الف - جوامع - روش های تدوین حدیث و سنجش آنها با یکدیگر نسخه متنی

الف - جوامع

جامع (كه جمع آن جوامع است) در اصطلاح حديث شناسان كتابى است كه احاديث و ابواب آن تمام موضوعات دينى را در بر مى‏گيرد. برخى شمار ابواب اصلى اين موضوعات را هشت باب دانسته‏اند، بدين قرار: عقايد، احكام، تاريخ و سير، آداب خوردن و آشاميدن، تفسير، فتن و اشراط السّاعة، شمايل يا باب سفر و نشستن و برخاستن، مناقب و مثالب (صنعانى، 2/15. قس : كتّانى، ص 32؛ عتر، ص 199). توضيح اينكه كلمه «جامع» در زبان عرب از لحاظ گستردگى معنى، بر مفاهيمى كه در آنها جامعيّت و احاطه‏اى وجود دارد اطلاق مى‏شود، براى نمونه مسجدى را كه در آن نماز جمعه بر پا مى‏گردد، از لحاظ گرد آمدن مردم در آن «المسجد الجامع» خوانند و سخنى را كه لفظ آن اندك و معنايش بسيار باشد «الكلام الجامع» و «كلمةٌ جامعة» گويند. روز جمعه را هم كه هنگام اجتماع مردم است، «اليوم الجامع» مى‏نامند. به ديگ بزرگ هم «قدْرٌ جامعه» گويند. غُلّ (بند و زنجير آهنين) را هم «الجامعه» خوانند، زيرا دستان زندانى را به گردنش مى‏بندد (جوهرى، ماده جَمَع) و اخيراً دانشگاه را هم از آن جهت كه رشته‏هاى گوناگون دانش بشرى را در بر دارد «جامعه» ناميده‏اند (مجمع اللغة العربيّة، المعجم الوسيط، ماده جمع) دانشمندان و نويسندگان مسلمان نيز از گستردگى و فراگيرى اين واژه بهره برده، آن دسته از كتابهاى خود را كه در موضوع خود جامع الاطراف و در بر دارنده همه يا بيشتر مسائل وابسته به آن موضوع بوده، «جامع» نام نهاده‏اند و گاه با تركيب وصفى يا اضافى مثلاً گفته‏اند: «الجامع الصحيح» يا «جامع الاحكام» ( براى آگاهى بيشتر نك: واعظ زاده خراسانى، ص 49-50
كتابهاى جامع بسيار است. نام‏آورترين آنها در شيعه عبارت است از :

-1 الكافى اثر ابو جعفر محمّد بن يعقوب كلينى رازى د. 329 ق
-2 الوافى از محمد بن مرتضى معروف به ملاّ محسن فيض كاشانى د. 1019 ق
-3 بحار الانوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار از علاّمه محمّد باقر بن محمّد تقى مجلسى اصفهانى د. 1110 يا 1111 ق
و در ميان كتابهاى سنّيان معروفترين جوامع بدين قرار است :

-1 الجامع الصحيح از محمد بن اسماعيل بخارى د. 256 ق
-2 الجامع الصحيح از مسلم بن حجاج قُشيرى نيشابورى (د. 261 ق
اين دو كتاب به «صحيحين» (دو صحيح) معروفند .