فصل هفتم : تقصير و بعض احكام آن - مناسک حج همراه با حواشی مراجع معظم تقلید نسخه متنی

* « يا رَبَّ الْعَفْوِ يا مَنْ أمَرَ بِالْعَفْوِ يا مَنْ هُوَ أوْلى بِالْعَفْوِ ، يا مَنْ يُثِيبُ عَلىَ الْعَفْوِ ، الْعَفْوَ الْعَفْوَ الْعَفْوَ يا جَوادُ يا كَريمُ يا قَريبُ يا بَعيدُ ، اُرْدُدْ عَلَيَّ نِعْمَتَكَ وَاسْتَعْمِلْني بِطاعَتِكَ وَمَرْضاتِكَ » .

و مستحب است پياده سعى نمايد و از صفا تا به مناره ميانه راه رود و از آنجا تا جايى كه محل بازار عطاران است مانند شتر تند رود و اگر سوار باشد اين حدّ را فى الجمله تند نمايد و از آنجا تا به مروه نيز ميانه رود و در وقت برگشتن نيز به همان ترتيب مراجعت نمايد و از براى زنها هروله نيست و مستحب است در هنگامى كه مى رسد به مناره ميانه بگويد :

« بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ ، وَاللهُ أكْبَرُ ، وَصَلَّىَ اللهُ عَلى مُحَمَّد وَأهْلِ بَيْتِهِ ، أللَّهُمَّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجاوُزْ عَمّا تَعْلَمْ إنَّكَ أنْتَ الأعَزُّ الأجَلُّ الأكْرَمُ ، وَاهْدِني لِلَّتي هِيَ أقْوَمُ اللَّهُمَّ إنَّ عَمَلي ضَعيفٌ ، فَضاعِفْهُ لي وَتَقَبَّلْهُ مِنّي ، أللَّهُمَّ لَكَ سَعْيي ، وَبِكَ حَوْلي وَقُوَّتي تَقَبَّلْ مِنّي عَمَلي يا مَنْ يَقْبَلُ عَمَلَ الْمُتَّقينَ » .

و همين كه از محل بازار عطاران گذشت بگويد :

« يا ذَا الْمَنِّ وَالْفَضْلِ وَالْكَرَمِ وَالنَّعْماءِ وَالْجُودِ اغْفِرْ لي ذنُوبي ، اِنَّهُ لا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ الاّ أ نْتَ » .

و هنگامى كه به مروه رسيد برود بالاى آن و بجا آورد آنچه را كه در صفا بجا آورد و بخواند دعاهاى آنجا را به ترتيبى كه ذكر شد .

و پس از آن بگويد :

« أللَّهُمَّ يا مَنْ أمَرَ بِالْعَفْوِ يا مَنْ يُحِبُّ الْعَفْوَ يا مَنْ يُعْطي عَلَى الْعَفْوِ ، يا مَنْ يَعْفُو عَلَى الْعَفْوِ يا رَبَّ الْعَفْوِ ، الْعَفْوَ الْعَفْوَ الْعَفْوَ » .

و مستحب است در گريه كردن كوشش كند و خود را به گريه وادارد و در حال سعى دعا بسيار كند و بخواند اين دعا را :

« أللَّهُمَّ إنِّي أسْأَ لُكَ حُسْنَ الظَّنِّ بِكَ عَلى كُلِّ حال وَصِدْقِ النِّيَّةِ في التَّوَكُّلِ عَلَيْكَ » .

فصل هفتم :
تقصير و بعض احكام آن

[م ـ] واجب است بعد از آنكه سعى كرد تقصير كند ، يعنى قدرى از ناخنها يا قدرى از موى سر يا شارب يا ريش را بزند ، و بهتر آن است كه اكتفا به زدن ناخن نكند⁽³³⁷⁾ ، و از موى قدرى بزند ، بلكه موافق احتياط است ، و تراشيدن سر در تقصير كفايت نمى كند بلكه حرام است⁽³³⁸⁾ .[م ـ] اين عمل نيز از عبادات است و بايد با نيت پاك و خالى از قصد غير اطاعت خدا بياورد و اگر ريا كند موجب باطل شدن عمره اش مى شود مگر آنكه جبران كند .

[م ـ] اگر تقصير را فراموش كند تا وقتى كه احرام حج را ببندد عمره اش صحيح است و مستحب است فديه يك گوسفند⁽³³⁹⁾ ، و احتياط آن است كه فديه بدهد .

بنابر اقوى و ظاهراً حج او حج افراد شود ، و احتياط واجب⁽³⁴¹⁾ آن است كه پس از تمام كردن حج افراد عمره مفرده بجا آورد و در سال بعد حج را اعاده كند⁽³⁴²⁾ .[م ـ] در عمره تمتع طواف نساء واجب نيست ، و اگر بخواهد احتياط كند طواف و نماز آن را رجاءاً ⁽³⁴³⁾ بجا آورد .

[م ـ] بعد از آنكه شخص محرم تقصير كرد حلال مى شود بر او بغير از تراشيدنسر⁽³⁴⁵⁾ هرچه حرام شده بود بر او بواسطه احرام ، حتى نزديكى با زن .

مسائل متفرقه تقصير و احكام بين عمره و حج تمتع

[م ـ] در تقصير ، كندن مو كافى نيست بلكه ميزان ، كوتاه كردن است به هر وسيله اى باشد و اكتفاء به كوتاه كردن موى زير بغل و نحو آن مشكل است و احوط⁽³⁴⁶⁾ در تقصير ، گرفتن ناخن يا چيدن ريش يا شارب يا موى سر است⁽³⁴⁷⁾ .

استفتائات تقصير

[س ـ] آيا كسى كه تقصير او محكوم به بطلان است و بعد از آن محرمات احرام را بجا آورده و جاهل به مسأله بوده كفاره دارد يا خير ؟
ج ـ با جهل كفاره ندارد مگر در صيد به تفصيلى كه در كتب ذكر شده است⁽³⁴⁸⁾ .[س ـ] كسى كه بعد از سعى در عمره تمتع تقصير كرد ، بعد به شك افتاد كه آيا تقصيرى كه كردم صحيح است يا نه ، آيا اشكال دارد يا نه ؟
ج ـ اگر در حال عمل عالم به مسأله و ملتفت بوده ، اشكال ندارد⁽³⁴⁹⁾ .* [س ـ] يكى از خدمه كاروانها به احرام عمره مفرده از ميقات محرم مى شود و به مكه مى آيد و طواف و نماز آن و سپس سعى بين صفا و مروه را به همان عنوان بجا مى آورد ، ولى براى تقصير ، گمان مى كرد نتف يعنى كندن مو كافى است و چند نخ مو را به عنوان تقصير كَنْد و به حساب خودش از احرام خارج شد ، سپس براى عمره تمتع كه وظيفه اش بود به ميقات رفت و محرم شد و به مكه آمد و كليه اعمال ، از طواف تا تقصير را ، انجام داد ، آيا اعمالش چگونه است و در آينده وظيفه اش چيست ؟
ج ـ كندن مو در تقصير كافى نيست ، و عمره تمتع او صحيح نيست مگر آنكه قبل از احرام براى آن ، از احرام عمره مفرده با تقصير صحيح خارج شود .

[س ـ] اگر كسى تقصير عمره مفرده را فراموش كرد ، آيا مى تواند در هر جايى تقصير كند يا نه ؟ زيرا به ايران بازگشته است ، و آيا نيازى به طواف نساء مجدد هست ؟
ج ـ تقصير را در هرجا مى تواند انجام دهد ، ولى بايد طواف نساء⁽³⁵⁰⁾ را اعاده كند . و اگر خودش نمى تواند برود ، نايب بگيرد .

[س ـ] هرگاه سنى براى شيعه تقصير نمايد چه صورت دارد ؟
ج ـ اشكال ندارد .

[س ـ] شخصى در حج به عوض تقصير در عمره تمتع يك مو از بدن كنده است و الآن كه متوجه شده است ، آيا حج او اشكال دارد يا نه ؟ و در صورتى كه مرتكب خلاف شده باشد تكليف چيست ؟
ج ـ اگر حج را انجام داده ، با عمل مزبور از احرام فعلاً خارج شده است ، و چنانچه حج واجب بوده⁽³⁵¹⁾ احتياط آن است كه يك عمره مفرده بجا آورد ، و بعداً عمره و حج تمتع را انجام دهد⁽³⁵²⁾ .[س ـ] شخصى بعد از طواف و نماز طواف تقصير كرد و سپس سعى را بجا آورد و دوباره تقصير كرد ، وظيفه اش چيست ؟
ج ـ اگر جاهل يا ساهى بوده چيزى بر او نيست⁽³⁵³⁾ .[س ـ] كسانى كه اعمال حج را بر وقوفين مقدم مى دارند ، اگر بعد از سعى تقصير نمودند ، آيا موجب مُحل شدن و يا كفاره مى گردد ؟
ج ـ مُحلّ نمى شوند ، و اگر جاهل يا ساهى بوده اند كفاره ندارد .

[س ـ] اگر كسى بجاى تقصير حلق نمود آيا كفايت مى كند ؟
ج ـ در عمره تمتع كفايت نمى كند⁽³⁵⁴⁾ .[س ـ] كسى كه بعد از انجام اعمال عمره در منزل تقصير كرده است ، وظيفه اش چيست ؟
ج ـ مانع ندارد .

[س ـ] حضرت عالى در مسأله دوم تقصير مى فرمائيد : اگر كسى تقصير را به ريا انجام دهد عمره اش باطل است ، مقصود از بطلان عمره چيست ؟ ديگر اينكه وظيفه او چه مى شود ؟
ج ـ مقصود اين است كه در تقصير ريا كند و بدون تدارك تقصير ، براى حج محرم شود و حج انجام دهد ، كه در اين صورت حكم كسى را دارد كه بدون تقصير وارد اعمال حج شده است و در هر صورت لازم است حج تمتع را سال بعد بجا آورد⁽³⁵⁵⁾ .* [س ـ] اگر كسى در اثناء سعى تقصير نمود ، وظيفه او چيست ؟
ج ـ بايد سعى را تمام كند و تقصير را اعاده كند ، بلى اگر از روى نسيان يا جهل تقصير كرده اعاده تقصير لازم نيست⁽³⁵⁶⁾ ، و اگر از اول سعى قصد هفت شوط نداشته سعى اعاده دارد⁽³⁵⁷⁾ .ج ـ بايد تقصير نمايد و طواف نساء را اعاده نمايد⁽³⁵⁸⁾ ، و فرقى بين صور عمد و سهو و علم و جهل نيست على الاحوط⁽³⁵⁹⁾ .[م ـ] بعداز انجام عمره تمتعوقبل ازحج تمتع نبايد عمره مفرده بجا آورده شود⁽³⁶⁰⁾ و اگر بجاآوردندصحت عمره مفرده محل اشكال استولى براى عمرهوحج تمتع اشكالى ايجادنمى شود⁽³⁶¹⁾ .آورده اند بنابر احتياط⁽³⁶³⁾ نبايد از مكه خارج شوند مگر در صورت حاجت در حالى كه محرمند به احرام حج⁽³⁶⁴⁾ .[س ـ] خدمه كاروانها كه پس از انجام عمره تمتع بايد به عرفات و منى بروند براى ديدن چادرها و كارهاى ديگر و برگردند به مكه ، وظيفه آنان چيست ؟
[س ـ] آيا بين عمره تمتع و حج تمتع ماشين كردن سر جايز است ؟
* [س ـ] بين عمره تمتع و حج تمتع كه جايز نيست سر بتراشد آيا سر تراشيدن كفاره دارد يا خير ؟
ج ـ كفاره ثابت نيست⁽³⁷²⁾ .* [س ـ] زنى كه حيض بوده و نمى دانست و اعمال عمره را كلاً بجا آورد ، بفرمائيد بايد دوباره بجا آورد يا كافى است ؟
ج ـ اگر در وسعت وقت است بايد طواف و نماز را⁽³⁷³⁾ اعاده كند ، ولى اگر وقت ندارد در اينكه وظيفه مبدل شده يا نه ، اشكال است و احتياط را مراعات نمايد⁽³⁷⁴⁾ .[س ـ] همچنان كه تراشيدن سر بعد از عمره تمتع و قبل از احرام حج حرام است ، آيا تراشيدن صورت نيز همين حكم را داراست ؟
ج ـ غير از حكم تراشيدن ريش در غير اين مورد ، حكم خاصى ندارد .

[س ـ] آيا غار حرا جزء محدوده مكه است ؟ و بنابراين آيا مى توان قبل از وقوف به آنجا رفت و صدق خروج از مكه نمى كند ؟
ج ـ بايد از اهل محل تحقيق شود⁽³⁷⁵⁾ .[س ـ] كسى كه از كارمندان سازمان حج است و به ناچار بايد بعد از عمره تمتع و قبل از حج از مكه خارج و به عرفات برود ، با توجه به اينكه حج او نيابتى است ، آيا لطمه به حج او نمى زند ؟
ج ـ ضرر به حج و نيابت نمى زند ، ولى در صورت امكان بايد محرم شود به احرام حج و از مكه خارج شود على الاحوط⁽³⁷⁶⁾ .[س ـ] بعضى از حجاج منزلشان از مكه خارج است ، بعد از عمره تمتع و قبل از احرام به حج تمتع ، خارج شدن آنان از مكه چه حكمى دارد ؟
ج ـ خروج از مكه بعد از عمره تمتع جايز نيست على الاحوط ، مگر در مورد ضرورت كه در اين صورت هم بايد محرم شوند به احرام حج و خارج شوند⁽³⁷⁷⁾ .[س ـ] اخيراً خط كمربندى در اطراف مكه از پاى جبل النور و جبل ثور مى گذرد ، كه غار حرا و غار ثور در اين دو جبل است ، بين عمره و حج رفتن براى زيارت اين دو مكان مقدس ، چه صورت دارد ؟
ج ـ حكم كلى مسأله معلوم است⁽³⁷⁸⁾ و در مسأله قبل نيز بيان شد ، و تشخيص موضوع با خود مكلف است .

[س ـ] خروج از مكه براى كسى كه عمره تمتع انجام داده براى كار غير ضرورى جايز است يا نه ، و ملاك ضرورت چيست ؟
ج ـ بنابر احتياط واجب جايز نيست⁽³⁸⁰⁾ ، و ضرورت عرفى است⁽³⁸¹⁾ .[م ـ] اگر بدون احرام وارد مكه شد و نبستن احرام بواسطه عذرى بوده و وقت هم تنگ باشد بايد در مكه احرام حج افراد ببندد و بدستور سابق عمل كند⁽³⁸³⁾ .[م ـ] اگر از روى عمد و بى جهت احرام نبسته و عمره خود را باطل كرده و وقت تنگ شده از عمره تمتع ، احتياط واجب آن است كه حج افراد بجا آورد و پس از آن عمره مفرده ، و در سال ديگر حج را اعاده كند⁽³⁸⁴⁾ .[م ـ] كسى كه حج مستحب بجا مى آورد و پس از ورود به مكه ديد وقت تنگ است عدول به افراد كند و حج افراد بجا آورد ، و عمره مفرده بر او واجب نيست .

[م ـ] كسى كه محرم شد به احرام عمره تمتع از حج واجب و عمداً تأخير انداخت تا وقت تنگ شد بايد بدستورى كه در مسأله 924 ذكر شد عمل نمايد⁽³⁸⁸⁾ .[م ـ] كسى كه وظيفه او حج تمتع است و در وقت احرام بستن علم پيدا كند كه اگر بخواهد عمره تمتع بجا آورد به وقوف عرفات نمى رسد مى تواند⁽³⁸⁹⁾ از اول محرم شود به حج افراد و آن را بجا آورد . و پس از آن عمره مفرده بجا آورد و عملش صحيح است⁽³⁹⁰⁾ .

استفتائات تبدّل

** [س ـ] كسى قصد بيرون رفتن از مكه را داشت ، به همين جهت از اول در ميقات به نيت عمره مفرده مُحرم و وارد مكه شد و عمره مفرده را بجا آورد ، بعداً از خارج شدن از مكه منصرف شد ، آيا اين عمره ، از عمره تمتع كفايت مى كند ، يا بايد برگردد به ميقات و براى عمره تمتع مُحرم شود ؟
[س ـ] زنى كه عادت ماهانه وقتيه و عدديه داشت و مثلاً روز هفتم ماه پاك مى شد ، همان روز هفتم پاك شد و غسل كرد و اعمال عمره اش را بجا آورد ، روز بعد لك ديد ، باز غسل كرد و اعمال را انجام داد تا روز دهم و براى عرفات حركت كرد ، روز يازدهم هم لك ديد ، آيا حجش افراد است يا تمتع ؟