحيح است.آية الله مكارم: نيت حجة الاسلام تأثيرى ندارد.286 آية الله غروى: نظر بر اينكه احرام را به نيّت حجة الاسلام بجاآورده است سپس ملتفت شده كه حجّة الاسلام بر او واجب نيست احرامش باطل و مى تواند دوباره به هر نيّتى كه مى خواهد محرم شود.287 آية الله تبريزى: بايد به ميقات برگردد و مجدداً به نيابت از غير محرم شود.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: در صورتى كه فعلا خود را نايب مى داند و شك در نيّت احرام گذشته خوددارد وظيفه او حمل به صحّت است و به عنوان نيابت بقيه اعمال را بجا آورد.آية الله خويى: اگر احتمال بدهد كه نه قصد خود و نه ديگرى را كرده، احرام او باطل است. مگر اين كه در حال طواف مثلا نيّت معيّنى دارد كه به همان نيّت اعمال را تمام مى كند. (مستفاد از مناسك، قبل از مسأله 177).288 آية الله بهجت: به ذيل مسأله 130 مراجعه شود.آية الله غروى: اگر طورى باشد در حال عمل كه اگر بپرسند احرام را به چه نيّتى انجام دادى بگويد: كه براى نيابت انجام دادم اين نيّت ارتكازى است و آن در هر عملى كافى است.** ][ س زنى در عرفات در روز نهم ديوانه شد، او را به بيمارستان بردند و تا آخرين وقتى كه مى توانستند همراهان او در مكه بمانند باقى ماندند، خوب نشد، آيا شوهرش كه با او است مى تواند براى او نايب بگيرد، و يا خودش باقى اعمال را انجام دهد يا نه ؟
289 آية الله بهجت: به ذيل مسأله 8 و129 و989 مورد هشتم مراجعه شود.آية الله مكارم: اين در صورتى است كه سال اوّل استطاعت او باشد.آية الله خويى، آية الله تبريزى: مجنون تكليف ندارد و نمى توانند برايش نايب بگيرند و بنابر اظهر احرام او باطل مى شود.آية الله فاضل: در فرض سؤال نايب گرفتن مجزى و صحيح نيست و ظاهراً احرام او باطل مى شود.آية الله سيستانى: اگر پس از درك مسماى وقوف، در عرفات ديوانه شده باشد و سپس به قدرى به عقل بيايد كه اختيارى مشعر را درك كند، يا اضطرارى مشعر با اختيارى يا اضطرارى عرفه، پس حج او صحيح است، و اگر به عقل نيايد، بايد براى تكميل اعمال شوهر براى او نايب بگيرد.290 آية الله خويى: كسانى كه ناچارند همراه زنان و بيماران باشند، اگر بتوانند ولو يك لحظه از وقوف اختيارى مشعر را درك كنند بايد برگردند و اگر نمى توانند بايد قبل از ظهر روز عيد به آنجا برگردند و در فرض عجز از آن هم حج آنان صحيح است و چنانچه اين وظيفه را از روى جهل به حكم ترك كرده باشند حجّشان صحيح است ولى بايد يك گوسفند كفاره بدهند. (مناسك، مسأله 378 و379 و380) و در حاشيه مسأله 107 حكم نيابت معذور به عذر طارى گذشت.291 آية الله گلپايگانى، آية الله فاضل: اگر عذر شما طارى بوده نيابت صحيح است.آية الله صافى: به حاشيه شرط هفتم از مسأله 107 مراجعه شود.نبوده است.292 آية الله مكارم: نيابت شما هم درست است.آية الله تبريزى: نيابت شما محل اشكال است.آية الله سيستانى: صحّت نيابت شما بعيد نيست.آية الله بهجت: به ذيل مسأله 107 و 139 مراجعه شود.293 آية الله مكارم: خدمه در حكم مستطيع هستند به علاوه مستطيع اگر قصد نيابت كند حج براى منوب عنه كافى است هرچند گناه كرده است.آية الله فاضل: در اين صورت حج نيابى صحيح است اما معصيت كرده.آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى: حج نيابى او صحيح است.294 آيات عظام خويى، خامنه اى، بهجت، فاضل، مكارم: صروره ( كسى كه بار اول حج اوست ) بين حلق و تقصير مخير است، گرچه احتياط اين است كه حلق كند.آية الله سيستانى: حلق با ماشين ته زن كافى است، گرچه احتياط مستحب با تيغ است. (ملحق مناسك، س351).آية الله اراكى: اگر با ماشين برقى بوده كه چيزى از مو باقى نمانده، از حلق رأس كفايت مى كند، و اگر مقدارى از مو باقى مانده مطابق متن عمل شود.آية الله تبريزى: چون حلق براى صروره ( كسى كه بار اول حج اوست ) متعين نيست، بنابر اين حجهاى شما هر سه صحيح است و چيزى بر شما واجب نمى باشد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: چون تراشيدن سر بعنوان تقصير بنابر احتياط است اگر در اين مسأله به كسى كه تقصير را كافى مى داند مراجعه نمائيد تكليفى بر شما نيست.295 آية الله صانعى: بنا بر احتياط مستحب.296 آية الله صانعى: بنا بر احتياط مستحب.297 آية الله صانعى: كه مطلوب است.298 آية الله مكارم: نيابت در اين گونه موارد صحيح است.آية الله سيستانى: چون وقوف ركنى را درك كرده اند نيابت آنها صحيح است.نظر ساير آيات عظام در ذيل مسأله 107 گذشت.299 آية الله صانعى: كه از اوّل هم مى دانسته يا احتمال مى داده كه وقوف اضطرارى را به عنوان راهنما درك مى كند.300 آية الله گلپايگانى: بعيد نيست در عذر طارى حج نيابتى صحيح و مستحق اجرت هم باشد. ( آراء المراجع، ص 39 و50 ).آية الله خويى: نيابت معذور اشكال دارد و حكم نيابت معذور به عذر طارى در مسأله 107 گذشت.آية الله مكارم: عمل مزبور كفايت مى كند و اجير حق اجرت دارد.آية الله فاضل: در عذر طارى حج نيابتى صحيح و مستحقّ اجرت هم مى باشد.آية الله بهجت: اتمام عمل طبق وظيفه عذرى نايب (عذر طارى) كفايت مى كند و مضرّ به صحت نيابت نيست. ( استفتاءات ويژه حج ).آية الله تبريزى: اگر از روى جهل به مسأله قبل از طلوع فجر از مشعر كوچ كرده، حج نيابى او بنابر اظهر صحيح است و بايد يك گوسفند كفاره دهد و در اجرت با مستأجر خود، تراضى كند.آية الله سيستانى: عمل مزبور مجزى است حتى اگر از ابتدا چنين عذرى داشته است، زيرا درك مقدار ركن از وقوف كافى است.آية الله صافى: حج صحيح و مبرءذمّه منوب عنه است و نسبت به اجرت رضايت مستأجر را تحصيل نمايد.301 آية الله فاضل: احرام او صحيح است و تبدّل نيّت براى شخص محرم صحيح نيست.آية الله مكارم: احتياطاً عمره را تمام كند و طواف نساء بجا آورد و به ميقات برگردد و محرم شود. اين در صورتى است كه اجير نشده باشد و الاّ اجاره او صحيح است و در آن سال مستطيع نيست.آية الله خويى: اگر حج نيابى را تمام كند صحيح است گر چه وظيفه اش رها كردن حج نيابى و احرام بستن براى حج خودش بوده است.آية الله سيستانى: اگر مطمئن است كه سال ديگر مى تواند حج خود را انجام دهد، حج نيابى را اتمام كند وگرنه آن را رها كند و به ميقات برگردد و براى خود احرام ببندد. (ملحق مناسك، س1).آية الله تبريزى: چون احرام او صحيح است بايد اعمال عمره را تمام كند و طواف نساء هم بجاآورد و پس از آن به ميقات برگشته و براى خود محرم شود و وظيفه خودش را انجام دهد.آية الله بهجت: به ذيل مسأله 107 مراجعه شود.302 نظرات آيات عظام : در شرطيت ايمان در ذبح خواهد آمد .303 آية الله سيستانى: در ذبح شرط نيست و در بقيّه موارد احتياط واجب است.آية الله مكارم: شرط نيست و در بقيه موارد احتياط واجب است.آية الله صانعى: در ذبح شرط نيست.آيات عظام اراكى، بهجت، نورى: در ذبح، ايمان شرط نيست.304 آية الله بهجت: با احراز رضايت پدر اشكال ندارد و تبرّع از حىّ در حج واجب با عدم قدرت او اظهر جواز آن است و با اذن باشد احوط است در تفريغ ذمّه. (كتاب حج ص45 و مناسك مستفاد از س17 و س157).آيات عظام اراكى، نورى، فاضل: مگر وكالت مطلقه از پدر داشته باشد.آية الله گلپايگانى: اجير گرفتن براى پدر از مال او بدون اطّلاع پدر صحيح نيست بلى در صورتى كه مبلغ اجاره را از مال خود تبرّعاً بپردازد در فرض سؤال كه پدر عاجز از انجام حجّ است مانعى ندارد و مجزى از حجّة الاسلام پدر مى باشد.آية الله سيستانى: اگر اختيارات او شامل نايب گرفتن در حج هم بوده كافى است وگرنه عمل نايب كافى نيست مگر اينكه قبل از احرام، پدر مطلع شود و موافقت نمايد. (ملحق مناسك، س40).305 آية الله بهجت: به ذيل مسأله 108 مراجعه شود.آية الله مكارم: اگر اميد به بهبودى او نباشد گرفتن نايب براى او مانعى ندارد.آية الله سيستانى: بايد پس از مرگ براى او نايب بگيرند.آية الله فاضل: در فرض سؤال كه زنده است صحيح نيست، بلى در صورت يأس از بهبودى او نيابت صحيح است.آية الله نورى: فقط حاكم شرع مى تواند براى او نايب بگيرد.306 آية الله اراكى: مگر آنكه اجير شده باشد براى حج امسال از طرف پدر و استطاعت طريقى از ناحيه اجاره بدست آمده باشد كه بايد نيابت كند.آية الله خويى: حج نيابى او صحيح است و در صورتى كه رفتن به حج منحصر به استفاده از سهميه پدر بوده و استفاده از آن بنا به وصيت پدر يا نظر ورثه موقوف به اين باشد كه خود او براى پدر حج نيابى انجام دهد، اينكه لازم باشد پسر باز براى خود حج بجا آورد روشن نيست و چيزى از ايشان در دست نيست.آية الله فاضل: حج خودش مقدم است لكن اگر مخالفت كرد حج نيابى صحيح است اگرچه مرتكب گناه شده است.آية الله مكارم: نيابت او صحيح است و استطاعت خودش ثابت نيست. هرچند بخاطر كوتاهى كردن در اسم نويسى گناه كرده است.آية الله بهجت: نيابت شخص مستطيع جايز نيست، و لو اگر انجام دهد صحيح است چنانچه در ذيل مسأله 44 و 107 گذشت.آية الله تبريزى: در فرض مزبور براى خودش حج بجاآورد و براى پدرش نايب بگيرد.307 آية الله خامنه اى: اگر راه با فيش مورد وصيت براى پسر باز شده و يا اينكه ورثه فيش را به يكى از فرزندان بدهند كه به نيابت پدر به حج برود بايد حج را به نيابت از پدر بجا آورد و چنانچه وصيتى نبوده و از او خواسته نشده كه نيابت كند بايد براى خودش حج بجا آورد و براى پدر نايب بگيرد.* ][ س شخصى اجير حج بَلَدى از قم شده و خودش ساكن اراك است، بعد از اجير شدن در نظر داشته كه به قم برود و از آنجا حركت كند، پس از چند روز در حالى كه از موضوع غافل شده، براى انجام كار ديگرى به قم و بعد از آنجا به تهران رفته است، آيا همان نيت قبلى براى حركت از قم كافى است يا بايد برگردد به قم، و بر فرض خروج از ايران چه حكمى دارد ؟
308 آية الله اراكى، آية الله نورى: اگر داعى ارتكازى داشته، گرچه اخطارى نبوده و غافل شده، برگشتن لازم نيست، زيرا در نيت خطور لازم نيست، و اگر بالمرّه غافل شده و از ارتكاز هم محو شده، بايد برگردد.آية الله مكارم: مگر اينكه نيّت در اعماق ذهنش وجود داشته باشد.آية الله بهجت: لازم نيست برگردد.309 آية الله غروى: در صورتى كه اجير كننده راضى به آن كيفيّت بوده باشد و گرنه با وقوع اجاره به حج از قم، حج از غير قم محلّ اشكال است.310 آية الله تبريزى، آية الله خويى: چنانچه منوب عنه حىّ باشد، بايد برطبق تقليد منوب عنه عمل كند و چنانچه منوب عنه مرده باشد، اگر وصيت كرده بايد به تقليد منوب عنه عمل كند. و در غير اين دو صورت مراعات تقليد منوب عنه لازم نيست. آية الله تبريزى اضافه فرموده اند: و لازم است آن عمل بنا به تقليد وصىّ و ورثه هم صحيح باشد و اگر وصيتى نكرده، نايب به حسب تقليد خودش عمل كند و طورى باشد كه به حسب وظيفه ورثه هم مجزى باشد.آية الله سيستانى: بايد طبق تقليد خودش عمل كند ولى اگر اجير شده باشد كه طبق نظر منوب عنه يا مستأجر عمل كند، چه به صراحت ذكر شده باشد، و چه اطلاق منصرف به آن باشد بايد به همان نحو عمل كند، مگر در صورت يقين به فساد عمل.آية الله بهجت: در نيابت از ميّت به وظيفه خودش عمل مى كند و در نيابت صحيح از زنده فى الجمله احتياط مى كند (مناسك س23).311 آية الله بهجت: به مسأله قبل مراجعه شود.آية الله خويى: اگر اجير بتواند اعمال را بنحوى انجام دهد كه بداند مطابق تقليد منوب عنه واقع مى شود، و در صورتى كه عمل طبق فتواى مقلَّد منوب عنه به نظر نايب باطل باشد، بايد عمل به احتياط كند.آية الله تبريزى: بنابر احتياط مراعات تقليد منوب عنه را بنمايد.312 آية الله غروى: چون فرض مسأله در عدم تمكّن از فروش است مى تواند پسر بزرگ بجاى پدر حج بجاآورد.آية الله خويى: به حاشيه مسأله 146 مراجعه شود.313 آية الله سيستانى: مگر اينكه وصيت شده باشد كه حج را همان سال استطاعت انجام دهيد در اين صورت اگر مطمئن باشيد كه سال بعد مى توانيد حج خود را انجام دهيد به وصيّت عمل كنيد وگرنه در آن سال حج خود را انجام دهيد و حج از جانب پدر را سال بعد انجام دهيد.آية الله مكارم: اگر ميّت شرط مباشرت كرده نمى تواند نايب بگيرد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اگر حج واجب بر عهده پدر بوده در همان سال نايب بگيريد تا تأخير در انجام وصيّت نشود.314 آية الله سيستانى: بايد عمل را در وقتى انجام دهد كه بر منوب عنه تأخير از آن جايز نيست پس اگر نايب در طواف عمره تمتّع باشد بايد در وقتى انجام دهد كه منوب عنه بتواند بقيه اعمال را قبل از فوت وقوف در عرفات انجام دهد و اگر طواف حج باشد تأخير آن از ذى حجّه جايز نيست ولى اگر ماده ذى حجّه تمام شد در هر زمان كافى است و اگر منوب عنه طواف را فراموش كرده و به وطن بازگشته است نايب در هر زمان مى تواند آن را انجام دهد.آية الله مكارم: طواف حجّ تمتّع را بايد تا آخر ذى الحجه بجا آورد و طواف عمره تمتع را بايد در اشهر حج قبل از عرفات بجا آورد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: طواف عمره تمتّع را در اشهر حج و طواف حج را در ذيحجّه روز عيد و بعداز آن بايد بجا آورد مگر اينكه منوب عنه طواف را فراموش كرده باشد و بعداز گذشتن موسم متذكّر شود كه در اين صورت خود او و در فرض عدم تمكّن، نايب او مى تواند طواف را در غير اشهر حج بجا آورد.315 آية الله بهجت: مگر در صورتى كه از غير جهت مال استطاعت نداشته باشد بطوريكه مباشرت مقدور او نباشد و تفصيل صور آن در مسأله 52 گذشت.316 آية الله سيستانى: مرض و مانند آن.317 آية الله خويى: يا عذر ديگرى داشته باشد و عذر و مرض تا آخر عمر باقى بماند.آية الله تبريزى: يا عذر ديگرى داشته باشد واطمينان به زوال عذر و مرض نداشته باشد.آية الله فاضل: يا عذر ديگرى داشته باشد و عذر و مرض تا آخر عمر باقى بماند مثل اينكه محكوم به حبس ابد باشد.آخر عمر باشد.][ س حج به نيابت حضرت ولى عصر ارواحنا له الفدا چون در موسم حج تشريف دارند جايز است يا نه ؟
ج اشكال ندارد.318 آية الله اراكى، آية الله مكارم: به اميد مطلوبيت اشكال ندارد.آية الله بهجت: مانع ندارد و احتياط در حج از نفس (خود) و اهداء ثواب براى آن حضرت است. (مناسك، ص158، مسائل متفرقه، س1).319 آية الله مكارم: اگر از نام نويسى آن زن استفاده كند، بايد براى او حج نمايد.آية الله خويى: رجوع شود به مسأله 146.آية الله تبريزى: در فرض مزبور وصى براى خود حج بجا آورد و براى حج بلدى ميّت نايب بگيرد.آية الله گلپايگانى: با فرض استطاعت در ميقات، نيابت صحيح نيست.321 آية الله بهجت: بنابر احتياط نمى تواند قبول كند.آيات عظام گلپايگانى، تبريزى، صافى: نيابت او محلّ اشكال است. ( مجمع المسائل، ج1، ص447، مسأله 33 ).آية الله سيستانى: در عملى مانند طواف نساء كه صحت حج بر آن متوقف نيست، اگر از ابتدا هم عذر او معلوم باشد نيابت صحيح است.آية الله فاضل: معذور نبايد نيابت كند و شرط اجازه در استنابه صحيح نيست مگر در قربانى كه آن هم نياز به شرط ندارد و اگر شرط كنند استيجار صحيح است لكن شرط قابل عمل نيست.آية الله خويى: بنابر احتياط نيابت او مجزى نيست. (در خصوص طواف نسا فتواى ايشان در دست نيست).322 آية الله گلپايگانى: در عذر طارى اجزاء بعيد نيست. ( آراء المراجع، ص 39 ).آية الله صافى: اگر وضع بطورى است كه نايب عندالعرف استطاعت حج تمتع دارد از حج منوب عنه مجزى است وإلاّ در صورت عدول مجزى از منوب عنه نيست.آية الله فاضل: اگر از ابتدا علم يا اطمينان به عروض عذر نداشته باشد نيابت و حج صحيح است هر چند بعداً به واسطه عذر يا تنگى وقت كه اتفاقاً عارض شده حج او بدل به افراد مى شود و در اين صورت ذمّه منوب عنه برى مى شود.آية الله سيستانى: اگر از ابتدا علم يا اطمينان به عروض عذر ندارد نيابت و حج صحيح است هرچند بعداً عذر عارض شود و حج او بدل به افراد شود. (ملحق مناسك، س35).آية الله خويى: هرگاه شخصى را براى حج تمتّع اجير نمايد و وقت هم زياد باشد و اتفاقاً (يعنى پس از احرام عمره تمتع) وقت براى حج تمتع تنگ شد و اجير عدول به حج افراد كرد ذمّه منوب عنه برىء مى شود. (مناسك، مسأله 125).آية الله خامنه اى: نظر ايشان ذيل مسأله بعد (159) خواهد آمد.آية الله مكارم: مگر اينكه از عذرهايى باشد كه در حج احياناً پيش مى آيد. كه در اين فرض اكتفاء به آن بلا اشكال است.آية الله تبريزى: مى تواند نيابت كند اگر وقت وسعت داشته باشد و احتمال عذر طارى بدهد و چنانچه عذر طارى شد حج او كفايت از منوب عنه مى كند.323 آية الله بهجت: اتمام عمل طبق وظيفه عذرى نايب كفايت مى كند و مضرّ به صحّت نيابت نيست (مناسك س25).آية الله خويى: حكم آن در مسأله 107 گذشت.آية الله سيستانى، آية الله فاضل: در عذر طارى اشكال ندارد.آية الله تبريزى: در عذر طارى نيابت معذور صحيح است و حج او از منوب عنه كافى است و در اجرت با مستأجر خود تراضى كند.آية الله صانعى: هر چند كفايت خالى از وجه نيست.آية الله خامنه اى: نايبى كه در وقت قبول نيابت براى حج معذور نبوده است، لكن بعد از عقد اجاره در موقع عمل يا قبل از محرم شدن جزء معذورين شده اگر عذر او منجر به نقص بعضى از اعمال حج نشود نيابت او صحيح است مثل اينكه در ارتكاب بعضى از تروك معذور شود ولى اگر عذر منجر به نقص در اعمال حج شود بطلان اجاره در اينصورت بعيد نيست و احوط مصالحه بين نايب و منوب عنه در اجرت و اعاده عمره و حج براى منوب عنه مى باشد.324 آيات عظام گلپايگانى، فاضل، صافى، مكارم: اشكال ندارد.آية الله خامنه اى: از مسأله قبل معلوم شد.آية الله تبريزى: در عذر طارى نيابت معذور صحيح است و حج او از منوب عنه كافى است و در اجرت با مستأجر خود تراضى كند.آية الله سيستانى: عذر طارى اشكال ندارد.آية الله صانعى: صحّت نيابت خالى از وجه نيست.آية الله بهجت: مسأله نيابت در سؤال 159 گذشت. و مسأله اجرت در صورت صحّت نيابت و اجزاء مستحق تمام اجرت است اگر شرطى بر خلاف نباشد نظير مسأله 120 كه كذشت.آية الله خويى: به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود.325 آية الله مكارم: صحيح است.آية الله گلپايگانى: اگر عذر آنان طارى نبوده صحّت حج و كفايت آن از منوب عنه محل اشكال است.آية الله سيستانى: اگر معذورند، هرچند از ابتدا معلوم باشد، چون درك وقوف ركنى مى كنند كافى است و نيابت صحيح است، بلكه حتى اگر غير معذور هم به آن اكتفا كند حجش صحيح است، ولى در صورت علم كفاره دارد.آية الله فاضل: اگر عذر آنها طارى بوده نيابت صحيح است و كفايت مى كند.آية الله تبريزى: چنانچه شب در مشعر وقوف كرده اند و از روى جهل به مسأله قبل از طلوع فجر از آنجا كوچ كرده اند و در وقت دانستن مسأله امكان برگشت به مشعر و درك وقوف نبود حج آنها صحيح است، و بايد يك گوسفند كفاره بدهند و اگر در حج اجير بوده اند در اجرت با مستأجر خود تراضى كنند و هم چنين ساير معذورينى كه در اثناء عمل عذر پيدا كرده اند و از اول نمى دانسته اند اگر به وظيفه معذور عمل كنند حج نيابى آنها صحيح است ولى احتياطاً در اجرت با مستأجر خود تراضى كنند.آية الله خويى: به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود.آية الله صافى: به حاشيه شرط هفتم از مسأله 107 مراجعه شود.آية الله صانعى: در مسأله تفصيل است كه گذشت.326 آية الله خامنه اى: از اينجا تا آخر مسأله را متعرض نشده اند.327 آية الله فاضل: احتياطاً از ادنى الحل تجديد نمايد و عمره مفرده انجام دهد.احرام خارج شوند.][ س در مناسك آمده است كه معذور نمى تواند نايب شود، معذور به چه كسى گفته مى شود ؟ لطفاً حدّ آن را معين كنيد، مثلاً كسى كه نمى تواند نماز طواف راصحيح بخواند، يا نمى تواند خودش رمى جمرات كند، و يا نمى تواند قربانى نمايد، و يا نمى تواند يكى ديگر از واجبات حج را اعم از اركان و غير اركان انجام دهد، معذور استيا خير ؟
328 آية الله گلپايگانى: بنابر احتياط. ( مجمع المسائل 1\443مسأله 16 ).آية الله خويى: به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود.آية الله صافى: به حاشيه شرط هفتم از مسأله 107 مراجعه شود.آية الله بهجت: با علم و اطلاع از معذور بودن قبول نيابت خلاف احتياط است. (پرسشهاى جديد حج، س19).329 آية الله سيستانى: اگر از انجام عمل اختيارى در حج معذور باشد، هرچند مانند قرائت نماز طواف يا تلبيه باشد، بنابر احتياط واجب نيابت او مجزى از منوب عنه نيست، ولى اگر از انجام اعمالى كه در صحت حج دخالت ندارند، مانند طواف نساء يا بيتوته يا رمى روز 11 و12 معذور است نيابت صحيح است و همچنين اگر در وقوف در بيش از مقدار ركن معذور باشد نيابت صحيح است.آية الله تبريزى: نيابت او اشكال دارد.آية الله مكارم: عذرهايى كه در حج پيش مى آيد مانع صحّت نيست.آية الله صانعى: به تفصيلى كه گذشت.330 آية الله گلپايگانى: اگر از قرائت صحيح معذور است نيابت او محلّ اشكال است (لكن در باطل بودن احرام و عدم آن فتواى ايشان بدست نيامد).آية الله خويى، آية الله تبريزى: نيابت او اشكال دارد.آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب.آية الله سيستانى: بنابر احتياط واجب نيابتش مجزى نيست ولى احرامش صحيح است و بايد عمل را تمام كند.آية الله صافى: به حاشيه شرط هفتم از مسأله 107 مراجعه شود.آية الله بهجت: احتياطاً در موارد عذر نايب بگيرد تا عمل را صحيحاً بجا آورد و خود نيز آن عمل را انجام دهد نيابتش صحيح است هر چند از اوّل نمى توانسته نايب شود.331 آية الله غروى، آية الله فاضل: گرچه به تلقين شخص ديگرى باشد كه آن بخواند و نايب هم با او بخواند.332 آية الله گلپايگانى: احوط استرضاء از مستأجر است يا اجرت را مسترد دارد و بنابر احتياط كفايت نمى كند. ( مناسك عربى، ص 50، مسأله 9 ).آية الله خويى: اجير مى تواند اجرة المثل عملش را از كسى كه او را اجير كرده بگيرد، مگر اينكه بيشتر از اجرة المسمى باشد. (المسائل الشرعيه، ج1، ص310).آية الله بهجت: به ذيل مسأله 107 مراجعه شود.آية الله مكارم: اگر نايب نمى دانسته و مستنيب مى دانسته بايد اجرة المثل او را بپردازد.آية الله تبريزى: در فرض مزبور استحقاق اجرت را دارد ولى اكتفاء به عمل او مشكل است.آية الله صافى: به حاشيه شرط هفتم از مسأله 107 مراجعه شود.333 آية الله مكارم: ولى اگر انجام حج هاى مستحبى پى درپى سبب محروميت انجام دهندگان حج واجب شود بهتر است مجال را به آنها بدهند.334 آية الله فاضل: استحباب و مشروعيّت طواف مستحبّى براى حاضر در مكّه هرچند معذور باشد ثابت نشده است.335 آية الله مكارم: بشرط آنكه از نظر ظاهر محكوم به حلال بودن باشد.336 آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب براى كسانى كه اهل مكه هستند يا دور از آن.337 آية الله سيستانى: ولى اگر وظيفه آنها بدل به حج افراد شد واجب است در صورت تمكّن بعد از آن عمره مفرده انجام دهند و اگر در آن سال نشد در سال بعد وجوب آن فورى است.338 آية الله سيستانى: ورود به مكّه بلكه در حرم بدون احرام جايز نيست ( مناسك، مسأله 141 ).339 آيات عظام خامنه اى، مكارم، گلپايگانى، صافى: همچنين در مورد كسانى كه در همان ماه عمره را بجا آورده اند خارج شده و سپس در همان ماه داخل مى شوند احرام و عمره مجدّد واجب نيست.آية الله سيستانى، آية الله فاضل: و همچنين كسانى كه پس از اعمال حج يا عمره مفرده از مكه خارج شوند و در همان ماه بازگردند.آية الله بهجت: و همچنين كسى كه بعد از تمام نمودن اعمال حج يا بعد از عمره مفرده از مكّه خارج شده و بيرون رفته باشد چنين شخصى مى تواند در همان ماه خروج بدون گذشتن سى روز بدون احرام وارد مكّه شود و در غير اين صورت حكم آن در مسأله 241 مى آيد . ( مناسك شيخ ص90 ).340 آية الله صانعى: هر چند اقوى عدم اعتبار فصل است پس هر روز هم مى توان عمره مفرده آورد.341 آيات عظام خويى، سيستانى، فاضل، مكارم ( با اختلاف در تعبير ): فاصله يك ماه شرط نيست، بلكه در هر ماه قمرى مى توان يك عمره انجام داد. مثلاً يك عمره در آخر ماه رجب و عمره دوّم در اول ماه شعبان واقع گردد. و تفصيل مسأله خواهد آمد.آية الله تبريزى: در اعتبار فاصله بين عمره تمتّع و عمره مفرده اگر به نيّت يك شخص باشد احتياط ترك نشود.آية الله خامنه اى: فاصله معينى بين دو عمره شرط نيست ولى بنابر احتياط در هر ماه فقط يك عمره براى خود مى تواند بجا آورد ولى آوردن عمره براى غير خود هر نفر يك عمره جايز است.آية الله اراكى: و احوط آن است كه در كمتر از 10 روز بقصد رجاء آورد.آية الله گلپايگانى: فاصله انداختن بين دوعمره مفرده لازم نيست. بلكه مى توان در يك روز چندين عمره مفرده بجا آورد.آية الله نورى: مى تواند هر روز يك عمره بجا آورد.آية الله بهجت: فاصله بين دو عمره لازم نيست بنابر اظهر اگر چه افضل در عمره ثانيه اين است كه در ماه ديگرى غير از ماه عمره سابقه باشد و يا فاصله ده روز بين دو احرام باشد، بلكه احد الفصلين احوط است و چنانچه بخواهد، يك عمره براى خود و يك عمره براى ديگرى بجا آورد فاصله يك ماه لازم نيست و همچنين است، اگر هر دو عمره براى ديگرى باشد، همچنانكه فاصله بين عمره تمتع و عمره مفرده و بالعكس لازم نيست. (مناسك، مسأله 134).اما در فاصله بين عمره تمتّع با عمره مفرده نظر آيات عظام چنين است:آية الله گلپايگانى: انجام دو عمره پى در پى با فاصله كمتر از ده روز مكروه است و احوط ترك آن است اگر چه اقوى جواز عمل عبادى مكروه است. (آداب و احكام حج، مسأله 1003).آيات عظام اراكى، خويى، تبريزى، فاضل: كسى كه مى خواهد حج تمتّع بجا آورد مى تواند قبل از عمره تمتع و يا بعد از حج تمتّع عمره مفرده بجا آورد و بين اين دو عمره فاصله معتبر نيست.آية الله سيستانى: در اعتبار فاصله بين عمره تمتع و عمره مفرده اشكال است و احتياط نبايد ترك شود و امّا انجام عمره مفرده بين عمره تمتع و حج، موجب بطلان عمره تمتع مى شود.
اقسام حج
حج سه قسم است: تمتع و قِران و اِفراد.342 آية الله مكارم: يا بيشتر.343 آية الله مكارم: يعنى حدود 86 كيلومتر.آية الله خويى، آية الله تبريزى: از مسجد الحرام 16 فرسخ دور باشد.دور باشند.قران و افراد بر غير آنها واجب مى شود و اين تفصيل در حَجة الاسلام است.صورت حج افراد و عمره مفرده
344 آية الله تبريزى، آية الله سيستانى: حج افراد با حج تمتّع در تمام اعمال مشترك هستند و در 6 جهت با هم فرق دارند (تفصيل آن در مسأله 158 مناسك آية الله تبريزى و مسأله 150 مناسك آية الله سيستانى بيان شده است).345 آية الله سيستانى: در صورت تمكن.346 آيات عظام فروق بيشترى را متذكر شده اند كه به مناسك آنان مراجعه شود.347 آية الله فاضل: مجزى نيست.348 آية الله بهجت: با افضليت خلق (مناسك شيخ ص89).دوم آنكه در عمره تمتع طواف نساء ندارد و در عمره مفرده دارد.* سوم آنكه ميقات عمره تمتع يكى از مواقيت پنجگانه است كه ذكر آن مى آيد.349 آيات عظام خويى، سيستانى، تبريزى: احرام بستن براى عمره مفرده بايد از همان مواقيت عمره تمتع باشد و اگر مكلف در مكّه باشد و بخواهد عمره مفرده بجا آورد جايز است از حرم خارج شده و احرام ببندد و واجب نيست به يكى از مواقيت عمره تمتع برود و بهتر است كه احرامش از يكى از اين 3 محلّ باشد: حديبيّه، جعرانه، تنعيم. (به مسأله 222 و 229 مراجعه شود.)آية الله بهجت: اگر در حرم باشد، و ميقات است در صورت مرور به آن (كتاب حج افراد ص6).350 آية الله صانعى: وجوبش خالى از قوت نمى باشد.351 آية الله مكارم: اين احتياط واجب است.352 آية الله بهجت:درعمره مفرده تقديم طواف نساءبرتقصيردرصورت ضرورت يانسيان ياجهل مجزى است.(مناسك، س166)
353 آية الله تبريزى: تا وقت حج در مكّه باقى ماند.آية الله سيستانى: اگر عمره مفرده را در ماههاى حج انجام دهد و در مكه تا روز هشتم ذى الحجه بماند و قصد حج كند عمره او عمره تمتّع به حساب مى آيد.354 آية الله صانعى: جايز است كه در حج مستحبّى عمره تمتّع قرار دهد.355 آية الله سيستانى، آية الله مكارم: احتياط آن است كه تنها به گرفتن ناخن قناعت نكند.356 آية الله خويى، آية الله تبريزى: بجز تراشيدن سر، و امّا سر تراشيدن تفصيلى دارد كه از اين قرار است: هرگاه عمره تمتع در ماه شوال بجا آورده شود سر تراشيدن تا سى روز از عيد فطر گذشته جايز است و امّا بعد از آن احتياط اين است كه سر تراشيده نشود و چنانچه تراشيده شد و از روى علم و عمد بود احتياط اين است كه يك گوسفند كفاره داده شود.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: ولى تراشيدن سر جايز نيست و اگر سر بتراشد بايد يك گوسفند كفّاره بدهد بنابر احتياط هر چند جاهل يا ناسى باشد.357 آيات عظام خويى، مكارم، سيستانى، تبريزى: بنابر احتياط.358 آية الله تبريزى: احتياطاً سعى را تمام كند....آية الله سيستانى، آية الله خويى: اعاده كافى است.359 آية الله سيستانى: ولى نماز طواف را بايد خودش بعد از طواف نايب بخواند.360 آية الله فاضل: احتياط آن است كه طواف نساء عمره مفرده يا حج تمتّع را انجام نداده براى عمره تمتّع ياعمره مفرده محرم نشود هر چند اگر قبل از انجام طواف نسا محرم به عمره و حج شد باطل نيست. ولى پس از اتمام آنها طواف نسا را بنابر احتياط انجام دهد.آية الله نورى، آية الله اراكى: و همچنين كسى كه پس از انجام حج تمتع طواف نساء را ترك كرده، مى تواند براى عمره مفرده محرم شود.آية الله تبريزى: صحّت احرام جديد قبل از طواف نسا عمره مفرده محلّ اشكال است.آية الله صانعى: وهمچنين كسى كه پس ازانجام حجّ تمتّع طواف نساءرا ترك كرده مى تواند براى عمره مفرده محرم شود.361 آية الله بهجت: در اين مسأله و دو مسأله بعدى به حاشيه مسأله 173 مراجعه شود. و حكم اجرت هم از آن معلوم مى شود.آيات عظام خويى، سيستانى، تبريزى، فاضل، صافى: در يك ماه قمرى نمى تواند دو عمره براى خود و يا يك نفر ديگر انجام دهد. ولى انجام دو عمره يكى براى خود و يكى براى ديگرى و يا دو عمره براى دو نفر متفاوت جايز است.آية الله خامنه اى: نظر ايشان در خصوص اين مسأله و دو مسأله بعد ذيل مسأله 173 آمده است.آية الله گلپايگانى: فاصله بين دو عمره شرط نيست.آية الله اراكى: اگر عمره به نيابت از ديگرى باشد رعايت فاصله لازم نيست.362 آية الله مكارم: بلكه ميزان اين است كه در هر يك از ماههاى قمرى مى توان يك عمره مفرده انجام داد.آية الله صانعى: گذشت عدم شرطية فصل بين دو عمره و حكم سؤال بعد هم از اينجا روشن مى شود.آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى: چنانكه گذشت در هر ماه قمرى مى توان يك عمره انجام داد پس اگر يك عمره را در اواخر ماه انجام دهد عمره ديگر را در اوّل ماه بعد مانعى ندارد.آية الله فاضل: ميزان عنوان ماه است.363 آية الله اراكى: لازم است در دو عمره مفرده، اگر براى خودش انجام مى دهد فاصله ده روز رعايت شود.آية الله خامنه اى: نظر ايشان ذيل مسأله 173 آمده است.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اجرت گرفتن مانعى ندارد. به حاشيه مسأله 186 مراجعه شود.آية الله سيستانى، آية الله خويى: در فرض سؤال نيابت مانعى ندارد. (مناسك، مسأله 137).364 آية الله فاضل: كفايت از منوب عنه مى كند و اجرت گرفتن اشكال ندارد.آية الله مكارم: و كفايت كردن آن محل اشكال است.آية الله تبريزى: نيابت مانعى ندارد و نايب مى تواند براى آن اجرت بگيرد و كفايت از منوب عنه مى كند.365 آية الله سيستانى: در مورد خارج شدن از احرام عمره مفرده در اين فرض بدون بازگشت و انجام اعمال از سوى خودش مطلبى از ايشان در دست نيست.366 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: براى كسى كه نايب در حج بلدى نباشد و برخودش حج واجب نشده يا حج واجب خود را انجام داده اشكال ندارد.(آداب و احكام ص 392، مسأله 1014).آية الله سيستانى: و احوط آن است كه اين دو عمره در يك ماه قمرى نباشد.367 آية الله تبريزى: گرچه اقوى عدم وجوب مبادرت است.آية الله سيستانى: وجوب آن فورى است مانند وجوب حج.368 آية الله بهجت: به حاشيه مسأله 173 مراجعه شود.آية الله خامنه اى: بنابر احتياط واجب بين عمره تمتّع و حج، عمره مفرده انجام ندهد لكن بعد از اتمام حج مانع ندارد و قصد رجاء لازم نيست.آية الله فاضل: در فرض مزبور فاصله و قصد رجا لازم نيست امّا بين عمره تمتّع و حجّ تمتّع نمى تواند عمره مفرده انجام دهد.آية الله صانعى: قصد رجا لازم نيست هر چند بيرون رفتن از مكه بعد از عمره تمتّع و قبل از انجام حج خلاف احتياط مستحب است.آية الله گلپايگانى: قصد رجاء لازم نيست.آية الله خويى: بعد از فراغ از اعمال حج مانع ندارد و قصد رجاء لازم نيست. (مناسك، مسأله 137).آية الله صافى: اگر هر دو را براى خود انجام مى دهد در عمره مفرده قصد رجاء نمايد.آية الله اراكى، آية الله نورى: بين عمره تمتّع و عمره مفرده فاصله لازم نيست چه قبل باشد چه بعد و فاصله ده روز بين دو عمره مفرده معتبر است.آية الله سيستانى: انجام عمره مفرده بين عمره تمتع و اعمال حج، موجب بطلان عمره تمتع است ولى اگر بعد از اعمال حج و در ماه ديگر قمرى غير آنچه در آن عمره مفرده بود انجام دهد اشكال ندارد و اگر در همان ماه باشد خالى از اشكال نيست.آية الله تبريزى: به ذيل مسأله 173 مراجعه شود.369 آية الله فاضل: عمره مفرده او مبدّل به عمره تمتّع شده و كافى است.آية الله خويى: اگر كسى در ماههاى حج عمره مفرده انجام دهد و اتّفاقاً در مكه تا موسم حج بماند مى تواند آن را عمره تمتع قرار دهد. (مناسك، مسأله 142).آية الله مكارم، آية الله صافى: مى تواند عمره مفرده انجام دهد و مى تواند عدول به تمتع كند اگر در ماههاى حج باشد.آية الله تبريزى: اگر قصد عمره مفرده كرده و وقت براى عمره تمتع داشته باشد بايد عمره مفرده انجام دهد و بعد عمره تمتع را بجا آورد. و چنانكه بعد از انجام عمره مفرده تا وقت حج در مكّه باقى ماند مى تواند عمره مفرده اى را كه انجام داده عمره تمتّع قرار دهد و براى حجّ محرم شود.آية الله سيستانى: ولى اگر در مكه تا روز هشتم ذى الحجه بماند و قصد حج كند عمره مفرده او عمره تمتّع به حساب مى آيد.370 آية الله بهجت: چون از احرام عمره مفرده هنوز بيرون نيامده احرام عمره تمتع صحيح نيست بايد ابتدا تقصير كند تا از احرام عمره مفرده بيرون آيد چنانچه وقت داشته باشد كه براى عمره تمتع محرم شود مى تواند به ميقات برگردد و محرم شود و در صورت عدم امكان در خارج حرم محرم شود. (مناسك س122)
371 آيات عظام گلپايگانى، خويى، فاضل، بهجت، تبريزى، صافى، ( با اختلاف در تعبير ): در تبدّل عمره مفرده به عمره تمتع فرقى بين حج واجب و مستحب نيست. البته اگر آن شخص تا ايام حج در مكّه باقى باشد.آية الله تبريزى: در فرض مرقوم بعد از تقصير به نيت مافى الذمه به ميقات برود و براى عمره تمتع مجدداً محرم شود و اگر ممكن نشد از هر كجا كه ممكن بود محرم شود و بنابر احتياط واجب عمره تمتع را اعاده كند.372 آية الله صانعى: حكم كسى را دارد كه با عذر بدون احرام عمره تمتّع وارد مكّه شده.373 آية الله خويى، آية الله بهجت: مانعى ندارد. (مناسك، مسأله 158).374 آية الله مكارم: بايد توجه داشت كه عمره مفرده واجب را در هر ماه از سال مى توان انجام داد ولى چون وجوب آن ظاهراً فورى است بايد تأخير نيندازد.آية الله تبريزى: احتياط مستحب آن است... .آية الله سيستانى: وجوب آن فورى است ولى اگر تأخير انداخت مجزى است.375 آية الله مكارم: احتياط واجب در ترك اين كار است.][ س كسانى كه از هند و پاكستان به عربستان مى آيند و در مكه معظمه مقيم مى شوند آيا حجشان تمتع است يا وظيفه ديگرى دارند ؟
376 ساير آيات عظام نيز چون حضرت امام(رحمه الله) در مسأله تفصيلاتى دارند كه بايد به مناسك آنها مراجعه شود.آية الله بهجت: شخصى كه وظيفه او در حجة الإسلام تمتّع است با اقامه در مكّه و اطراف نزديك آن بدون قصد توطّن دائم، فريضه او ما دامى كه داخل سال سوّم اقامت نشده باشد تغيير نمى كند چه قبل از اقامت مستطيع شده باشد و يا بعد از آن بلكه بايد در صورت اراده حجة الإسلام به سوى يكى از مواقيت خارج شود و آنجا محرم گردد و اگر نتوانست به يكى از مواقيت برود، در خارج حرم محرم شود و اگر در خارج حرم هم نتوانست از محلّ خودش محرم شود. (مناسك، مسأله 155).آية الله اراكى، آية الله نورى: مگر در صورتى كه از ابتداء قصد توطّن داشته باشد كه پس از گذشتن مدّتى كه وطن صدق كند حكم اهل مكّه را دارد هر چند دو سال نگذشته باشد.377 آية الله سيستانى: تفصيل آن در مسأله 158 و 161 مناسك آمده است.378 آية الله بهجت: وجواز طرف مقابل كه احرام ازمسجد با فعل مضطر اليه و فداء است محل تأمّل است (مناسك شيخ ص9).379 آية الله گلپايگانى، آية الله مكارم: بلكه همين اندازه كه محاذى مسجد از طرف راست يا چپ باشد كفايت مى كند هرچند از داخل مسجد مستحب است.آية الله خويى: احرام از منطقه ذو الحليفه، مانعى ندارد. (تعليقه العروة ج 2 ص 342.)
آية الله خامنه اى: احرام خارج از مسجد شجره براى كسانى كه از طريق مدينه به سوى مكه حركت مى كنند كفايت نمى كند و واجب است داخل مسجد محرم شوند.آية الله بهجت: جايز نيست در بيرون مسجد بطورى كه محاذى و برابر آن از طرف راست يا چب باشد احرام بسته شود و اختياراً بايد در صورت امكان از درون مسجد احرام بسته شود. (مناسك، ص64).آية الله صانعى: واجب نيست و از خارج مسجد هرچند نزديك هم نباشد كه جزء حدود ذى الحليفه است احرام جايز و صحيح است.آية الله تبريزى: جايز است در بيرون مسجد بطورى كه محاذى آن از طرف راست يا چپ باشد احرام بسته شود و احوط اين است كه درصورت امكان ازدرون مسجداحرام بسته شود و احتياط واجب آن است كه از پشت مسجد قديم احرام نبندند.380 آية الله غروى: اين افضل است، گرچه از خارج محاذى عرفى آن نيز جايز است.هر چند نزديك به آن باشد.381 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: احرام از پشت ديوار مسجد نيز صحيح است.آية الله تبريزى: شخص جنب و حائض در خارج مسجد محرم مى شود و تجديد تلبيه در جحفه لزومى ندارد ونيز اگر در حال عبور از مسجد محرم شوند مانعى ندارد.382 آية الله صانعى: ولى لزومى ندارد.آية الله خويى: اين مسأله و دو مسأله بعد مبنى بر لزوم احتياط است و در مسأله قبل گفته شد كه احتياط واجب نيست و احرام در خارج مسجد مانع ندارد.383 آية الله مكارم: مى توانند در خارج مسجد يا در حال عبور از مسجد محرم شوند.آية الله سيستانى: براى حائض و نفساء احرام بستن بيرون مسجد شجره كافى است.نبايد در مسجد توقف كنند.384 آية الله صانعى: بنا بر لزوم احرام از مسجد شجره.385 آية الله اراكى، آية الله نورى: و چنين است حائض كه از حيض پاك شده است.آية الله فاضل: و همچنين است حائض و نفساء كه پاك شده اند.نظر ساير آيات عظام در اين مسأله از ذيل مسأله 202 و 203 بدست مى آيد.386 آية الله غروى: در اين صورت كفايت مى كند نيّت و تلبيه و پوشيدن لباس احرام اگر ممكن باشد و إلاّ واجب است پوشيدن آن در هر مكانى كه ممكن شود.387 آية الله صانعى: بر مبناى لزوم از مسجد كه گذشت عدم لزوم احرام از آن كمااينكه مى تواند از منزل هم با نذر محرم شود و در اين حكم جنب هم مانند حائض است.مسجد محرم شود و در « جحفه » يا محاذى آن احرام را تجديد كند.388 آية الله اراكى، آية الله نورى: اگر بواسطه زيادى جمعيت از عبور از مسجد هم عاجز باشد احتياط آن است كه از نزديك مسجد محرم شود.آيات عظام گلپايگانى، فاضل، صافى: اگر حائض نتواند تا وقت پاك شدن صبر كند، بايد نزديك مسجد محرم شود و نياز به تجديد احرام از جحفه ندارد. و همين طور است حكم زنى كه در حال نفاس باشد.آية الله سيستانى: مى تواند بيرون مسجد محرم شود.آية الله مكارم: هر كس مى تواند در كنار مسجد محرم شود و تجديد احرام لازم نيست.آية الله بهجت: اگر نتواند وارد مسجد شود در خارج مسجد محاذى آن محرم مى شود و در جحفه يا محاذى آن تجديد احرام مى كند بنابر احتياط (مناسك س34).نظر ساير آيات عظام از مسأله 202 بدست مى آيد.آية الله خامنه اى: زنانى كه عذر دارند بخاطر ازدحام و امثال آن نتوانند در حال عبور از داخل مسجد محرم شوند واجب است كه از جحفه يا محاذى آن محرم شوند كما اينكه مى توانند با نذر شرعى از منزل خود در مدينه احرام ببندند.389 آية الله سيستانى: و كسانى كه از مسجد شجره گذشته و محرم نشده اند هرچند بدون عذر.390 آية الله سيستانى: شهادت دو عادل در صورتى مفيد است كه مستند به حس يا مانند آن باشد.آية الله مكارم: رسيدن به ميقات با حداقل شهادت يك نفر عادل نيز ثابت مى شود، ولى در زمان ما ميقاتها مشخص است و احتياجى به اين امور نيست.آية الله صانعى: بلكه كفايت دو شاهد ثقه از اهل اطّلاع هم خالى از قوت نيست.391 آية الله بهجت: احوط و اقوى لزوم تحصيل علم است به اين اماكن و اگر علم ممكن نباشد بعيد نيست اكتفاء به ظنّ حاصل از پرسيدن اهل معرفت به اين اماكن. (مناسك شيخ ص10)
392 آية الله اراكى: احوط و اقوى لزوم تحصيل علم به اين اماكن مى باشد.آية الله فاضل: تحصيل اطمينان لازم است.آية الله سيستانى: تحصيل علم يا اطمينان يا حجت شرعيه لازم است.آية الله خويى: تحصيل اطمينان لازم است و گمان كافى نيست بلى اگر ثقه خبره از محل خبر بدهد كافيست (المسائل الشرعية ج 1 ص 320)
آية الله تبريزى: بر مكلّف واجب است يقين يا اطمينان به رسيدن به ميقات پيدا نموده و احرام ببندد و يا حجت شرعيه داشته باشد، و افرادى كه آنجا زندگى مى كنند، گفته آنها حجت شرعيه محسوب مى شود، بلكه شهادت يك نفر ثقه كافى است، اگر بدانيم مستند او سؤال از عرف محل است.آية الله غروى: ظن اثرى ندارد، بلى خبر واحد ثقه قابل اعتماد است شرعاً و جايز است كه اتّكاء به خبر واحد كند.393 آية الله خويى: كسى كه تقريباً يك ماه يا بيشتر در مدينه منوره اقامت نموده و عازم حج باشد و بخواهد از غير راه متعارف مدينه تا مكه برود، همين كه شش ميل از مدينه دور شود محاذى و برابر مسجد شجره خواهد بود و همان جا ميقاتش خواهد بود و از همان جا احرام مى بندد. و در تجاوز نمودن از محاذات مسجد شجره و احرام بستن از محاذات يكى از مواقيت ديگر، بلكه از خصوص مورد مذكور نيز مشكل است.آية الله بهجت: بايد از محاذات اوّلين ميقات نزديك به خود محرم شود. (مناسك، ص66).394 آية الله سيستانى: مخيّر است از محاذى هر كدام احرام ببندد گرچه احتياط مستحب احرام در محاذى اوّل است.نظر آية الله خويى با ملاحظه مسأله سابق منتفى است.آية الله تبريزى: بايد از جايى كه اول محاذات پيدا مى كند، احرام ببندد و تجديد نيت در محاذات ميقات بعد لازم نيست.395 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: واجب است كه از جائيكه.....آية الله صانعى: بلكه بنابر اقوى.آن است كه از جائيكه اول، محاذات پيدا مى كند احرام ببندد، و در محاذات ميقات بعد، تجديد نيت احرام كند.396 آية الله اراكى: احتياط مستحب.آية الله فاضل: تجديد احرام لازم نيست و بايد از اول محاذات محرم شود.آية الله بهجت: اقوى كفايت احرام اوّل است بنحويكه در مسأله قبل بيان شد. (مناسك ص10)
397 آية الله خويى: اگر فاصله زياد باشد ظاهراً نذر لازم است و اگر فاصله كم باشد بنابر احتياط واجب بايد نذر كند يا اينكه به يكى از مواقيت برود. (مناسك، مسأله 164).آيات عظام گلپايگانى، بهجت، فاضل، صافى: متعرض مسأله استحباب نذر نشده اند.398 آية الله سيستانى: واجب است برگردد به همان ميقات در صورت امكان هر چند ميقات ديگرى در پيش باشد به جز كسى كه از ذوالحليفه گذشته باشد هر چند عمداً و بدون عذر كه مى تواند از جحفه محرم شود.399 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اگرچه احوط آن است كه از هر مكانى كه ممكن باشد محرم شود و عمره را انجام دهد و بعد هم قضاء آن را بجا آورد.آية الله خامنه اى: اگر مى تواند بايد به ميقات برگردد و اگر بخاطر ضيق وقت يا عذر ديگر نمى تواند، بايد به خارج حرم برود و از آنجا محرم شود و اگر بر اين نيز قادر نيست در داخل حرم محرم شود حج او صحيح است.آية الله خويى: اگر در صورت امكان در خارج حرم محرم شود و در صورت عدم امكان در حرم محرم شود، اگرچه به واسطه تأخير مرتكب معصيت شده است لكن صحت آن خالى از وجه نيست. ولى در صورت تمكن احتياط مستحب اين است كه حج را اعاده كند.آية الله بهجت: بنابر احتياط واجب بايد احرام ببندد از هر مكانى كه ممكن باشد بتفصيلى كه در ناسى احرام مذكور است. و عمره را بجا آورد و قضاى آن بعد از آن (مناسك شيخ ص12).400 آية الله بهجت : اگر علم به محاذات ممكن نباشد ظاهراً كفايت مظنّه است در صورتى كه موجب اطمينان يا حاصل از سؤال اهل آن محل باشد على الاحوط (مناسك شيخ ص11).401 آية الله سيستانى: اگر دو خطّ متقاطع را فرض كنيم كه زاويه قائمه اى را تشكيل مى دهند و يكى از آنها از مكه ميگذرد و ديگرى از ميقات، نقطه تقاطع محلّ محاذات با ميقات است و معيار در اين امر صدق عرفى است نه دقت عقلى.402 آية الله بهجت : اگر در طريق او محاذات علميّه با ظنّيه نباشد احوط رفتن به سوى ميقاتى يا محاذات آن است و محتمل است جواز احرام از اوّل احتمال، و تجديد آن در مقدار اقرب مواقيت به مكّه (مناسك شيخ ص10 و11).403 آية الله مكارم: بنابر احتياط.404 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: جايز نيست از جدّه با نذر محرم شوند بلكه بايد به جحفه رفته از آنجا محرمشود.آية الله خويى: احرام از جده حتى با فرض محاذى بودن آن با ميقات مجزى نيست و بر حاجى لازم است كه در صورت امكان به يكى از مواقيت برود يا از وطن خود يا در راه قبل از رسيدن به جده به مقدارى كه قابل ملاحظه باشد هرچند در هواپيما باشد نذر احرام نموده و از محل نذر، احرام ببندد و يا اينكه پس از ورود به جده به محلى كه رابغ نام دارد برود و از آنجا با نذر احرام، قبل از ميقات احرام ببندد.آية الله فاضل: محاذات جدّه با هيچ يك از ميقاتها ثابت نيست. بنابراين بايد يا به ميقات يا محاذات ميقات برود ولى براى عمره مفرده مى تواند از ادنى الحل محرم شود.آية الله تبريزى: محاذات جدّه با يكى از مواقيت ثابت نيست بلكه اطمينان به عدم محاذات آن است، پس احرام از جدّه مجزى نيست. و بر حاجى لازم است از محل خود يا در راه قبل از رسيدن به جدّه بمقدارى كه قابل ملاحظه باشد هر چند در هواپيما باشد نذر احرام نموده و از محلّ نذر احرام ببندد و يا به يكى از مواقيت رفته، احرام ببندد و يا به رابغ برود و آنجا با نذر احرام، محرم شود.آية الله سيستانى: با ملاحظه نقشه هاى جغرافيايى نقطه محاذى جحفه در جنوب شرقى جده واقع است ولذا با نذر مى شود در فرودگاه جده احرام بست زيرا قبل از ميقات واقع است و اما نذر احرام در هواپيما يا قبل از آن با علم به اينكه به ناچار زير سايه خواهد رفت مورد اشكال است.آية الله مكارم: محاذات جدّه با هيچيك از ميقاتها ثابت نيست بنابراين بايد يا به ميقات يا به محاذات ميقات برود و يا اگر نمى تواند احتياطاً نذر كند و در ابتداى حرم تجديد احرام كند.آية الله نورى: اگر از جدّه مستقيماً عازم مكّه شوند ميقات آنان «جحفه» است.405 آية الله بهجت: احوط در مورد كسى كه از جده به حج مى رود اين است كه از محاذى ميقاتى كه اقرب به وى است احرام ببندد. ( مناسك، مسأله173 ) كسانى كه با هواپيما به جدّه مى روند در صورتى كه رفتن به جحفه يا ميقات ديگر همراه با مشقت و دشوارى باشد مى توانند با نذر در جدّه محرم شوند و كفايت مى كند (مناسك س39).406 آية الله اراكى: رجاءً نذر كند.آية الله تبريزى: در صورتى كه رفتن به يكى از مواقيت ممكن نباشد و قبل از ميقات هم به نذر محرم نشده لازم است از جدّه با نذر احرام بسته و بعداً در خارج حرم قبل از دخول آن تجديد احرام كند.407 آية الله صانعى: كفايت احرام از ادنى الحل براى اينگونه افراد خالى از قوت نيست.408 آية الله غروى: بلكه در مقابلش واقع گردد نه، تمايل به پشت او شود.409 آية الله بهجت : به حاشيه مسأله 211 مراجعه شود.آية الله صانعى: حكم اين مسأله همانند مسأله 206 است كه گذشت.410 آية الله فاضل: اگر اطمينان حاصل شد.411 آية الله غروى: گمان شرعاً اثرى ندارد قول ثقه واحد معتبر است گرچه گمان نياورده باشد.آية الله فاضل: اگر اطمينان حاصل شد.412 آية الله سيستانى: معيار در تشخيص محاذات در حاشيه مسأله 211 گذشت و بايد علم يا اطمينان يا حجّت شرعى بر آن قائم باشد.آية الله تبريزى: محاذات با ميقات به علم و اطمينان ثابت مى شود و نيز به گفته كسانى كه به آن مكانها رفت و آمد مى كنند امّا گفته كسى كه از روى قواعد علميه محاذات را تعيين مى كند، اعتبارى ندارد.413 آية الله بهجت : عذرى كه مسوّغ ترك باشد و لو ظاهراً، از قبيل مرض و جهل به موضوع بدون تقصير، وظاهر لحوق جهل به حكم است با عدم تقصير در آنچه مذكور شد (و اين در مسأله بعدى نافع است) (مناسك شيخ ص11).414 آية الله سيستانى: اين حكم در غير مورد مسجد شجره است و كسى كه از آن عبور كند هرچند عمدى باشد مى تواند از جحفه محرم شود، گر چه گناه كرده است.آية الله مكارم: مى تواند از همانجا محرم شود.415 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: پس اگر از ميقات ديگرى عبور مى كند از ميقات بعدى محرم شود و اگر ميقات ديگرى در مسير نيست به مقدارى كه مى تواند به طرف ميقات برگردد و اگر هيچيك از اين طرق ممكن نيست از همان محل محرم شود.416 آية الله گلپايگانى : و هر مقدار كه مى تواند بايد بطرف ميقات برگردد و از آنجا محرم شود. و اگر نمى تواند از جاى خود محرم شود.آية الله خامنه اى: بنابر احتياط واجب.آية الله مكارم: اگر مى تواند و به اعمال عمره مى رسد از حرم خارج شود و هرچند به تنعيم رود.آية الله سيستانى، آية الله تبريزى: بنابر احتياط واجب به مقدارى كه ممكن است به طرف ميقات برگردد و محرم شود.417 آية الله مكارم: هرچند به تنعيم رود.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: و در ميقات محرم گردد و يا به طرف ميقات به مقداريكه ممكن است برود وإلاّ از ادنى الحل محرم شود و در صورت عدم تمكّن از رفتن به ادنى الحلّ در مكّه محرم شود ( آداب و احكام، مسأله 293 ).آية الله بهجت : و احتياط به دور شدن از حرم بمقدار عدم فوت حج ترك نشود. (مناسك شيخ ص11)
418 آية الله مكارم: اين زن اگر مى تواند بايد به ميقات برگردد.آية الله سيستانى: در صورتى كه داخل حرم شده باشد احتياط واجب اين است كه در صورتى كه نتواند به ميقات برگردد به بيرون حرم رفته و از آنجا احرام ببندد، بلكه احوط آن است كه در اين صورت از حرم بمقدار ممكن دور شود و اگر ممكن نشد حكم ديگران را دارد كه در مسأله 215 گذشت. ( مناسك، مسأله 170 ).آية الله خويى: ولى بنابر احتياط بايد به مقدار ممكن از حرم دور شود و احرام ببندد.419 آية الله سيستانى: اگر بداند مستلزم ارتكاب محرم مى شود مانند استظلال انعقاد نذر مورد اشكال است.آية الله صانعى: اگر علم به ارتكاب محرّمات احرام گذاشته نباشد مثل استظلال و إلاّ ترك احوط است.420 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: و در اين صورت احتياط مستحب است كه در هنگام عبور از ميقات تلبيه را تجديد كند ( مسأله 300 آداب و احكام حج ).آية الله فاضل: تجديد احرام لازم نيست.421 آية الله بهجت: نيازى به تجديد احرام در ميقات نيست بلكه مى تواند از راهى به مكّه برود كه بر ميقات نگذرد. ( مناسك، مسأله 164 ).آية الله خامنه اى: نظر ايشان نسبت به تجديد احرام در ميقات يا محاذى آن يافت نشد.422 آية الله بهجت : اقرب جواز عدول اهل مدينه است از مرور به ذو الحليفه براى احرام از جحفه اختياراً. (مناسك شيخ ص9)
آية الله خامنه اى: نظر ايشان نسبت به اين احتياط يافت نشد.آية الله سيستانى: و احوط اين است كه مكلف از محاذى ميقات نگذرد مگر با احرام، اگرچه بعيد نيست كه گذشتن جايز باشد، در صورتى كه در پيش روى مكلف ميقاتى يا محاذى ميقاتى باشد. ( مناسك، مسئله 167 ).آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: بلكه واجب است.آية الله فاضل: اين احتياط مستحب است.نظر آية الله خوئى در مورد محاذات در ذيل مسئله 209 گذشت.423 آيات عظام اراكى، صانعى، فاضل: و بدون عذر.آية الله بهجت: در حال اختيار.424 آية الله سيستانى: و هرگاه بدون احرام از ميقات گذشته، در صورت امكان بايد به ميقات برگردد، مگر كسى كه بدون عذر از ذوالحليفه گذشته و به جحفه رسيده باشد، كه چنين شخصى بنابر اظهر برايش كافى است كه از جحفه احرام ببندد، اگر چه گناهكار است. ( مناسك، مسأله 167 ).آيات عظام خامنه اى، خويى، گلپايگانى، تبريزى، بهجت، صافى: در صورت امكان بايد برگردد.آية الله مكارم: اين احتياط واجب نيست.425 آيات عظام خويى، گلپايگانى، تبريزى، مكارم، صافى: اين احتياط مستحبى است.آية الله بهجت: واجب است در صورت امكان از داخل مسجد محرم شود. ( مناسك، مسأله 162 ).آية الله خامنه اى: تفصيل آن در مسأله 202 گذشت.آية الله صانعى: گذشت كفايت ذو الحليفه.426 آية الله تبريزى: احتياط واجب اين است كه از پشت مسجد قديم احرام نبندد.آية الله بهجت: احتياطاً احرام از مسجد قديمى شجره باشد و با فحص از اهل اطّلاع توسعه از يمين و يسار و خلف است و قسمت محراب از مسجد قديمى محسوب مى شود و در صورت عدم امكان دخول به قسمت قديمى از محاذى آنجا محرم شوند. (استفتاءات، س33).427 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: جمعى فرموده اند: « واجب است از ميقات محرم به حج افراد شود »، لكن چون اين يقين بر حسب عادت است و امكان دارد برخلاف عادت پاك شود، احتياط آن است كه در وقت احرام قصد كند محرم مى شوم به احرامى كه بر من واجب است از عمره تمتع يا حج افراد، پس اگر قبل از گذشتن وقت عمره پاك شد اعمال عمره را تمام كند و مُحِلّ شود و بعد اعمال حج را بجا آورد، و حج تمتع او صحيح است، و اگر پاك نشد به همان احرام اعمال حج افراد را بجا آورد و بعد عمره مفرده بجا آورده و حج افراد صحيح است.آية الله فاضل: نمى تواند نيت حج افراد كند و بايد به نيت عمره تمتع محرم شود و بعداً در ضيق وقت عدول به اِفراد كند.آية الله خويى: اگر به نيّت مافى الذمه محرم شود اشكالى نيست ولى اگر به نيت حج افراد محرم شود و بعد پاك شود احرامش باطل است.آية الله مكارم: بهتر است در موقع احرام قصد كند احرامى را كه بر او واجب است انجام مى دهد، تا مشكلى براى او پيش نيايد.آية الله تبريزى: مى تواند به قصد مافى الذمّه احرام ببندد و چنانچه قبل از گذشتن وقت عمره تمتع پاك شد، عمرهتمتع بجا آورد و بعد حج آن را انجام دهد. و اگر پاك نشد به همان احرام حج افراد بجا آورد و سپس عمره مفردهانجام دهد بلكه اگر بقصد حج افراد احرام بست، و قبل از گذشتن وقت عمره پاك شد، با همان احرام اعمال عمره تمتعرا انجام داده و سپس حج تمتع را انجام دهد، گرچه احتياط مستحب در اين صورت تجديد احرام براى عمره تمتعمى باشد.428 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: لازم است اين حج افراد را عدول به عمره تمتع كند، يعنى طواف و نماز آن و سعى را بجا آورد و تقصير كند و بعد براى حج محرم شود و اعمال حج را بجا آورد. و اين مخصوص كسى است كه مكلف به حج تمتع باشد، و امّا كسى كه حج افراد هم از او صحيح است مختار است كه عدول نمايد به تمتع يا حج افراد را تمام نمايد.ساير آيات عظام متذكر مسأله كشف خلاف نشده اند. و در نيّت افراد با حضرت امام(رحمه الله) موافق هستند.آية الله سيستانى: عدول كند به عمره تمتع و اعمال آن را انجام دهد و بايد رعايت كند كه پس از انجام سعى تلبيه نگويد.429 آية الله صانعى: لازم نيست هر چند احوط است و تفصيل آن در مسأله 228 مى آيد.430 آية الله بهجت: مثل جحفه يا محاذات آن. ( مناسك، مسأله 173 ) به ذيل مسأله 211 و212 مراجعه شود.آية الله سيستانى: مى تواند از جدّه با نذر محرم شود زيرا جنوب شرقى آن محاذى با جحفه است.بايد از مسجد شجره محرم شوند و در اين حكم فرقى بين اينكه قصد عمره تمتع يا مفرده داشته باشند نيست و حديبيه ميقات عمره مفرده است براى كسانى كه در مكه هستند.431 آيات عظام گلپايگانى، فاضل، صافى: در عمره مفرده احرام از ادنى الحلّ كفايت مى كند، اگرچه با عبور از ميقات بدون احرام گناه كرده است. ( مناسك عربى، ص 84 ).432 آية الله خويى، آية الله تبريزى: و نيز كسى كه بدون قصد دخول مكه، از ميقات عبور كرده است مى تواند از ادنى الحل براى عمره مفرده محرم شود.آية الله سيستانى: ميقات عمره مفرده براى كسى كه مى خواهد وارد حرم شود همان ميقاتهاى معروف است ولى اگر كسى براى كار ديگرى غير از عمره در آن محل بوده و قصد دخول حرم هم نداشته و از ميقات گذشته و سپس تصميم بر انجام عمره گرفته است مى تواند از ادنى الحل محرم شود.433 آية الله غروى: در صورتى كه شخص موثّقى باشد اعتماد به قول آنان مى تواند كرد اگر چه اطمينان هم حاصل نشود.434 آية الله بهجت : به حاشيه مسأله 206 مراجعه شود.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اگر ظنّ از اين طريق هم ممكن نشود در اولين نقطه اى كه احتمال محاذات با يكى از مواقيت را مى دهد رجاءً محرم شود، و تلبيه بگويد و بعد در هر جا كه احتمال محاذات مى دهد تجديد نيّت كند و تلبيه را تكرار نمايد تا يقين كند كه در محاذات به ميقات احرام بسته است.آية الله خامنه اى، آية الله مكارم: ظن حاصل از گفته اهل اطلاع كافى است.آية الله خويى، آية الله تبريزى: و يا اينكه آنها ثقه باشند و مستندشان اخبار عرف محل باشد.نظر ساير آيات عظام در مسأله 206 گذشت.435 آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى: احرام از رابغ با نذر صحيح است باعتبار اينكه رابغ قبل از جحفه است.436 آية الله سيستانى: به احتياط واجب حتى اگر حج تمتّع استحبابى باشد.آية الله صانعى: بنابر احتياط بايد به يكى از مواقيت پنجگانه معروفه برود و نمى تواند از تنعيم محرم شود هر چند اكتفا به ادنى الحل براى او خالى از قوت نمى باشد چون مواقيت ميقات كسى است كه از آنها يا محاذى آن عبور مى كند نه آنكه موضوعيّت داشته و شرط صحت.437 آية الله بهجت : عبور از ميقات بدون احرام جايز نيست، و در صورت تجاوز احرام از ادنى الحل براى قاصد عمره مفرده كافى است.آية الله صانعى: مگر آن كه وارد حرم شده باشد كه در اين صورت كفايه ادنى الحل خالى از قوّت نمى باشد چون ادنى الحل در عمره مفرده نسبت به عابر از مواقيت ميقاتى است امام و جلوى آن.438 تفصيل نظر آيات عظام در اين مسأله در ذيل مسأله 210 و 215 و 222 گذشت.آية الله خامنه اى: واجب است برگردد و از همان ميقاتى كه از آن عبور كرده است محرم شود چه ميقات ديگرى در جلو باشد يا نه.439 آية الله گلپايگانى ، آية الله صافى: واجب است به خارج حرم رفته و هر مقدار ممكن است به طرف ميقات برود و محرم شود.آية الله بهجت : احوط آنستكه بمقدار ممكن از حرم دور شود بطرف ميقات. (مناسك شيخ ص11)
آية الله تبريزى: احوط اين است كه هر مقدار ممكن است به طرف ميقات برود و محرم شود.آية الله سيستانى: اولى اين است كه تا حد ممكن بطرف ميقات رفته و محرم شود. ( مناسك، مسأله 169، فرع دوّم ).440 آية الله مكارم: براى عمره مفرده مى توانند مانند سايرين از حديبيه كه در 50 كيلومترى مكّه است محرم شوند.تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 222 گذشت.آية الله سيستانى: مى توانند از جده با نذر محرم شوند و كسى كه منزلش از ميقات به مكّه نزديكتر باشد مى تواند از منزل احرام ببندد.آية الله خويى: اگر حدود سه سال در جده مى ماند كه صدق مقرّ و منزل بر آن بكند مى تواند از جدّه محرم شود. (المسائل الشرعيه، ج1، ص322 و 320 ).آية الله فاضل: در عمره مفرده چون ميقات ادنى الحل است مى تواند از جدّه با نذر محرم شود.آية الله خامنه اى: اگر چه بعيد نيست جواز احرام از جدّه با نذر براى عمره مفرده ولى احتياط در احرام از مواقيت است.441 آية الله صانعى: مى توانند چون علم به محاذات ندارند و مواقيت ميقات كسى است كه از آنها يا محاذى آنها عبور مى نمايد پس شرطيّت ميقات در احرام از مواقيت منوط و معلّق به عبور از آنهاست و در مفروض سؤال با شك در محاذات مى توان از ادنى الحلّ محرم شد.442 آية الله بهجت : از روى جهل با عدم تقصير. (مناسك شيخ ص11)
آية الله خامنه اى: صورت جهل به مسأله را متعرض نشده اند.443 آية الله سيستانى، آية الله بهجت: عمل آنان خالى از اشكال نيست و احتياطاً در صورت امكان عمره را اعاده نمايند و اين احتياط نبايد ترك شود.آية الله خويى، آية الله تبريزى: صحت عمره محل اشكال است.آية الله فاضل: در صورت جهل و نسيان اگر بعد از اعمال حج متوجّه شوند حجّ صحيح است و اگر بعد از عمره تمتّع يا عمره مفرده متوجّه شوند عمره باطل است و در عمره تمتّع اگر وقت دارد و ممكن باشد جبران كند و اگر وقت ندارد حجّ تمتّع بدل به حجّ افراد مى شود و در اين صورت نيز كفايت از حجة الاسلام مى كند.444 آية الله بهجت : خروج از مكّه بعد از عمره تمتع جايز نيست براى كسيكه اگر خارج شود فوت مى شود حج از او در آن سال، و اظهر عدم اعتبار فاصله بين دو عمره است اگرچه احوط و افضل است، و اگر بعد از عمره خارج از مكه و حرم و ميقات شد و برگشت در غير ماه احرام اوّلى پس محتاج به احرام عمره است كه آن را عمره تمتّع قرار مى دهد و براى عمره سابق انجام طواف نساء موافق احتياط است (مناسك شيخ ص89 و90).آية الله مكارم: خدمه كاروانها مى توانند عمره تمتع را بجا آورند و از احرام خارج شوند و بعد براى انجام كارهاى ضرورى به جده يا مدينه و مانند آن بروند بشرطى كه مطمئن باشند كه به موقع به حج برسند.آية الله فاضل: اگر بخواهند در ماهى كه عمره انجام داده خارج شوند و در همان ماه برگردند مى توانند عمره تمتّع انجام دهند، در اين صورت فرقى نمى كند كه بخواهند به مدينه بروند يا جدّه. و در اين فرض بايد بدون احرام مجدّد به مكّه وارد شوند. امّا اگر بخواهند در ماه بعد برگردند نبايد عمره تمتّع انجام دهند، بلكه عمره مفرده انجام دهند و براى آخرين بار كه به مكّه رجوع مى كنند عمره تمتّع انجام دهند.آية الله سيستانى: اگر بين اين عمره و حج، عمره ديگرى فاصله نشود مى توانند عمره تمتع انجام دهند و پس از آن اگر خوف فوت اعمال حج نداشته باشند مى توانند براى كارى هرچند غير ضرورى خارج شوند پس اگر در همان ماه قمرى برگردند احرام مجدّد لازم نيست و اگر ماه بعد باشد و نخواهند دوباره خارج شوند و در ماه بعد وارد شوند بايد با احرام عمره تمتع وارد شوند و اگر باز هم بخواهند در ماه بعد وارد شوند بايد اكنون با احرام عمره مفرده وارد شوند.آية الله خويى: بيان احتياط و عدم آن در مناسك ايشان نيامده است.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اگر حج تمتّع بر آنها واجب باشد بايد به قصد عمره تمتّع محرم شوند و انجام عمره مفرده قبل از حج براى كسى كه حج بر او واجب است يا نايب در حج بلدى است اشكال دارد.445 آية الله صانعى: لزومى ندارد همانطور كه در مسأله 228 بيان شد هر چند احوط است.446 آية الله غروى: خدمه كاروانان و آنانى كه محتاجند متكرراً داخل مكّه و خارج شوند، نظير حطّاب و حشّاش جايز است داخل مكّه شوند بدون احرام.447 آيات عظام گلپايگانى، فاضل، مكارم: همانطور كه گذشت براى عمره مفرده اگر از ادنى الحلّ محرم شود عمره اش صحيح است.448 آية الله مكارم: اگر در همان ماه قمرى كه محرم شده وارد شود.آية الله اراكى: در ماهى كه محرم شده است تجديد احرام لازم نيست.آية الله تبريزى: در ماهى كه محرم شده اند تجديد احرام لازم نيست ولو به مدينه بروند و از آنجا بخواهند به مكه بروند.آية الله صانعى: اگر از زمان خروج يك ماه نگذشته احرام مطلقاً واجب نيست چه به جدّه بيايد و برگردد يا به مدينه و اگر بعد از گذشت يك ماه از خروج است بايد با احرام عمره ديگر وارد مكّه شود چه از جدّه چه از مدينه چون ورود به مكّه بدون احرام حرام است مگر از زمان خروجش يك ماه نگذشته باشد هرچند از احرام قبلى يك ماه گذشته باشد.449 آية الله اراكى: بنابر احتياط.آية الله خامنه اى:چنانچه بخواهد در كمتر از يكماه به مكه مراجعه نمايد نياز به احرام مجدّد ندارد.آية الله خويى، آية الله سيستانى: حكم جده و مدينه يكى است و تا ماه هلالى كه عمره مفرده را در آن انجام داده تمام نشود مى تواند بى احرام وارد مكه شود. (مناسك، مسأله 141).آية الله مكارم: نياز به محرم شدن از هيچ ميقاتى نيست.450 تفصيل نظر آيات عظام ذيل سؤال 186 گذشت.451 آية الله صانعى: حكم پاسخ سؤال 230 و 232 و 233 و 234 بر مبناى عدم شرطيّت مسجد شجره در احرام روشن مى باشد و جوابهاى متن بر مبناى شرطيّت است.452 آية الله خويى: احرام در منطقه ذوالحليفه صحيح است. (تعليقه عروه، ج2، ص342).453 آيات عظام گلپايگانى، سيستانى، فاضل، مكارم، تبريزى، صافى: تجديد احرام لازم نيست.454 آية الله خويى: احرام در خارج مسجد شجره صحيح است و نذر لزوم ندارد.آية الله فاضل: گذشت كه اگر حائض و نفساء نتوانند تا وقت پاك شدن صبر كنند بايد نزديك مسجد شجره محرم شوند و نياز به تجديد احرام در جحفه نيست و نذر هم لازم نيست.455 آية الله بهجت : اگرچه نايب باشند. (مناسك س36)
آيات عظام مكارم، گلپايگانى، صافى: چون احرام در خارج مسجد شجره جايز است از همان جا محرم مى شوند.آية الله سيستانى: احرام آنها در خارج مسجد شجره نيز صحيح است.456 آيات عظام خويى، سيستانى، مكارم: اگر نذر زن مزاحم حق شوهر نباشد اجازه لازم نيست.آية الله خامنه اى: اگر شوهر حضور دارد بايد بنابر احتياط نذر زن با اجازه او باشد.آية الله تبريزى: چنانكه گذشت احرام در خارج مسجد شجره هم جايز است و تجديد تلبيه در جحفه لزومى ندارد و لى اگر بخواهند با نذر قبل از ميقات محرم شوند چنانچه احرام قبل از ميقات منافى با حقّ شوهر نباشد مانعى ندارد و إلاّ بايد باذن شوهر باشد.آية الله بهجت : در صورتى كه نذر او منافات با حقّ شوهر نداشته باشد اذن شوهر لازم نيست (مناسك س37).آية الله صانعى: در امثال اين موارد اذن شوهر معتبر نيست چون از امور ناخوشايند شوهر يا در مال خود زن نمى باشد.457 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: با آنكه مى تواند از پشت ديوار مسجد هم محرم شود نذر لازم نيست.به مسأله 230 مراجعه شود.458 آية الله تبريزى: صحّت احرامش محلّ اشكال است.459 آية الله بهجت : و بنابر احتياط واجب بايد تا مقدار ممكن از حرم دور شود (مناسك شيخ ص11).آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: به حاشيه مسأله 215 مراجعه شود.460 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: ترجمه اش را بگويد و نايب هم بگيرد رجاءً كه از طرف او بطور صحيح تلبيه را بگويد.461 آية الله خامنه اى، آية الله مكارم: احوط اين است كه در اين صورت نايب هم بگيرد.آية الله خويى: اگر كسى قدرت بر تصحيح تلبيه ولو با تلقين نداشته باشد مى تواند به ملحون اكتفا كند گرچه احوط جمع بين ترجمه و استنابه نيز هست. و نيز اخرس (گنگ ولال) كافى است با اشاره تلبيه بگويد گرچه احوط استنابه نيز هست. (تعليقه عروه، ج2، ص361 و مناسك، مسأله 179 و180).آية الله سيستانى: اگر تلقين ميسور نبود كافى است به نحوى كه مى تواند بگويد اگر عرفاً تلبيه صدق كند و اگر صدق نكند به احتياط واجب هم مرادف عربى آن را و هم ترجمه آن را بگويد و هم نايب بگيرد.آية الله تبريزى: بنابر احتياط مستحب نايب هم بگيرد.آية الله گلپايگانى: و نايب هم بگيرد رجاءاً.آية الله اراكى، آية الله فاضل: و بهتر آن است كه علاوه بر آن نايب هم بگيرد.آية الله بهجت : مى تواند احتياط كند به جمع بين اين و استنابه اگرچه جواز اكتفاء به همان مقداريكه مى تواند با ضمّ ترجمه عبارت صحيحه خالى از وجه نيست مثل اكتفا به ترجمه در صورت عدم توانائى به هيچ مقدار و نيز اكتفاء به استنابه عدم قدرت بر ترجمه هم، كما اينكه لال اكتفاء به تحريك لسان و اشاره به انگشت با عقد قلب مى نمايد و اگر ممكن نباشد استنابه مى كند (مناسك شيخ ص13).][ س نظر به اينكه مسجد جحفه و مسجد تنعيم اخيراً تخريب و بازسازى شده و وسعت يافته است، آيا حجاج يا مُعْتَمِرين بايد حتماً در حدود مسجد قبلى محرم شوند و يا محرم شدن در تمام مسجد فعلى معتبر است ؟
462 آية الله مكارم : ادنى الحل ميقات عمره مفرده است .463 آية الله فاضل: گذشت كه ميان جدّه و مدينه فرق نيست بلكه فارق عنوان ماهى است كه در آن خارج و داخل مى شود.آية الله صانعى: گذشت عدم فرق و آنچه به عنوان فارق در اينجا بيان شده محلّ تأمّل است.464 نظر آيات عظام در ذيل مسأله 229 گذشت.آية الله غروى: گذشت اشخاصى كه مكرّراً به مكه داخل و خارج شوند مثل حطّاب و حشّاش و خدمه كاروانان حاجتى به احرام ندارند.][ س كسى كه وسائلش در جحفه مانده است، آيا مى تواند براى آوردن وسائل خود، از احرام خارج گردد در حالى كه براى عمره تمتع محرم شده، و وارد حرم گرديده است؟
465 آية الله بهجت: به ذيل مسأله 229 مراجعه شود.آية الله تبريزى: در اثناء عمره بنابر احتياط نمى تواند خارج شود مگر حاجتى داشته باشد.آية الله خويى: در اثناء عمره نمى تواند خارج شود مگر از روى حاجت.آية الله فاضل: بنابر احتياط واجب در اثناى عمل نيز نبايد خارج شود. بلى اگر يقين يا اطمينان داشته باشد كهخروج از مكه به حج او لطمه نمى زند مانعى ندارد كه حتى بدون احرام نيز خارج شود، اگرچه احتياط مستحب عدمخروج بدون احرام است. و در هر صورت چنانچه بدون احرام خارج شد و در همان ماه برگشت حج تمتّع او صحيحاست، امّا اگر ماه بعد برگشت عمره اولش فاسد شده و بايد مجدّداً عمره تمتّع انجام دهد و الاّ حجّ تمتّع او صحيحنيست.آية الله سيستانى: مى تواند قبل از اتمام عمل از مكه بيرون برود در صورتى كه قدرت برگشتن به مكه را داشته باشد. ( مناسك، مسأله 152 ).آية الله خامنه اى: نظر ايشان نسبت به خروج از مكه در اثناء عمل يافت نشد.466 آية الله گلپايگانى: واجب است با احرام حج از مكه بيرون رود.آية الله خويى، آية الله تبريزى: مگر در فرض حاجت كه بايد محرم به احرام حجّ شده آنگاه خارج شود.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: بلى اگر رفتن به آنجا با احرام براى او حرج باشد جايز است بدون احرام خارج شود.آية الله خامنه اى، آية الله مكارم: و اگر بستن احرام براى حج و ماندن در احرام تا روز عرفه موجب عسر و حرج مى شود لازم نيست.آية الله سيستانى: اگر بداند كه مى تواند به مكه برگردد و از آنجا احرام براى حج ببندد، اظهر جواز بيرون رفتنش از مكه بدون احرام است، و اگر نداند با احرام حج از مكه بيرون رود. ( مناسك، مسأله 151 ).467 آية الله بهجت : با رعايت احتياطى كه گذشت در فاصله گرفتن از حرم بمقدار ممكن در جاهل غير مقصّر و يا سائر اعذار.رجوع شود به مسأله 228.468 آية الله اراكى: و اعمال عمره و حج را انجام دهد و سال بعد بنابر احتياط اعاده كند.][ س آيا جايز است كسى كه به احرام عمره تمتع در يكى از ميقاتها محرم شده است به طرف خلاف مكه برود و بعد از چند روز بيايد مكه، مثلاً از مسجد شجره به مدينه و بعد از همان راه يا راه ديگر به مكه برود ؟
ج مانع ندارد.][ س بعد از اتمام حج تمتع اگر شخص از مكه خارج شود و بخواهد مراجعت كند آيا لازم است محرم شود يا خير ؟
469 آية الله صانعى: بلكه از وقت خروجش يك ماه نگذشته اگر يك ماه از خروجش نگذشته مى تواند بدون احرام از ميقات عبور نمايد كمااينكه اگر خواست عمره مفرده هم بياورد صحيح است چون فصل بين عمرتين ولو به ده روز بلكه يك روز هم شرط نمى باشد امّا احتياط مطلوب است.470 آية الله خويى: در همان ماهى كه عمره تمتّع انجام داده اگر برگردد لازم نيست محرم شود.آيات عظام اراكى، مكارم، تبريزى، گلپايگانى، صافى، فاضل: در همان ماهى كه محرم شده مراجعت كند لازم نيست محرم شود.آية الله سيستانى: اگر در همان ماه قمرى باشد كه عمره تمتّع را انجام داده است لازم نيست محرم شود.آية الله بهجت: در اين صورت عدم فاصله اگر ماه خروج با ماه مراجعت تغاير دارد احوط اين است كه با احرام براى عمره وارد مكه شود اگرچه خروج در آخر ماهى و ورود در اوّل ماه ديگر باشد و همچنين است گذشتن سى روز با عدم تغاير ماه. (مناسك شيخ ص90).شود و مى تواند بدون احرام وارد مكه شود.][ س كسى كه عمره مفرده انجام داده است، آيا مى تواند در فاصله كمتر از يك ماه، بدون احرام از ميقات تجاوز كند ؟
471 رجوع به مسأله 186 شود.آية الله سيستانى: مانند مسأله قبل است.آية الله مكارم: در صورتى كه در همان ماه قمرى به مكّه برود احرام مجدّد لازم نيست.آية الله بهجت : به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود.آية الله خامنه اى: قبل از گذشت يك ماه از احرام سابقش مى تواند بدون احرام از ميقات عبور كند.آية الله تبريزى: اگر در همان ماه كه محرم شد مراجعت كند تجديد احرام لازم نيست.472 آية الله صانعى: لازم نيست برگردد چون تمام ذوالحليفه ميقات است نه مسجد شجره.473 رجوع شود به س230.آية الله بهجت: در صورتيكه نتواند به ميقات برگردد همان احرام كفايت مى كند. (پرسشهاى جديد حج، س26).474 آية الله تبريزى: بنابر احتياط اگر هر دو عمره در يك ماه انجام مى شود به نيّت يك شخص بجا نياورد.آية الله خويى: فتواى ايشان در دست نيست ولى احتياط موافق متن است.475 آية الله خويى، آية الله مكارم: اگر نذر زن منافى حق شوهر باشد اذن معتبر است و الاّ معتبر نيست.آية الله خامنه اى: نذر زن براى احرام بستن قبل از ميقات در غياب شوهرش موقوف بر اذن او نيست ولى در صورت حضور شوهرش احتياط آن است كه بدون اذن او نذر نكند پس اگر در اينصورت نذر كند منعقد نمى شود.آية الله سيستانى: اگر قبل از ميقات محرم شده چنانچه صحّت حج واجب توقف بر آن داشته يا آنكه منافى حق شوهر نبوده احرامش صحيح است.آية الله تبريزى: اگر قبل از ميقات محرم شده، چنانچه صحّت حج توقف بر آن داشته يا آنكه منافى حق شوهر نبوده، احرامش صحيح است.آية الله بهجت: در صورتى كه نذر او منافاتى با حقّ شوهر نداشته باشد مانعى ندارد. (پرسشهاى جديد حج، س28).476 آية الله فاضل: در صورتى كه قابل جبران نباشد عمره تمتع صحيح نيست و بايد حج افراد انجام دهد.477 آية الله مكارم: اگر عمداً باشد خالى از اشكال نيست.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: چنانچه قصد قربت از او متمشّى شود احرام صحيح است.آية الله تبريزى: صحّت احرام او محلّ اشكال است. و بايد تلبيه را بقصد احرام تجديد كند.آية الله بهجت: اگر چه در توقّف معصيت كرده است. (پرسشهاى جديد حج، س29).478 آية الله خامنه اى: رجوع شود به حاشيه مسأله 210
آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: واجب است تا حد امكان به سمت ميقات برود.آية الله فاضل: پس از زوال عذر و يادآورى اگر برگشتن به ميقات ممكن باشد برمى گردد و الا احرام از همانجا ببندد، اگرچه احوط آن است به هر مقدار كه مى تواند به ميقات برگردد.آية الله سيستانى: در اين صورت لازم است از حرم بيرون رفته و از خارج حرم محرم شود و اولى در اين صورت اين است كه هرچه بتواند از حرم دور شود و احرام ببندد و اگر نتواند از حرم خارج شود هر جا هست محرم شود.آية الله بهجت: لازم است از حرم بيرون رفته و از خارج حرم محرم شود، و احتياط واجب در اين صورت اين است كه هرچه بتواند از حرم دور شود و احرام ببندد.آية الله تبريزى: در اين صورت لازم است از حرم بيرون رفته و از خارج حرم مُحرم شود، و احوط در اين صورت اين است كه هرچه بتواند از حرم دور شود و احرام ببندد، و اگر نتواند از حرم بيرون برود در همان مكانى كه هست محرم شود.479 آية الله اراكى: اگرچه احوط آن است كه از هر مكان ممكن باشد احرام ببندد وقضاى آن را در سال بعد بجا آورد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اقوى بطلان عمره يا حج است اگرچه احوط احرام از ادنى الحل است و در سال بعد بايد قضا كند.آية الله خويى: در اين فرض اگرچه معصيت كار است ولى اگر در صورت امكان به خارج حرم برود و از آنجا محرم شود، صحّت حج او مانند فرض اوّل خالى از وجه نيست، كما اينكه در هر دو فرض اگر نتواند از حرم خارج شود و در داخل حرم محرم شود اشكال ندارد. (مناسك، مسأله 168).آية الله بهجت: در اين صورت بنابر احتياط واجب از حرم بيرون رفته و از بيرون حرم احرام ببندد و بايد عمره را قضا نمايد. ( مناسك، مسأله 168 ) به ذيل مسأله 210 و 215 مراجعه شود.آية الله سيستانى: مگر اينكه از ميقات محرم شود.آية الله مكارم: هرچند احتياط مستحب آن است كه از ادنى الحل يا هر جا كه مى تواند محرم شود و حج را بجا آورد و سال آينده طبق آنچه در متن آمده عمل كند.480 آية الله صانعى: كه عذر است بالنسبه به ذوى الاعذار مى توانند از ادنى الحلّ محرم شوند و امّا آنكه بدون عذر بدون احرام وارد مكّه شده گرانى براى او ولو حرج هم باشد عذر نيست چون حرج، حرج مقدّم است و اگر مستطيع بوده بايد حج را سال بعد انجام دهد.481 آيات عظام خويى، خامنه اى، تبريزى، بهجت: در نيت چند چيز معتبر است:1 قصد قربت ( نزديكى به خدا ) مانند عبادات ديگر غير از احرام.آية الله بهجت : قصد قربت (يعنى به جهت اطاعت و امتثال فرموده خداوند عالم) (مناسك شيخ ص12).2 همزمان بودن با شروع در احرام.3 تعيين احرام كه براى عمره است يا براى حج، و تعيين حج كه تمتع است يا قران يا افراد، و تعيين اين كه براى خود است يا براى ديگرى، و تعيين اين كه حجش حجة الاسلام است كه براى اولين بار به استطاعت بر او واجب شده يا حج نذرى است كه به سبب نذر بر او واجب شده يا حجى است كه به سبب فاسد بودن حج قبل بر او واجب شده يا حج مستحبى است. خلاصه هريك از اينها كه باشد بايد در نيت مشخص شود. پس اگر بدون تعيين نيت، احرام نمود، احرامش باطل خواهد بود.آية الله خويى و تبريزى: حجة الاسلام عنوان قصدى نيست و اگر مكلّف مستطيع براى خود حج بجا آورد حجة الاسلام است مگر با علم و عمد قصد حجّ استحبابى نمايد.آية الله سيستانى: در نيت معتبر است قصد قربت و وقوع آن در ميقات و مانند آن و مشخص نمودن عبادتى كه قصد احرام براى آن دارد، كه آيا حج است و يا عمره و تعيين حج كه تمتّع است يا قِران يا اِفراد، و در صورت نيابت بايد آن را قصد كند و اگر براى خودش باشد كافى است كه قصد انجام آن از غير ننمايد و در عمل نذرى كافى است كه آنچه نذر نموده بر عملش منطبق باشد، و لزومى ندارد قصد كند حجى كه انجام مى دهد مثلا حج نذرى است، همچنان كه براى اينكه حجى كه انجام مى دهد حجة الاسلام باشد، كفايت مى كند كه حجة الاسلام كه بر او واجب شده بر عملش منطبق باشد و نياز به قصد زايدى نيست. (مناسك، مسأله 176).482 آيات عظام اراكى، گلپايگانى، بهجت، صافى: لازم است قصد كند ترك كارهايى كه بر محرم حرام است. ؤ
آية الله مكارم: نيت احرام اين است كه قصد مى كند تروك احرام را بر خود حرام كند و قصد اجمالى كافى است.483 آية الله خامنه اى: لكن بايد قصد انجام چيزى كه احرام را باطل مى كند نداشته باشد.484 آية الله مكارم: احرام او خالى از اشكال نيست مگر در حال ضرورت.485 چنانچه گذشت آيات عظام اراكى، گلپايگانى، بهجت، مكارم: قصد ترك جميع محرمات را لازم مى دانند.486 آية الله خويى: بنابر قول مشهور (نسبت به جماع قبل از سعى در عمره مفرده، فتواست).آية الله تبريزى: در صحّت احرام عزم بر ترك محرّمات از اوّل تا آخر احرام معتبر نيست.آية الله سيستانى: فقط در حين احرام عمره مفرده اگر مكلف قصد داشته باشد كه قبل از فارغ شدن از سعى با همسر خود نزديكى كند، يا ترديد دارد كه اين كار را بكند يا نه، ظاهر اين است كه احرامش باطل است، و بنابر احتياط حكم استمناء هم همين است. (مناسك، مسأله 178).487 آية الله اراكى، آية الله نورى: و همچنين احرام.488 آية الله سيستانى: بلكه براى تذلل در پيشگاه خداوند.خداوند تعالى بجا آورد.489 آية الله نورى: و بايد نيّت آن را داشته باشد كه بعد از عمره تمتّع حج تمتّع را انجام بدهد.490 آية الله اراكى، آية الله فاضل: و جبران آن ممكن نشود و وقت نباشد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: به وظيفه اى كه بعداً براى باطل كننده عمره يا حج خواهد آمد عمل نمايد.آية الله صانعى: و جبران آن ممكن نباشد.491 آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى : اگر عمره را باطل كند در صورت امكان واجب است اعاده آن و اگر ممكن نبود حجش باطل مى شود و بايد سال ديگر عمره و حج را اعاده كند.آية الله بهجت : اگر وقت تنگ باشد و نتواند پيش از حج اعاده و يا جبران كند حج او افراد مى شود و عمره مفرده پس از حج بجا مى آورد و احوط اعاده حج است در سال آينده (مناسك شيخ ص16 و 56).492 آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب.493 احكام اين صور در ذيل مسأله 215 گذشت.494 آية الله اراكى، آية الله بهجت : احتياط واجب اين است .آية الله گلپايگانى ، آية الله صافى : صورت تلبيه واجب كه بوسيله آن احرام واقع مى شود اين است : « لَبَّيْكَ اللّهُمَّ لَبَّيكَ لَبَّيكَ لا شَريكَ لَكَ لَبَّيكَ » احتياط در اين است اين جمله اضافه شود : « اِنَّ الْحَمدَ وَ النِّعْمَةَ لَكَ وَ الْمُلكَ لا شَريكَ لَك » .آية الله مكارم : احتياط واجب است كه بگويد : . . . . امّا لبّيك پنجم را نگويد .آية الله سيستانى : لبيك پنجم جايز است ولى جزء اين احتياط استحبابى نيست .495 آية الله بهجت: وجوب كسر همزه انّ متّجه است. ( مناسك، ص 74 ).496 آية الله سيستانى: اين احتياط در مناسك ايشان نيست.آية الله فاضل: احتياط مستحب آن است كه به جاى صورت اوّل بگويد.497 آية الله فاضل: و ظاهراً همين مقدار كافى است و احتياط مستحب آن است كه ترجمه را بگويد و نايب نيز بگيرد.498 آية الله بهجت : به ذيل مسأله 235 مراجعه شود.آيات عظام اراكى، تبريزى، مكارم: احوط اين است نايب هم بگيرد.آية الله خامنه اى: بايد به هر نحو كه مى تواند بگويد و بنابر احتياط نايب هم بگيرد.آية الله خويى: فتواى ايشان در مسأله 235 گذشت.آية الله سيستانى: كافى است به نحوى كه مى تواند بگويد، اگر عرفاً صدق تلبيه كند و اگر صدق نكند به احتياط واجب هم مرادف عربى و هم ترجمه آن را بگويد و نيز نايب بگيرد.آية الله نورى: نايب گرفتن لازم نيست.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اگر تلقين ممكن نشد به هر طورى كه مى تواند بخواند و ترجمه اش را به فارسى يا زبان ديگر بگويد و نايب هم بگيرد رجاءاً كه از طرف او بطور صحيح بخواند. ( مناسك فارسى، ص 29 ).499 آيات عظام خامنه اى، اراكى، فاضل: احرام ببندد و لبّيك بگويد.آية الله سيستانى: بنابر احتياط واجب به مقدارى كه ممكن است به طرف ميقات برگردد و محرم شود.500 تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 215 گذشت.501 آية الله بهجت : محل تأمّل است. (مناسك شيخ ص12)
چون نظر آيات عظام در اين است كه كسى كه تلبيه را ترك نمايد محرم نمى شود لذا تفصيل اين مسأله را بايد در ذيل مسأله 210 و 215 جستجو كرد.آية الله سيستانى: اگر در عمره باشد صحت عمل مورد اشكال است.آية الله مكارم: اگر بعد از اتمام حج يا عمره يادش بيايد عمل او صحيح است.آية الله خويى، آية الله تبريزى: صحت عمل خالى از اشكال نيست.آية الله فاضل: اگر بعد از اعمال حج يادش آمد حج او صحيح است. ولى اگر بعد از عمره تمتّع يا عمره مفرده يادش آمد عمره باطل است، و در عمره تمتّع اگر فرصت دارد و امكان جبران دارد بايد به ميقات ولو به ادنى الحل برگردد و جبران كند و اگر امكان جبران نبود حج افراد انجام دهد، و در اين صورت كفايت از حجة الاسلام مى كند.502 آية الله تبريزى، آية الله خويى: اگر داخل در عمل مترتب مثل طواف عمره تمتع يا وقوف به عرفات شده، حكم به صحت مى شود. (مستفاد از تعليقه عروه، ج2، ص 356).503 آية الله اراكى: بنابر احتياط جايز نيست.آية الله خويى: كسى كه مى خواهد از راه مدينه به حج برود بهتر است گفتن تلبيه را تا رسيدن به بيداء (جايى كه يك ميل با ذوالحليفه به طرف مكّه فاصله دارد) تأخير بيندازد و در آنجا تلبيه بگويد و كسى كه از راه ديگر به حج مى رود تلبيه را پس از قدرى راه رفتن بگويد.504 آية الله مكارم: بقصد رجاء.505 آيات عظام خويى، تبريزى، فاضل، مكارم: واجب است.آية الله خامنه اى: قطع تلبيه عمره تمتع در هنگام پيدا شدن خانه هاى مكه وقطع تلبيه حج از زوال روز عرفه واجب است.506 آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى، بهجت: بلكه مراد خانه هاى قديمى مكه است.507 آيات عظام خويى، خامنه اى، تبريزى، بهجت، مكارم، فاضل: بايد قطع نمايد. ؤ
آية الله گلپايگانى، متعرض اين مسأله نشده اند.508 آية الله گلپايگانى: پوشيدن دو جامه احرام اختصاص به مردان ندارد و احتياط واجب آن است كه زنها نيز دو جامه را بپوشند اگرچه كندن لباس دوخته بر آنها واجب نيست و جايز است بعد از احرام دو جامه احرام را بيرون بياورند و با همان لباس خودشان باشند وبهتر آن است كه درحال سعى وطواف دو جامه احرام را دربرداشته باشند.( مناسك فارسى ص28).آية الله فاضل: دو جامه اى كه بايد محرم بپوشد، مخصوص مرد است. ولى زن قبل از نيت و تلبيه به احتياط واجب نيت كند. همان لباسى كه پوشيده لباس احرامش باشد، ولى احتياط مستحب آن است كه فقط در حال نيّت و تلبيه دو لباس احرام را بپوشد.آية الله صافى: احتياط مستحب آنست كه زنها نيز دو جامه احرام را در وقت محرم شدن بپوشند و در طواف و سعى نيز همراه داشته باشند.509 آية الله بهجت : واجب است پوشيدن دو جامه در حال احرام، و محل پوشيدن، از باب مقدّمه قبل از نيّت و تلبيه است و احتياط در صورت تاخير پوشيدن در اعاده نيّت و تلبيه است (مناسك شيخ ص14).آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: مى بايست قبل از نيت و تلبيه دو جامه را بپوشند.510 آية الله اراكى، آية الله نورى: لباسهاى دوخته را بكند، و اين دو جامه را.511 آية الله خامنه اى، آية الله فاضل: احتياط مستحب است.آية الله سيستانى: احتياط مستحب اعاده نيت و تلبيه است. ( مناسك، مسأله 189 ).512 آية الله خويى و آية الله تبريزى: بايد به اندازه اى باشد كه ناف تا زانو را بپوشاند.آيات عظام گلپايگانى، سيستانى، مكارم، صافى: بنابر احتياط واجب لازم است.آية الله اراكى: بنابر احتياط.آية الله بهجت: اِزارازناف تا زانو رابايدبپوشاند (ولى استحباب پوشاندن نافوزانورامتعرض نشده اند.)(مناسك،مسأله 189).513 آية الله خامنه اى: اگر به كيفيّت متعارف باشد كفايت مى كند.آية الله خويى ، آية الله تبريزى : احتياط آن است كه پوشيدن به نحو متعارف باشد .آية الله سيستانى : احتياط مستحب اين است كه پوشيدن به نحو متعارف باشد .آية الله بهجت : واجب است پوشيدن دو جامه احرام كه يكى از آنها ستر كند ما بين ناف و زانو كه آن را إزار گويند و ديگرى كه رداء باشد آنقدر باشد كه بپوشافه دو شانه را بنحويكه رداء و تردّى به آن صادق باشد. (مناشك شيخ ص14).514 آية الله اراكى، آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب.آيات عظام گلپايگانى، تبريزى، بهجت: بايد بپوشاند.آية الله سيستانى: احتياط واجب اين است كه رداء به اندازه اى باشد كه دو شانه و دو بازو و مقدار قابل توجّهى از كمر را بپوشاند. (مناسك، مسأله189 ).آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: بايد رداء بقدرى باشد كه شانه ها را بپوشاند.515 آية الله خامنه اى: بايد رداء به قدرى باشد كه شانه ها را بپوشاند.آية الله فاضل: بلكه واجب است علاوه بر آن قسمتى را بپوشاند بگونه اى كه صدق رداء بكند.516 آية الله خامنه اى : پوشيدن دو جامه احرام واجب تعبدى است.517 آية الله بهجت : احرام صحيح است.آية الله سيستانى: بلكه ظاهر اين است كه كافى نباشد.مقدارى از آن را لنگ كند و مقدارى را رداء قرار دهد، بلكه بايد دو جامه جدا باشند.518 آية الله بهجت : در پوشيدن لباس احرام قصد قربت لازم است. (متذكر نيت كندن لباس مخيط نشده اند)
آية الله سيستانى: بعيد نيست اعتبار قصد قربت در پوشيدن لباس احرام.519 آية الله بهجت: بنابر احتياط. در مجموع موانع نماز خواندن در لباس (مناسك شيخ ص14)
520 آية الله سيستانى: بنابر احتياط واجب در غير درندگان.521 آيات عظام خويى، اراكى، نورى، تبريزى، بهجت، فاضل، مكارم: احتياط واجب است.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: معظم له در مناسك فارسى احتياط وجوبى و در مناسك عربى فتوا مى دهند به اينكه بدن نما نباشد.آية الله سيستانى: احتياط اين است كه هيچ قسمتى از إزار بدن نما نباشد، ولى اين شرط در رداء معتبر نيست. ( مناسك، مسأله 193 ).522 آية الله خامنه اى: بدن نما بودن رداء مانع ندارد. مشروط بر اينكه رداء بر آن صدق كند.523 آيات عظام خامنه اى، گلپايگانى، خويى، تبريزى، صافى: بايد از حرير خالص نباشد.آية الله بهجت: اما زنان بنابر اقوى جايز است در جامه حرير احرام ببندند، گرچه احتياط در ترك آن است. و همچنين است جواز پوشيدن آن در جميع احوال احرام( مناسك شيخ ص15 ).524 نظر آيات عظام گلپايگانى، فاضل و صافى در سوّم از واجبات احرام ( پوشيدن لباس ) گذشت.525 آية الله مكارم: و به هر رنگ باشد.526 آية الله بهجت : در مسأله قبلى جواز آن گذشت.آية الله تبريزى، آية الله سيستانى: زنان مى توانند در لباسهاى عادى خود در صورتى كه داراى شرايط ذكر شده در لباس احرام باشد احرام ببندند.527 آية الله گلپايگانى : از مناسك فارسى ص 27، مسأله 35 مطابق متن احتياط وجوبى استفاده مى شود ولكن در مناسك عربى ص 77 احتياط استحبابى فرموده اند.آية الله صافى: اگر لباس احرام در بعض حالات احرام نجس شود، احتياط مستحبّ آن است كه آن را عوض كند و يا تطهير نمايد، بلكه احوط و اولى آن است كه اگر محرم بدنش نجس شود نجاست را از آن زايل كند. (مناسك فارسى ص44، مسأله35).آية الله مكارم: اين حكم واجب است.آية الله سيستانى: به احتياط واجب بايد مبادرت كند به تبديل يا تطهير.528 آية الله فاضل: يا لباسى كه زن محرم پوشيده.529 آية الله بهجت: و چنانچه بدن نجس شود تطهير آن از جهت محرم بودن واجب نيست بنابر اظهر (مناسك، مسأله 197).آية الله فاضل: احتياط استحبابى است.آية الله سيستانى: وجوب مبادرت به تطهير بدن ثابت نيست.احرام اگر نجس شود.[ م] اگر تطهير نكند جامه احرام يا بدن را كفاره ندارد.530 آية الله فاضل: و احرام او هم باطل نمى شود.531 آية الله مكارم، آية الله تبريزى: اين احتياط ترك نشود.آية الله خويى: بنابر احتياء بافتنى باشد و از قبيل چرم و پوست و نمد نباشد.532 آية الله بهجت: اقوى جواز احرام است. در لباسهايى كه مى تواند در نماز بپوشد هرچند پوست يا غير بافتنى باشد. ( مناسك، مسأله 194 ).آية الله سيستانى: احتياط مستحب در دو جامه احرام اين است كه بافتنى باشد و از قبيل چرم و پوست و نمد نباشد. ( مناسك، مسأله 194 ).آية الله خامنه اى: چنانچه جامه احرام از پوست يا نايلون و مانند آن باشد اگر عرفاً به آن جامه گفته مى شود و متعارف است مانع ندارد.گفته شود مانع ندارد.533 آية الله اراكى: بنابر احتياط لازم است منسوج باشد و نمد كافى نيست.آية الله مكارم: احتياط در آن ترك نشود.آية الله خويى، آية الله تبريزى: احوط در دو جامه احرام اين است كه بافتنى باشد و از قبيل چرم و پوست و نمد نباشد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: به احتياط واجب جامه احرام بافته باشد و از پوست و يا مثل نمد ماليده نباشد. ( مناسك فارسى، ص 28، مسأله 37 ).534 آية الله فاضل : مثل نيافتن رداء و ازار .535 آية الله سيستانى: واجب اين است كه پشت و رو كند و دست از آستين آن بيرون نياورد اما بالا و پايين كردن آن در مناسك ايشان نيامده است.آية الله فاضل: احتياط استحبابى است ; و واجب است پيراهن را نيز بالا و پايين كند.536 آية الله مكارم: يعنى به طور معمولى بپوشد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: ولى بايد براى آن كفاره بدهد.آيات عظام خامنه اى، سيستانى، تبريزى: و بنابر احتياط كفاره هم بدهد.537 آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى: و غير حاجت.538 آية الله فاضل: لكن همه آنها بايد شرايط لباس احرام را داشته باشند.539 آية الله اراكى: و اگر در حال عقد احرام، لباس دوخته را عمداً بيرون نياورد، احرام او اشكال دارد و اگر از روى عذر باشد معصيت نكرده.آية الله خامنه اى: اگر در حين احرام از روى علم و عمد لباس دوخته را از تن بيرون نياورد، صحّت احرامش خالى از اشكال نيست.آية الله مكارم: در صورت عمد خالى از اشكال نيست.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: بنابر احتياط بايد لباس را بكند و محرم شود تا قطع به صحت احرام نمايد. ( مجمع المسائل 1\458مسأله 6 ).540 آية الله اراكى: بنابر احتياط واجب اشكال دارد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: سنجاق زدن و گره زدن حوله احرام، و سنگ گذاشتن بين دو طرف حوله، به نحوى كه حوله به صورت يقه پيراهن درآيد جايز نيست، و نيز نبايد پارچه احرام را چاك داده و مانند پيراهن بپوشد، بلى قرار دادن سنگ كوچك، در جامه احرام براى آنكه آن را سنگين كرده، و ردا را حفظ نمايد مانعى ندارد.آيات عظام خويى، تبريزى، بهجت، سيستانى: احوط اين است كه ازار ( لنگ ) خويش را به گردن خود بلكه مطلقا گره نزند، ولو بعض آن را به بعض ديگر. و با چيزى مانند سنجاق نيز آن را به هم وصل نكند. و احوط اين است كه ردا نيز گره زده نشود، ولى فرو كردن سوزن يا سنجاق در آن عيبى ندارد.541 آية الله خامنه اى: بستن لنگ به گردن جايز نيست لكن سنجاق زدن و امثال آن و گره زدن بعض آن به بعض مانع ندارد مادامى كه از صدق مسمّاى ازار خارج نشود و در رداء، بستن آن مطلقاً مانعى ندارد، مادامى كه از صدق مسمّاى رداء خارج نشود.لنگ قرار داده بگردن گره نزند، و اگر از روى جهل يا نسيان گره زد احتياط آن است كه فوراً باز كند، ولى به احرامش ضرر نمى رساند و چيزى هم بر او نيست، و سنگ در جامه احرام گذاشتن و با نخ بستن نيز جايز است.542 آية الله اراكى: جايز نيست بنابر احتياط.آية الله گلپايگانى: اگر بدون گِره باشد مانعى ندارد، بشرط آنكه دو طرف رداء را روى يكديگر نگذارد كه مثل گريبان شود.آية الله نورى: چنانكه جايز است بعضى از لباس احرام را به بعضى ديگر با سوزن و غير وصل كند.543 آية الله بهجت: در هر دو صورت نزع مخيط بايد بدون پوشاندن سر باشد. (مستفاد ازمناسك شيخ)
آية الله خامنه اى: در صورت علم و عمد نظر ايشان در ذيل مسأله 286 بيان شد.در فرض عمد نظر آية الله گلپايگانى، آية الله اراكى در مسأله 286 گذشت.544 آية الله گلپايگانى ، آية الله صافى : عمره او صحيح است .545 آية الله فاضل: عمره اش باطل است و بايد عدول بغير حج تمتع كند و همينطور است اگر ترك احرام از روى جهل باشد.آية الله اراكى: احتياط واجب در بطلان عمره او است.آية الله مكارم: عمره و حج او صحيح است.آية الله تبريزى: صحّت عمره او خالى از اشكال نيست و بايد احتياط ترك نشود.آية الله خويى: خالى از اشكال نيست و بايد احتياط ترك نشود. (مناسك، مسأله 172).546 آية الله خامنه اى: نظر ايشان نسبت به صحت يا بطلان عمره به دست نيامد.547 آية الله بهجت: محلّ تأمّل است صحيح بودن غير حج (مناسك شيخ ص12)
آية الله سيستانى : خالى از اشكال نيست و بايد احتياط ترك نشود .اگر اعمال حج را هم تمام كرد و يادش آمد عملش صحيح است.548 آية الله سيستانى: اگر احرام حج را فراموش كند يا جهلا ترك كند تا اعمال تمام شود حج صحيح است.549 آيات عظام اراكى، مكارم، بهجت : لازم است. و تفصيل اين مسأله در ذيل بحث نيت در واجبات احرام گذشت.آية الله تبريزى: همين كه به قصد عمره و يا حج تمتع تلبيه واجب را گفت، محرم مى شود و قصد احرام، همين است.550 آية الله غروى: به اين معنى كه توقّف بر قصد ندارد نه اينكه قصد احرام ممكن نيست.551 تفصيل نظر آيات عظام در مسأله 221 گذشت.آية الله بهجت: در صورتى كه قصدش انجام وظيفه بوده كفايت مى كند و حج افراد بجا مى آورد. (مناسك س41)
آية الله خويى: اگر در حال احرام تا آخرين زمان ممكن براى اتيان اعمال عمره تمتع حائض بوده فتواى ايشان در دست نيست كه آيا احرامش براى عمره تمتع باطل است يا مى تواند آن را بعنوان حج افراد قرار دهد، گرچه در استفتائات حكم به بطلان احرام براى حج افراد شده اگر زن در وقت احرام حائض بود و گمان مى كرد تا آخر وقت پاك نمى شود و بعداً كشف خلاف شد.آية الله تبريزى: اين در صورتى است كه در حال احرام حائض باشد چنانكه ظاهر سؤال است ولى اگر بعد از احرام حائض شد مخيّر است بين اينكه حج افراد بجاآورد و بعداز فراغت، عمره مفرده بجاآورد و بين اينكه اعمال عمره تمتّع را بدون طواف و نمازش بجاآورد به اين ترتيب كه سعى و تقصير نموده و براى حج احرام بسته به عرفات و منى برود و پس از فراغ از اعمال منى قضاى طواف عمره و نماز آن را قبل از طواف حج بجاآورد.552 آية الله مكارم: ولى بهتر اجتناب از اين گونه كارهاست.553 آية الله گلپايگانى ، آية الله صافى : اگر چه به گفتن ترجمه آن باشد و نايب هم بگيرد رجاءً كه از طرف او بطور صحيح بگويد .554 آية الله خامنه اى: احوط آن است كه نايب هم بگيرد.آيات عظام خويى، تبريزى، فاضل، مكارم: بهتر است نايب هم بگيرد.آية الله بهجت: شخص گنگ و لال با انگشت خود همراه با نيت قلبى به تلبيه اشاره نموده و زبان خود را حركت دهد، و اگر ممكن نباشد كه اين كار را خودش انجام دهد نايب بگيرد كه بجاى او تلبيه بگويد. ( مناسك، مسأله 180 ).آية الله سيستانى: اگر در اثر عارضه اى لال شده است و الفاظ تلبيه را مى داند، به مقدارى كه مى تواند تلفظ كند و اگر نتواند زبان و لب را به آن حركت دهد و همراه با آن در قلب اخطار نمايد و با انگشت به آن اشاره كند و اگر لال و كر مادرزاد است و مانند آن، پس زبان و لب را مانند كسانى كه تلفظ مى كنند حركت دهد و با انگشت اشاره كند.555 آية الله خويى، آية الله تبريزى: مانعى ندارد. (مستفاد از تعليقه عروه، ج2، ص240).آية الله سيستانى: اشكال ندارد.556 آية الله مكارم: معمولاً از همين قسم است.557 آية الله فاضل: با توجه به اينكه عالم به حكم بوده اگر نسبت به موضوع جاهل بوده يعنى نمى دانسته تلبيه را غلط مى گويد حكم ترك احرام از روى جهل و سهو را دارد كه حكم آن در مسأله 290 گذشت.558 آية الله اراكى: در جهل به حكم، محل اشكال است.يا ندانستن مسأله بوده، در فرض مرقوم بعيد نيست صحت عمل.559 آية الله بهجت: به مسأله 215 و 263 و 290 مراجعه شود.به مسأله 215 مراجعه شود.آية الله خويى، آية الله تبريزى: صحّت عمل او خالى از اشكال نيست و بايد احتياط كند.آية الله سيستانى: اگر به مقدار تمكن، تلبيه را گفته است و غلط بودن آن به حدى نبوده است كه صدق تلبيه نكند چيزى بر او نيست در غير اين صورت اگر در احرام عمره باشد بنابر احتياط واجب عمل باطل است و اگر در احرام حج باشد صحيح است.560 آية الله بهجت: به مسأله 290 مراجعه شود.آية الله سيستانى: اگر تلبيه را به مقدار تمكن اداء كرده است و غلط بودن آن به اندازه اى نيست كه صدق تلبيه نكند عمل صحيح است در غير اين صورت اگر تلبيه عمره را غلط گفته است عمل او بنابر احتياط باطل است و اگر تلبيه احرام حج باشد همانجا تلبيه بگويد و عملش صحيح است.آيات عظام خامنه اى، فاضل، گلپايگانى: اين احتياط استحبابى است.آية الله خويى، آية الله تبريزى: صحت عمل خالى از اشكال نيست و بايد احتياط نمايد.561 آية الله اراكى، آية الله نورى: با كمال ميل و شوق اجابت مى كنم دعوت تو را خدايا، با كمال ميل و شوق اجابت مى كنم، اجابت مى كنم دعوت تو را با كمال ميل و شوق، شريكى نيست مرتو را، با كمال ميل و شوق اجابت مى كنم، اجابت مى كنم تو را.562 آية الله غروى: يعنى شك در اينكه لباس از درآمد است يا غير درآمد امّا اگر بداند از درآمد است و شك كند كه از منبر يا وجوهات شرعيّه است بنا به گفته ما بايد خمس آنرا دربياورد.563 آية الله بهجت: در هر دو مورد به زائد از مؤنه سنة خمس تعلّق مى گيرد.آية الله خويى، آية الله تبريزى: اگر سال بر آن گذشته باشد، لازم است خمس آن را بدهد.آية الله سيستانى: بنابر احتياط واجب بايد با حاكم شرع به نسبت احتمال مصالحه كند.آية الله فاضل: و اين در صورتى است كه وجوهات شرعيّه را به عنوان شهريه گرفته باشند. امّا اگر به عنوان استحقاق يا خدمات دينى گرفته اند و سال بر آن گذشته است بايد خمس آنرا بدهند.][ س كسى كه به ديگران تلقين نيت و تلبيه مى كند و خودش فراموش كرده است كه نيت نمايد، وظيفه اش چيست ؟
ج اگر بقصد انجام عمره يا حج تلبيه نگفته، محرم نشده است و بايد در صورت امكان به ميقات برگردد، و اگر ممكن نيست به خارج حرم برود و مجدداً محرم شود.564 تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 215 گذشت.565 آية الله سيستانى: پاره اى از مستحبّات و مكروهاتى كه اينجا ذكر شده مبتنى بر قاعده تسامح است پس بايد رعايت انها به قصد رجا باشد نه ورود.آية الله مكارم: اين امور و امور مربوط به ترك مكروهات را بقصد رجا بجا مى آورد.566 آية الله مكارم: و بعضى از فقها به وجوب آن قائل شده اند و اين قول گرچه ضعيف است احوط است.567 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: و كسى كه به خاطر عذر تمكّن از غسل ندارد رجاءً بدل از غسل تيمّم نمايد. (ص 410 آداب.)
568 آية الله اراكى: بنابر احتياط.آية الله بهجت: در انتقاض غسل سابق بغير نوم، تأمّل است و اظهر در نوم، عدم انتقاض است، و آنكه اعاده، شبيه به مستحب در مستحب است (مناسك شيخ ص6).569 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: و بهتر آن است كه در پارچه سفيد محرم شود و نيّت احرام و نيّت پوشيدن جامه احرام بلكه نيّت كندن لباس دوخته را نيز بر زبان آورد.570 آيات عظام اراكى، فاضل، بهجت: در صورت عدم تمكن از فريضه اداء، بعد از فريضه قضا محرم شود.571 آية الله بهجت: آخر شب در مناسك ايشان نيامده است.572 آية الله صانعى: و همچنين بر مردان مستحب است تلبيه را بلند بگويند.573 آيات عظام اراكى، فاضل، بهجت، صانعى: ... و جنب.574 آية الله اراكى، آية الله بهجت: و همچنين بر مردان مستحب است تلبيه را بلند بگويند.575 آية الله سيستانى، آية الله تبريزى: بلكه احوط ترك آن است.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: بلكه اولى ترك پوشيدن هر پارچه رنگ شده است مگر رنگ سبز كه در بعضى روايات معتبره استثناء شده است.576 آية الله صانعى: بر فراش.آية الله بهجت: بر بالش سياه رنگ.577 آية الله مكارم: ولى مى تواند آنها را تبديل به احرامى تمييز كند.578 آية الله سيستانى: احرام بستن در جامه نقشه دار و مانند آن.آية الله بهجت: اين مورد در مناسك ايشان نيامده است.579 آية الله مكارم: اگر قصد زينت داشته باشد اشكال دارد و فرقى ميان حنا و رنگهاى امروز نيست.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: با قصد زينت خلاف احتياط است.آية الله بهجت: اظهر جواز استعمال حنا است قبل از احرام هرگاه اثر آن باقى بماند تا حال احرام (مناسك شيخ ص8).580 آية الله مكارم: كراهت حمام رفتن ثابت نيست ولى بدن خود را با كيسه و مثل آن نمالد.آية الله سيستانى، آية الله تبريزى: اولى بلكه احوط آن است كه محرم بدن خود را با كيسه و مثل آن نسايد.581 آية الله سيستانى، آية الله تبريزى: بلكه احوط ترك آن است.آية الله اراكى، آية الله فاضل: و همچنين ساييدن صورت، چنانچه نداند موجب بيرون آمدن خون مى شود و همچنين كشتى گرفتن.582 آية الله سيستانى: حيوانى كه در اصل وحشى باشد هر چند بالعرض اهلى شده باشد، و فرقى نمى كند كه حلال گوشت باشد يا حرام گوشت و علاوه بر شكار كردن، كشتن و مجروح ساختن بلكه هرگونه ايذا آن حرام است.آية الله خامنه اى: به جهت عدم ابتلاء صيد معظم له متعرض آن نشده اند.583 آية الله سيستانى: حتى اگر غير محرم آن را در غير حرم شكار كرده باشد.آية الله مكارم: خواه قبل از احرام خودش شكار كرده باشد يا نه.584 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اگر محرم صيدى را شكار كند و يا آن را ذبح كند ميته خواهد بود، پس بر محرم و غير محرم حرام است خوردن آن، بلكه نماز خواندن در پوست آن نيز جايز نيست. ( مناسك عربى، ص 86 ).آية الله فاضل: اگر محرمى صيد را ذبح كند، از نظر خوردن در حكم ميته خواهد بود، در صورتى كه ذبح يعنى بريدن رگهاى چهارگانه به دست محرم باشد اما چنانچه با پرتاب تير صيد كرده باشد به احتياط واجب در حكم ميته است. بدون فرق بين آنكه محرم از آن استفاده نمايد يا مُحل.585 آية الله خويى، آية الله تبريزى: صيدى را كه محرم ذبح كرده بر محرم و محلّ حرام است.آية الله سيستانى: اگر محرم در بيرون حرم صيد را با شكار كردن يا پس از آن كشته باشد بنابر احتياط خوردن آنگوشت بر محلّ نيز حرام است و همچنين حرام است بر محل صيدى كه آن را محل يا محرم در حرم شكار يا ذبحكرده باشد.586 آيات عظام گلپايگانى، تبريزى، سيستانى: حيوان دريايى آن است كه فقط در آب زندگى كند.آية الله مكارم: و زندگى در دريا كند بنابر احتياط واجب.آية الله اراكى، آية الله نورى: و در آن هم زندگى كند.آية الله فاضل: زندگى او در دريا باشد به نظر عرف.587 آية الله فاضل: زنبور عسل باشد يا زنبورهاى ديگر.588 آيات عظام متعرض حكم كشتن زنبور نشده اند هرچند آية الله خويى ، در كفارات ، كفاره كشتن زنبور را ذكر كرده اند . نظر آية الله سيستانى در آخر مسائل شكار خواهد آمد.باشد.[ م] نگاه داشتن صيد حرام است اگرچه خودش مالك آن باشد.589 آية الله اراكى و آية الله فاضل: اگر قبل از احرام با خود آورده باشد بايد آن را رها كند و با خود نگاه ندارد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اگرصيد رابا خود آورده باشد وقتى محرم شد از ملك او بيرون مى رود و بايد آنرا رها كند.آية الله سيستانى: چه خودش آن را شكار كرده باشد پيش از احرام يا بعد از آن و چه ديگرى شكار كرده باشد و چه شكار در حرم صورت گرفته باشد، چه در بيرون آن اگر با خود همراه داشته باشد (مناسك، مسأله 201)
590 آية الله مكارم و آية الله تبريزى: بنابر احتياط واجب. ؤ
آية الله غروى: اين حكم مبنى بر احتياط است.591 آية الله سيستانى: بعيد نيست حرمت برداشتن، شكستن و خوردن تخم آنها بر محرم و به احتياط واجب نبايد ديگرى را در اين امر كمك كند.592 آية الله سيستانى: همانگونه كه شكار حيوانات صحرايى حرام است كشتن همه حيوانات حرام است به جز: 1 حيوانات اهلى هر چند وحشى شده باشند. 2 مرغى كه قادر بر پرواز نيست مانند مرغ خانگى. 3 حيوانى كه از آن بر خود مى ترسد يا قصد زدن يا گزيدن انسان را دارد. 4 پرندگان شكارى اگر كبوتران حرم را اذيت كنند. 5 مار بد و عقرب و موش و همچنين تيراندازى و سنگ انداختن به كلاغ و لاشخور جايز است.593 آية الله سيستانى: و همچنين بلند كردن يا در آغوش گرفتن با شهوت.594 آية الله بهجت : قيد بودن شهوت براى نظر به اهل مسلّم است (مناسك شيخ ص16).آية الله سيستانى: در صورتى كه نگاه كردن به همسر از روى شهوت موجب خروج منى شود لازم است از آن پرهيز كند و احتياط مستحب آن است كه اگر موجب خروج منى هم نشود پرهيز كند.نحو لذت و تمتّعى بردن.595 آية الله سيستانى: محرم مى توانداز همنشينى و صحبت و مانند آن با عيال خود لذّت ببرد ولى احتياط مستحب ترك استمتاع است مطلقا.آية الله خويى، آية الله تبريزى: محرم مى تواند به غير از جماع و بوسيدن و لمس و نگاه به شهوت و ملاعبه از عيال خود لذت برد بنابر اظهر (مانند التذاذ از صدا و يا سخن گفتن با او) گرچه احوط ترك استمتاع است مطلقاً. (مناسك، مسأله 231).آية الله فاضل: مرد نسبت به زوجه خودش.آية الله مكارم: نگاه و لمس بدون قصد لذت مانعى ندارد، و احتياط آن است كه بوسيدن بدون قصد لذت را نيز ترك نمايد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: براى زنان همين حكم نسبت به مردان صادق است اگر چه از محارم زن باشند.آية الله اراكى، آية الله نورى: از زن.596 آية الله سيستانى: اگر بعد از تمام شدن سعى باشد و همچنين در عمره مفرده.آية الله غروى: بنابر احتياط لزومى.آية الله خويى: ايشان متعرض جماع با مرد نشده اند.آية الله اراكى: اگر كسى در احرام عمره تمتع پيش از سعى از روى علم و عمد با زن چه در قبل و چه در دُبر، و يا مرد، جماع كند بنابر احتياط عمره اش باطل مى شود و بايد عمره را تمام كند و يك شتر كفاره بر او لازم است و در صورتى كه وقت وسعت دارد عمره تمتع را اعاده كند و اگر وقت تنگ است حج خود را به حج افراد بدل و پس از حج، عمره مفرده بجا آورد و حج تمتع را سال بعد اعاده كند و همچنين هرگاه جماع عمدى در عمره مفرده قبل از سعى واقع شود عمره او فاسد است.آية الله فاضل: حرمت نفسى و ذاتى وطى با مرد گرچه خيلى شديد و موجب حدّ است ليكن ارتباط آن با احرام محل اشكال است.آية الله بهجت: عمره اش باطل است لكن بايد عمره را تمام كند و دوباره اعاده نمايد و بعد حج تمتع بجا آورد. و اگر وقت تنگ باشد حج او مبدل به افراد مى شود و بايد بعد از حج، عمره مفرده بجا آورد و احوط اعاده حج است در سال آينده. ( مناسك، مسأله 220 ).597 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اگر پيش از سعى باشد عمره او فاسد است و بايد احتياطاً آن را تمام كند، و بعد از تمام كردن عمره پيش از حج، واجب است عمره را اعاده نمايد و يك شتر كفاره بر او واجب است، و اگر وقت اتمام و اعاده ندارد آن عمره فاسده را قطع كند و اعاده نمايد، و اگر نتواند به واسطه تنگى وقت آن را پيش از حج اعاده كند حج او افراد مى شود و بايد بعد از حج عمره مفرده بجا آورد، ولى بايد به همان احرام عمره باقى بماند و احتياطاً به يكى از مواقيت خارج مكه برود و تجديد نيت جهت حج افراد بنمايد، و احوط اعاده حج است در سال آينده.598 آية الله فاضل: بنابر احتياط موجب كفاره است.آية الله مكارم: كفاره آن بنابر احتياط يك شتر است.599 آية الله مكارم: احتياط مستحب.600 آية الله تبريزى: بنابر اظهر عمره اش باطل نمى شود ولى احتياط اين است كه عمره را پيش از حج در صورت امكان اعاده نمايد و در صورت عدم امكان در سال بعد حج را اعاده كند.آية الله سيستانى: احتياط واجب اين است كه عمره اش را تمام كند و پس از آن حج بجا آورد و در سال آينده هر دو را دوباره بجا آورد و اگر در عمره مفرده باشد نيز عمره اش باطل است و واجب است در مكّه بماند تا ماه ديگر قمرى و برود ازيكى از مواقيت پنجگانه محرم شود وعمره رااعاده كند و به احتياط واجب احرام از خارج حرم كافى نيست. ( مناسك، مسأله 220).601 آية الله غروى: عمره را از ميقات اعاده مى كند بعد از اكمال على الاحوط در صورت تمكّن از آن قبل از حج و در صورت عدم تمكّن از آن عمره را بعد از قطع آن استيناف مى كند و اگر آن هم ممكن نشد عمره را تمام مى كند و حج افراد بجا مى آورد و در سال آينده قضا مى نمايد.آية الله خويى، آية الله تبريزى: از اينجا تا آخر در مناسك ايشان نيست بلكه بجاى آن هست: «و در صورت عدم امكان سال ديگر حج را اعاده نمايد». (مناسك، مسأله 220).602 آية الله مكارم: اگر وقت تنگ است عمره را اعاده نكند و حج تمتع را ادامه دهد.603 آية الله صانعى: يعنى حج افراد آورده شده و احتياط در متن مربوط به تمتّع مستحب است و إلاّ در تمتّع واجب بايد به وظيفه اش با توجّه به عدم بطلان عمره عمل نمايد. آرى احتياط به استيناف عمره تمّتع با وسعت وقت مطلوب است و مضر نمى باشد.آية الله فاضل: ظاهراً عمره باطل نمى شود، لذا اگر وقت تنگ است حجّ تمتّع را به جا آورد و احتياط مستحب آن است كه سال بعد حج را اعاده كند. و اگر اين عمل در عمره مفرده قبل از سعى واقع شده بايد اين عمره را تمام كند و يك شتر كفّاره بدهد و در ماه بعد نيز يك عمره مفرده ديگر انجام دهد. (اگر چه اصل آن مستحب بوده) و محلّ احرام عمره دوّم در صورتى كه در عمره اوّل از يكى از مواقيت معروفه محرم شده همانجاست و الاّ از ادنى الحلّ است. همانطور كه در صورت عدم تمكّن از رفتن به مواقيت مى تواند از ادنى الحلّ محرم شود.604 آيات عظام اراكى ، نورى ، فاضل : عمره او صحيح است .605 آية الله گلپايگانى: و كفاره او اگر ثروتمند باشد يك شتر، و اگر فقير باشد يك گوسفند، و در متوسط الحال
يك گاو است، و اظهر تخيير بين سه چيز است مطلقاً.آية الله صافى: كفاره آن اگر متمكّن است يك شتر و إلاّ يك گاو است.آيات عظام خويى، نورى، اراكى: بنابر احتياط واجب يك شتر است براى كسى كه بتواند شتر تهيه كند، و يك گاو است اگر متوسط باشد و نتواند شتر تهيه كند، و يك گوسفند است اگر مُعْسِر باشد و نتواند گاو تهيه كند.آية الله سيستانى: كفاره اش بنابر احتياط يك شتر و يا يك گاو است. ( مناسك، مسأله 220 ).آية الله تبريزى: كفاره اش يك گوسفند است و بنابر احتياط يك شتر و يا يك گاو. ( مناسك، مسأله 220 ).آية الله بهجت: كفاره اش يك شتر است. ( مناسك شيخ ص16 و93 ).آية الله فاضل: كفاره اش يك شتر و يا يك گاو و يا يك گوسفند است به اختيار خودش اگرچه بهتر آن است كه شتر را كفاره دهد.606 آية الله نورى، آية الله اراكى: و بايد زن و شوهر با هم خلوت نكنند تا اعمال مناسك خود را تمام كنند، و همچنين در سال بعد در صورتى كه از همان راه قبلى قصد حج كنند، پس از رسيدن به محلّ معصيت بايد از هم جدا شوند تا اتمام مناسك.آية الله فاضل: ظاهراً حج او در هر دو صورت صحيح است ولى بايد يك شتر و در صورت عجز يك گاو كفّاره بدهد و بايد زن و شوهر با هم خلوت نكنند تا اعمال مناسك خود را تمام كنند و سال بعد بايد حج تمتّع به عنوان عقوبت انجام دهند. و همچنين در سال بعددر صورتى كه از همان راه قبلى قصد حج كنند، پس از رسيدن به محلّ معصيت بايد از هم جدا شوند تا اتمام مناسك. و زن هم اگر در احرام بوده و به عمل راضى شده همين حكم را دارد. و اگر مجبور شده كفّاره اش به عهده شوهر است.607 آية الله گلپايگانى، آية الله بهجت: در اين صورت حج او فاسد است على الاشهر.آية الله خويى، آية الله تبريزى: اگر اين عمل قبل از وقوف در مزدلفه صورت گرفته باشد بايد حج در سال آينده اعاده شود.آية الله سيستانى: اگر اين عمل قبل از وقوف در مزدلفه صورت گرفته باشد بايد حج را تمام كند و در سال آينده نيز اعاده نمايد چه حج واجب باشد چه مستحب.608 آية الله بهجت : كفاره اين عمل در صورت تمكّن يك شتر و در صورت عجز يك گاو و در صورت عجز يك گوسفند مى باشد .آية الله خامنه اى: كفّاره آن شتر است و متعرّض صورت عجز نشده اند.آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى: در صورت تمكن يك شتر و در صورت عجز يك گوسفند كفاره بدهد .است.[ م] در اين دو صورت كه حج فاسد شد بايد حج را تمام كند و در سال ديگر نيز حج بجا آورد.609 آيات عظام در مناسك خود اضافه بر كلام حضرت امام(رحمه الله) متعرّض تفريق و جدايى بين زن و شوهر در حجّ امسال و سال آينده شده اند.آية الله فاضل: گذشت كه حج فاسد نشده است.610 آية الله خامنه اى: بعد از وقوف به مشعرالحرام و قبل از اتمام طواف نساء اگر آميزش جنسى شود حج صحيح است و فقط بايد كفاره بدهد.611 آيات عظام گلپايگانى، خويى، اراكى، تبريزى، صافى: اگر اين عمل پيش از طواف نساء و يا قبل از تمام شدن شوط پنجم باشد حج او صحيح است ولى بايد كفاره بدهد.آية الله سيستانى: اگر اين عمل قبل از طواف نساء و يا قبل از اتمام شوط چهارم طواف نساء باشد حجش صحيح و كفاره دارد و اگر بعد از آن باشد كفّاره هم ندارد. ( مناسك، مسأله 222 ).آية الله فاضل: اگر قبل از تمام شدن شوط سوّم باشد حج او صحيح و كفاره دارد.آية الله مكارم: اگر قبل از طواف نساء اين عمل صورت گيرد حجش صحيح ولى گناه كرده است و كفاره آن يك شتر است.آية الله بهجت: اگر اين عمل در دور سوم طواف نساء باشد و همچنين اگر در دور چهارم باشد بنابر احتياط و اگر بعد از دور پنجم طواف نساء بوده كفاره نيز ندارد على الاظهر الاشهر اگرچه احوط كفاره است. ( مناسك شيخ ص16 و93)
612 آية الله اراكى، آية الله نورى: بعد از تمام شدن شوط پنجم طواف نساء.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: بعد از تجاوز از 5 شوط اگر مرتكب شود حج او صحيح و كفاره نيز ندارد اگرچه احوط است.613 آية الله تبريزى: بعد از شوط پنجم كفاره ندارد.آية الله اراكى، آية الله نورى: على الاظهر الاشهر، گرچه احوط كفاره است.آية الله فاضل: اگر اين عمل بعد از تمام شدن شوط سوّم باشد كفاره نيز ندارد.نظر آية الله بهجت و آية الله مكارم در صورت اول گذشت.614 آية الله خويى: اگر زنش را با شهوت ببوسد و منى از او خارج شود يك شتر بايد كفاره بدهد و اگر منى از او خارج نشود بنابر احتياط يك شتر بايد بدهد. ( مناسك، مسأله 226 ).آية الله تبريزى: اگر زنش را با شهوت ببوسد و منى خارج شود يك شتر كفاره بدهد و اگر منى خارج نشود و يا از روى شهوت نباشد يك گوسفند كفاره بدهد. ( مناسك، مسأله 226 ).آية الله سيستانى: اگر مرد محرم همسرش را از روى شهوت ببوسد و منى خارج شود لازم است يك شتر كفاره بدهد ولى اگر منى خارج نشود بعيد نيست كه يك گوسفند كفاره دادن كافى باشد و اگر مردى كه محرم نيست همسر محرم خود را ببوسد به احتياط واجب بايد يك گوسفند كفّاره بدهد. ( مناسك، مسأله 226 ).آية الله بهجت: اگر او را از روى شهوت ببوسد بنابر احتياط يك شتر كفاره بدهد چه منى خارج شود و چه نشود. ( مناسك، مسأله 226 ).آية الله فاضل: اگر زنش را با شهوت ببوسد و منى خارج شود كفّاره آن يك شتر است و اگر منى خارج نشود كفّاره آن يك گوسفند است. و بوسيدن بدون شهوت كفّاره ندارد، چون حرام نيست. و زن هم در اين مسأله حكم مرد را دارد.آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب.615 آية الله گلپايگانى: در اين صورت خالى از قوّت نيست كه يك شتر كفاره بدهد.آية الله سيستانى آية الله بهجت: در اين صورت بنابر احتياط واجب يك گوسفند كفاره بدهد. ( مناسك، مسأله 226 ).آيات عظام نورى، اراكى، صافى: در اين صورت بنابر احتياط واجب يك شتر بايد كفاره بدهد.آية الله مكارم: احتياط آن است كه بوسيدن بدون قصد لذّت را ترك كند و اگر ببوسد يك گوسفند كفّاره بدهد.آية الله خامنه اى: كفاره بوسيدن همسر اگر با شهوت باشد يك شتر است و اگر بدون شهوت باشد يك گوسفند و ظاهراً بوسيدن غير همسر مانند مادر و فرزند حرام نيست و كفاره هم ندارد.616 آية الله بهجت: متعرّض استحباب كفاره شتر نشده اند.617 آية الله بهجت: بنحو حرام، و امّا اگر انزال نشود پس جز اينكه گناه كرده چيزى بر او نيست بنابر اظهر (مناسك شيخ ص17 و 94).618 آية الله خويى، آية الله تبريزى: چه با شهوت باشد و چه بدون شهوت اگر انزال شود كفاره اش يك شتر است در صورت دارا بودن و يك گاو است اگر متوسط باشد و يك گوسفند اگر فقير باشد.آية الله فاضل: اقوى آن است كه اگر متموّل است يك شتر و اگر متوسط الحال است يك گاو و اگر فقير است يك گوسفند كفاره بدهد.آية الله سيستانى: اگر محرم به غير همسر خود نگاه حرام كند اگر منى خارج نشود كفّاره ندارد و اگر خارج شود كفّاره واجب است و احتياط واجب آن است كه اگر وضع مالى او خوب است يك شتر و اگر متوسط الحال است يك گاو كفاره بدهد و نسبت به فقير يك گوسفند كافى است.مى تواند يك شتر كفاره بدهد، و اگر نمى تواند يك گاو، و اگر آن را هم نمى تواند يك گوسفند كفاره بدهد.619 آيات عظام گلپايگانى، خويى، تبريزى، صافى: بايد يك شتر كفاره بدهد.آية الله سيستانى: بنابر احتياط واجب يك شتر بدهد. و امّا اگر منى بيرون نيايد و يا بدون شهوت به او نگاه كرد و منى بيرون آمد، كفاره واجب نيست.( مناسك، مسأله 229 ).آية الله فاضل: بنابر اقوى يك شتر كفاره بدهد.620 آية الله تبريزى: و يا از روى شهوت باشد و انزال نشود....آية الله بهجت: ولى اگر از روى شهوت نگاه كند و منى از او بيرون نيايد يا بدون شهوت نگاه كند و منى بيرون بيايد كفاره ندارد. (مناسك، مسأله 229).621 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: اين فرع در مناسك ذكر نشده.آية الله خويى، آية الله تبريزى: اگر محرم زن خود را با شهوت لمس كند بايد يك گوسفند كفاره دهد و اگر با همسر خود ملاعبه كند و انزال شود لازم است يك شتر كفاره دهد.آية الله سيستانى: اگر زن خود را با شهوت لمس نمايد يا بلند كند يا در آغوش بگيرد بايد يك گوسفند كفاره بدهد. چه انزال شود و چه نشود. و اگر بدون شهوت باشد كفّاره ندارد. و اگر با زن خود ملاعبه نمايد و انزال شود بايد يك شتر كفاره بدهد و اگر نمى تواند بايد يك گوسفند كفاره بدهد. ( مناسك، مسأله 228 و 229 ).آية الله بهجت: اگر با شهوت همسر خود را لمس نمايد يك گوسفند بايد بدهد و اگر با او ملاعبه كند و انزال شود لازم است يك شتر كفاره بدهد و احوط قضاى حج است در موردى كه اين ملاعبه با انزال و امثال آن بنحو حرام بر غير محرم صورت بگيرد مثل اينكه با اجنبيه باشد و در ملاعبه بدون انزال يك گوسفند است.آية الله مكارم: اين احتياط ترك شود.آية الله فاضل: اگر محرم زن خود را با شهوت لمس كند و يا با او بازى كند اگر انزال نشود يك گوسفند كفاره بدهد، و اگر انزال شود بنابر احتياط واجب يك شتر كفّاره دارد.622 آية الله اراكى، آية الله نورى: بنابر احتياط واجب يك شتر كفاره دارد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: واجب است يك شتر كفاره بدهد (آداب و احكام حج، مسأله 391).آية الله خامنه اى: كفاره ملاعبه منتهى به امناء در حال احرام يك شتر است.623 آية الله خويى، آية الله تبريزى: اگر طواف حج را فراموش نموده و با عيال خود نزديكى كند و يا بعد از سعى و قبل از تقصير از روى جهل به حكم باشد بايد كفّاره بدهد.امورى كه در حرام دوم از محرّمات بعد از مسأله 313 آمده است و مراد تمام محرمات احرام نمى باشد.624 آية الله سيستانى: اگر مرد زنش را مجبور به جماع كند، بنابر احتياط واجب بايد كفاره او را نيز بدهد.625 آية الله فاضل: و در اين صورت ظاهراً حج او صحيح است، امّا بايد مثل مرد سال بعد به عنوان عقوبت حج تمتّع انجام دهد.626 آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى: شاهد شدن بر عقد بنابر قول مشهور بر محرم حرام است، و اين قول موافق احتياط است.آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب نبايد شخص محرم شاهد شود.آية الله بهجت: حاضر شدن در مجلس عقد و شاهد شدن بر آن بر محرم حرام است. (مناسك، مسأله 235).آية الله اراكى، آية الله نورى: احتياط واجب.627 آية الله بهجت: احتياط واجب.628 آية الله خويى، آية الله تبريزى: بعضى از فقهاء فرموده اند كه گواهى بر عقدى كه قبلا واقع شده نيز بر محرم حرام است، ولى دليلش ظاهر نيست.آية الله مكارم: احتياط واجب اين است كه محرم.آية الله فاضل: شهادت دادن به عقد در حال احرام جايز است هرچند احتياط مستحب در ترك آن است.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: شهادت بر عقد جايز نيست اگرچه پيش از احرام شاهد شده باشد.629 آيات عظام اراكى، نورى، گلپايگانى، خويى، تبريزى، مكارم، فاضل، صافى: بنابر احتياط واجب محرم نبايد خواستگارى نمايد.630 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: متعرّض حرمت ابديّه نشده اند و فرموده اند كه عقد او باطل است.آية الله بهجت: اقوى حرمت ابديه است. ( مناسك، مسأله 233 ).631 آية الله بهجت: اگر جاهل بود حرام ابدى نمى شود اگرچه دخول بنمايد بنابر اظهر و اشهر (كتاب نكاح ص48)
آية الله گلپايگانى : متعرض فرض جهل نشده اند.آية الله اراكى، آية الله نورى: در صورت عدم دخول، و در صورت دخول حرام دائمى مى شود.632 آية الله مكارم: اين احتياط مستحب است.نزديكى كرده باشد.[ م] ظاهراً فرقى بين زن عقدى و صيغه اى نيست در احكامى كه ذكر شد.633 آية الله اراكى: بنابر احتياط مستحب.آية الله فاضل: اگر زنى احرام بسته باشد و مردى كه محرم نيست او را به عقد خود درآورد، اين عقد باطل است. و چنانچه زن عالم به حكم بوده است عقد باطل است و براى هميشه بر يكديگر حرام مى شوند.آية الله گلپايگانى: متعرض اين فرع نشده اند.آية عظام خوى، تبريزى، سيستانى: در صورتى كه زن محرم باشد و مردى كه محرم نيست او را به عقد خود درآورد اين عقد باطل است و چنانچه زن عالم به حكم بوده است موجب حرمت ابدى هم مى شود. (آية الله سيستانى: حكم اخير مبنى بر احتياط است)
آية الله بهجت: احوط اتّحاد حكم مرد و زن است بلكه خالى از وجه نيست. (كتاب نكاح ص48)
634 آية الله بهجت: و نيز عالم به موضوع در موردى كه محلّى براى جهل به آن هست. (مناسك شيخ ص18)
آية الله سيستانى، آية الله فاضل: عالم به حكم و موضوع (يعنى اينكه بدانند مرد مُحرم است) باشند.635 آية الله خامنه اى: و اگر نتواند شتر بدهد قربانى كردن يك گوسفند كافى است و اين در صورت علم به حكم و عمد مى باشد و اگر استمناء با كارى است كه او با خود انجام مى دهد و پيش از مزدلفه است لازم است حج را تمام كند و در سال بعد آن را دوباره بجا آورد و اگر استمناء به وسيله همسرش انجام شده، احتياط واجب آن است كه باز هم اينگونه عمل كند.636 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: در صورتى كه با آلت خود بازى كند و منى بيرون بيايد كفاره آن يك شتر است و اگر اين عمل قبل از موقفين باشد سال ديگر بايد اعاده حج نمايد.آية الله خويى، آية الله تبريزى: اگر محرم با آلت خود بازى كند و منى از آن بيرون بيايد حكم كسى است كه با زن خود نزديكى كرده و مسأله آن گذشت. و اگر بدون بازى با آلت استمناء نمود، كفاره بر او واجب مى شود و بنابر اظهر حج و عمره اش فاسد نخواهد شد. هرچند رعايت احتياط در اعاده آنها بهتر است.آية الله سيستانى: استمناء با عضو تناسلى چه با دست و غير آن مطلقا حرام است و حكم آن در حج حكم جماع است كه گذشت و همچنين در عمره مفرده به احتياط واجب و استمناء بوسيله بوسيدن زن و يا دست زدن و يا ملاعبه و نگاه حكمش در مسائل قبل گذشت. و استمناء بوسيله شنيدن صحبت زن و يا اوصاف و مشخصات او و يا بوسيله تصوّرات او در خيال و مانند آن بر محرم حرام است ولى موجب كفاره نيست. ( مناسك، مسأله 232 ).آية الله بهجت: و بدان كه انزال منى با استمناء، بعضى او را مفسد حج دانسته اند مثل جماع كردن و اين قول احوط است در استمناء به مثل عبث با آلت خود و مانند آن از محرّم بر غير محرم پس ترك نشود احتياط به قضاء حج. ( مناسك، مسأله 232 ).است استمناء نيز موجب بطلان باشد به نحوى كه در جماع گفته شد.637 آية الله فاضل: ظاهراً استمناء موجب بطلان نمى شود و حكم آن مثل جماع است كه گذشت. و ظاهراً زن نيز همين حكم را دارد.638 آية الله خويى، آية الله بهجت: احوط اجتناب از هر بوى خوشى غير از اينهاست.آية الله تبريزى: اين حكم در غير زعفران و عود و عنبر و مشك و ورس، مبنى بر احتياط مستحب است.آية الله سيستانى: بر محرم حرام است استعمال هر ماده اى كه براى خوشبو كردن بدن يا لباس يا خوراك يا غير آنها مورد استفاده واقع مى شود چه استعمال به بوييدن باشد يا خوردن يا ماليدن يا رنگ كردن يا بخور دادن و احتياط واجب آن است كه از شامپو و صابون و سيگارى كه بوى خوشى دارد نيز اجتناب كند.639 آية الله مكارم: يا پراكندن در فضا بوسيله اسپرى و مانند آن.640 آيات عظام خامنه اى، خويى، تبريزى : بنابر احتياط لازم.641 آية الله مكارم: مگر اينكه موجب عسر و حرج باشد.642 آية الله سيستانى: اين حكم مخصوص گياهانى است كه براى بوييدن مورد استفاده واقع مى شود چه از آن عطر گرفته شود و چه نشود.آيات عظام گلپايگانى، اراكى، مكارم، صافى: بنابر احتياط واجب از تمام گلها اجتناب كند.نظر آية الله خويى، آية الله بهجت اين است: كه بايد بنابر احتياط لازم از هر بوى خوشى اجتناب كند. ولى آية الله بهجت موارد استثناء را ذكر نكرده اند.آية الله خامنه اى: احتياط واجب نبوييدن هر چيز معطرى است كه به آن عطر گفته نمى شود.آية الله تبريزى: چنانكه گذشت حكم در غير زعفران و عود و عنبر و ورس و مشك، مبنى بر احتياط مستحب است.643 آية الله سيستانى: حرمت شامل آنها نيز مى شود.نظر آيات عظام در مسأله قبل گذشت.644 آية الله خامنه اى: بنابر احتياط واجب از بوييدن آنها اجتناب كند. ؤ
آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: نهايت احتياط در آن....آية الله بهجت: متعرض اين احتياط نشده است.آية الله خويى، آية الله سيستانى: بنابر احتياط از بوئيدن آنها هنگام خوردن بايد خوددارى شود.آية الله تبريزى: اولى اين است كه از بوئيدن آنها هنگام خوردن خوددارى شود.645 آية الله تبريزى: بنابر احتياط واجب. ( مناسك، مسأله 241 ).آية الله بهجت: بنابر احوط بلكه اقوى. ( مناسك، مسأله 241 ).آية الله فاضل: و اگر گرفت معصيت كرده ولى كفاره ندارد.646 آية الله نورى: اگر صابون و شامپو داراى بوى خوش باشد بايد محرم از آن اجتناب كند.647 آية الله خامنه اى: وجوب كفّاره در استعمال طيب ثابت نيست اگر چه احتياط مستحب آن است كه يك گوسفند كفّاره بدهد.آية الله خويى و آية الله تبريزى: كفاره اش بنابر مشهور يك گوسفند است، ولى ثبوت كفاره در غير خوردن، محل اشكال است هرچند احوط كفاره دادن است.آية الله سيستانى: هرگاه محرم عمداً مقدارى از چيزهاى خوشبو را بخورد، و يا چيزى را بپوشد كه اثر بوى خوش از سابق در آن مانده باشد، بنابر احتياط واجب بايد يك گوسفند كفاره بدهد، ولى در غير اين دو مورد در استفاده از بوى خوش كفاره واجب نيست، هرچند احوط كفاره دادن است. ( مناسك، مسأله 240 ).آية الله فاضل: در صورت علم و عمد.آيات عظام گلپايگانى، اراكى، مكارم، صافى، بهجت: در صورت عمد....آية الله صانعى: بلكه بنا بر اقوى.648 آية الله فاضل: ماده خوشبوى مخصوصى است كه براى نظافت كعبه استعمال مى شود.آية الله غروى: خلوق عبارت است از عطرى كه مايع بوده و زرد رنگ و اعظم اجزاى آن زعفران است و كعبه را با آن خوشبو مى كنند.649 آية الله بهجت: اين احتياط در صورتى است كه معلوم باشد دخول آنچه جايز نيست بوئيدن آن (و لو بحسب احتياط ممنوع باشد) در آن، و معلوم نباشد ناميده شدن آن به خلوق كعبه (كه خوشبو كننده كعبه است با خصوصيتى در ساخت آن) و الاّ اقوى عدم حرمت است (مناسك شيخ ص19).آيات عظام خويى، تبريزى، فاضل: اين احتياط لازم نيست.آية الله صانعى: مستحب.آية الله سيستانى: خلوق كعبه عطرى است كه از زعفران و غير آن گرفته مى شده است و نسبت به آنچه فعلا كعبه را با آن خوشبو مى كنند چيزى در مناسك ايشان نيامده است.آية الله خامنه اى: اين احتياط لازم است.650 آية الله گلپايگانى: در صورت تكرار كفاره هم تكرار شود. ( مناسك عربى، ص 98 ).آية الله خامنه اى: تكرّر استعمال طيب در يك زمان تا حدى كه عرفاً آن را يكبار استعمال كردن بدانند كفاره را متعدد نمى كند و در غير آن على الظاهر بايد كفاره را به تعداد استعمال تكرار كند و عدم تخلل كفاره تأثيرى ندارد گرچه وجوب كفاره به جهت استعمال طيب معلوم نيست.آية الله بهجت: با تخلل تكفير كفّاره دارد و بدون آن احتياط است.آية الله تبريزى: چنانچه گذشت كفاره در غير خوردن مبنى بر احتياط وجوبى است و در صورت تكرار احتياط در تعدّد كفاره است.651 آية الله اراكى: يا مجلس واحد، بنابر احتياط كفاره را تكرار كند.652 آية الله فاضل: بنابر اقوى كفاره را بايد متعدد بدهد.653 آية الله خويى: متعرض اين مسأله نشده اند.آية الله سيستانى: به حاشيه مسأله 343 مراجعه شود.654 آية الله سيستانى: براى محرم جايز نيست كه جامه دكمه دار يا آنچه فايده دكمه را داشته باشد بپوشد در صورتى كه دكمه آن را ببندد و همچنين جايز نيست جامه اى بپوشد كه يقه و آستين داشته باشد و سر را از يقه و دستها را از آستين بيرون بياورد و همچنين جايز نيست شلوار و زيرشلوارى و آنچه را كه در ستر عورتين مانند آنها باشد مگر اينكه ازار (لنگ) نداشته باشد كه در اين صورت پوشيدن آن جايز است، و بنابر احتياط واجب بايد از پوشيدن لباسهاى متعارف مانند پيراهن و قبا و لبّاده و كت و پيراهن عربى بپرهيزد، هر چند دكمه آنها را نبندد يادست از آستين و سر از يقه بيرون نياورد. (مناسك، مسأله 242).آية الله خويى: پوشيدن پيراهن و قبا و شلوار و زير شلوارى و جامه دكمه دار با بستن دكمه آن و درع (زره) و هر جامه اى كه آستين دار باشد كه دست در آن برود بر محرم حرام است. (مناسك، مسأله 242).655 آية الله سيستانى: فرقى نيست در آنچه در حاشيه قبل گفته شد كه لباس دوخته باشد يا بافتنى يا نمد مالى يا غير آن.آية الله خويى، آية الله تبريزى : احوط اجتناب از هر جامه دوخته بلكه شبيه دوخته است، مانند نمدى كه چوپانان آن را مى پوشند.آية الله مكارم: همچنين لباسهايى كه قطعات آن را بهم مى چسبانند.656 آية الله خامنه اى: و همچنين لباسهاى دكمه دار گرچه مخيط نباشد، كه پوشيدن آن حرام است ولى ساير استعمالات آن مانند فرش قرار دادن يا به عنوان روانداز استفاده كردن مانعى ندارد.657 آية الله خامنه اى: پوشيدن مخيط از غير انواع لباس مانند كمربند يا هميان حرام نيست، و كفاره ندارد.آية الله فاضل: اقوى اجتناب از مطلق دوخته است.آية الله خويى: احوط اجتناب از مطلق جامه دوخته و شبيه دوخته است ولى انداختن پتوى حاشيه دار كه طرفين آن را با نخ دوخته اند مانع ندارد. (استفتائات، ص241، س712).آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: استفاده از اين اشياء براى محرم جايز است هرچند دوخته باشد: 1 هميان و كمربند كه براى حفظ پول به كمر مى بندند. 2 فتق بند. 3 كفشى كه تمام روى پا را نپوشاند.658 آية الله مكارم: كمربند دوخته اشكالى ندارد.شب كلاه.659 آية الله سيستانى: معلوم شد كه معيار لباس دوخته نيست بلكه انواع خاصى از لباس حرام است و به احتياط واجب لباسهاى متعارف هم حرام است و امّا كمربند و بند ساعت و دمپايى و امثال آن اگر دوخته باشد اشكال ندارد گرچه كمربند مكروه است و همچنين اشكال ندارد اگر حاشيه لباس احرام دوخته باشد يا بر آن ماركى باشد كه دوخته باشند.آية الله تبريزى: پوشيدن شب كلاه جايز نيست و كمربند مانعى ندارد.آية الله صانعى: بلكه در مثل آنها پوشيدنشان متعارف است در غير حال احرام خالى از وجه نيست و امّا در غير آنها احتياط مستحب است.660 آية الله فاضل: اما اگر بتواند هميان دوخته نشده تهيه كند نمى تواند از هميان دوخته شده استفاده كند.آية الله بهجت: درمناسك ايشان، قسمت اخير آورده نشده است.661 آية الله فاضل، آية الله صافى: اولى اين است كه كفاره بدهد.آية الله تبريزى: كفاره هم ندارد.آية الله مكارم، آية الله سيستانى: ضرورت لازم نيست و كفاره هم ندارد.آية الله خامنه اى: حكم آن در ذيل مسأله 347 گذشت.آية الله سيستانى: اين احتياط لازم نيست.662 آية الله بهجت: الاّ در صورتى كه إزار نداشته و شلوار بپوشد كه در وجوب فديه تامّل است (مناسك شيخ ص20 و 21).آيات عظام خامنه اى، خويى، تبريزى، سيستانى : بنابر احتياط واجب بايد يك گوسفند بدهد.663 نظر آيات عظام در ذيل مسأله 287 گذشت.664 نظر آيات عظام در ذيل مسأله 287 گذشت.665 آية الله اراكى: احوط بلكه اقوى اجتناب از آن است.آية الله سيستانى، آية الله مكارم: منظور از قفازين هر نوع دستكش است.666 آية الله بهجت: براى متعمّد و يا مضطرّ، بخلاف ناسى و ساهى و جاهل كه چيزى بر آنها نيست (مناسك شيخ ص20)
آية الله نورى: هر چند از روى اضطرار پوشيده باشد و با تعدّد لباس يا تكرار در پوشيدن، كفاره نيز تكرار مى شود.667 آية الله خامنه اى: اگر تعدّد پوشيدن صدق كند براى هر مورد يك كفّاره بدهد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: ظاهر آن است كه اگر براى پوشيدن جنس دوخته يك كفاره بدهد كافى است. ( مجمع المسائل، ج1، ص461، مسأله 20 ).668 آية الله سيستانى: در اين صورت اگر نوع اين لباسها مختلف باشد به تعداد هر لباس بايد كفاره بدهد، و اگر نوع لباسها يكى باشد بنابر احتياط به تعداد هر لباس بايد كفاره بدهد. ( مناسك، مسأله 245 ).آية الله بهجت: ظاهر تعدّد كفّاره است به تعدّد صنفها مطلقا، چه على الترتيب بپوشد و چه در يك دفعه بپوشد. (مناسك شيخ ص20).براى هريك كفاره بدهد.[ م] اگر از روى اضطرار لباسهاى متعدد پوشيد كفاره ساقط نمى شود.669 آية الله خامنه اى، آية الله تبريزى: بنا بر احتياط در صورت اضطرار به پوشيدن لباس هم كفاره دارد.آية الله مكارم: مگر اينكه موجب عسر و حرج شود.آية الله خويى، آية الله سيستانى: بنابر احتياط. ( مناسك، مسأله 245 ).670 آية الله غروى: اقوى در اين صورت كفايت يك كفّاره است در صورتى كه همه را در يك دفعه بپوشد و يك لبس صدق كند.671 آية الله بهجت: اگر يك دفعه پوشيدن صدق كند (مستفاد از مناسك شيخ ص20).672 آية الله مكارم: مگر اينكه موجب عسر و حرج شود.نظر آية الله خامنه اى ذيل مسأله 355 گذشت.آية الله فاضل: چنانچه چند لباس از يك نوع را يك دفعه (يعنى پشت سر هم و بدون فاصله) بپوشد فقط يك كفاره واجب مى شود.آية الله تبريزى: در صورتى كه چند لباس بپوشد ولو از يك نوع باشد، بايد به تعداد آنها كفاره بدهد.آية الله گلپايگانى: براى پوشيدن جنس دوخته در احرام عمره يك كفاره و در احرام حج نيز يك كفاره كافى است. ( مجمع المسائل، ج1، ص 461، مسأله 20 ).673 آية الله خويى، آية الله تبريزى: سرمه سياه بقصد زينت كردن حرام است قطعاً. و بنابر احتياط يك گوسفند كفاره بدهد و از سرمه سياه بدون قصد زينت و غير سياه با قصد زينت بنابر احتياط واجب اجتناب كند. آية الله خويى: و بنابر احتياط مستحب كفاره هم دارد ولى سرمه غير سياه بدون قصد زينت مانع ندارد و كفاره نيز ندارد.آية الله مكارم: فرقى بين سرمه سياه و غير سياه نيست، ملاك در حرمت زينت و عدم زينت است.آية الله سيستانى: سرمه سياه و هر سرمه اى كه زينت حساب شود اگر به قصد زينت باشد حرام و اگر به قصد زينت نباشد احتياط واجب در ترك است و امّا سرمه اى كه نه سياه باشد و نه زينت شمرده شود اگر به قصد زينت نباشد جايز و اگر به قصد زينت باشد احتياط واجب در ترك است، بلى در هر صورت براى معالجه در حال اضطرار اشكال ندارد. (مناسك، مسأله 246).674 آية الله خويى : اگر قصد زينت نكند بنابر احتياط واجب بايد اجتناب كند .آية الله اراكى : در صورت عدم قصد زينت ، احوط ترك است .آية الله بهجت : اگر سرمه سياه بكشد و قصد زينت نداشته باشد بلكه براى اعلاج مرض باشد اشكال ندارد . ( مناسك ، مسأله 246 ) .نكند. و احتياط واجب اجتناب از مطلق سرمه است كه در آن زينت باشد، بلكه اگر بوى خوش داشته باشد بنابر اقوى حرام است.675 آية الله بهجت: احوط اجتناب از مطلق سرمه است اگر بقصد زينت باشد يا بوى خوش در آن باشد (مناسك شيخ ص21).آية الله اراكى: بنابر احوط حرام است.نظر آيات عظام در قسم پنجم از محرمات احرام گذشت.676 آية الله خويى: بنابر احتياط بايد يك گوسفند كفاره دهد.آية الله سيستانى: بنابر احتياط مستحب يك گوسفند كفاره بدهد.آية الله تبريزى: اگر سرمه سياه را بقصد زينت بكشد بنا بر احتياط يك گوسفند كفاره دارد و در سرمه سياه كه بقصد زينت نباشد يا سرمه اى كه بقصد زينت مى كشد ولى سياه نيست احتياط استحبابى در كفاره دادن است.آية الله بهجت: متعرّض مسأله كفاره اكتحال نشده اند.677 آية الله فاضل : اگر بوى خوش آن در لحظه سرمه كشيدن قابل استشمام باشد اقوى كفاره دادن است ولى چنانچه بوى خوش از آن استشمام نشود احتياط مستحب در كفّاره دادن است.آية الله مكارم : يك گوسفند اگر عمداً باشد .آية الله صانعى : بلكه اقوى .كفاره دادن است.[ م] در صورتى كه احتياج داشته باشد به سرمه كشيدن مانعى ندارد.هشتم نگاه كردن در آينه.678 آية الله خامنه اى: نگاه كردن در آينه بدون قصد زينت مانند راننده و امثال آن اشكال ندارد.آية الله مكارم: در صورتى كه براى تزئين خود و اصلاح سر و وضع خود باشد.آية الله سيستانى، آية الله تبريزى: نگاه كردن در آينه جهت زينت بر محرم حرام است.آية الله بهجت: در صورتى كه براى عذرى از قبيل مرض نباشد كه صدق تزيّن نمى كند. (مناسك شيخ ص21)
679 آية الله خامنه اى: در صورتى كه قصد زينت نداشته باشد.آية الله سيستانى: اجسام صيقلى ديگرى كه خاصيت آينه را داشته باشند حكم آينه را دارند.آية الله مكارم: هرگاه براى تزئين و اصلاح خود باشد اشكال دارد.آية الله صانعى: مگر آنكه براى زينت باشد كه حرمت آن خالى از وجه نيست.680 آية الله بهجت: اگر بقصد زينت نباشد بنا بر اقوى عيبى ندارد.681 آية الله فاضل : و به قصد زينت استفاده كند .جايز نيست.682 آية الله خامنه اى: احتياط واجب اجتناب از هر چيزى است كه عرفاً زينت محسوب مى شود.آية الله سيستانى: در صورتى كه عينك زدن عرفاً زينت باشد، احوط پرهيز از آن است. ( مناسك، مسأله 247 ).683 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: كفاره اش استغفار است. ( آراء المراجع، ص 153 ).آية الله خويى: كفاره اش بنابر احتياط يك گوسفند است. ( مناسك، مسأله 247 ).آية الله تبريزى: كفاره اش بنابر احتياط استحبابى يك گوسفند است. ( مناسك، مسأله 247 ).684 آية الله فاضل: يا در ماشينى كه نشسته است.685 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: نظر در آينه مطلقا جايز نيست چه بقصد زينت باشد و چه نباشد. ( مناسك عربى ص 89 ).آيات عظام خامنه اى، خويى، تبريزى، سيستانى، مكارم، بهجت: نگاه به آينه بدون قصد زينت اشكال ندارد.686 آية الله صانعى: كه در اين صورت احتياط استحبابى است.آية الله نورى: در حال احرام عكس گرفتن از يكديگر چون نگاه كردن در آينه بر آن صدق نمى كند اشكال ندارد.نهم پوشيدن موزه و چكمه و گيوه و جوراب و هرچه تمام روى پا را مى گيرد.687 آية الله تبريزى: احوط نپوشيدن هر چيزى است كه تمام پشت پا را بپوشاند.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: و احتياط آنست كه از پوشيدن چيزى كه قسمتى از روى پا را هم بپوشاند نيز خوددارى كند ولى بند نعلين اشكال ندارد.آية الله بهجت: و مانند چكمه و جوراب است بلكه مطلقا با صدق لبس و پوشيدن على الاحوط (مناسك شيخ ص21)
688 آية الله غروى: عموميّت حكم در اين مسأله كه شامل زنان هم باشد اگر اقوى نباشد على الأقل احوط است.آية الله بهجت: بعيد نيست ابتناء حكم بر منع كشف قدمين در غير حال احرام پس پوشيدن آنها در حال احرام ممنوع نيست و عدم منع آن پس بامرد مشترك است (مناسك شيخ ص21 و 22).689 آية الله صانعى آية الله سيستانى: بلكه مضطرّ شود.690 آية الله بهجت، آية الله مكارم: احتياط مستحب اين است.آية الله فاضل، آية الله خويى: احتياط مستحب ( مناسك عربى، مسأله 248 ).آية الله خامنه اى: قدر مسلم از حرام بودن پوشاندن روى پا، پوشيدن چكمه و جوراب و امثال آن است نه هر چيزى كه روى پا را مى پوشاند و در هر صورت اگر محرم ناچار به پوشيدن آن شود، احتياط شكافتن روى آن است.آن است كه روى آن را شكاف دهد.[ م] در پوشيدن آنچه روى پا را مى گيرد كفاره نيست.691 آيات عظام خويى، تبريزى، فاضل، اراكى: احوط ثبوت كفاره گوسفند است.آية الله سيستانى: در پوشيدن چكمه و مانند آن كفاره اى واجب نيست، ولى بنا بر احتياط اگر عمداً جوراب و مانند آن را بپوشد بايد يك گوسفند كفّاره بدهد. ( مناسك، مسأله 248 ).آية الله نورى: كفاره پوشيدن آنچه كه روى پا را مى گيرد يك گوسفند است.692 آية الله بهجت: اظهر مقيّد بودن دروغ گفتن و دشنام دادن و مفاخرت است به آنكه بر غير محرم حرام باشند. (مناسك شيخ ص22).693 آيت الله خويى: مراد از فسوق در آيه مباركه ( فَلا رَفَثَ وَ لا فُسوقَ وَ لا جِدالَ فِى الْحَجِّ ) دروغ و دشنام است، و فخر كردنِ حرام هم ملحق به فسوق است.آية الله خويى: فخر در صورتى كه مستلزم اهانت به ديگران نباشد حرام نيست. (مناسك، مسأله 249).آية الله تبريزى: فخر كردن بر ديگران اگر براى اثبات فضيلت و برترى براى خود باشد كه توهين ديگرى را در برداشته باشد اين عمل فى نفسه حرام است.آية الله فاضل: خواه موجب نقص ديگران باشد و يا نباشد.آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب فخر فروشى نيز از فسوق است.آية الله سيستانى: فخر كردن اگر مستلزم اهانت و تحقير مؤمن باشد هميشه حرام است و در حال احرام حرمتش مؤكّد است و اگر چنين نباشد اشكالى ندارد حتى در حال احرام.كردن نيز فسوق است، و از براى فسوق كفاره نيست، فقط بايد استغفار كند، و مستحب است چيزى كفاره بدهد و اگر گاو ذبح كند بهتر است.يازدهم جدال است و آن گفتن « لا والله » و « بلى والله » است.694 آية الله فاضل: درمرادف اشكال است و ظاهراً در جدال محرّم خصوص لفظ «لا» و «بلى» دخالت دارد.695 آية الله گلپايگانى: بنابر احتياط لازم، گفتن كلمه آرى والله و بله والله و نه والله ملحق به آن است.آية الله تبريزى: و احتياط در اين است كه بغير اين دو كلمه نيز قسم نخورد و همچنين با الفاظى كه مترادف آنهاست از هر لغتى كه باشد.ظاهر فرمايش آية الله خويى: اين است كه: كلمه لا و بلى دخالت در مطلب دارد.696 آية الله اراكى: بنابر احتياط مطلق قَسَم خوردن جدال است.است.697 آية الله اراكى ، آية الله خويى : بنابر احتياط واجب لفظ مرادف « الله » به هر زبانى كه باشد ملحق به جدال است .آية الله بهجت : اگر قسم به لفظ جلاله نباشد اظهر عدم الحاق است، و اگر به لفظ جلاله باشد ظاهر تحقق حرام به مجرّد آن است. (مناسك شيخ ص22).آية الله فاضل: ظاهراً لفظ «الله» بدون «لا» و «بلى» جدال محرّم نيست، و مرادف «الله» نيز به هر زبانى كه باشد جدال محرّم نمى باشد.698 آية الله بهجت: به مسأله قبلى مراجعه شود.آية الله فاضل: در صورتى كه مشتمل بر كلمه لا و يا بلى باشد در اين صورت نيز احتياط مستحب الحاق است.آية الله سيستانى: در جدال كافى است كه قسم به خداى متعال باشد ولو به لفظ جلاله نباشد.699 آية الله سيستانى: استثنا مى شود از حرمت جدال موردى كه ترك آن مستلزم ضررى بر مكلّف باشد، مثلا حق او را پايمال كند.آية الله خويى، آية الله تبريزى: و همچنين اگر مرادش اظهار محبت يا تعظيم باشد، مثل: تو را به خدا اين كار را نكن....آية الله بهجت: و در صورت جواز كفّاره اى نيست على الاظهر (مناسك شيخ ص22).آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: و براى اظهار مودّت و دوستى و اكرام مؤمن نيز جايز است.700 آية الله سيستانى: به گفته بعضى از فقها جدال با قسم راست محقّق نمى شود مگر اينكه سه بار پى درپى باشد و اين گفته خالى از وجه نيست، گرچه احتياط ترك آن است حتى يك بار.701 آية الله بهجت: اگر سه مرتبه پى درپى باشد، و در حكم غير صورت تتابع با عدم تخلل تكفير تامّل است در صادق و كاذب (مناسك شيخ ص22).آية الله سيستانى: اگر سه بار پى در پى باشد.* [ م] اگر در جدال دروغگو باشد احتياط واجب آن است كه در يك مرتبه يك گوسفندكفاره بدهد ودر دو مرتبه يك گاو و در سه مرتبه يك شتر بلكه خالى از قوت نيست.702 آيات عظام خويى، سيستانى، تبريزى: در مرتبه اول يك گوسفند و در مرتبه دوم يك گوسفند ديگر و در مرتبه سوم يك گاو كفّاره بدهد.آية الله اراكى: مطابق با احتياط است.آية الله تبريزى: در همان مرتبه اول يك گوسفند و يك گوسفند ديگر بنابر احتياط براى مرتبه دوم و در مرتبه سوم يك گاو كفاره دارد. ( مناسك، مسأله 252 ).آية الله بهجت: در همان مرتبه اول يك گوسفند و در مرتبه دوم بنابر احتياط يك گاو كفاره بدهد بلكه خالى از وجه نيست و در مرتبه سوم تخيير ميان گاو و شتر خالى از وجه نيست. ( مناسك، مسأله 252 ).آية الله مكارم: اين قول موافق احتياط است.آية الله فاضل: واجب است كه در مرتبه اول گوسفند كفاره بدهد و احتياط واجب آن است كه در مرتبه دوم يك گاو و در مرتبه سوم يك شتر كفاره بدهد و احتياط كامل به ان تحقق پيدا مى كند كه در مرتبه دوم بين گوسفند و گاو و در مرتبه سوم بين گاو و شتر جمع نمايد.703 آية الله مكارم : بعيد است .آية الله سيستانى : و اگر كفاره را داد و دوباره قَسَم دروغ خورد بايد به ترتيبى كه گذشت كفاره بدهد .آية الله فاضل : بلكه بعيد نيست كفاره اش يك گاو باشد .704 آية الله فاضل: بعيد نيست كفاره اش يك شتر باشد.آية الله تبريزى: چنانكه سابقاً گفته شد در مرتبه دوم جدال به دروغ بايد يك گوسفند ديگر بدهد و در مرتبه سوم بايد يك گاو بدهد و بنابراين اگر بعد از دو مرتبه قسم خوردن به دروغ مرتبه سوم هم قسم به دروغ خورد بايد يك گاو كفاره بدهد و گاوى را كه قبلاً ذبح كرده كافى نيست و همچنين است اگر بعد از دو مرتبه سابق، دو مرتبه ديگر يا بيشتر قسم خورد، بلى اگر بعد از اينكه دو مرتبه بر دروغ جدال كرد و دو گوسفند كفاره داد براى مرتبه سوم فقط يك گوسفند بايد بدهد و اگر بعد از دادن دو گوسفند دو مرتبه ديگر جدال بدروغ كرد بايد دو گوسفند و اگر سه مرتبه يا بيشتر جدال به دروغ كرد يك گاو بايد ذبح كند.705 آية الله مكارم: مانند مسأله سابق است.آية الله فاضل: بعيد نيست كفاره اش دو شتر باشد.آية الله سيستانى: مراجعه شود به حاشيه مسأله 378
706 آية الله بهجت، بيشتر از دو مرتبه را مى فرمايد و متعرّض حكم مورد تخلّل كفاره بين موارد تخلّف نشده اند.آية الله خويى، فتواى صريحى از ايشان نيست ولى در كتاب معتمد العروه ج4 ص177 از ايشان نقل شده است: «در جدال راست از بار سوم به بعد هر بار يك گوسفند دارد و دادن كفاره در اثناء تأثيرى در اين حكم ندارد».707 آية الله سيستانى: اگر بعد از سه بار يا بيشتر قسم راست خوردن پى درپى كفاره بدهد، و يا سه بار پشت سر هم قسم بخورد و پس از فاصله دوباره سه بار يا بيشتر پشت سر هم قسم بخورد، در اين دو صورت بايد يك كفاره ديگر بدهد. ( مناسك، مسأله 252 ).آية الله فاضل: ثبوت كفاره محلّ اشكال است.708 آية الله سيستانى: كفاره قسم دروغ در بار سوم و بعد از آن هر چه باشد يك گاو است ولى اگر كفّاره داد و دوباره قسم دروغ خورد يك گوسفند است و بار دوّم نيز گوسفند و سوّم گاو است.آية الله خويى: در جدال دروغ، بار اوّل يك گوسفند و بار دوّم گوسفندى ديگر و بار سوّم به بعد، هر بار يك گاو است و دادن كفاره در اثناء، تأثيرى در حكم ندارد. (معتمد العروه، ج4، ص177).آية الله فاضل: بعيد نيست كه براى هر جدال زائد بر سه مرتبه يك شتر واجب باشد.آية الله تبريزى: چنانچه بدروغ بيش از سه مرتبه جدال كرد كفاره آن يك گاو است مگر اينكه پس از مراتب سابق كفاره را ذبح كرده باشد كه در اين صورت بايد آنچه را كه بعد از دادن كفاره محقق شده ملاحظه نمايد چنانچه يك مرتبه جدال بدروغ كرد يك گوسفند و اگر دو مرتبه جدال بدروغ كرد دو گوسفند و اگر سه مرتبه يا بيشتر بود بايد يك گاو كفاره بدهد.709 آية الله بهجت: بنابر مشهور و موافق با احتياء و در خصوص شپش حرمت قتل و القاء از جسد يا ثوب خالى از وجه نيست (مناسك شيخ ص23).710 آية الله فاضل: انسان يا حيوان.711 كَيك: حشره اى است به اندازه شپش، بال ندارد و چون پاهاى عقب او بلند است به آسانى مى جهد، خرطومى دارد كه با آن خون انسان را مى مكد و گاهى باعث سرايت بيمارى طاعون مى شود. «فرهنگ عميد».كه در بدن حيوان است.712 آية الله سيستانى متعرض حكم كنه كه در بدن حيوان است نشده اند و در مورد پشه و كك فرموده اند اگر ضرر ازؤآنها متوجّه شخص نباشد احتياط واجب اين است كه آنها را نكشد و اما راندن آنها جايز است.آيات عظام خويى، تبريزى، گلپايگانى، صافى: كشتن شپش و انداختن او از بدن براى محرم جايز نيست اما پشه و كك احتياط در نكشتن آنهاست در صورتى كه ضررى متوجه محرم نشود اما تا راندن آنها ظاهراً جايز است هرچند احوط ترك است.713 آية الله سيستانى: به احتياط واجب انداختن شپش از بدن و لباس جايز نيست.آية الله گلپايگانى: بنابر احتياط واجب جايز نيست كه شپش را از روى لباس و بدن بيفكند امّا راندن پشه و كك و مانند آنها ظاهراً جايز است هرچند احوط ترك آن است. ( مناسك، مسأله 253 ).آية الله بهجت: حرمت القاء غير شپش دليلى ندارد و شهرت هم بر آن ثابت نيست، بلى دور انداختن كنه خود يا كنه شتر خود، مورد احتياط است. (مناسك شيخ ص23).آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب در اين مسأله و مسأله بعد.آية الله فاضل: در غير شپش احتياط واجب در نينداختن است.714 آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى، ، به صورت اطلاق فرموده اند كه جابه جا كردن آنها ايرادى ندارد.آية الله فاضل: در غير شپش احتياط واجب در عدم نقل است.715 آية الله بهجت: جابجا كردن آن از جاى محفوظتر عيبى ندارد در صورتى كه سبب افتادن آن نشود. ( مناسك شيخ ص23 ).716 آية الله اراكى، آية الله نورى: احتياط واجب.آية الله مكارم: اين احتياط ترك نشود.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: نبايد آن را از محلى...717 آيات عظام اراكى، خويى، نورى، تبريزى، بهجت: بنابر احتياط واجب بايد يك مشت از طعام به فقير كفاره بدهد.آية الله فاضل: اين احتياط در كشتن يا انداختن شپش ترك نشود.آية الله مكارم: اين احتياط واجب است خواه عمداً باشد يا از روى خطا.آية الله سيستانى: در صورت كشتن و يا انداختن شپش احتياط مستحب آن است كه يك مشت از طعام كفاره بدهد. ( مناسك، مسأله 253 ).718 آية الله خامنه اى: بنابر احتياط واجب، محرم بايد از به دست كردن انگشتر و به كار بردن حنا اجتناب كند اگر اينها زينت محسوب شوند گر چه قصد زينت نكند بلكه بايد از هر كارى كه زينت حساب شود اجتناب كند.آية الله سيستانى: انگشتر به دست كردن براى زينت به احتياط واجب جايز نيست ولى براى امر ديگرى مانند استحباب و يا نگهدارى آن اشكال ندارد.آية الله مكارم: انگشتر زينتى به هر قصد باشد حرام است.719 آيات عظام خويى، تبريزى، مكارم: حنا بستن در صورتى كه زينت گفته شود بر محرم حرام است.آية الله خامنه اى: مراجعه شود به حاشيه مسأله قبل.آية الله سيستانى: احتياط واجب براى زن و مرد محرم ترك هر چيزى است كه عرفاً زينت شمرده شود چه قصد زينت كردن داشته باشد چه نداشته باشد و از اين قبيل است حنا ماليدن به روش معمول ولى استعمال آن به نحوى كه زينت نباشد در موارد علاج و مانند آن اشكال ندارد.آية الله بهجت: حنا بستن اگرچه براى زينت باشد عيبى ندارد. ( مناسك، مسأله 255 ).720 آية الله فاضل: حرمت محلّ اشكال است.721 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: در صورتى كه اثرش تا حال احرام باقى مى ماند بنابر احتياط بايد خوددارى كند ( مناسك فارسى، ص 41 ) و در مناسك عربى، ص 91، مطابق متن فرموده اند: اگر اثرش تا زمان احرام بماند بهتر است قبل از احرام حنا نبندد.آية الله مكارم: اگر قصدش ادامه زينت براى حال احرام باشد اشكال دارد.722 آية الله خويى: بلكه زينت نمودن به هر چيز باشد بر محرم حرام است و كفاره اش بنابر احتياط يك گوسفند است. ( مناسك، مسأله 254 ).آية الله تبريزى: بنابر احتياط استحبابى كفاره اش يك گوسفند است. ( مناسك، مسأله 254 ).723 آيات عظام گلپايگانى، خويى، تبريزى، بهجت، صافى: پوشيدن زيور براى زينت بر بانوان محرم حرام است.آية الله سيستانى: اگر زيور به قصد زينت باشد حرام است و اگر به قصد زينت هم نباشد ولى عرفاً زينت حساب مى شود احتياط واجب در ترك است.آية الله اراكى: بنابر احتياط اگر قصد تزيين هم نداشته باشد جايز نيست.آية الله فاضل: احتياط مستحب.724 آية الله فاضل: اگر قصد زينت به آنها را نداشته باشد.آية الله مكارم: ولى آن را بپوشاند.725 آية الله سيستانى: بنابر احتياط مستحب آنها را براى شوهرش و مردانى كه با او محرمند ظاهر نسازد و نشان ندهد ( مناسك، مسأله 256 ).726 آية الله تبريزى: كفاره اش بنابر احتياط مستحب يك گوسفند است.آية الله خويى، متعرّض اثبات و نفى مسأله كفاره نشده اند.727 آية الله خويى، آية الله تبريزى: محرم نبايد بر بدن خود روغن بمالد.آية الله فاضل: اقوى اين است.آية الله خامنه اى:ماليدن روغن به اعضاى بدنوموى سردر حال احرام براى زينت يانرمى اعضاى بدن وامثال آن جايز نيست.728 آية الله بهجت: بنحو قطع، و در صورت ارتكاب تأخير احرام با امكان تا زمان زوال رائحه لازم است. (مناسك شيخ ص24).آية الله سيستانى: ولى اگر در آن عطر نباشد بلكه خودش خوشبو باشد اشكال ندارد.729 آية الله سيستانى: محرم مى تواند روغنى كه بوى خوشى ندارد براى مداوا استعمال كند و جايز است در حال ضرورت استعمال روغنى كه خوشبو است يا بوى خوش در آن است.730 آية الله اراكى: بنابر احتياط كفاره روغن ماليدن يك گوسفند است ولو مضطر باشد.آية الله خويى: كفاره روغن مالى در صورتى كه از روى علم و عمد باشد، يك گوسفند است و اگر از روى نادانى باشد، كفاره اش اطعام يك فقير است بنابر احتياط در هر دو مورد.آية الله تبريزى: كفاره روغن مالى در صورتى كه از روى علم و عمد باشد، يك گوسفند است چه در روغن بوى خوش باشد يا نباشد و اگر از روى نادانى باشد، كفاره اش اطعام يك فقير است بنابر احتياط در هر دو مورد.آية الله مكارم: احتياطاً يك گوسفند است.731 آية الله سيستانى: اگر مُحْرِم با علم و آگاهى و از روى عمد، بدن خود را با روغن خوشبو روغن مالى نمايد، بنابر احتياط بايد يك گوسفند كفاره بدهد هر چند از روى اضطرار باشد و اگر بدون علم و آگاهى اين كار را كرده باشد، بنابر احتياط كفاره آن اطعام يك فقير است. ( مناسك، مسأله 258 ).آية الله خامنه اى: اگر روغن را معطر كرده باشند مانند كرم هاى معطّر و امثال آن احتياط آن است كه يك گوسفند ذبح كند اگرچه واجب نبودن بعيد نيست.آية الله فاضل: اگر در روغن بوى خوش باشد كفّاره خوردن آن بنابر اقوى يك گوسفند است و در غير مصرف خوردن هم احتياطاً كفاره را بدهد.آية الله نورى: كفاره ماليدن روغن به بدن يك گوسفند است اگر چه از روى اضطرار باشد.732 آية الله بهجت، آية الله تبريزى: كفاره اش يك گوسفند است حتى در صورت ضرورت على الاحوط.آية الله فاضل: در حال اضطرار كفاره ثابت نيست.733 آية الله سيستانى: بلكه حتى جزئى از يك مو.734 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: گناه ندارد ولى كفّاره دارد.735 آية الله بهجت: يعنى بسبب وضو يا غسل، و اظهر عدم وجوب فديه است. (مناسك شيخ ص24)
آية الله سيستانى: يا تيمّم يا تطهير از خبث يا ازاله مانع از رسيدن آب وضو و غسل و مانند آن.736 آية الله گلپايگانى: كفاره ازاله مو از بدن خود چه در حال ضرورت و چه در غير ضرورت ثابت است الاّ در ازاله مو از بدن ديگرى كه در حال ضرورت كفاره ندارد.آية الله بهجت: اگر محرم با ضرورت و بدون ضرورت سر خود را بتراشد كفاره اش يك گوسفند يا سه روز روزه يا اطعام ده مسكين كه به هريك يك مد داده شود بلكه بنابر احتياط به هر كدام به مقدارى كه سير شوند اگرچه بيش از يك مد باشد طعام داده شود. احتياط در رعايت اكثر از مدّ و اشباع است. ( مناسك، مسأله 260 و مناسك شيخ ص24).آية الله فاضل: يكى از سه چيز به نحو تخيير است.737 آية الله گلپايگانى: صدقه دادن ده مدّ به ده مسكين كفايت مى كند اگرچه دوازده مد به شش مسكين بهتر است. ( مناسك فارسى، ص 42، مسأله 63 ).738 آية الله بهجت: رعايت اين احتياط لازم نيست (مناسك شيخ ص24).آية الله خامنه اى: اگر سر را عالماً عامداً بتراشد كفاره آن يك گوسفند است.آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى، مكارم: كفاره آن يك گوسفند است.آية الله اراكى، آية الله نورى: بنابر اقوى.739 آية الله نورى: اگر از زير هر دو بغل ازاله مو كند احتياط آن است براى هر يك از بغلها يك گوسفند كفّاره بدهد.740 آية الله مكارم: اين حكم واجب است.741 آية الله سيستانى: اگر موى زير بغل را بكند حكم همين است و همچنين بنابر احتياط واجب اگر به وسيله ديگرى غير از كندن موى آنرا ازاله نمايد و اگر موى ريش يا غير آن بكند كفاره آن يك مشت طعام است و اگر محرم سر ديگرى را تراشيد چه محرم باشد چه غير محرم كفّاره ندارد.آية الله گلپايگانى: كفاره ازاله مو از زير بغل يك گوسفند است. ( مناسك عربى، ص 97 مناسك فارسى، مسأله 397 ).آية الله بهجت: اگر موى زير هر دو بغل خود را بكند كفاره اش يك گوسفند است بنابر اقوى و در كندن موى يك طرف سه مسكين را طعام بدهد. ( مناسك، مسأله 260 ).آية الله فاضل: سه فقير را اطعام كند.742 آية الله خويى: بلكه واجب است ( معتمد 4 / 208 ).آية الله بهجت: فرقى بين كندن و ماشين كردن و نوره گذاشتن نيست چه از سر باشد يا صورت يا مواضع ديگر.743 آية الله بهجت: يك كف از طعام صدقه بدهد و ساقط شدن مو به اين سبب با عدم اطمينان به ساقط شدن غير از ازاله غير عمدّيه است كه فديه ندارد، اگر چه هر دو جايز است. (مناسك شيخ ص25)
آية الله خويى، آية الله تبريزى : بايد يك مشت طعام بدهد.آية الله سيستانى: خاراندن سر و بدن اشكال ندارد اگر مويى را نكند و خون خارج نشود و اگر بى جهت محرم دست به سر و ريش خود بكشد و مويى يا بيشتر بيافتد بايد يك مشت طعام كفاره بدهد ولى اگر در وضو و مانند آن باشد چيزى بر او نيست.آية الله خامنه اى: احتياط آن است كه به قدر يك مشت گندم و آرد و امثال آن بدهد، اگرچه وجوب اين احتياط معلوم نيست.آية الله فاضل: در غير وضو و غسل.آية الله مكارم: مقصود از يك كف طعام مقدارى غذاست.744 آيات عظام اراكى، خويى، تبريزى: محرم نبايد سر خود را بپوشاند حتى با گِل و مانند آن. ( مسأله 108 م 259 ).آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: پوشاندن سر و گوشها براى مردان حرام است، و در اين امر تفاوتى بين پوشاندن تمام يا قسمتى از سر نيست، و تفاوتى بين پوشاندن سر با پارچه و يا با حنا، گِل، گذاشتن بار بر روى سر، و يا روى دوش به طورى كه قسمتى از سر را بپوشاند، و يا ارتماس در آب و امثال آن نمى باشد. آداب و احكام ص 161.آية الله صانعى: بلكه عدم جواز در آنها و در آنچه در مسأله بعد است خالى از وجه نمى باشد.745 آية الله بهجت: احوط و اولى ترك پوشانيدن سر به قسمتى از بدن مثل دست است در غير موارد ضرورت عرفيّه يا شرعيّه. اگرچه جواز خالى از وجه نيست ( مناسك شيخ، 25 ).746 آية الله نورى: از لكن احتياط... در مناسك ايشان نيامده است.747 آية الله خويى، آية الله تبريزى: محرم نبايستى در آب فرو رود كه سرش زير آب برود.آية الله سيستانى: براى محرم جايز نيست همه سر خود را در آب فرو برد بلكه بنابر احتياط در غير آب هم جايز نيست و فرقى در اين حكم بين زن و مرد نيست و منظور از سر در اين حكم همه قسمتى است كه بالاتر از گردن است.آية الله بهجت: محرم نبايستى در آب فرو رود كه سرش زير آب شود و بنا بر احتياط در غير آب از مايعات ديگر ( مناسك، مسأله 264 ).748 آيات عظام خويى، اراكى، فاضل، تبريزى: بنابر احتياط.گلاب و سركه و غير آن كند.749 آية الله غروى: مشروط بر اينكه به قصد پوشانيدن سر بوده باشد.750 آية الله خامنه اى: جايز نيست تمام سر را زير آب كند، ولى حرمت آن نسبت به بعض سر معلوم نيست.آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب ولى ريختن آب بر سر مانعى ندارد.آية الله خويى: بردن بعض سر در آب مانعى ندارد. (معتمد العروه، ج4، ص221).آية الله فاضل: بنابر اقوى در تغطيه، لكن در حمل، بنابر احتياط.آية الله سيستانى: پوشيدن بعض سر جايز نيست ولى زير آب بردن بعض سر جايز است.751 آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب.آية الله تبريزى: گوشها در اين حكم ملحق به سر است.آية الله نورى: گوشها از سر محسوب است پس نبايد آنها را پوشاند.752 آية الله اراكى: اشهر و اظهر آن است كه جايز است.آية الله سيستانى، متعرض اين مسأله نشده اند.753 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: گناه ندارد ولكن كفّاره دارد.754 آية الله گلپايگانى: در آراء المراجع چاپ سوم ص 168 نقل مى كند كه معظم له شفاهاً فرموده اند: خشك نمودن سر به وسيله حوله و دستمال مانع ندارد ولى بايد طورى خشك كند كه سر پوشيده نشود.آية الله بهجت: مرد مى تواند سر خود را با حوله خشك كند و زن صورتش را در صورتى كه اين كار بتدريج انجام گيرد ( پرسشهاى جديد حج، ص 11 مساله 49 ).آية الله سيستانى: هرچند به نحو كشيدن پارچه بر سر باشد بنابر احتياط واجب و اگر وقت نماز تنگ است گوشه حوله يا پارچه را بگيرد و به مقدارى كه در مسح سر واجب است خشك كند.آية الله خامنه اى: خشك كردن سر با حوله اشكال ندارد مگر در صورتى كه حوله را بر روى تمام سر بيندازد و سر را با آن خشك كند.آية الله مكارم: خشك كردن مانع ندارد به شرط اينكه سر را با آن نپوشاند.755 آيات عظام گلپايگانى، صافى، بهجت، متعرض اين مسأله نشده اند.آية الله نورى: از مستحب است تلبيه... در مناسك ايشان نيامده است.756 آيات عظام خويى، تبريزى، فاضل، سيستانى، مكارم: بنابر احتياط واجب كفاره اش يك گوسفند است.757 آية الله فاضل: احتياط مستحب.آية الله خامنه اى: كفاره پوشاندن سر بنابر احتياط يك گوسفند قربانى كردن است و بعض سر حكم تمام سر را ندارد مگر عرفاً برآن صدق كند كه سر را پوشانده است مثل اينكه كلاه كوچكى كه فقط قسمت وسط سر را مى پوشاند بر سر بگذارد.آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى: متعرض اين فرع نشده اند.واجب كفاره است براى پوشاندن بعض سر.758 آية الله اراكى: مخصوصاً اگر بدون عذر باشد، و مخصوصاً اگر مجلس آنهم متعدد باشد، پس در همه صور احتياء واجب است.آية الله نورى: با تكرار در پوشاندن سر كفاره نيز مكرّر مى شود.759 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: در صورت تعدّد پوشانيدن سر، بايد كفاره متعدد بدهد. ( مناسك عربى، ص 91 ).آية الله بهجت: احوط تعدد فديه است به تعدد پوشانيدن خصوصاً هرگاه بى عذر باشد، خصوصاً هرگاه مجلس متعدّد باشد، و اقوى تعدد فديه است در صورت تخلل تكفير (مناسك شيخ ص26).آية الله مكارم: اين احتياط در اين مسأله و مسأله بعد، وجوبى است.آية الله تبريزى: اين احتياط ترك نشود.آية الله خامنه اى: احتياط تكرّر كفّاره در صورت تكرّر ستر است مطلقاً.760 نظر آية الله خامنه اى در مسأله قبل گذشت.آية الله تبريزى: در اين صورت دوباره بايد كفاره بدهد.نظر آيات عظام گلپايگانى، صافى، اراكى، بهجت: در مسأله قبل گذشت.آية الله اراكى، آية الله نورى: احتياء واجب است.761 آية الله خويى، آية الله سيستانى: بلكه ظاهر اين است كه در موارد جواز ستر واضطرار نيز كفاره واجب نيست ( مناسك، مسأله 256 ).762 آية الله بهجت: در غير حال ضرورت مانند تحفّظ از مگس و نحو آن در حال خوابيدن (مناسك شيخ ص26).آية الله نورى: پوشاندن رو هر چند به چيزهاى غيرمتعارف مثل پوشال و گل نيز جايز نيست و جايز نيست با بادبزن روى خود را بپوشاند.763 آية الله سيستانى: به احتياط واجب، و لذا پوشيدن مقنعه كه اطراف صورت را مى گيرد خلاف احتياط است و همچنين جايز نيست بنابر احتياط خشك كردن صورت با حوله يا دستمال، هر چند همه صورت را نپوشاند، ولى تميز كردن بينى و مانند آن اشكال ندارد.آية الله فاضل: بعض رو در حكم تمام است. و بنابر اقوى پوشاندن صورت در قسمت پايين آن يعنى از بينى تا چانه جايز نيست. و در قسمت بالايى آن به احتياط واجب.آية الله خامنه اى: بر زنان حرام است پوشاندن صورت به آنگونه كه عادتاً براى حفظ حجاب مى كنند، و اما پوشاندن گوشه هايى از بالا يا پايين صورت يا دو طرف آن بطورى كه پوشاندن صورت بر آن صدق نكند مانع ندارد، چه در نماز و چه در غير آن.آية الله مكارم: پوشانيدن بعض صورت به طورى كه نقاب و برقع به آن نگويند جايز است.آية الله تبريزى: بنابر احتياط.آية الله نورى: با توجه به حرمت پوشيدن صورت براى زنان در حال احرام چون چانه جزء صورت محسوب مى شود بايد مقنعه را طورى ببندد كه زير چانه قرار بگيرد چون زير چانه جزء صورت نيست.764 آية الله بهجت: دست گذاشتن روى صورت مانعى ندارد ( پرسشهاى جديد حج ص 12 س 50 ).765 آية الله نورى: زن محرم نمى تواند صورت خود را با حوله خشك و يا پاك كند چنانكه مرد محرم نمى تواند سر خود را با آن پاك يا خشك كند.766 آيات عظام خويى، خامنه اى، تبريزى، گلپايگانى، اراكى، سيستانى : پوشانيدن رو كه مقدمه پوشانيدن سر مى باشد در حال نماز عيبى ندارد.آية الله بهجت: پوشانيدن رو بمقداريكه مقدمه پوشانيدن سر مى باشد در حال نماز عيبى ندار و مى تواند سر اندازش را آويزان نمايد در نماز و بعد از آن. (مناسك شيخ ص26)
767 آية الله سيستانى: احتياط واجب اين است كه پس از فراغت از نماز آن را بردارد.آية الله خويى، آية الله تبريزى: احتياط اين است كه پس از فراغت از نماز آن را بردارد.آية الله مكارم: واجب نيست.768 آية الله بهجت: بلكه مطلقاً و اختياراً و تا حدّ نحر على الاظهر (مناسك شيخ ص26).769 آية الله سيستانى: و در جايى كه نا محرم نيست اين گونه پوشش نيز جايز نيست.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: متعرّض فرع آخر نشده اند.770 آية الله بهجت، آية الله مكارم: تحفظ آن از رسيدن به صورت لازم نيست.آية الله نورى: زنها در حال احرام بايد سعى كنند كه مقنعه در حال درآوردن و پوشيدن صورتشان را نپوشاند.771 آية الله اراكى: اين احتياط ترك نشود.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: بايد با دست يا چيز ديگرى آن را از صورت دور نگه دارد.آية الله خويى: احوط آن است كه از صورت دور نگه دارد.آية الله تبريزى: اين احتياط ترك نشود.772 آية الله بهجت: شايد وجه آن استفاده مساوات احرام زن در رو با احرام مرد در سراست در جميع احكام از بعضى روايات، و در اين استفاده تامّل است (مناسك شيخ ص26).773 آيات عظام خويى، تبريزى، گلپايگانى، صافى: احتياط واجب آن است كه يك گوسفند كفاره دهد.774 آية الله نورى: هر چند بر زنى كه احرام بسته حرام است اگر تخلّف كرد كفّاره بر او لازم نيست.775 آية الله گلپايگانى ، آية الله صافى : بايد يك گوسفند كفاره بدهد .آية الله اراكى : احتياط ترك نشود .آية الله خويى ، آية الله تبريزى : بنابر احتياط واجب بايد يك گوسفند بدهد .آية الله سيستانى : احتياط مستحب آن است كه يك گوسفند بدهد .آية الله بهجت : وجوب كفارّه پوشانيدن صورت زنان يك گوسفند، منقول از شيخ و حلبى است ( مناسك شيخ ص26 ) .موافق احتياط است.نوزدهم سايه قرار دادن مرد است بالاى سر خود.776 آية الله اراكى: در حال سير و راه پيمودن.آية الله فاضل: بنابر احتياط واجب سايه قرار دادن براى بدن نيز در حال سير و پيمودن راه جايز نيست. بنابراين نشستن در ماشين و بيرون نگهداشتن سر از شيشه يا سقف آن خلاف احتياط وجوبى است.آية الله نورى: در حال سير و راه پيمودن.777 آية الله سيستانى: امّا پس از پياده شدن و جايى را منزل خود قرار دادن، اگر محرم بخواهد جهت انجام كارهايش به اين جا و آنجا برود، مانند اينكه در مكه منزل كند و بخواهد جهت انجام طواف و سعى به مسجد الحرام برود، و يا به منزل خود در منى وارد شود و بخواهد به قربانگاه يا جمرات برود، حكم به جواز سايه قرار دادن بالاى سر خود، چه بوسيله چتر و چه سوار شدن ماشين سقف دار خيلى مشكل است، و احتياط نبايد ترك شود. ( مناسك، مسأله 271 ).آية الله بهجت: احتياط واجب ترك سايه انداختن است در وقت تردّد براى حوائج غير خانه و خيمه و نحو آنها، چه در مكه و چه در عرفات و منى (مناسك شيخ ص27).آية الله تبريزى: رفتن زير سايه ثابت مانعى ندارد ولى بنابر احتياط نمى تواند در حال حركت براى خود سايه بان درست كند مثل آنكه چتر بردارد و يا سوار ماشين سقف دار شود.آية الله نورى: حرمت سايه بر سر قرار دادن اختصاص به سايه اى دارد كه با شخص حركت مى كند مثل چتر و ماشين مسقّف و هواپيما وامّا سايه ثابت مثل پل و تونل هر قدر طولانى باشد جواز عبور از زير آنها بدون اشكال است.778 آية الله خامنه اى، از اينجا به بعد را متذكّر نشده اند.آية الله نورى: اشكال ندارد.779 آية الله صانعى: بلكه واجب.آية الله خويى: و در قسمت جديد شهر مكه بنابر احتياء سوار ماشين سقف دار نشوند. (المسائل الشرعيه، ج1، ص337).آية الله خامنه اى: اين احتياط استحبابى را متعرض نشده اند.780 آية الله صانعى: بلكه عدم جواز.781 آية الله خويى: و احوط بلكه اظهر اين است كه زير سايه چيزى كه روى سر نباشد نيز نرود، پس اگر از طرف چپ و راست چيزى بر او سايه بيفكند به نحوى كه تأثير در كم شدن گرما يا سرما يا باد و نحو آن داشته باشد جايز نيست و كفاره دارد.آية الله تبريزى: حرمت و ثبوت كفاره در تظليل جانبى مبنى بر احتياط است.آية الله گلپايگانى: احتياط مستحب آن است كه مرد محرم در حال راه رفتن در سايه چيزى كه بالاى سر او هم نيست نباشد. ( آراء المراجع، ص 172 ).آية الله سيستانى: سايه هاى متحرك كه بر سر محرم براى پياده مطلقا جايز است و سواره احتياطاً اجتناب كند مگر اين كه كوتاه باشد كه سر و سينه را فرانگيرد.آية الله مكارم: گذشتن از زير پلهاى وسط راه مانعى ندارد و همچنين بودن در سايه اى كه از ديوارهاى اتومبيل سر باز و مانند آن بوجود مى آيد.آية الله بهجت، احوط ترك سايه انداختن از آفتاب است اگرچه منحرف از بالاى سر باشد با چيزى كه در سر ممنوع است (مناسك شيخ ص27).آية الله نورى: استظلال اختصاص به بالاى سر دارد و شامل سايه حاصل از ديوار ماشين نمى شود.782 آية الله سيستانى: نذر احرام قبل از ميقات براى كسى كه مى داند ناچار مى شود زير سقف برود محل اشكال است. (ملحق مناسك).آية الله فاضل: صحت نذر براى كسى كه مى داند بايد در روز با وسيله مسقّف حركت كند محل اشكال است. بلى اگر بداند كه براى احرام عمره تمتّع نمى تواند به يكى از مواقيت معروفه برود نذر اشكال ندارد و معصيت هم نكرده است، ولى احتياط آن است كه در ادنى الحل تجديد احرام كند. و در هر صورت كفّاره زير سقف رفتن را بايد بدهد.783 آيات عظام اراكى، فاضل، نورى: مى تواند از راهى برود كه زير سايه قرار بگيرد، مانند تونل و پل و زير درخت از سايه هاى ثابت.784 آية الله فاضل: به حاشيه مسأله 441 مراجعه شود.آية الله غروى: معصيت بودن تظليل با فرض نذر ثابت نيست و كفاره احتمال دارد براى جبران ما فات بوده باشد.785 آية الله مكارم: معصيتى نكرده است.آية الله خويى، آية الله تبريزى: ظاهر اين است كه معصيت نكرده است ولى براى استظلال اضطرارى كفاره بايد بدهد.آية الله صانعى: بلكه صحّت اينگونه نذرها كه سبب معصيّت مى گردد محلّ تأمّل است مگر با انحصار طريق كه در مسأله قبل گذشت.786 آية الله صانعى: با نذر.آية الله فاضل: از ادنى الحلّ محرم شوند.787 آية الله خامنه اى: جدّه نه ميقات است و نه محاذى ميقات، لذا احوط آن است كه با نذر از آنجا محرم شود.آية الله غروى: چون جدّه ميقات بودنش معلوم نيست لازم است با نذر از آنجا احرام ببندد.788 آية الله مكارم: از حديبيه.كنند.789 تفصيل اين مسأله در مسأله 212 ميقات گذشت.790 آية الله بهجت: استظلال در شب نيست و مانع ندارد و ظاهر مجموع روايات و مقتضاى اصل اختصاص ممنوعيت به سايه انداختن از آفتاب آست (مناسك س50).آية الله نورى: جايز است بنابر اين نشستن محرم در هواپيمايى كه در شب حركت مى كند و همچنين ماشين و كشتى جائز است.791 آية الله سيستانى: سوار شدن در ماشين سقف دار و مانند آن در شب و بين الطلوعين و روزهايى كه ابر غليظ مانع تابش خورشيد باشد، در صورتى كه بارانى نباشد اشكال ندارد. و اگر بارانى باشد كفّاره دارد و به احتياط واجب جايز نيست. ( مناسك، مسأله 270 ).آية الله مكارم: جايز است مگر در شبهاى سرد و بارانى كه بايد كفاره بدهد و در روزهاى كاملاً ابرى و بين الطلوعين نيز استفاده از ماشين سرپوشيده مانعى ندارد.آية الله خويى: مراد از استظلال تحفظ از آفتاب و سرما و گرما و باران و باد و مانند آنها است پس اگر هيچكدام از آنها نباشد به نحوى كه وجود و عدمِ سايبان يكسان باشد اشكال ندارد، و در اين حكم بين شب و روز فرقى نيست. (مناسك، مسأله 270). و در فرض شك در اين كه آيا مظله وجود و عدمش يكسان است يا نه استظلال جايز است. (استفتائات آخر مناسك، چاپ 21، ص325).آية الله خامنه اى: ولى احتياط به ترك تظليل درشبهاى بارانى وسرد ترك نشود مگر اينكه اين احتياط موجب حرج شود.آية الله تبريزى: بنابر احتياط در حرمت استظلال فرقى بين شب و روز نيست.792 آيات عظام اراكى، خويى، تبريزى: بنابر احتياط.793 آية الله صانعى: بلكه بنا بر اقوى جايز نيست.794 تفصيل نظر آيات عظام در ذيل مسأله 440 و 441 گذشت.آية الله غروى: احتياط در ترك آن است.[ م] استظلال در وقت طى منزل براى عذرى مثل شدت گرما يا شدت سرما يا بارندگى جايز است، لكن بايد كفاره بدهد.[ م] كفاره سايه قرار دادن در حال طى منزل يك گوسفند است چه با عذر سايه افكنده باشد چه با اختيار بنابر احتياط واجب.795 آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى، بهجت، گلپايگانى، خامنه اى، صافى: كفاره آن يك گوسفند است و فرقى بين اختيار و اضطرار نيست.آيات عظام خويى، فاضل، مكارم: بنابر اقوى.آية الله نورى: كفاره آن يك گوسفند است چه با عذر سايه افكنده باشد چه با اختيار و بدون عذر.796 آية الله سيستانى: ولى احتياط مستحب اين است كه براى هر روزى يك كفاره بدهد. ( مناسك، مسأله 271 ).797 آية الله بهجت: به كارى كه بداند موجب آن مى شود، زيرا اخراج احتمالى خون محكوم به حرمت نيست (مناسك شيخ ص28).آية الله سيستانى: به احتياط واجب.798 آية الله سيستانى: اگر آن ديگرى محرم باشد احتياط مستحب ترك است و بر خود آن محرم جايز نيست، بنابر احتياط واجب.799 آية الله مكارم: مكروه است در غير حال احتياج و ضرورت.800 آية الله تبريزى، آية الله سيستانى: مسواك كردن عيبى ندارد گرچه بداند خون خارج مى شود و كفاره ندارد.آية الله خويى، آية الله بهجت: بنابر احتياط واجب.آية الله مكارم: در اين مسأله و مسأله قبل بنابر احتياط مستحب.801 آية الله خويى: در حال ضرورت يا رفع ناراحتى. (مناسك، مسأله 274).802 آية الله خامنه اى: گر چه براى غير ضرورت باشد، هرچند احوط دادن يك گوسفند است.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: بنابر احوط و اولى كفاره آن يك گوسفند است.آية الله تبريزى: كفاره اش بنابر احتياط يك گوسفند است.آية الله خويى، آية الله سيستانى: بنابر احتياط مستحب كفاره اش يك گوسفند است. (مناسك عربى، مسأله 273).آية الله فاضل: كفاره ندارد اگر چه بدون ضرورت باشد.آية الله اراكى: احوط كفاره گوسفند است.آية الله نورى: احتياط واجب آن است كه در حال اختيار اگر خون از بدن خود درآورد يك گوسفند كفّاره بدهد.803 آية الله بهجت: لكن محتمل است فديه بعضى از ناخن آزار رساننده قبضه اى از طعام باشد نه مدّ (مناسك شيخ ص28).آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: وكفاره آن يك مدّ طعام است.آية الله تبريزى: دراين صورت گرفتن ناخن جايزاست و از هر ناخنى يك مشت طعام كفاره بدهد ( مناسك، مسأله 285 ).804 آية الله فاضل: تفاوتى در گرفتن ناخنها با قيچى و ناخن گير و حتى دندان نيست على الاقوى.آية الله خامنه اى، آية الله مكارم: بنابر اقوى.آية الله سيستانى: ازاله ناخن به هيچ وسيله جايز نيست.آية الله بهجت: فرقى نيست.805 آية الله اراكى: اين احتياط و احتياط قبلى ترك نشود.آية الله فاضل: اين احتياط و احتياط قبلى ترك نشود، چه زيادى آن معلوم باشد چه نباشد.آية الله بهجت: در صورت زيادتى بر ده احوط مدّ است براى هر يك ناخن. (مناسك شيخ، ص28).806 آية الله سيستانى: گرفتن ناخن زيادى يا ناخن انگشت زيادى جايز نيست.آية الله مكارم: فرقى ميان انگشت زيادى و غير آن نيست بنابر احتياط واجب.آية الله تبريزى: گرفتن ناخن انگشت زيادى جايز نيست و گرفتن ناخن از دست زيادى چنانچه معلوم شود آن دست زيادى است، خلاف احتياط است.ساير آيات عظام متعرض اين فرع نشده اند.807 آية الله مكارم: يك مد طعام حدود 750 گرم است.آية الله بهجت: با عدم تخلل تكفير براى هر ناخنى در اثناء هر يك از دستها و پاها و گرنه متّجه كفايت مدّ است براى هر يك از ناخنهاى باقى مانده در دستها يا در پاها (مناسك شيخ ص28).808 آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب.آية الله بهجت: مجالس متعدّد باشد بعد از تكفير لازم، و قبل از تكفير احتياط است.809 آية الله فاضل: در اين فرض كفاره براى پا ثابت نيست.810 آية الله فاضل: در اين فرض براى ناخنهاى دست كفاره اى ثابت نيست.811 آية الله فاضل: در كفاره دم مماثله لازم نيست. و لذا اگر ده ناخن از دست يا پا و يا هر دو تلفيقاً بگيرد بايد يك گوسفند كفاره بدهد و در كمتر از آن براى هر ناخن يك مد كفاره بدهد.آية الله مكارم: كفّاره مدّ طعام بدهد.812 آيات عظام مكارم، اراكى، نورى: اين احتياط واجب است.آية الله خويى، تصريحى به اين فرع و فرع 464 و 466 نكرده اند و آنچه در مناسك، مسأله 276 آمده اين است كه كفاره گرفتن ناخن هاى دست در يك مجلس يك گوسفند است و همچنين پا.آية الله بهجت: در اين مسأله و مسأله بعدى به ذيل مسأله 457 مراجعه شود.813 آية الله اراكى: در صورتى كه به ده تا نرسد، براى ناخنهاى اصلى يك مد بدهد و براى زيادى هم احتياطاً يك مد بدهد، و اگر مجموع اصلى و زيادى به ده برسد بنابر احتياط واجب، گوسفند و ده مد طعام بدهد.814 آية الله تبريزى: اين احتياط ترك نشود.815 آية الله مكارم: كفاره مد طعام بدهد.816 آية الله اراكى، آية الله نورى: بنابر احتياط.آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب.817 آية الله اراكى، آية الله نورى: بنابر احتياط واجب.آية الله بهجت: احتياط مستحب را متعرض نشده اند.آية الله فاضل: بايد يك گوسفند كفاره بدهد.818 آية الله خويى، آية الله تبريزى: در صورتى كه بقاء ناخن ضرر نداشته باشد مثل اينكه ناخن كنده شده و ماندنش سبب ناراحتى شود، گرفتن ناخن جايز است و از هر ناخنى يك مشت طعام كفاره بدهد ( مناسك، مسأله 275 ).819 در اكثر فروعات اين باب ساير آيات عظام متعرض اين مسأله نشده اند.آية الله فاضل: و مى تواند براى هر ناخن يك كف از طعام كفاره بدهد.820 آية الله گلپايگانى، آية الله صافى: بر محرم حرام است كه دندان خود را بكند هرچند خون نيايد.آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى: جمعى از فقهاء نظرشان اين است كه كندن دندان هرچند خون در نيايد، از محرمات احرام است و كفاره اش را يك گوسفند دانسته اند، ولى دليلش تأمل دارد و بعيد نيست اين عمل جايز باشد.آية الله بهجت: كندن دندان در صورتى كه موجب خون آمدن شود حرام است ولى كفاره ندارد و اگر موجب خون آمدن نشود و يا كندن دندان ضرورت داشته باشد، مانعى ندارد. ( مناسك، مسأله 278 ).آية الله مكارم: اين احتياط و احتياط بعد مستحب است.821 آية الله خامنه اى: كشيدن دندان بدون خونريزى نه حرام ونه كفاره دارد ودر صورتى كه كشيدن دندان ضرورت پيدا كند ومنجر به خونريزى شود احتياط مستحب آن است كه يك گوسفند كفاره بدهد.822 آية الله مكارم، آية الله سيستانى: اين مسأله از محرّمات احرام نيست بلكه بر همه كس حرام است چنانچه خواهد آمد.آيات عظام اراكى، سيستانى، نورى، فاضل: و بريدن آن.آية الله بهجت: و بريدن و نحو آنها.823 آية الله سيستانى: حتى اگر اصل آن در خارج حرم و شاخه آن در حرم يا به عكس باشد.آية الله صانعى: و بريدن آن.[ م] اگر گياهى يا درختى در منزل محرم روئيده شده باشد بعد از آنكه منزل او شده پس اگر آن را خودش كاشته باشد جايز است آن را بكند.824 آية الله سيستانى: اختصاص به محرم ندارد و فرقى بين كاشتن خود شخص و ديگرى در اين صورت نيست، ولى اگرؤگياه يا درختى را خود شخص كاشته باشد مى تواند قطع كند هرچند در ملك ديگرى باشد.آيات عظام اراكى، نورى، فاضل، صانعى: و يا قطع كند.825 آيات عظام گلپايگانى، اراكى، خويى، تبريزى: مانعى ندارد كندن درخت و گياه در اين صورت.آية الله خامنه اى، آية الله سيستانى: اين احتياط در مناسك ايشان وجود ندارد.آية الله بهجت: كندن و بريدن اينگونه درختها و گياهها اشكال ندارد. ( مناسك، مسأله 283 ).826 نظر آيات عظام در مسأله 469 گذشت.آيات عظام خويى، صانعى، مكارم: اين احتياط واجب نيست بلكه مستحب است.آية الله سيستانى: قطع آنها اشكال ندارد.آية الله بهجت: نظر ايشان در حاشيه مسأله قبل گذشت.آية الله اراكى، آية الله نورى: اقوى جواز قطع آن است.827 آية الله مكارم: تنها قطع درختان و گياهان خودرو كه قبل از بنا در آن بوده حرام است و غير آن حرام نيست.آية الله اراكى، آية الله نورى: منزلى كه در آن سكونت كرده ولو نخريده باشد.آية الله گلپايگانى، آية الله صافى، متعرض اين فرع نشده اند.828 آية الله مكارم: قطع درختان ميوه اگر خودرو باشد خالى از اشكال نيست.آية الله فاضل: ميوه هاى آنها و شاخه هايى از آنها را كه در كميت يا كيفيّت ميوه تأثير مى گذارد مى تواند قطع كند اما خود آنها را نبايد قطع كند.829 آية الله بهجت: اگر درختى را بكند كفّاره دادن يك گاو در درخت بزرگ و يك گوسفند در كوچك و اگر بعض درخت باشد قيمت آن را، موافق احتياط است در صورتى كه در درخت كوچك و در بعض درخت رعايت عدم نقصان از قيمت بشود (مناسك شيخ ص30).آية الله غروى: بلكه احتياط كفاره دادن به گاو است خواه درخت بزرگ باشد يا كوچك، بلكه بعدى در اقوائيّت آن نيست.830 آية الله خويى، آية الله تبريزى: كفّاره كندن درخت از بيخ، قيمت همان درخت است. و كفاره قطع مقدارى از آن، قيمت همان مقدار است. و كندن علف يا قطع آن كفاره ندارد.آية الله سيستانى: بنابر احتياط كفاره كندن هر درختى قيمت همان درخت و كفّاره قطع آن قيمت همان مقدارى است كه قطع كرده است، و در كندن و قطع گياه كفّاره نيست. ( مناسك، مسأله 282 ).آية الله مكارم: در هر دو صورت احتياط يك گاو است.آية الله صافى: و ظاهر آنست كه اگر گاو يا گوسفند را به قصد ما فى الذمّه از عين آنها يا قيمت درخت بدهد و قيمت درخت بيشتر نباشد كافى است.آية الله نورى: اگر درختى را بكند اگر بزرگ باشد بايد يك گاو كفّاره بدهد و اگر كوچك باشد يك گوسفند و اگر بعض درخت را بكند قيمت آن را كفّاره بدهد و در قطع گياه كفاره نيست بجز استغفار.831 آية الله سيستانى: بلكه احوط است.آية الله بهجت: به ذيل مسأله قبلى مراجعه شود.832 آيات عظام خويى، تبريزى، سيستانى: كفاره ندارد. ( مناسك، ص 114 ).833 آية الله سيستانى: همچنين چهارپايان ديگر.834 آيات عظام خويى ، تبريزى ، فاضل : اين كار جايز است .835 آية الله بهجت: در تكليف تحريمى و در وجوب فداء على الظاهر (مناسك شيخ ص30)
836 آية الله بهجت: اطلاق حكم بصورت علم بقطع وعدم ضرورت مورد تأمّل است . (مناسك شيخ ص30).837 آيات عظام گلپايگانى ، سيستانى ، فاضل ، صافى : در برداشتن و پوشيدن سلاح حرام است .آية الله اراكى ، آية الله خويى : برداشتن سلاح برمُحرم حرام است . ( برداشتن اعم از پوشيدن وحمل كردن است ) .آية الله مكارم : بنابر اقوى .آية الله بهجت : بر محرم حرام است سلاح برداشتن مگر بجهت ضرورت كه در اين صورت كفّار هم ندارد، و منصوص پوشيدن است يا آنكه صدق كند سلاح بر اوست پس همراه داشتن سلاح حرمت ندارد على الاظهر (مناسك شيخ ص30).آية الله خويى ، آية الله تبريزى : حمل سلاح بر محرم حرام است و الحاق آلات تحفظ به سلاح احوط است و كفاره حمل سلاح بنابر احتياط يك گوسفند است ، آية الله تبريزى : ولى بودن سلاح نزد محرم اگر حملش نكند مانعى ندارد هر چند احوط ترك آن است .آية الله خامنه اى : حمل سلاح بر محرم حرام است مگر براى ضرورت.آية الله صانعى : اين احتياط استحبابى است .838 آية الله سيستانى: ولى پوشيدن و حمل وسائل دفاع مانند زره و سپر اشكال ندارد.839 آيات عظام گلپايگانى ، اراكى ، صافى : احتياط واجب آن است كه سلاح را حمل نكند .آية الله مكارم : بنابر احتياط مستحب .آية الله سيستانى : بنابر احتياط حمل آن هم به طورى كه او را مسلّح بدانند جايز نيست . ولى بودن سلاح نزد محرم و حمل آن اگر بطورى باشد كه او را مسلّح ندانند اشكال ندارد، ولى احوط ترك آن است . ( مناسك ، مسأله 277 و 278 ) .صورتى كه به تن او نباشد اگر ظاهر باشد و احوط ترك آن است .840 آية الله مكارم : خواه ظاهر باشد و يا نباشد .
