مرحوم شبّر از كوتاهترين راه و با كوبندهترين سلاحها يعنى احاطه بر اخبار و روايات به مبارزه با اين افكار باطل پرداخت. وى تعمق در روايات را به مثابه سلاحى برنده در نبرد فكرى عقيدتى خويش عليه آنان به كار گرفت و سرانجام در نبردى كاملاً به دور از هرج و مرج ديگر جنگها و ناله و فغان ساير كارزارها، سرافراز و پيروز گرديد، زيرا با سلاح خصم به مقابله با او همت گمارده بود . در اين ميان آنچه سبب پيروزى قاطع او گرديد، تسلط شگفت وى بر احاديث و تخصص اعجاب برانگيزش در شناخت و تمحيص آن بود، سيطره شگفتآورى كه همگان و از جمله سردمداران فرقه اخبارى نيز بر آن اذعان داشتند (بهجو و مشتاق عسكرى، 86) شبّر در اثر كثرت ممارست با روايات و مراجعه فراوان به احاديث به حدى رسيد كه جمعى از چهرهها و دانشمندان ساير شهرها كه در آن زمان در حد اعلاى فضل و كمال بودند، وى را با خواندن متن روايت و حذف سند آزمايش مىكردند و او آن حديث را با ذكر تمامى اسنادش به خاندان پيامبر(ص) متصل مىكرد. اين امر، كه بارها تكرار شد، در نظر دانشمندان آن عصر مسألهاى بزرگ بود و همگان اطمينان پيدا كردند كه اين كرامتى از جانب خداوند است كه به او موهبت نموده است (محمدبن مال اللَّه، مقدمه الاخلاق، 9) شبّر با چنين تبحر و مهارتى كه در امر حديث يافته بود و نيز با تأليف رسائلى همچون زبدة الدليل در فقه استدلالى، منية المحصلين و احقية طريقة المجتهدين، رساله فتح باب العلم و الرّدّ على من يزعم انسداده و بغية الطالبين فى صحة طريقة المجتهدين به مبارزه با آفت اخبارىگرى پرداخت (بهجو و مشتاق عسگرى، 86 (
آثار شبّر در حديث
الف - جامع حديثى
همانگونه كه قبلاً اشاره شد يكى از وجوه ملقب كردن شبّر به مجلسى تأليف كتابى جامع در احاديث به سبك بحارالانوار به نام جامع المعارف و الاحكام است . شيخ عباس قمى (6/78) درباره اين اثر مىنويسد: «...ارزش و حجم آن با بحارالانوار برابرى مىكند». محمد بن مال اللَّه (مقدمه الاخلاق، 9) نيز مىنويسد كه اين كتاب شامل همه اخبار اهل بيت است و هر كس اين كتاب شگفت را داشته باشد از همه كتابهاى اخبار بىنياز است . آغا بزرگ (طبقات،2/778) مىنويسد: «اين كتاب يكى از جوامع بزرگ حديثى متأخرين همچون وافى، وسايل و بحارالانوار است» مامقانى در تنقيح المقال آورده است: «وى (شبّر) در اين كتاب احاديث مربوط به اصول (عقايد) و فقه را از كتب اربعه و ساير كتب جمعآورى كرده است. اين كتاب شامل 14 جلد(15) به شرح زير است : مجلّد توحيد شامل سى هزار بيت[3]، كفر و ايمان: سى و سه هزار بيت، مبدأ و معاد: بيست و پنج هزار بيت، اصول اصلى: دوازده هزار بيت، طهارت: بيست و چهار هزار بيت، زكات و خمس و صوم: بيست هزار بيت، حج: پنجاه هزار بيت، مزار: بيست هزار بيت، مطاعم و مشارب تا غصب: پانزده هزار بيت، غصب و مواريث تا ديات: بيست و هفت هزار بيت، نكاح: سى هزار بيت، معاملات: بيست و چهار هزار بيت، خاتمه: درباره رجال، ده هزار بيت» شبّر سپس اين كتاب را با حذف اسانيد و مكرراتش تلخيص نمود و آن را ملخص جامع الاحكام ناميد كه در حدود چهل هزار بيت شد[4] و اين را هم مختصرتر كرد و به حدود سى هزار بيت رسانيد . ساير مجلدات جامع الاحكام به اين شرح است: قصص الانبياء(ع) نزديك به دويست هزار بيت، احوال خاتم الانبياء(ص) در حدود چهل هزار بيت، قرآن و دعا در حدود شصت هزار بيت، طب در سيصد و شصت و دو هزار بيت، مواعظ و رسايل و خطبهها در هفتاد هزار بيت (مامقانى، 2/213 (
ب - شرح ادعيه و زيارات
تعدادى از آثار ايشان در شرح زيارات و ادعيه است مانند: الأنوار اللامعة فى شرح زيارة الجامعة و شرح دعاى سمات به نام كشف الحجاب للدعاء المستجاب و برخى نيز مربوط به آداب و اعمال است، مثل آداب الاستخارة و رسالة فى عمل اليوم و الليلة (نك: محمدبن مال اللَّه، مقدمه تفسير وجيز، 34- 35 و مقدمه الاخلاق، 9) مرحوم شبّر از معدود علماى شيعه است كه به جايگاه نهج البلاغه و اهميت مطرح نمودن آن در بين خاص و عام توجه داشته و دو شرح بر نهج البلاغه به رشته تحرير درآورده است (نك: آغا بزرگ تهرانى، الذريعة، 14/134 (
ج - مشكل الحديث
يكى از شاخههاى علوم حديث كه همواره مورد توجه دانشمندان سنى و شيعه بوده و كتابهايى در آن نگاشتهاند، شرح و توضيح پيرامون احاديث «مشكل» يا «معضل» است. نظرات حديث شناسان متقدّم شيعى در اين مورد غالباً در لابهلاى كتابهاى حديثى ديده مىشود. شبّر كتابى مستقل در اين زمينه به نام مصابيح الانوار فى حل مشكلات الاخبار دارد كه بالغ بر 22 هزار بيت است (محمد بن مال اللَّه، مقدمه تفسير وجيز، 35). اين كتاب اكنون در دو مجلّد به چاپ رسيده است .
د - دراية الحديث
از ديگر آثار ارزشمند شبّر كتاب درايةالحديث اوست. در هيچكدام از منابعى كه فهرستى از آثار شبّر را دربردارد نامى از اين اثر ديده نمىشود. شبّر، خود آن را در خاتمه مجموعه جامع المعارف و الاحكام آورده است و از آن به عنوان مقدمهاى بر اين مجموعه ياد مىكند . در فهرست نسخ خطى برخى از كتابخانهها نام آن ديده مىشود. شش نسخه خطى از اين اثر شبّر شناسايى شده است كه دو نسخه از آن در كتابخانه آيت اللَّه مرعشى و دو نسخه ديگر در كتابخانه شخصى مهدوى در تهران و يك نسخه در آستان قدس) در مقدمه اين كتاب مىخوانيم: «اما بعد، فيقول المذنب الجانى و الاسير الفانى افقر الخلق الى ربّه الغنى، عبداللَّه بن محمدرضا حسينى ختم اللَّه لهما بالحسنى و رزقهما خير الآخرة و الاولى، ان بعض العلماء الاعلام و الفضلاء الكرام قد حثنى على تأليف مختصر نافع فى علم الدراية و معرفة رجال الرواية يكون كالمقدمة لكتابنا الكبير، ليس له مثيل و لا نظير و ذلك من فضل ربى اللطيف الخبير، الجامع للاحكام فى معرفة الحلال و الحرام الذى قد جمع شوارد الاخبار و متفرقات الآثار الواردة عن النبى و الائمة الاطهار عليهم صلوات الملك الغفار ...». اين كتاب شامل 15 مقام به شرح زير و مقدّمهاى شامل كليّات علم درايه است : مقام اول: در اثبات نياز به علم رجال و رد دلايل منكرين آن؛ مقام دوم: در تعريف اصطلاحات علم درايه؛ مقام سوم: در معرفى كتابهاى مهم در علم درايه و ساير كتابهايى كه با اين علم ارتباطى دارند؛ مقام چهارم: در بيان فراوانى مصنّفين و وثاقت تعدادى از آنان و تفاوت مراتب هر يك؛ مقام پنجم: در طرق شناخت عدالت راويان و نقد و بررسى آن؛ مقام ششم: در جرح و تعديل و ملاك پذيرش آن؛ مقام هفتم: در وجوب عمل به اخبار و آثار موجود در اصول معتبر؛ مقام هشتم: بيان اصطلاحات متداول در فن جرح و تعديل؛ مقام نهم: در شرح ملل و نحل و فرقهها و مذاهب و مختصرى از عقايد هر كدام؛ مقام دهم: در شرح برخى از فوايدى كه با علم حديث مرتبط است؛ مقام يازدهم: در شرح حال كوتاهى از پيامبر(ص) و اهل بيت او و شمارى از نمايندگان ائمه و سفيران در زمان غيبت؛ مقام دوازدهم: در ضبطِ درستِ تعدادى از اسامى راويان براساس آنچه كه بزرگان اين فن گفتهاند؛ مقام سيزدهم: در نقل برخى از تنبيهات و فوايدى كه محقق (مير) داماد در كتاب الرواشح السماوية ياد كرده است؛ مقام چهاردهم: ذكر شمارى از فوايد (ديگر)؛ مقام پانزدهم: در ذكر تعدادى از اسناد و طرق خود به صاحبان اصول و كتب مشهور تا معصومين و پيامبر و جبرئيل و خداوند متعال .
لطفا منتظر باشید ...
