مرورى بر برنامه هاى الجزيره - شبکه های ماهواره ای عربی و تأثیرات آن در افکار عمومی جهان عرب نسخه متنی

مرورى بر برنامه هاى الجزيره

بغير از بخش هاى خبرى كه به صورت مشروح و موجز در راس هر ساعت پخش مى گردد از اهم برنامه هاى آن به موارد ذيل مى توان اشاره كرد، كه نشان دهنده تنوع و فراگيرى موضوعات است:

1- الاتجاه المعاكس:

اين برنامه كه بيشترين بيننده را به خود اختصاص داده است، بوسيله مجرى سورى بنام آقاى «فيصل القاسم»اداره مى شود. در اين برنامه از دو شخصيتى كه داراى ديدگاه هاى متضاد در برابر يك قضيه و مساله معينى هستند، دعوت بعمل مى آيد و برنامه بصورت زنده پخش مى گردد، و اين فرصت را به بينندگان مى دهد كه با تماس هاى تلفنى خود سوالاتشان را مطرح كنند، دليل مهم موفقيت اين برنامه در جذب مخاطبين، به مجرى با كفايت آن بر مى گردد كه نقش موثرى در تحريك دو طرف بر عليه يكديگر دارد، تا آنجا كه گاهى اين مساله به سب و شتم يكديگر بين ميهمانان منجر مى گردد، مانند دعوت از نويسنده سورى تبار مقيم سوئد به اتفاق وزير سابق امور خارجه اردن كه نهايتا چون نويسنده اقدام به حمله شديد به سياست هاى اردن در رابطه با رژيم صهيونيستى كرد، باعث رنجش دولت اردن و اقداماتى عليه الجزيره گرديد.

2- الشريعة و الحياة:

اين برنامه، يگانه برنامه دينى در كانال الجزيره است و گفته مى شود كه در هر بعد از ظهر روزهاى يكشنبه نزديك به 60 ميليون تماشاگر عربى دارد، در اين برنامه مسائل حياتى و حوادث جديد اجتماعى و دينى و سياسى از ديدگاه اسلام بحث مى شود. مانند جنبش هاى اسلامى و غير اسلامى معاصر و موضع اسلام در برابر اين گرايش ها و حركات. در هر هفته از يكى از علماى مشهور بنام شيخ يوسف القرضاوى كه مصرى و مقيم قطر است دعوت مى شود، در ماه هاى اخير دعوت هايى هم از علماى شيعه مانند محمد حسين فضل الله از لبنان و بعضى ديگر از علماى عراق به عمل آمده است.

3- سرى للغاية:

برنامه است كه براساس اسلوب تحقيقى شكل گرفته و هدفش كشف اسرار و پرده بردارى از قضاياى مهم منطقه اى يا بين المللى است كه حسب عادت سرى و پوشيده هستند. بطور مثال اين برنامه در تعدادى از ارائه هايش به روش هايى كه خبرگزارى هاى امريكائى و موساد در اجراى عمليات جاسوسى بر عليه جهان اسلام بكار مى گيرند، اختصاص داشته است و يا بعنوان مثال حادثه سقوط هواپيماى مصرى در امريكا و ارائه اطلاعات مهمى در اين خصوص كه كذب ادعاهاى امريكائى را ثابت مى كرد.

4- بلا حدود:

يكى از گفتمان هاى كانال الجزيره است كه به صراحت از قضاياى سياسى و اقتصادى و اجتماعى و فكرى و اسلامى براى روشن شدن حقيقت، سخن مى گويد. اين برنامه عادتا با متخصصين و دست اندركاران قضاياى مورد بحث در ميان سياستمداران و رهبران احزاب و جنبش ها گفتگو مى كند. مصاحبه هاى جنجالى با معارضين عرب همچون بن لادن، غنوشى، شيخ احمد ياسين، جهاد اسلامى و... و پخش مكرر آن على رغم فشار بيش از حد حكومت هاى عرب از نمونه هاى اين برنامه است.

5- لقا اليوم

برنامه هفتگى است كه خبرنگاران الجزيره از بزرگان جهان سياست دعوت بعمل آورده و در قضاياى مختلف با آنها سخن مى گويند و از مهمترين ديدارها در خلال سال هاى گذشته ديدار با رئيس جمهورهاى ايران آقايان خاتمى و رفسنجانى، معمر قذافى از ليبى، على عبد الله صالح از يمن، سيد حسن نصر الله از لبنان، را مى توان نام برد.

6- نقطه ساخنة:

اين برنامه مشتمل بر تحقيقات و بررسى هاى عميقى درباره پيامدهاى حوادث و تحولات مختلف در مناطق جنگى و فاجعه ها و وقايع طبيعى و بشرى در نقاط مختلف جهان است و به بحث از اسباب اين نزاع ها و فاجعه ها و بررسى آرا رسمى و يا غير رسمى نظرات ساكنين آن منطقه خاص مى پردازد. از جمله عوامل موفقيت اين برنامه امكانات مادى بسيارى است كه به آن اختصاص داده شده و تهيه كننده برنامه كه از فرهنگ اسلامى بالايى برخوردار است. تا بحال اين برنامه درباره مهمترين بحران ها و حوادث و قضايايى كه جهان اسلام با آن روبرو بوده، بحث كرده است. از جمله اوضاع در شمال عراق، اوضاع لبنان و مصاحبه با رزمندگان در ميدان نبرد، اوضاع مسلمين در افغانستان و كوزوو و مانند اينها....

7- حوار مفتوح:

پخش اين گفتمان جديدا آغاز گشته و عموما در آن از دو يا سه شخصيت دعوت بعمل مى آيد، تا درباره يكى از قضاياى مهم و داغ سياسى بحث شود، از جمله برنامه هايى است كه زنده پخش مى شود و به متخصصين غير مهمان اجازه داده مى شود تا ديدگاه ها و نظرات خويش را از طريق ارتباط تلفنى مطرح كنند. تهيه كننده و مجرى اين برنامه در حال حاضر مدير دفتر الجزيره در تهران يعنى غسان بن جدوى مى باشد.

8- مرآة الصحافه:

اين برنامه از مهمترين تحليلهاى مربوط به قضايا و حوادث مختلف در دو سطح عربى و جهانى بحث مى كند و خلاصه اى از تحليل هاى بيان شده در معروف ترين روزنامه هاى عربى و ايرانى را ارائه مى دهد.

9- الملف الاسبوعى:

در اين برنامه از مهمترين حوادث هفته در يك گزارش وسيع خبرى كه متكى به تحليل نيز مى باشد سخن گفته شده و گاهى برنامه به مصاحبه هايى با شخصيتها و متخصصين مربوطه نيز ضميمه مى گردد.

10- شاهد العصر:

در اين برنامه از شخصيت هاى مهمى كه نقشى در حوادث مهم و تصميم گيرى هايى سرنوشت ساز در جهان عرب داشته اند، مانند فرماندهان ارتش و شخصيت هاى سياسى و رهبران احزاب و جنبش هاى ملى دعوت شده و اين ميهمانان قاعدتا از لحظات مهم در تاريخ معاصر عربى كه منجر به كشف حقايقى كتمان شده در گذشته گرديده است و خاطرات خود در اين خصوص سخن مى گويند.اكنون به شرح بعضى از اين برنامه ها خواهيم پرداخت:

تاثيرات مثبت و منفى الجزيره در جوامع عربى:

خصوصياتى كه در گذشته نسبت به اين كانال ماهواره اى ذكر كرديم باعث بوجود آمدن يك تحول جدى در افكار عمومى جهان عرب شده است كه از مهمترين آنها مى توان به موارد ذيل اشاره كرد:1- الجزيره، بافت سياسى - اجتماعى و بويژه بافت سنتى جوامع كشورهاى حوزه خليج فارس را با تهديد جدى به فروپاشى روبرو ساخته است، چرا كه خطوط قرمز آنان را در نورديده و بصورت شگفت انگيزى وارد ممنوعيات آنان شده است.2- الجزيره، بافت فرهنگى و خصوصا فرهنگ تك صدايى جوامع عربى و كشورهاى خليج را مورد تاخت و تاز شديد خود قرار داده و بى پروا مقولات سنتى همچون: حقوق زنان، سنن و عرق هاى عشيره اى، اختيارات شيوخ حاكم، روابط فيمابين شوراى همكارى و مانند اينها را در معرض انتقاد و بحث قرار داده است. اين دگرگونى فرهنگى لازمه گذر به مرحله نوين همچون جهان گرايى و زندگى مدرن امروزى است چرا كه روش هاى سنتى گذشته كارآيى خود را از دست داده اند. بكارگيرى ابزار نوين آموزش و پرورش فرزندان جوان حاكمان گذشته از سويى و بهره گيرى از تيشه الجزيره در ويران سازى بناهاى سنتى گذشته از سوى ديگر از بهترين روش هاى مدرنيزه شدن جهان عرب است. 3- برنامه هاى الجزيره موجب تحريك شگرف احساسات ملتهاى عرب و واداشتن آنان به عصيان و انجام تظاهرات اعتراض آميز خيابانى عليه آمريكا شده است. لذا سياست ضد آمريكايى الجزيره را در بسيارى برنامه ها مى توان جستجو كرد. 4- نمونه هايى از جمله نمايش مكرر صحنه هاى اندوهگين و تراژدى كودكان عراقى و قربانيان محاصره اقتصادى اعمال شده از سوى غرب باعث ايجاد موجى بر عليه كشورهاى غربى شده است. 5- سياست برنامه سازهاى هاى متعدد از مقاومت اسلامى و منعكس ساختن وسيع پيروزى هاى اخير جنبش حزب الله لبنان و بسيج همگانى جهت پخش زنده جشن هاى اين حزب مصاحبه مستقيم با دبير كل آن موجب برانگيختن احساسات اعراب در دفاع از فلسطين و لبنان گرديده است.6- الجزيره، بى مهابا به جنگ رسانه ها و كانال هاى تلويزيونى رسمى و ماهواره اى كشورهاى عربى رفته و بى مايگى يكنواختى و خمودگى و كليشه اى بودن آنها را آشكار كرده، نقاب از چهره شان دريده و بوقهاى رسمى حكومت ها را كم و يا بى صدا كرده است. بطور شگفت انگيزى بينندگان اين رسانه ها را به خود جلب نموده تا جايى كه ديگر كمتر ملتى نسبت به رسانه ملى و رسمى خود اعتماد دارد و آن را مرجع خود قلمداد مى كند.سورى ها خبر فوت رئيس جمهورشان را ابتدا از الجزيره مى شنوند، همچنان كه اردنى ها خبر مرگ پادشاهان را و پيش از C.N.N و M.B.C شنيدند. بام هاى حلبى آبادها در روستاهاى فقير نشين پاره اى از كشورها همچون مناطقى از عربستان از لايه اى فلزى پوشيده شده اند تا بتوانند الجزيره را على رغم هزينه گزاف آن مشاهده كنند.7- از مهمترين موضع گيرى هاى سياسى - منطقه اى اين شبكه فضا سازى سياسى براى نزديكى ميان ايران و جهان عرب است كه متاثر از موضع گيرى رسمى دولت قطر مى باشد.8- برنامه هاى باز و بدون كنترل الجزيره باعث بوجود آمدن چالش ها و بحران هايى در منطقه شده است كه در صفحات بعدى به شرح آن خواهيم پرداخت، عده اى معتقدند ايجاد اين بحران ها در كشورهاى عربى نهايتا به سود اسرائيل رژيم صهيونيستى تمام خواهد شد.9- از آن جايى كه كانال مذكور در محيطى بوجود آمده كه هيچگاه شاهد مظاهر دموكراسى نبوده است لذا بدون كنترل بودن و طرح باز همه مسائل مى تواند آثار منفى را در جوامع عربى كه جوامعى بسته هستند بوجود آورد. اما بطور مثال عدم وجود چالش ها و التهابات سياسى و فكرى در داخل خود قطر و اين كه تاكنون شاهد فعاليت هاى مخالفين بصورت علنى و زير زمينى نبوده است، باعث تشكيك مخالفين نسبت به استقلال كانال الجزيره گرديده است. اينان بر اين عقيده اند كه اين كانال تنها يكى از ابزارهاى سياست خارجى قطر بشمار مى رود. در مقابل، قطر با برداشتن نظارت بر مطبوعات داخلى و اجازه دادن به كانال الجزيره مبنى بر پرداختن به امور داخلى قطر، برگزارى انتخابات شوراها و نيز مشاركت دادن زنان قطرى در اين انتخابات، براى اولين بار در كشورهاى خليج، تلاشى در جهت زدودن اين اتهامات كرده است. 10- برنامه هاى الجزيره باعث روى كرد جديدى در كشورهاى خليج به سمت دموكراسى شده است بطورى كه در حال حاضر تنها بحرين در اين حركت منزوى مى باشد زيرا دولت بحرين به كليه فشارهاى مردمى كه خواهان بازگشت اعتبار قانون اساسى در بحرين مى باشد جواب منفى داده است.1211- الجزيره با عملكرد خود عقلانيت را در جوامع عربى تبليغ و اين مقوله را جا مى اندازد كه هر صدايى مى تواند مخالفى و هر گرايشى مى تواند رقيبى داشته باشد.12- مباحث عميق دينى و قرائت هاى نوين از فقه اهل تسنن و فتح باب اجتهاد توسط علماى فهيم و متفكر ميهمان برنامه «الشريعه و الحياة»روشنگرى بسيارى از مسلمانان اهل سنت عرب را بدنبال داشته است، بعقيده عده اى على رغم تريبونهاى آزاد براى عقائد شيعه و سنى، مجريان برنامه همچنان طرفدارى كامل از عقايد اهل سنت را دنبال مى كنند.از طرفى با توجه به پديده دين زدايى توسط حكومت هاى پاره اى از كشورهاى عربى شمال آفريقا، گفته مى شود: اين برنامه به عنوان تنها مرجع مذهبى ملت هاى اين كشورها در آمده است. بحث هايى چون اجتهاد، شفاعت، رد شبهات، تاكيد بر وحدت مذاهب اسلامى، مخالفت با عادى سازى روابط با صهيونيست هاى غاصب و... از ويژگى هاى مثبت اين برنامه است.13- ميدان دادن به بينندگان و آحاد مردم جهت مشاركت مستقيم در برنامه و اظهار نظر آزاد از نكات اساسى موفقيت الجزيره بشمار مى رود، اين امر به لحاظ آنكه شهروندان عرب با «بحران شخصيت»جدى روبرو هستند، حائز اهميت فراوانى است. بخش عمده برنامه ها را مشاركت تلفنى مستقيم و زنده بينندگان از سراسر جهان تشكيل مى دهد، آنان با طرح پرسش ها و اظهار نظرات خود بر هيجان و جذابيت برنامه ها مى افزايند.14- در خصوص مسائل ايران على رغم سياست بى طرفانه، در واقع طرفدارى از جناح چپ و طرفداران آقاى خاتمى در برنامه هاى الجزيره كاملا مشهود است. وانمود كردن اختلافات بسيار شديد ميان سران جمهورى اسلامى بگونه اى كه گويا هيچگونه توافقى در كار نيست، از جمله نتايج منفى حاصله از مصاحبه ها و تريبون هاى آزاد اين شبكه است. 15- از مهمترين نكات منفى الجزيره مصاحبه با كارشناسان اسرائيلى است، به عقيده بسيارى اين گفتگوها باعث نوعى عادى سازى روابء در صحنه فرهنگى شده است. بطور كلى در جهان عرب دو ديدگاه وجود دارد: عده اى بر اين عقيده اند كه بايد هر گونه روابطى با اسرائيل قطع گردد، چرا كه آنان دشمن مسلمانان هستند، لذا اين گونه عادى سازى ها را نمى پسندند، در برابر عده اى معتقدند اگر موضوع فلسطين بخواهد بطور كامل مطرح گردد، بايد با طرف مقابل هم كه اسرائيل است، صحبت شود و اين همان سياستى است كه در حال حاضر الجزيره پى مى گيرد، از اين جهت عده اى الجزيره را تريبون اسرائيل بشمار مى آورند!بعلاوه گفته مى شود كه شخصيت هاى بزرگ اسرائيلى مانند شيمون پرز، باراك، نتنياهو و شارون خود بارها خواستار گفتگو با الجزيره شده اند،13 بدليل آن كه اين شبكه در سطح بسيار وسيعى پخش مى گردد.