د - مصنّفات - روش های تدوین حدیث و سنجش آنها با یکدیگر نسخه متنی

د - مصنّفات

مصنّف كتابى است كه بر اساس ابواب مدوّن شده؛ امّا در كنار احاديث مرفوع[4]، احاديث موقوف[5] و مقطوع[6] را نيز در بر دارد (عتر، ص 200). معروفترين مصنّفها يكى مصنّف عبدالرزاق بن همام صنعانى (د. 211 ق) و ديگرى مصنّف ابى بكر بن ابى شيبه (د. 235 ق) است .

ه - مستدركات

مستدرك كتابى است كه به عنوان متمّم كتابى ديگر نوشته مى‏شود.مؤلّف در مستدرك تلاش مى‏كند تا احاديثى را كه با شروط كتاب پيشين موافق است و از آن كتاب فوت شده گردآورى كند. نام‏آورترين مستدركها يكى مستدرك الصحيحين است از ابو عبداللّه حاكم نيشابورى و ديگرى مستدرك الوسايل از ميرزا حسين نورى (د. 1320 ق) كه اوّلى متمّمى است بر صحيح بخارى و مسلم و دومى متمّمى است بر وسايل الشيعه اثر شيخ حرّ عاملى .

و - مستخرجات

در مستخرج يا مخرَّج، مؤلّف احاديث كتابى را در نظر مى‏گيرد و آن حديثها را نه با «طريق» صاحب كتاب، بلكه با سندى كه خود از طريق استادان خويش در اختيار دارد، نقل مى‏كند. البته در طبقات بالاتر، طرق روايت به يكديگر مى‏پيوندد (عتر، ص 261). مانند مستخرج ابوبكر اسماعيلى نسبت به صحيح بخارى و مستخرج ابو عوانه اسفراينى (د. 316 ق) نسبت به صحيح مسلم.گفتنى است كه در پاره‏اى از كتابها مستخرج ابو عوانه را به غلط در شمار مسندها ياد كرده‏اند. (مدير شانه‏چى، ص 61)

ز - مجامع يا كتابهاى فراگير

مجامع كتابهايى است كه احاديث شمارى از مآخذ حديث را بر اساس ابواب در آنها گرد آورده‏اند.مهمترين اين گونه مجموعه‏ها بدين قرار است :

-1 جامع الاصول من احاديث الرّسول اثر مبارك بن محمّد جزرى معروف به "ابن اثير" (د. 606 ق). وى در اين كتاب احاديث صحيح بخارى و مسلم، موطّا مالك و سنن نسايى، ترمذى و ابو داوود را فراهم آورده و احاديث را از اساتيد مجرّد ساخته و در پى هر حديث به اختصار واژه‏هاى نامأنوس آن را شرح داده است .

-2 كنز العُمّال فى سنن الاقوال و الافعال از على بن حسام متقّى هندى (د. 975 ق). مؤلّف در اين مجموعه تخميناً احاديث 93 كتاب را يكجا گرد آورده و از اين حيث كتاب مزبور به بحارالانوار مرحوم علامه مجلسى شباهت دارد. اسا كنزالعمّال كتاب جمع الجوامع سيوطى است .

-3 التّاج الجامع للاصول فى احاديث الرسول اثر منصور على ناصف (د. پس از 1371 ق / 1951 م). التّاج كه شامل 5887 حديث است (زركلى، 7/301)، مسلم، سنن ابو داوود و ترمذى و مجتبى اثر نسايى را در بر مى‏گيرد. مؤلّف احاديث را از اسانيدش عارى ساخته است .

دوم - كتابهايى كه بر محور نامهاى صحابه مدوّن شده‏اند :

در اين كتابها تمام احاديثى كه يك صحابى روايت مى‏كند، در يك جا فراهم مى‏آيدو در اين روش اگر پژوهنده نام صحابى ناقل حديث مورد نظر خود را بداند، به آسانى بدان دست مى‏يابد. افزون بر آن، اين روش براى آگاهى از شمار روايتهاى يك صحابى از پيامبر (ص) و نوع آنها سودمند تواند بود. اين كتابها خود دوگونه‏اند :