لطفا منتظر باشید ...
بسم الله الرحمن الرحيم
مقدمه
از مباحث قابل توجهى كه مورد اختلاف فقهاى شيعه و سنى بوده و در محافل علمى از موارد بحث انگيز است، مساله ازدواج موقت مى باشد كه از آن به نكاح منقطع يا نكاح متعه نيز ياد مى گردد، شايد يكى از موضوعاتى كه در مسائل تبليغى حج سال گذشته (1371) بيشترين سؤالات را به خود اختصاص داده بود، همين موضوع بوده است، چرا كه اين ازدواج دو حكم كاملاً متضاد را در مذهب شيعه و سنى داراست.آنچه كه در كتب فقهى اهل سنت بعنوان فتواى مشهور و بلكه مورد اتفاق فقهاست، حرمت اين نكاح است و حال آنكه در كتب فقهى اهل تشيع، جواز اين نكاح مورد اتفاق و اجماع فقهاست.هر دو گروه از فقهاى اهل سنت در حرمت و جواز به كتاب و سنت بعنوان دو منبع حقوق اسلامى استناد كرده و حكم اين نكاح را از اين منبع استنباط مى نمايند.قبل از بررسى ازدواج موقت از ديدگاه اهل سنت و جرح و تعديل استدلالات آنان، لازم است به تعريف و توضيح ازدواج موقت از ديدگاه فقهاى اهل تشيع و اهل سنت پرداخته و نظرى اجمالى به فتاوى فقهاى شيعه پيرامون اين نهاد و حدود و ثغور آن داشته باشيم.1- تعريف:
براى تبيين معناى ازدواج موقت، اين نهاد را در كتب فقهى شيعه و سنى تعريف كرده اند،مختصرترين تعريف در كتاب شرح لمعه شهيد ثانى آمده است كه مى فرمايد:-"فى النكاح المتعة و هو النكاح المنقطع."(1)(نكاح متعه عبارت است از نكاح منقطع و غير دائم)و در كتاب خلاف مى فرمايد"نكاح المتعة عندنا مباح جائز و صورته ان يعقد عليها مدة معلومة بمهر معلوم. " (2)(نكاح متعه در نزد ما (اماميه) مباح و جايز است و آن بدين صورت است كه شخص زنى را براى مدت معلومى در مقابل مهر مشخصى بعقد خود در آورد.)در كتاب محلى ابن حزم (از فقهاى ظاهريه) آمده است: "و لايجوز نكاح المتعة و هو النكاح الى اجل. " (3)(نكاح متعه جايز نيست و اين نكاح، نكاح موقت و تا زمان خاصى مى باشد)و در كتاب منتقى شرح موطأ مالك اينگونه آمده است:والمتعة المذكورة هى النكاح الموقت مثل ان يتزوج الرجل المرأة سنة او شهراً او اكثر من ذلك او اقل فاذا انقضت المدة فقد بطل حكم النكاح و كمل امره. (4)(نكاح متعه اى كه مورد بحث است، ازدواج موقت است، مانند اينكه مردى، زنى را براى مدت يك سال يا يك ماه يا بيشتر و يا كمتر به ازدواج خود درآورده. در اينصورت با به پايان يافتن مدت، حكم نكاح باطل مى شود.)ملاحظه مى گردد كه نكاح موقت يا متعه، ازدواجى است كه محدود به وقت خاصى است، بطوريكه با اتمام اين وقت و پايان اين دوره، اين ازدواج نيز منقضى مى گردد.
2- ازدواج موقت از ديدگاه شيعه:
در تمامى كتب فقهى شيعه در بحث نكاح، به ازدواج موقت بعنوان يك نهاد قابل قبول اشاره شده است، در بعضى از اين كتب بطوريكه مفصل پيرامون اين نهاد بحث كرده اند كه از جمله آنها مى توان كتاب ارزشمند جواهرالكلام (جلد30 ص 203 -139) را نام برد و بعضى ديگر از كتب مثل شرايع و لمعه و غيره بطور مختصر و اجمالى آنرا مورد بحث قرار داده اند. در اينجا بطور گذرا، ابتدا ادله جواز ازدواج موقت را در شيعه مورد توجه قرار مى دهيم و سپس به برخى از شرايط و آثار آن نظرى خواهيم داشت.1-2- ادله جواز ازدواج موقت در شيعه:
معمولاً مهمترين دليل در ارتباط با احكام فقهيه كتاب و سنت هستند و لكن عقل و اجماع هم بعنوان دو دليل مهم بعنوان منبع استنباط احكام مورد توجه قرار مى گيرند. همچنين در صورت عدم وجود يكى از ادله چهارگانه فوق مى توان به اصول عمليه همانند اصالةالبرائة (الاباحة)، اصالةالتخيير، احتياط و استصحاب هم استناد نمود.الف) كتاب: آيه اى كه دلالت بر جواز ازدواج موقت مى كند و در آن شيعه و حتى بسيارى از اهل سنت اتفاق نظر دارند آيه 24 از سوره نساء است كه در ذيل آن مى فرمايد:"فما استمتعتم به منهن فاتوهن اجورهن فريضة."(پس آنچه كه به سبب آن از زنان استمتاع نموديد، اجر و مهريه آنان را به آنان بپردازيد كه بر شما واجب است).بسيارى از مفسرين حتى بسيارى از صحابه پيامبر اسلام (ص) از استمتاع مذكور در آيه، نكاح موقت را فهميده اند و به آن تصريح كرده اند. حتى بعضى از صحابه مدعى شده اند كه در آيه "الى اجل مسمى "بعد از منهن وجود داشته است كه به هنگام جمع آورى قرآن آنرا حذف كرده اند كه به يكى از اين اقوال اشاره مى كنيم:- " اخرج عبدبن حميد و ابن جرير عن قتادة قال: فى قرائة ابى ابن كعب: فما استمتعتم به منهن الى اجل مسمى .(5)كه در اين صورت ديگر شكى در دلالت اين آيه بر نكاح متعه وجود نخواهد داشت.ب) سنت: در ارتباط با سنت، چه سنت قولى و يا تقريرى آنقدر روايات و اخبار فراوان است كه مرحوم علامه طباطبائى (ره) ادعاى تواتر يا استفاضه اين روايات را كرده، مى فرمايد:"والروايات فى المعانى السابقة (جواز نكاح التعة) مستفيضة او متواترة عن ائمة اهل البيت." (6)بدين معنى كه روايات در جواز نكاح متعه از ائمه معصومين (ص) بحد استفاضه و يا تواتد رسيده است.ولكن از آنجا كه ما در صدد بررسى نظرات اهل سنت پيرامون نكاح متعه هستيم از اطاله كلام خوددارى كرده و فقط تيمناً و از باب تبرك به روايتى از امام باقر (ع) بسنده مى كنيم:عن على بن ابراهيم عن ابيه... عن زرارة:قال:جاء عبداللَّه بن عمير الليثى الى ابى جعفر (ع) فقال: ما تقول فى متعة النساء فقال: احلها اللَّه فى كتابه على سنة فهى حلال الى يوم القيامة...(7)على ابن ابراهيم از پدرش...از زرارة نقل كرده كه گفت: عبداللَّه بن عمير ليثى نزد امام باقر(ع) آمد و سؤال كرد: نظر شما در مورد متعه زنان چيست حضرت در جواب فرمودند: خدا آنرا در كتاب خود و بر طبق سنت پيامبرش حلال كرده است. پس اين متعه تا روز قيامت حلال خواهد بود...احاديث وارده از ائمه معصومين (س) در مورد ازدواج موقت كه بيش از دويست حديث مى باشند در جلد چهاردهم وسايل الشيعه در ابواب المتعة موجود است.عقل و اجماع هم دو دليل ديگر در جواز ازدواج موقت مى باشند كه با وجود آيه شريفه و روايات متواتره اجماع بى اثر خواهد بود. زيرا طبق قول فقهاء و اصولين اين اجماع مدركى بوده و مستند به كتاب و سنت است و لكن بعنوان يك مؤيد مى توان مفيد باشد و حكم عقل نيز در اواخر اين نوشتار خواهد آمد.2-2- شرايط و احكام متعه در شيعه:
از آنجا كه در اين نوشتار بنابر اختصار است تنها به كتاب شرايع الاسلام مرحوم محقق حلى (ره) استناد كرده و خلاصه اى از آنرا در اينجا مى آوريم:(8)ايشان ابتدا حكم شرعى ازدواج موقت را بيان كرده و مى فرمايد:النكاح المنق؟ و هو سائغ فى دين الاسلام لتحقق شرعيتة و عدم ما يدل على رفعه.ازدواج موقت، اين ازدواج در دين السلام جايز است زيرا مشروعيت آن ثابت شده و دليلى بر رفع مشروعيت آن وجود ندارد.مرحوم محقق سپس به بيان صيغه هايى كه اين نكاح با آنها منعقد مى گردد اشاره مى كند و بعد از آن به شرايط صحت اين نكاح پرداخته آنگاه به مهر و اجل (مدت عقد) بعنوان دو ركن اساسى اين عقد اشاره مى كند:و اما المهر فهو شرط فى عقد المتعة خاصة يبطل بفواته العقد.مهر در عقد متعه شرط است بحيثى كه عقد با نبود مهر باطل است.و اما الاجل فهو شرط فى عقد المتعة ولو لم يذكره انعقد دائماً.اما مدت نيز در عقد متعه شرط مى باشد.و اگر آنرا ذكر نكند، عقد دائم خواهد بود.سرانجام مرحوم محقق (ره) به احكام نكاح متعه مى پردازد. اين احكام هشت حكم مى باشند كه به سبب عدم نياز به بعضى از آنها در اين نوشتار، تنها به چهار حكم آن اشاره مى كنيم. ايشان مى فرمايد:و اما احكامه فثمانية...الرابع: يجوز ان يشترط عليها الاتيان ليلاً او نهاراً و ان يشترط المرة و المرات فى الزمان المعين. حكم چهارم: جايز است شرط كنند كه فقط شب يا روز در كنار هم باشند و يا شرط كنند كه يك بار يا چند بار در يك زمان معين در كنار هم باشند.السادس: لايقع بها طلاق و تبين بانقضاء المدة و لايقع بها ايلاء و لالعان على الاظهر.حكم ششم: با اين ازدواج طلاقى واقع نمى شود بلكه با انقضاء مدت، از هم جدا مى شوند و ايلاء و لعان هم ظاهراً واقع نخواهد شد.السابع: لايثبت بهذا العقد ميراث بين الزوجين شرطاً بسقوطه اواطلقا. ولو شرطا التوراث او شرط احدهما قيل: يلزم عملاً بالشرط و قيل: لايلزم... والاول اشهر.حكم هفتم: با اين عقد ميراثى بين زوجين ايجاد نخواهد شد چه سقوط ارث را شرط كنند و يا شرط نكنند. اما اگر شرط كردند كه از هم ارث ببرند يا يكى اين شرط را كرد دو قول است: يك قول لزوم و وقوع ارث است به سبب اينكه عمل به شرط واجب است و قول دوم اين است كه ارث لازم نخواهد شد... و قول اول مشهورتر است.الثامن: اذا انقضى اجلها بعد الدخول فعدتها حيضتان... تعتد من الوفاة ولو لم يدخل بها باربعة اشهر و عشرة ايام ان كانت حائلاً و با بعد الاجلين ان كانت حاملاً على الاصح.(9)حكم هشتم: پس از انقضاء مدت در صورتى كه در خلال همسرى، همبستر شده باشند، زوجه بايد به اندازه دو حيض عده نگه دارد و در صورت عدم همبسترى عده ندارد و در صورت فوت شوهر در مدت عقد بايد عده وفات را نگه دارد گرچه همبستر نيز نشده باشند. و عده وفات چهار ماه و ده روز براى غير حامل است اما براى حامل نيز چهار ماه و ده روز است مگر اينكه فرزند تا آن زمان متولد نشده باشد كه در اينصورت تا زمان تولد فرزند خواهد بود.اين خلاصه اى از احكام ازدواج موقت در فقه تشيع مى باشد كه در آن روابط حقوقى بين دو همسر كاملاً معين و مشخص مى گردد.
